Жүгіртпелер
 |  |  | 

Суреттер сөйлейді Тарих

“Жаңа Өмір” газеті… Қазақ тарихына қатысты деректер

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Sep 11, 2019
70141747_1464886077008308_3735464285761961984_nEldes Orda

“Жаңа Өмір” (Yiñi Hayat) деген атпен Қашқар қаласында шығып тұрған бұл газетте Шыңжаңдағы Қазақ тарихына қатысты деректер кездеседі. Бұның бір нұсқасын сіздерге ұсынбақшымын.

Мингоның 25-жылы 14-қыркүйектегі яғни 1936-жылдың 14-қыркүйектегі (184) 8-санында Шыңжаң Қазақтары туралы мынадай хабар басылған:

“Үрімжіде Қазақ-Қырғыз Құрылтай Мәжілісі Ашылып 16 Күнде Тамам Болды”

Мақалада осы оқиғалар өрбиді. Тарихи деректерде бұл құрылтай 1935-жылы тұңғыш мәжілісін ашқан. Мәжіліске Алтай, Тарбағатай, Іле және бұрынғы Үрімжі аймағына қарасты 12 ауданнан сосын Қашқар уалаятындағы Қырғыздармен қосылып ұзын ырғасы 300 дей делегат қатысқан. Құрлытай қарары өлкелік үкімет губернаторы Шың Шысайдың саясаты бойынша Қазақ-Қарғыз Мәдени, Ағарту Ұйшымасын жариялайды. Ұйшымаға Сейітқазы Нұртаев төраға болады. Сол жылдың күзінде Әбеу Құддыш бастатқан делегация Сейітқазы Нұртаевпен бірге Құлжада кіші құрылтай ашып, Құлжада “Іле Аймақтық Қазақ-Қырғыз Мәдени, Ағарту Ұйшымасын” құрады. Бұл ұйымның төрағасы Мақсұт Сасанов, орынбасары Жабықпай Бұлғыншы болады. Іленің қазақ байларын аттанысқа келтіріп 3000 қойға Құлжаның ең сәулетті қызыл ғимыратын сатып алып, оны Қазақ-Қырғыз ұйымының аймақтағы бас штабына айналдырады. Сейітқазы бастаған Өлкелік Қазақ-Қырғыз Ұйымының делегациясы сол жылдың күзінде Шәуешекте және Алтай қаласында арт-артынан кіші құрылтай ашып аймақтық ұйымның төрағаларын сайлайды. Шәуешектегі “Тарбағатай Аймақтық Қазақ-Қырғыз Ұйшымасының” төрағасы Мұқаметқали Көксегенұлы болады. Сарсүмбе қаласындағы “Алтай Аймақтық Қазақ-Қырғыз Ұйшымасының” төрағасы Мәнкей Мәмиұлы болды. Бұл оқиғалар Шыңжаңдағы Қазақ тарихының ең елеулі, жаңа тарихи кезеңінің ең бетбұрыс мезгілі еді. Өлкелік Қазақ-Қарғыз Ұйшымасының төрағалары деректерге сүйенсек былай болған:

1935-1939 аралығында Сейітқазы Нұртаев

1939-1941 аралыңында Мақмет Шөкеманов

1941-1942 аралығында Дәулеткелді Құспекұлы

1942-1944 аралығында Ақат Қондықазақов

1944′тен жабылғанға дейін Сәліс Әміре

Қазақ-Қырғыз ұйымына қатысты сирек суреттер мен таңбалы құжаттарды реті келсе кейін жариялайын. Ұйымның нақты қандай жұмыс істегенін тәптіштеп жинап шықтым.

1931-1933 жылдар арасында Шыңжаң Қазақтарында екі түрлі саяси таңдау болды. Олардың бір бөлігі Елісқан Әліппен бірге саяси таңдауын жасап, Дұңғандардың әскери, саяси элитасы (қытай деректерінде 西北三马) арқылы Шыңжаң өлкелік үкіметінің легитимсіз төрағасы Шың Шысайды аударып тастау еді. Бұл таңдауды жасаған қазақтар Гансу, Цинхайға аууып кетті. Ұзын ырғасы 3000 түтін.

Екінші таңдауды жасағандар, Совет күші арқылы Шың Шысай үкіметін мойындау және үкімет құрамында кірісе жүріп мәдени, ағарту жұмыстарымен айналысу. Бұл таңдаудың басында Баймолда Қареке, Шәріпқан Көгедай және Әбеу Құддыш бастаған зиялы элита тұрды. Қазақ пен Қырғыздың жаңа буын саяси элитасы Үрімжіге шоғырланды. Өлкелік Қазақ-Қырғыз ұйымының 12 бөлмелі бас штабы бұл элитаның шоғырына, бұрқырап қайнаған ошағына айналды.

Related Articles

  • ОА қорғанысқа қаржыны не себепті арттырды? Каспийден Украинаға зымыран ұшырған Ресей суды ластап жатыр ма?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Елнұр ӘЛІМОВА Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Әзербайжан әскері бірігіп өткізген «Бірлестік-2024» жаттығуы. Маңғыстау облысы, шілде 2024 жыл. Қазақстан қорғаныс министрлігі таратқан сурет.  Орталық Азия елдері қорғаныс шығынын арттырды, мұның астарында не жатыр? «Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін екі есе көп өндіруді жоспарлап отыр, алайда үкімет бұл салада жұмыс күшінің азайғанын есепке алмаған». «Каспий теңізінен Украинаға зымыран ұшырып жатқан Ресей теңіздің экологиялық ахуалын ушықтырып жатыр». Батыс басылымдары бұл аптада осы тақырыптарға кеңірек тоқталды. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚОРҒАНЫС ШЫҒЫНЫН АРТТЫРДЫ. МҰНЫҢ АСТАРЫНДА НЕ ЖАТЫР? АҚШ-тағы «Америка дауысы» сайты Украинадағы соғыс тәрізді аймақтағы қақтығыстар күшейген тұста Орталық Азия елдері қорғаныс саласына жұмсайтын ақшаны арттырғанына назар аударды. Бірақ сарапшылар мұндай шығын тұрақтылыққа септесетініне күмән келтірді. Стокгольмдегі бейбітшілікті

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: