|  |  |  |  |  |  |  | 

Zuqa batır 150 jıl Sayasat Suretter söyleydi Tarih Twlğalar Qazaq handığına 550 jıl Qazaq şejiresi

Ospan Batırdıñ Çoybalsan marşalğa jazğan hatı

Ospan batter Katy

Surette Ospan Batırdıñ 1944 jılı naurız ayında Çoybalsan marşalğa jazğan hatı berilgen. Hatta Ospan Batırdıñ öz qolı qoyılğan, möri (tañbası) basılğan.
Hattıñ audarması:
Asa qwrmetti marşal joldasqa sälem
(jazamın mänisi:)
Ol jaqtağı bizdiñ äskerlerdiñ kemşilik* närseler bolsa bizdiñ mına barğan kisilerden aytıp jiberiñizder. Jäne de sol äskerler jaudı qamap alğan eken, assa 10 kün, qala berse 6-7 kün, şamaları bolsa qamasın, eger azıq basqalay närseleri bolsa onı bwl jerden tolıq qıp beremiz, kemşilik* närselerine biz mindettimiz, sol üşin äskerlerge osı habarlardı dan'bau* arqılı tiilse eken dep qwrmetpen Batır Ospan (qoltañbası, möri).
33. 3/3
Qısqaşa tüsindirme:
Kemşilik*: hatta bwl söz minezdeme mağınasında emes, qajettilik, bwyımtay, kerek-jaraq siyaqtı äleumettik häm twrmıstıq mağınada qoldanıp twr.
Dan'bau* (qıtayşa:电报): dian' bao, telegramma yağni jedelhat.
Eskertu: Hat nwsqası 2016 jılı Moñğoliyada jarıq körgen “Ospan Batır” attı 440 bettik ğılmi eñbekten alındı. Eñbekti şığaruşılar:
H.BAT-OÇIRIN BOLD
H.BAT-OÇIRIN TUYAA144592857_1961143187382592_6589511144569910192_n
1943 jılğı Ospan-Çoybalsan kezdesui, ekijaqtı ortaq kelsimşarttarğa otıruı jaña sayasi kezeñniñ bastaluı edi. Sol jılı Altayda wlt-azattıq köterilispen jüyeli aynalısatın uaqıtşa ükimet qwrıldı. Uaqıtşa ükimettiñ törağası, qomandanı, jeke äskeri jäne alğan qoyğan sayasi maqsattarı boldı. Uaqıtşa ükimettiñ tuı, is-qağazı, ükimet ağzaları boldı. Surette körsetilgen hat ülgisi, qoltañba häm mör sonıñ tarihi däleli edi. Biraq, keyin sovet odağı Altayda qwrılğan osı uaqıtşa ükimetke büyregi az bwrıldı, öñirdegi sayasi jobanıñ kartasın qayta şilap jaña sayasi oyındardı wyımdastırdı. Mwnıñ birqanşa sebebi bar edi, olar:
Birinşi sebep: Germaniyada qwrlığan Türkistan Legionınıñ din isterin basqaratın legion müftiligi qwrıladı da, olar sovet qwramındağı türki mwsılmandarğa sayasi häm ruhani propaganda jasay bastaydı. Sovet ortalıq biligi Germaniyanıñ dini propagandasınıñ ıqpalın älsiretu maqsatında 1943 jılı Taşkende dini basqarma SADUM-dı jasaqtap şığadı. SADUM-ğa qarastı Qazaqstan dini basqarması da qwrıladı, onı Qaziat dep ataydı. SADUM jasaqtala sala eldegi dini ahualdı qayta jandandırğan-sımaq boladı, meşitter qaytadan soğıladı, dini kitaptar qaytadan jarıq köredi. SADUM qwrıla sala Moñğoliya Bayan-Ölgiyde, Altay, Şäueşek, Qwljada öz propagandasın bastap ketedi. Äsirese Qwlja taranşı, özbek, tatarları SADUM ıqpalına wşırap sovet propagandasın aymaqtarğa tarata bastaydı. Biraq, Altay halqı bwrınğı işandıq jäne qazılıq Bwhara islam mektebi men dästürin berik saqtağandıqtan sovettik dini sayasattıñ ıqpalın, dini kadrların moyındamay qoydı. Altayda Äbilpeyizwlı Kögeday wrpaqtarı kereydiñ han-töresi, Bwharalıq Mwhambet işan wrpaqtarı kereydiñ eşeni (işanı) bolıp bekitilgenine jüz jıldar ötkendikten dini häm sayasi ömirlerin bir jolda özgertu asa qiın edi. Sol sebepti sovettiñ sayasi häm din atın jamılğan ruhani propagandası bwl ölkeni aynalıp ötip jattı. Altay sol beti twra berse qazaqtardıñ keyingi sayasi jağdayı sovettiñ öñirdegi sırtqı sayasatına sözsiz kereğar ıqpal etedi, bwl sovettiñ paydasına şeşilmeydi. Bwl birinşi sebep!145311572_1961143170715927_991741230732815477_n
Ekinşi sebep: Altay halqı 1939-40 jj bastap wlt-azattıq töñkeriske belsendi aralasqandıqtan ölkedegi qıtaydıñ äskeri küşi negizinen Altayğa auuıp Qwlja siyaqtı halqı tığız, etnikalıq qwramı kürdeli öñirler strategiyalıq jaqtan beyğam qaladı. Bılayşa aytqanda İle ualayatındağı qıtaydıñ äskeri küşi Altayğa jwmsalıp bwl aymaq barınşa qorğanıssız küyde qalıp qoyadı. Ol kezde yağni 1943-44 jj Almatıda “Şıñjañ mäselesi” jiti qadağalanıp baqılauda edi. Jüzdege kadrlar “Şıñjañ mäselesi” boyınşa tıñdaudan, dayındıqtan ötetin. Olardı Järkent, Qorğas arqılı beyğam el Qwljağa jetkizu tiimdi-tin. Sosın sovet pen SADUM adamdarı Qwljada köbirek ügit-näsihat jürgizdi, tipti Qwljadağı sovet konsul'stvosı öte belsendi boldı.
Üşinşi sebep: İle ualayatı qazaq halqınıñ basım sandı boluına qaramastan köpwlttı, köpdindi, köptildi aymaq edi. Sovet üşin öñirdegi sayasatqa tatırmas mümkindik. Ükimet qwramın är halıqtan jasaqtau, naqtı qay etnikalıq toptıñ müddesin anıq körsetpeu keyingi bölu men bileudiñ bügingi alğı şartı-tın. Sovet konsulı, SADUM kadrları 1943 jıldan bastap Qwljadağı bay-şonjarlarğa aşıq ügit-näsiqat jasap aldın astırtın töñkeris jasauğa kelistirdi.
Bwl ölkeniñ tarihına qatıstı ğılmi aynalımğa tüsken eñbekterde öñirge tike qatıstı dini-ruhani mäseleler asa auqımdı zerttelmey keledi. Eger şındap kirisip zerdelense bir ğana dini-ruhani mäselelerden öñirdiñ sayasi tarihına qatıstı keybir janama faktorlardı anıq bayqauğa bolatın edi.
Eldes ORDA
01.02.2021

Related Articles

  • Djo Bayden Aq üyden keter aldındağı sözinde sırtqı sayasat jaylı ayttı

    Djo Bayden Aq üyden keter aldındağı sözinde sırtqı sayasat jaylı ayttı

    AQŞ prezidenti Djo Bayden Memlekettik departamentte söylep twr. Vaşington, 13 qañtar, 2025 jıl. AQŞ prezidenti Djo Bayden Aq üydegi qızmet merzimi ayaqtalar aldındağı soñğı sözinde sırtqı sayasat jayına toqtalıp, Resey prezidenti Vladimir Putindi mısqıldadı. “Putin Ukrainağa basıp kirgende Kievti birneşe künde alamın dep oyladı. Al is jüzinde soğıs bastalğannan keyin Kievtiñ ortalığında ol emes, men twrdım. Ol jerde Putin bolğan joq”, – dedi AQŞ memlekettik departamentinde söylegen Djo Bayden. Men amerikalıq äskerdiñ baqılauınan tıs jerdegi soğıs aymağına saparmen barğan jalğız Joğarğı bas qolbasşımın”, – dep sözine qostı AQŞ prezidenti. Bayden sözinde Ukrainağa köbirek nazar bwrdı. Aytuınşa, ol reseylik basqınşılıqtan qorğanğan Ukrainağa halıqaralıq qoldau wyımdastırudı jäne yadrolıq janjalğa jol bermeudi özine

  • «Beysenbi me bügin dep, Jwmağa qarsı ötkeni-ay…» (Abay)

    «Beysenbi me bügin dep, Jwmağa qarsı ötkeni-ay…» (Abay)

    Qazaq halqınıñ dañqtı perzenti, wlı jazuşı Mwqtar Mağauin 85 jasqa qarağan şağında dünieden ozdı. «Beysenbi me bügin dep, Jwmağa qarsı ötkeni-ay…» (Abay) Şwbartauda düniege keldi. Jondağı Jobalay Kereydiñ eñ ülken Aruağı Jobalay bidiñ wrpağı edi. Bayqotan bi, Toman bi, Begeş şeşen, Uäyis, Töleu aqın… Atağı Atalarınan asıp ketti… Tirisinde olay degen joq… Bwl sözdi dünieden ötken soñ biz aytıp otırmız… Ömiriniñ soñğı kezderi şette ötti. «Ükimetke, basqalarğa da ökpem joq, ökpeleytin olardıñ jağdayı joq!» (M.Mağauin) degen edi özi bertinde. Astarı auır, eñseñdi ezerdey salmaqtı söz… Danışpan adam nege elden jıraq ketti. Bwl «Oñaşa jatqandı wnatamın, Elimdi el qılmasın erte sezip… Elden kettim jıraq…» (Şäkärim) deytin ketis siyaqtı. Sonda da «Kök

  • Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka.

    Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka.

    “Swhbattı” endi ğana oqıp şıqtım. Äzirge, sipatı turalı az söz: Älbette, bwl – jurnalistika standarttarına say, şınayı, nağız swhbat emes. Konstituciyalıq qwqığı teñ, eki sanalı azamattıñ özara pikirlesken, emenjarqın äñgimesi emes. Bwl – sovettik häm nazarbaevtıq kezeñnen qalğan, jurnalistikanı jağımpaz qolbala, şauıpkel qwral deñgeyine tüsirgen şeneuniktik ştampovka. Pälenbay adam tüzep-küzegen, ananı da, mınanı qamtuğa tırısqan, ayağında janı joq mätinder jiıntığı tuğan. Toqaev aynalasındağılarğa: “osınşalıq jasandı keyippen halıq aldında körinuim wyat boladı, qoyıñdar, aynalayındar, qatelessem de öz bolmısımmen şığam” deuge tüsinigi jetpegeni ökinişti. Bıltır “Egemende” “swhbattasqan” Dihan Qamzabek te, biıl “Ana tilinde” “äñgimelesken” Erlan Jünis te, keşiriñizder, eşqanday da interv'yuer emes. Iä, bireui tereñ ğalım, ekinşisi tamaşa aqın, biraq, ömirinde bir

  • ALDAĞI 30 JILDA AŞILUI IQTIMAL ASTRONOMIYALIQ JAÑALIQTAR

    ALDAĞI 30 JILDA AŞILUI IQTIMAL ASTRONOMIYALIQ JAÑALIQTAR

    Kelesi milliard sekundta, yağni basqaşa sanağanda, otız jılda astronomiyada qanday jañalıq aşıluı mümkin? Astrofizik, ğılım nasihatşısı, Abdus Salam atındağı Halıqaralıq teoriyalıq fizika ortalığınıñ (Triest, Italiya) zertteuşisi Sergey Popovtıñ maqalasın ıqşamdap audarıp berip otırmız. *** Aldımen ötken 30 jılğa köz tastayıq. Otız jıl bwrın KÜNGE WQSAS JWLDIZDI AYNALATIN PLANETA aşılmağan-twğın jäne ÄLEMNİÑ QAZİR ÜDEY KEÑEYİP bara jatqanın bilmeytinbiz. Birinşi aşılımdı aldın-ala boljau mümkin edi, ekinşisin — joq. Birinşisi ekzoplanetalardı izdeuge bağıttalğan jüyeli eñbektiñ nätijesi bolsa, ekinşisin ğalımdardıñ köbi kütpegen-di. Bwlardı 1960-şı jıldardan bergi eki eñ bastı astronomiyalıq jañalıq dey alamın. Demek bolaşaq iri jetistiktiñ de keybirin boljay alamız, al basqaları tosınnan aşıladı. Jalpı, ğılımi aşılımdardı nelikten boljauğa boladı? Öytkeni köptegen mañızdı

  • 1893 jılı 25 qaraşada

    1893 jılı 25 qaraşada

    1893 jılı 25 qaraşada, Daniyalıq ğalım V.Tomsen qwlpıtastağı bitik jazudıñ qwpiyasın aştı. Ğılımi jañalıq europa qoğamın dür silkindiredi. Tosmen alğaş «türik», «kültegin», «täñiri» degen sözderdi şeşip oqidı. Bitiktastağı jazudıñ kelesi beti qıtay ieroglifimen bädizdelgen-di. Tomsen ierogliftegi esimderdiñ rettik (qaytalanu) jiligine qarap otırıp kelesi betindegi qwpiya tañbalardı birtindep söylete bastaydı. Sol däuirde şığıstanu sonıñ işinde türkitanu salası jeke ğılım retinde abroylı zertteu nısanına aynaldı. V.Tomsen tañbanı şeşip qwpiyasın aşqanımen köne türik tilin bilmeuşi edi, sol sebepti «bwl mätindi oqısa Radlov oqidı» degen. Köp ötpey Radlov, Tomsen şeşken tañbanıñ izinşe mätin joldarın oqığan. Sonımen jwmbaq küyde qalğan tastağı bitik jazuı söyley bastağan… 25 qaraşa küni mañızdı kün. Bitik jazu küni qwttı bolsın!

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: