“جاڭا ءومىر” گازەتى… قازاق تاريحىنا قاتىستى دەرەكتەر
Eldes Orda
“جاڭا ءومىر” (Yiñi Hayat) دەگەن اتپەن قاشقار قالاسىندا شىعىپ تۇرعان بۇل گازەتتە شىڭجاڭداعى قازاق تاريحىنا قاتىستى دەرەكتەر كەزدەسەدى. بۇنىڭ ءبىر نۇسقاسىن سىزدەرگە ۇسىنباقشىمىن.
مينگونىڭ 25-جىلى 14-قىركۇيەكتەگى ياعني 1936-جىلدىڭ 14-قىركۇيەكتەگى (184) 8-سانىندا شىڭجاڭ قازاقتارى تۋرالى مىناداي حابار باسىلعان:
“ۇرىمجىدە قازاق-قىرعىز قۇرىلتاي ءماجىلىسى اشىلىپ 16 كۇندە تامام بولدى”
ماقالادا وسى وقيعالار ءوربيدى. تاريحي دەرەكتەردە بۇل قۇرىلتاي 1935-جىلى تۇڭعىش ءماجىلىسىن اشقان. ماجىلىسكە التاي، تارباعاتاي، ىلە جانە بۇرىنعى ءۇرىمجى ايماعىنا قاراستى 12 اۋداننان سوسىن قاشقار ۋالاياتىنداعى قىرعىزدارمەن قوسىلىپ ۇزىن ىرعاسى 300 دەي دەلەگات قاتىسقان. قۇرلىتاي قارارى ولكەلىك ۇكىمەت گۋبەرناتورى شىڭ شىسايدىڭ ساياساتى بويىنشا قازاق-قارعىز مادەني، اعارتۋ ۇيشىماسىن جاريالايدى. ۇيشىماعا سەيىتقازى نۇرتاەۆ توراعا بولادى. سول جىلدىڭ كۇزىندە ابەۋ قۇددىش باستاتقان دەلەگاتسيا سەيىتقازى نۇرتاەۆپەن بىرگە قۇلجادا كىشى قۇرىلتاي اشىپ، قۇلجادا “ىلە ايماقتىق قازاق-قىرعىز مادەني، اعارتۋ ۇيشىماسىن” قۇرادى. بۇل ۇيىمنىڭ توراعاسى ماقسۇت ساسانوۆ، ورىنباسارى جابىقپاي بۇلعىنشى بولادى. ىلەنىڭ قازاق بايلارىن اتتانىسقا كەلتىرىپ 3000 قويعا قۇلجانىڭ ەڭ ساۋلەتتى قىزىل عيمىراتىن ساتىپ الىپ، ونى قازاق-قىرعىز ۇيىمىنىڭ ايماقتاعى باس شتابىنا اينالدىرادى. سەيىتقازى باستاعان ولكەلىك قازاق-قىرعىز ۇيىمىنىڭ دەلەگاتسياسى سول جىلدىڭ كۇزىندە شاۋەشەكتە جانە التاي قالاسىندا ارت-ارتىنان كىشى قۇرىلتاي اشىپ ايماقتىق ۇيىمنىڭ توراعالارىن سايلايدى. شاۋەشەكتەگى “تارباعاتاي ايماقتىق قازاق-قىرعىز ۇيشىماسىنىڭ” توراعاسى مۇقامەتقالي كوكسەگەنۇلى بولادى. سارسۇمبە قالاسىنداعى “التاي ايماقتىق قازاق-قىرعىز ۇيشىماسىنىڭ” توراعاسى مانكەي ءماميۇلى بولدى. بۇل وقيعالار شىڭجاڭداعى قازاق تاريحىنىڭ ەڭ ەلەۋلى، جاڭا تاريحي كەزەڭىنىڭ ەڭ بەتبۇرىس مەزگىلى ەدى. ولكەلىك قازاق-قارعىز ۇيشىماسىنىڭ توراعالارى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك بىلاي بولعان:
1935-1939 ارالىعىندا سەيىتقازى نۇرتاەۆ
1939-1941 ارالىڭىندا ماقمەت شوكەمانوۆ
1941-1942 ارالىعىندا داۋلەتكەلدى قۇسپەكۇلى
1942-1944 ارالىعىندا اقات قوندىقازاقوۆ
1944′تەن جابىلعانعا دەيىن ءسالىس امىرە
قازاق-قىرعىز ۇيىمىنا قاتىستى سيرەك سۋرەتتەر مەن تاڭبالى قۇجاتتاردى رەتى كەلسە كەيىن جاريالايىن. ۇيىمنىڭ ناقتى قانداي جۇمىس ىستەگەنىن تاپتىشتەپ جيناپ شىقتىم.
1931-1933 جىلدار اراسىندا شىڭجاڭ قازاقتارىندا ەكى ءتۇرلى ساياسي تاڭداۋ بولدى. ولاردىڭ ءبىر بولىگى ەلىسقان الىپپەن بىرگە ساياسي تاڭداۋىن جاساپ، دۇڭعانداردىڭ اسكەري، ساياسي ەليتاسى (قىتاي دەرەكتەرىندە 西北三马) ارقىلى شىڭجاڭ ولكەلىك ۇكىمەتىنىڭ لەگيتيمسىز توراعاسى شىڭ شىسايدى اۋدارىپ تاستاۋ ەدى. بۇل تاڭداۋدى جاساعان قازاقتار گانسۋ، تسينحايعا اۋىپ كەتتى. ۇزىن ىرعاسى 3000 ءتۇتىن.
ەكىنشى تاڭداۋدى جاساعاندار، سوۆەت كۇشى ارقىلى شىڭ شىساي ۇكىمەتىن مويىنداۋ جانە ۇكىمەت قۇرامىندا كىرىسە ءجۇرىپ مادەني، اعارتۋ جۇمىستارىمەن اينالىسۋ. بۇل تاڭداۋدىڭ باسىندا بايمولدا قارەكە، شارىپقان كوگەداي جانە ابەۋ قۇددىش باستاعان زيالى ەليتا تۇردى. قازاق پەن قىرعىزدىڭ جاڭا بۋىن ساياسي ەليتاسى ۇرىمجىگە شوعىرلاندى. ولكەلىك قازاق-قىرعىز ۇيىمىنىڭ 12 بولمەلى باس شتابى بۇل ەليتانىڭ شوعىرىنا، بۇرقىراپ قايناعان وشاعىنا اينالدى.
پىكىر قالدىرۋ