|  |  |  |  |  |  |  | 

Zuqa batır 150 jıl Sayasat Suretter söyleydi Tarih Twlğalar Qazaq handığına 550 jıl Qazaq şejiresi

Ospan Batırdıñ Çoybalsan marşalğa jazğan hatı

Ospan batter Katy

Surette Ospan Batırdıñ 1944 jılı naurız ayında Çoybalsan marşalğa jazğan hatı berilgen. Hatta Ospan Batırdıñ öz qolı qoyılğan, möri (tañbası) basılğan.
Hattıñ audarması:
Asa qwrmetti marşal joldasqa sälem
(jazamın mänisi:)
Ol jaqtağı bizdiñ äskerlerdiñ kemşilik* närseler bolsa bizdiñ mına barğan kisilerden aytıp jiberiñizder. Jäne de sol äskerler jaudı qamap alğan eken, assa 10 kün, qala berse 6-7 kün, şamaları bolsa qamasın, eger azıq basqalay närseleri bolsa onı bwl jerden tolıq qıp beremiz, kemşilik* närselerine biz mindettimiz, sol üşin äskerlerge osı habarlardı dan'bau* arqılı tiilse eken dep qwrmetpen Batır Ospan (qoltañbası, möri).
33. 3/3
Qısqaşa tüsindirme:
Kemşilik*: hatta bwl söz minezdeme mağınasında emes, qajettilik, bwyımtay, kerek-jaraq siyaqtı äleumettik häm twrmıstıq mağınada qoldanıp twr.
Dan'bau* (qıtayşa:电报): dian' bao, telegramma yağni jedelhat.
Eskertu: Hat nwsqası 2016 jılı Moñğoliyada jarıq körgen “Ospan Batır” attı 440 bettik ğılmi eñbekten alındı. Eñbekti şığaruşılar:
H.BAT-OÇIRIN BOLD
H.BAT-OÇIRIN TUYAA144592857_1961143187382592_6589511144569910192_n
1943 jılğı Ospan-Çoybalsan kezdesui, ekijaqtı ortaq kelsimşarttarğa otıruı jaña sayasi kezeñniñ bastaluı edi. Sol jılı Altayda wlt-azattıq köterilispen jüyeli aynalısatın uaqıtşa ükimet qwrıldı. Uaqıtşa ükimettiñ törağası, qomandanı, jeke äskeri jäne alğan qoyğan sayasi maqsattarı boldı. Uaqıtşa ükimettiñ tuı, is-qağazı, ükimet ağzaları boldı. Surette körsetilgen hat ülgisi, qoltañba häm mör sonıñ tarihi däleli edi. Biraq, keyin sovet odağı Altayda qwrılğan osı uaqıtşa ükimetke büyregi az bwrıldı, öñirdegi sayasi jobanıñ kartasın qayta şilap jaña sayasi oyındardı wyımdastırdı. Mwnıñ birqanşa sebebi bar edi, olar:
Birinşi sebep: Germaniyada qwrlığan Türkistan Legionınıñ din isterin basqaratın legion müftiligi qwrıladı da, olar sovet qwramındağı türki mwsılmandarğa sayasi häm ruhani propaganda jasay bastaydı. Sovet ortalıq biligi Germaniyanıñ dini propagandasınıñ ıqpalın älsiretu maqsatında 1943 jılı Taşkende dini basqarma SADUM-dı jasaqtap şığadı. SADUM-ğa qarastı Qazaqstan dini basqarması da qwrıladı, onı Qaziat dep ataydı. SADUM jasaqtala sala eldegi dini ahualdı qayta jandandırğan-sımaq boladı, meşitter qaytadan soğıladı, dini kitaptar qaytadan jarıq köredi. SADUM qwrıla sala Moñğoliya Bayan-Ölgiyde, Altay, Şäueşek, Qwljada öz propagandasın bastap ketedi. Äsirese Qwlja taranşı, özbek, tatarları SADUM ıqpalına wşırap sovet propagandasın aymaqtarğa tarata bastaydı. Biraq, Altay halqı bwrınğı işandıq jäne qazılıq Bwhara islam mektebi men dästürin berik saqtağandıqtan sovettik dini sayasattıñ ıqpalın, dini kadrların moyındamay qoydı. Altayda Äbilpeyizwlı Kögeday wrpaqtarı kereydiñ han-töresi, Bwharalıq Mwhambet işan wrpaqtarı kereydiñ eşeni (işanı) bolıp bekitilgenine jüz jıldar ötkendikten dini häm sayasi ömirlerin bir jolda özgertu asa qiın edi. Sol sebepti sovettiñ sayasi häm din atın jamılğan ruhani propagandası bwl ölkeni aynalıp ötip jattı. Altay sol beti twra berse qazaqtardıñ keyingi sayasi jağdayı sovettiñ öñirdegi sırtqı sayasatına sözsiz kereğar ıqpal etedi, bwl sovettiñ paydasına şeşilmeydi. Bwl birinşi sebep!145311572_1961143170715927_991741230732815477_n
Ekinşi sebep: Altay halqı 1939-40 jj bastap wlt-azattıq töñkeriske belsendi aralasqandıqtan ölkedegi qıtaydıñ äskeri küşi negizinen Altayğa auuıp Qwlja siyaqtı halqı tığız, etnikalıq qwramı kürdeli öñirler strategiyalıq jaqtan beyğam qaladı. Bılayşa aytqanda İle ualayatındağı qıtaydıñ äskeri küşi Altayğa jwmsalıp bwl aymaq barınşa qorğanıssız küyde qalıp qoyadı. Ol kezde yağni 1943-44 jj Almatıda “Şıñjañ mäselesi” jiti qadağalanıp baqılauda edi. Jüzdege kadrlar “Şıñjañ mäselesi” boyınşa tıñdaudan, dayındıqtan ötetin. Olardı Järkent, Qorğas arqılı beyğam el Qwljağa jetkizu tiimdi-tin. Sosın sovet pen SADUM adamdarı Qwljada köbirek ügit-näsihat jürgizdi, tipti Qwljadağı sovet konsul'stvosı öte belsendi boldı.
Üşinşi sebep: İle ualayatı qazaq halqınıñ basım sandı boluına qaramastan köpwlttı, köpdindi, köptildi aymaq edi. Sovet üşin öñirdegi sayasatqa tatırmas mümkindik. Ükimet qwramın är halıqtan jasaqtau, naqtı qay etnikalıq toptıñ müddesin anıq körsetpeu keyingi bölu men bileudiñ bügingi alğı şartı-tın. Sovet konsulı, SADUM kadrları 1943 jıldan bastap Qwljadağı bay-şonjarlarğa aşıq ügit-näsiqat jasap aldın astırtın töñkeris jasauğa kelistirdi.
Bwl ölkeniñ tarihına qatıstı ğılmi aynalımğa tüsken eñbekterde öñirge tike qatıstı dini-ruhani mäseleler asa auqımdı zerttelmey keledi. Eger şındap kirisip zerdelense bir ğana dini-ruhani mäselelerden öñirdiñ sayasi tarihına qatıstı keybir janama faktorlardı anıq bayqauğa bolatın edi.
Eldes ORDA
01.02.2021

Related Articles

  • Mäjilis äskeri rezervti jasaqtau turalı zañ jobasın birinşi oqılımda maqwldadı

    Qazaqstan äskeri jattığu kezinde. 15 qaraşada Qazaqstan parlamentiniñ tömengi palatası äskeri rezervti jasaqtau turalı zañ jobasın birinşi oqılımda maqwldadı. Qwjattıñ resmi atauı – “Qazaqstan Respublikasınıñ keybir zañnamalıq aktilerine rezervtegi qızmet mäseleleri boyınşa özgerister men tolıqtırular engizu turalı” zañ jobası. Qwjat Qazaqstanda “äskeri qızmettiñ jaña türi – rezervtegi qızmetti engizudi qarastıradı” dep jazdı resmi BAQ. “Zañ jobasın iske asıru azamattarğa rezervte äskeri qızmet etuge mümkindik beredi. Ol üşin kelisimşart erikti türde üş jılğa jasaladı. Dayarlıq bir jılda eki aydan aspaydı. Jauıngerlik jiındar 30 künde iske asırıladı. Rezervtegilerge arnalğan sabaqtar ay sayın eki-üş kün boladı” dedi parlament otırısında qorğanıs ministri Ruslan Jaqsılıqov. Resmi aqparatqa qarağanda, äskeri rezerv 2025 jılğa qaray jasaqtaladı. Birinşi

  • Diplomatiyalıq kezdesulerdi köbeytken Ortalıq Aziya Mäskeudi ığıstıra ala ma?

    Kris RIKLTON Qazaqstan prezidenti Qasım-Jomart Toqaev Astanağa kelgen Franciya prezidenti Emmanueel' Makrondı Aqordada sän-saltanatpen kütip aldı. Reseydiñ Ukrainağa qarsı soğısı ayaqtalğan joq. Al Ortalıq Aziya elderi AQŞ Auğanstanğa äsker kirgizgen kezden beri üşinşi ret älemniñ nazarına tüsip otır. Öñir memleketteri körşisinen asıp tüsip, älemdik derjavalarmen tığız baylanıs ornata ala ma? 9 qaraşada Resey prezidenti Vladimir Putin Qazaqstanğa keldi. Qazaqstan basşısı Qasım-Jomart Toqaev onı strategiyalıq äriptesine say sän-saltanatpen kütip aldı. Biraq bwrın basımdıq berilgen key dünielerdiñ özgergeni bayqaldı. Jaqında Halıqaralıq qılmıstıq sot Ukrainadağı ıqtimal soğıs qılmıstarı üşin Vladimir Putindi twtqındauğa order berdi. Resey prezidenti odan beri üş elge saparladı. Sonıñ biri – Qazaqstan. Qazaqstan men Ortalıq Aziya elderi üşin ıqpaldı memleketterdiñ

  • “Sayasatkerler pafospen söylegendi jaqsı köredi”. Türki memleketteri ıntımaqtastığınıñ bolaşağı bar ma?

    Elnwr ÄLİMOVA Türki memleketteri wyımına müşe jäne baqılauşı märtebesine ie elderdiñ basşılarınıñ Samarqanda (Özbekstan) birigip tüsken sureti. 11 qaraşa, 2022 jıl Astanada Türki memleketteri wyımınıñ (TMW) onınşı sammiti ötip jatır. Bwl kezdesu ne beredi? Türkiya Reseydiñ Ukrainamen soğıstan bas kötere almay jatqanın paydalanıp, aymaqqa ıqpalın küşeytuge tırısa ma? Türki memleketteri ıntımaqtastığınıñ, äsirese äskeri salada bolaşağı bar ma? Azattıq osı jöninde Soltüstik Kiprdegi Tayau Şığıs universiteti sayasattanu kafedrasınıñ docenti Äsel Tutumlumen äñgimelesti. TÜRKIYANIÑ MÜDDESİ MEN IQPALI QANDAY? – Astanada Türki memleketteri wyımınıñ (TMW) onınşı sammiti ötip jatır. Wyım azamattıq qorğanıstıñ birlesken mehanizmin nığaytuğa müddeli. Sonday-aq kün tärtibinde aymaqtağı jäne sırttağı sayasi-ekonomikalıq oqiğalardı talqılau mäselesi twr. Sammittiñ uaqıtı men geosayasi konteksi jöninde

  • “Resey üstemdigine soqqı”. Qazaqstan Kaspiydegi äskeri teñiz küşterin ne üşin küşeytip jatır?

    Azattıq radiosı Qazaqstan äskeri-teñiz küşteriniñ kemesi. Qorğanıs ministrliginiñ Telegram-arnasınan alınğan.  Batıs basılımdarı bwl aptada Türkiya Qazaqstanğa Kaspiydegi äskeri teñiz flotın küşeytuge kömektesetinin jazıp, bwl teñizdegi flotiliyası mıqtı Reseydiñ üstemdigine qalay äser etedi degen swraqqa jauap izdedi. Sonımen qatar Qazaqstan Batıstıñ janama sankciyaları men onıñ ıqtimal saldarınan qauiptenip otırğanın taldadı. Bwdan bölek sırtqı derjavalar Ortalıq Aziya men Oñtüstik Kavkazdı birtwtas geografiyalıq aymaq retinde qarastıra bastağanına nazar audardı. TÜRKIYA QAZAQSTANNIÑ KASPIYDEGİ FLOTIN KÜŞEYTUGE KÖMEKTESPEK Sarapşı Pol Gobl AQŞ-tağı Jamestown qorınıñ saytında Türkiya Qazaqstanğa Kaspiydegi äskeri teñiz küşterin küşeytuge kömektesetinin jazdı. Ankara men Astananıñ josparı Kaspiydegi flotiliyası eñ quattı Reseydiñ üstemdigine qalay äser etpek? Reseydiñ Kaspiy flotiliyası köp jıl boyı teñiz aydınında üstemdik etti. Sondıqtan

  • ALAŞ ZIYALILARINIÑ ÜRİMŞİDEN QAYTIP KELE JATQANDA

    Bolğan oqiğa izimen Bolğan oqiğanıñ izimeN…   Alaş jwrtınıñ bir emes, birneşe s'ezi ötip, Älihannıñ Kolçaktan beti qaytıp, “Endi qaytıp täuelsiz el bolamız” dep jürgen kez edi. Semy Alaş qayratkerleriniñ ordası edi. Semeyde jürgen Ahmet Baytwrsınov bastağan bir top alaşordaşılar Qıtay şekarasındağı Ürimşi qalasına barıp, ondağı qazaq jwrtınıñ hal jağdayın bilip qaytuğa jolğa şıqqöan. Ol kezde Ürimşiniñ köbi qazaq edi Üyleri negizinen sazdan qwyılğan. Orta Aziyanıñ köp qalaların eske salğanday. Biraz ülken kisiler men jastar Ahañnıñ töte älipbiimen kitap gazet oqidı. eken. Ahañdı bwrın körgen adamdar da kezdesti. Degenmen, Ahañ Ürimşi qazaqtarınıñ täelsiz avtonomiya qwru turalı oyları da joqtığın bayqağan. Sonımeng, Ürimşi qazağınıñ jäne Qıtayğa jaqın basqa wlttardıñ bastı twrmısı

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: