kerey.kz

تاريح

شارقي تۇركىستان رەسپۋبيليكاسى تۋرالى نە بىلەمىز؟

kerey.kz
| Nov 10, 2018 | 83 views

جالپى ساراپتاما (ەشبىر جەردە ەستىمەگەن دەرەكتەرمەن باياندالادى) ەگەر تاريxقا قىزىقپاساڭىز، جاڭا دەرەك ەستۋدى قالاماساڭىز نەمەسە ۋاقىتىڭىز بولماسا بۇل ساراپتامانى وقۋ سىزگە “xارام” بولادى ))) قازاقستان تاريxشىلارىنا ەندى-ەندى ۇيرەنشىكتى تاقىرىپقا اينالا باستاعان شىڭجاڭ تاريxىنداعى “شارقي تۇركىستان رەسپۋبيليكاسى” تۋرالى شىندىقتى جۇرت اسا كوپ بىلە بەرمەيدى. ەكى رەت قۇرىلعان “شارقي تۇركىستان” ۋاقىتشا ۇكىمەتى تۋرالى نە بىلەمىز؟ القيسسا… ءبىرىنشى رەتكى شارقي تۇركىستان ۇكىمەتى 1933-جىلى قاشقاردا قۇرىلدى. ۇكىمەت نەبارى ءۇش اي ءومىر ءسۇردى دە التىشاھارعا قاشىپ بارا جاتقان دۇڭعان (xۋيزۋلار) اسكەرى جاعىنان قۇلادى. ءبىر جاعى ۇكىمەتتى قۇرۋشىلاردىڭ ءوزى ساتىپ كەتىپ تىندىم بولدى. اسا كوپ ەشكىم بۇنى بىلە بەرمەيدى. گانسۋ، تسينxاي دۇڭعاندارى شىڭجاڭعا باسىپ كىرىپ “قازاق-ۇيعىرمەن بىرلەسىپ كوالەتسيون مۇسىلمان ۇكىمەتىن قۇرامىز” دەپ ءۇرىمجى قىتايلارىن قورشاۋعا الادى.
11
تاريح

ۇركىن

kerey.kz
| Nov 10, 2018 | 85 views

ءسوز باسى. قارتتاردى اڭساۋ كوزىنىڭ قۇيرىعىندا ءاجىم كۇلىپ، سايراتقان قىزىل ءتىلدى بابىن ءبىلىپ. جينالىپ كەشكىعۇرىم توبەشىككە، قاريالار قىلاتىن ءازىلدى ىلىك. اسا ءزىلسىز… تەك قۋىپ، «الالاعان» بولماسا دا كىنامسىز دارا باباڭ. ەبىن تاۋىپ قۇرداسىن ەڭبەكتەتسە، قىبى قانىپ ساقالىن سالاعان. ۇرپاق ءۇشىن قاراكەت قام باعارى، وعان ۋايىم جاڭبىردىڭ تامباعانى. كۇرەڭ شايدى سوراپتاپ ءسوز قوزعاسا، كوكىرەگىڭنىڭ كوزىنە شام جانادى. ازاماتتى ارداقتار ارىس اتىن، قاريالار – «قارا ورمان»، توعىس اقىل. قالت-قۇلت ەتىپ سۇيەنىپ اساسىنا، جيىن-تويدا شۇرقىراپ تابىساتىن. بۇرىنعىنىڭ قارتتارى-اي سىرما شاپان، ساڭى اۋسا ساياقسىپ قىرعا تارتار. باسىندا تاقياسى، تۇماعى جوق بۇگىنگىنىڭ شالدارى قىرما ساقال. سامايىنان سۋىرتپاق قىلاۋ ۇرلاپ، سايقال زامان تۇمانىت، تۇماۋ ۇرعان. كەرەگەنىڭ باسىندا «كۇنى وتكەن»، اينالىپ كەتپەيمىن بە، تۇماعىڭنان؟ وتقا قاقتاپ، ءداۋىردىڭ
16
ساياسات

ۇمىت قالعان اشارشىلىق جانە نازارباەۆتىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرى

kerey.kz
| Nov 3, 2018 | 251 views

اننا كلەۆتسوۆا اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالعان ەسكەرتكىش. الماتى قالاسى، 31 مامىر 2017 جىل حالىقارالىق باق وسى اپتادا قازاقستاندا اشارشىلىقتىڭ ۋكرايناداعىداي وتكىر باعالانباۋىنىڭ سەبەپتەرىن، نازارباەۆتىڭ ىقتيمال مۇراگەرلەرى تۋرالى جازعان. ىقتيمال مۇراگەرلەر قاتارىندا توقاەۆ، تاسماعامبەتوۆ، قۇلىباەۆتىڭ اتتارى اتالادى. الەمدىك ءباسپاسوز بۇعان قوسا، قازاقستاننىڭ قىتايعا تاسىمالدايتىن گاز كولەمىن ارتتىرۋ ماسەلەسىن جانە تامعالىداعى پەتروگليفتەر تاقىرىبىن دا قوزعاعان. ۇمىت قالعان اشارشىلىق امەريكالىق Wall Street Journal جۋرنالى “ۇمىت بولعان سوۆەتتىك اشارشىلىق: ءستاليننىڭ ۋكرايناعا ىستەگەندەرى ەسىمىزدە، بىراق قازاقستانعا جاساعاندارىن بىلمەيمىز” اتتى ماقالادا امەريكالىق زەرتتەۋشى، Maryland-College Park ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح پروفەسسورىنىڭ كومەكشىسى، “اشارشىلىق جايلاعان دالا: اشارشىلىق، زورلىق-زومبىلىق جانە سوۆەتتىك قازاقستاننىڭ قۇرىلۋى” اتتى كىتاپتىڭ اۆتورى سارا كامەروننىڭ پىكىرىن جاريالاعان. زەرتتەۋشى ماقالادا اشارشىلىقتىڭ قازاقستاندا ۋكرايناداعىداي وتكىر باعاسىن الماۋىنىڭ سەبەپتەرىنە توقتالادى. سارا كامەروننىڭ پىكىرىنشە، ونىڭ
52
كوز قاراس

شارقي تۇركىستان مەن شىڭجاڭ قازاقتارى تۋرالى

kerey.kz
| Nov 1, 2018 | 514 views

بۇل 1933-جىلى قۇرىلعان شارقي تۇركىستان ۇكىمەتىنىڭ انگليا ەلىنەن ساياسي، اسكەر كومەك سۇراپ جولداعان xات-دۇر. ەستەرىڭىزدە بولسا بىرەر ايدىڭ الدىندا وسىندا شارقي تۇركىستان ۇكىمەتىنىڭ تۇركيادان اسكەري كومەك سۇراپ جولداعان xاتىن سالعامىن. نەبارى بىرەر اي ءومىر سۇرگەن شارقي تۇركىستان رەسپۋبيليكاسىنىڭ قيلى تاريxى قازاق قوعامىنىڭ باسا نازارىندا بولۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ءدال قازىرگى كۇندە قازاقستان نەمەسە تۇتاس ورتالىق ازيا ءۇشىن ەكى ستراتەگيالىق ءوڭىر بار. ولار: اۋعانىستان جانە شىڭجاڭ (سينتسيان/شۋار). اۋعانىستان تۋرالى ايتىپ ءجۇرمىن. وسى ەكى وڭىردەگى ستراتەگيالىق تاريxتى جاقسى بىلسەك ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ جارقىن كەلەشەگىن كۇنى بۇرتىن ويلاي العان بولامىز. نە ءۇشىن شارقي تۇركىستان ۋاقىتشا رەسپۋبيليكاسى انگليا، تۇركيادان اسكەري كومەك سۇرايدى؟ 30-جج تۇركيا-قىتاي قاتىناستارى; انگليا-قىتاي قاتىناستارى قالاي بولعان؟ بۇل ماسەلەگە سوۆەت پەن گەرمانيا،
54
تاريح

الاشوردا- تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ زاڭدى باستاۋى (حح- عاسىردىڭ باس كەزىندەگى قازاق مەملەكەتتىگىنىڭ قۇرىلۋ تاريحى)

kerey.kz
| Oct 30, 2018 | 377 views

جۇمات انەسۇلى جازۋشى، تاريحشى «اباي.كز» پورتالىندا جاريالانعان جۋرناليست ب.ءمۇرسالىمنىڭ «جاريالانباعان اۆتونوميا» اتتى ماقالاسى مەن عىلىم دوكتورى م.قويگەلدىمەن بىرگە شىعارعان «الاش تۋى استىندا» اتتى دەرەكتى ءفيلمى بىلەتىن جۇرتقا ءبىراز قايشىلىقتارعا تولى پىكىر تۋىنداتقانداي. ماقالانى وقىپ، دەرەكتى ءفيلمدى كورگەن جۇرتقا «جەر استىنان جىك شىقتى، ەكى قۇلاعى تىك شىقتى» دەگەندەي ەكى ۇشتى وي سالادى. ءبىزدىڭ تاريحشىلارىمىز ءالى كۇنگە دەيىن تاريح عىلىمى سالاسىندا كەڭەستىك يدەولوگيا سالىپ بەرگەن «جالعىز اياق» جولمەن كەلە جاتقان ءتارىزدى. تاياۋدا «اباي.كز» پورتالىندا سۇلتان حان اققۇلىنىڭ اتالمىش فيلم تۋرالى ماقالاسى جاريالانعان ەكەن، مەن سۇلتانحاننىڭ پىكىرىنە قوسىلامىن. جانە سوعان وراي ءوزىمنىڭ حح -عاسىردىڭ باس كەزىندەگى الاش قوزعالىسىنىڭ، الاش پارتياسىنىڭ، الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ اتقارعان تاريحي ءرولى تۋرالى تولىق ايتا كەتكەندى ءجون كوردىم. «تاريح»
39
كوز قاراس

الاش ارىستارى جانە كوممۋنيست «كوكەلەر»

kerey.kz
| Oct 30, 2018 | 554 views

1918 جىلدىڭ 29 قازان كۇنى سوۆەت وكىمەتىن ورناتۋشى كوممۋنيست- بولشەۆيكتەردىڭ ءىزباسارلارى – كومسومولداردىڭ جەكە ۇيىمى قۇرىلعان ەكەن. بۇل ۇيىم كەزىندە ارنايى دايىندىقپەن كەلىپ، قابىلداۋشى كوميسسيانىڭ قاتاڭ سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن جاستاردى عانا ءوز قاتارىنا قابىلداعانى راس. كومسومول قاتارىنا ءوتۋ بولاشاعىن بيىك مانساپپەن، ۇلكەن اتاقپەن بايلانىستىراتىن ءاربىر جاستىڭ باسىپ وتۋگە ءتيىستى شارتتى باسپالداقتارىنىڭ ءبىرى بولاتىن. ال اكەسى «حالىق جاۋى» اتالىپ سوتتالىپ كەتكەن نەمەسە ءبىرجولا اتىلىپ كەتكەن بوزبالا مەن بويجەتكەنگە كومسومول قاتارىنا الاتىن سىنعا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرگەندى قويىپ، ارتىنا يت قوسىپ قۋاتىن بولعان. ماسەلەن، ورتا مەكتەپتى ۇزدىك بىتىرگەن، «التىن مەدال» يەگەرى، مەكتەپتەگى ەڭ ءبىلىمدى، ەڭ تالانتتى وقۋشى، بولاشاقتا قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحىن ءۇش عاسىرعا ۇزارتقان عالىم، «الاشتىڭ الماس قىلىشى» اتانعان قازاقتىڭ قازىرگى كوزى
49
كوز قاراس

ازات تۇرلىبەكۇلى بۇگىن ماجىلىستە مىنەز كورسەتتى.

kerey.kz
| Oct 29, 2018 | 416 views

وسى فەيسبۋكتە ماقتانىپ سۋرەت سالۋ دەگەن سالت بار ەدى عوي. سول سالتتى بۇگىن ورىندايىن دەپ شەشتىم. ازات پەرۋاشەۆپەن تۇسكەن سۋرەتىمدى ۇيالماي سالام. ازات تۇرلىبەكۇلى بۇگىن ماجىلىستە مىنەز كورسەتتى. سوڭعى اپتادا ءوزىم ەرەكشە قادىرلەيتىن ءبىراز اعالارىم اتاۋىڭ وشكىر سابەتتىڭ ەشكىمگە كەرەكسىز ەسكى داتاسىن تويلاپ، سول كومسومولدىڭ 100 جىلدىعىنا بارعاندى ارلانباي ايتىپ، ودان قالسا بارعانداردى اقتاپ جاتقانىن كورىپ، وكپەلەدىم. كادىمگىدەي وكپەلەدىم. اتتارىن اتاپ، تۇستەرىن تۇستەپ، سويىپ سالعىم كەلدى. ويتكەنى – ول اعالارعا ەندى ءبىز، جاستار سەنبەيمىز!!! كەشىرىڭىزدەر، سەنبەيمىز. مەن ءوز باسىم سەنبەيمىن. مەن ۇلگى تۇتقان اعالاردىڭ ايدىڭ كۇنى امانىندا الجىپ، جولداي تايعانى وتە وكىنىشتى. كەلمەسكە كەتكەن كەڭەستىڭ ەلەسى ميلارىنىڭ قىرتىس-قىرتىسىن ارالاپ جۇرگەن ول اعالار – ەندى ماعان ۇلگى ەمەس. ولاردىڭ بۇل قىلىعى اقتاۋعا
51
جاھان جاڭالىقتارى

100 جىل بۇرىن چەحيا مەن سلوۆاكيا زاماناۋي تاۋەلسىز مەملەكەت قۇردى.

kerey.kz
| Oct 29, 2018 | 95 views

100 جىل بۇرىن چەحيا مەن سلوۆاكيا زاماناۋي تاۋەلسىز مەملەكەت قۇردى. پراگا بۇل مەرەيتويدى لايىقتى تۇردە اتاپ ءوتىپ جاتىر. سەگىز جىل جوندەلگەن ۇلتتىق مۋزەي اشىلدى. 1945 جانە 1968 جىلدارى شەتەلدىك باسقىنشىلار بۇلدىرگەن كونە عيمارات بۇگىن كوزدىڭ جاۋىن الادى. شەبەرلەر رەستاۆراتسياسىن قاتىرىپتى. پراگاعا كەلگەن دوس-جار بىلەدى، ۆاتسلاۆ الاڭىنداعى اۋليە ۆاتسلاۆ كنياز ەسكەرتكىشىنىڭ ارقاسىنداعى الىپ عيمارات قوي. بۇگىن كۇن سۋىتىپ، جاڭبىر جاۋعانىنا قاراماستان پراگا تۇرعىندارى بەتتەرىنە تۋدىڭ سۋرەتىن سالىپ الىپ، بالالارىن جەتەلەپ، ۇزىن-سونار كەزەكتە تۇرىپ، قايتا اشىلعان مۇراجايداعى چەحيا مەن سلوۆاكيا تاۋەلسىزدىگىنە ارنالعان ارنايى كورمەلەردى تەگىن كورىپ شىقتى. ءبىر عاسىر ىشىندە چەحيا تاۋەلسىزدىگىن نىعايتا ءتۇستى. قازىر ەۋروپا وداعىنىڭ بەدەلدى مۇشەسى. 2009 جىلى ەۋروپا كەڭەسىنىڭ پرەزيدەنتى بولىپ ۇلگەرگەن، 2022 جىلى تاعى دا كەزەگى كەلەدى.
23
kerey.kz TV

ەنەرگەتيكانىڭ بولاشاق جولدارى

kerey.kz
| Oct 23, 2018 | 373 views

ۋكراينا استاناسى كيەۆ قالاسىندا، 2018 جىلدىڭ 16-19 قازانىنىڭ ارالىعىندا «ورتالىق جانە شىعىس ەۋروپانىڭ تۇراقتى ەنەرگەتيكاسى» اتتى 10-شى حالىقارالىق فورۋمى مەن كورمەسى (Sustainable Energy Forum and Trade Show, SEF 2018 Kyiv) وتۋدە. وسى جيىنعا 35 استام ەلدەردىڭ شامامەن 500 وكىلدەرى قاتىسۋدا. 80 استام ماماندار باياندامالارىن وقيدى، 100-گە جۋىق كومپانيالار ءوز جەتىستىكتەرىن كورسەتۋدە. بۇنداي شارانىڭ شەڭبەرىندە، «الەم جەل ەنەرگەتيكاسى قاۋىمداستىعى»-نىڭ باس حاتشىسى ستەفان كسانگەر (Stefan Gsänger) بىزگە سۇحبات بەردى. نەمىس قايراتكەرىنىڭ جاۋاپتارىنا نازار اۋدارايىق. تۇراقتى ەنەرگەتيكادا قازاقستاننىڭ مۇمكىنشىلىكتەرى تۋرالى: كۇن، جەل ەنەرگەتيكاسىندا. مىسالى، ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا تاۋلى ايماعى جوڭعار قاقپاسى جەل ەنەرگەتيكاسى ءۇشىن وتە ءتيىمدى. وسى تاقىرىپ جايىندا ءسىزدىڭ پىكىرلەرىڭىز قانداي؟ قازاقستان جەل ەنەرگەتيكاسىنىڭ بولاشاعى – زور! تەوريالىق تۇردە، ەلىڭىز بۇتكىل الەمدى جەل
44
جاھان جاڭالىقتارى

كوكاين، “نوۆيچوك”، قۇپيا قۇتى جانە گرۋ “تورپەداسى”

kerey.kz
| Oct 11, 2018 | 192 views

ازاتتىق راديولى سەرگەي سكريپالدى نە ءۇشىن ولتىرمەك بولدى جانە رەسەيلىك ارنايى قىزمەت وكىلدەرى ەۋروپادا قالايشا جۇگەنسىز تايراڭداپ ءجۇر؟ تىڭشىلىق قىزمەت پەن رەسەيلىك مافيا مۇددەسى اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟ “پۋتينيزم” رەسۋرسىن قۇرۋشى ارتەم كرۋگلوۆ سولسبەري ءىسىن زەرتتەۋگە قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىرى. “تۋريست بوشيروۆتى” 2001-2003 جىلعى اسكەري ۋچيليششە تۇلەكتەرى اراسىنان ىزدەۋدى دە سول ۇسىنعان، سونىڭ ارقاسىندا پولكوۆنيك چەپيگا انىقتالدى. ازاتتىق راديوسى ارتەم كرۋگلوۆتان سۇحبات الدى. – ءسىز “پەتروۆ” پەن “بوشيروۆ” جانە ولاردىڭ ارىپتەستەرىنىڭ ارەكەتىن زەرتتەۋگە قاتىسىپ جاتىرسىز. اقپارات جەتەرلىك، بىراق ءبىر-بىرىنە قايشى جايتتار دا بار. انىقتالعان دۇنيەنى جيناقتاپ ءبىر ءتۇيىن جاساۋعا بولا ما؟ قانداي كۇمانىڭىز بار؟ – قىسقاشا ايتار بولساق: ەكى ادام انگلياعا بارعان، ەكى كۇن سولسبەريدە ارى-بەرى ءجۇرىپ، كۇنىنە 300 شاقىرىم جول جۇرگەن. قىلمىس
49