ەسەنالى مەن ەسبولدىڭ ارعى اتالارى كەرەيدىڭ تارىشى اتاسىنا جاتاتىن جيەنبايۇلى سمايىل دەگەن كىسى ون ءتورتىنشى عاسىردىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىندا شاعاتاي ۇلىسىنان ءبولىنىپ ۇلان-عايىر ايماقتا جەكە حاندىقتىڭ نەگىزىن قالاعان سىبىردەگى تايبۇعا ديناستياسىنىڭ اق وردادان ءبولىنىپ ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت (شامامەن 1325-30 جىلدارى) بولۋىنا ات سالىسقان تاريحتا بولعان ادام. اڭىز بويىنشا تارىشى تۋعاندا بايبىشەدەن تۋعان ۇلدارى شەتتەتە بەرىپتى. بايبىشەدەن تۋعان ۇلداردىڭ شەتقاقپايلاتىپ جۇرگەنىن بايقاعان اكەسى تاناش بي (كەيبىر اۋىزەكى شەجىرە اڭىزداردا تاناشتىڭ بايبىشەسى ايشا بيكە) «ۇرپاقتارىڭ تارىداي شاشىلسىن جانە تارىنىڭ ساباعىنداعى دانىنەن دە كوپ بولسىن» دەپ باتاسىن بەرگەن دەسەدى كونەكوز قاريالار. تارىشىنىڭ ۇرپاعى سمايىلدان سولتۇستىكتى مەكەندەگەن كالىڭ كەرەيدىڭ ەكى ءىرى تايپاسى اقسارى، كۇرسارى تارايدى. ەسيپوۆ، رەمەزوۆ جىلنامالارىندا يسمايل دەگەن ەسىممەن تاريحي قۇجاتتاردا حاتتالىپ قالعان تۇلعا. كونەكوز قاريالاردىڭ ايتۋىنشا تارىشىنىڭ زيراتى تارى وزەنى مەن ەرتىستىڭ قيىلىسقان ساعاسىندا جاتىر. تارىشىنىڭ ءبىر سىلەمى اقسارىدان تاراعان التى اتا – باەت، اقىمبەت، توقىمبەت، ەمەنالى، نۇرىمبەت، نۇرالى. بۇلاردى «اقسارىنىڭ التاۋى» دەيدى شەجىرەشى قاريالار. قازىر بۇل ارادا تارسك قالاسى ورىن تەپكەن. سول ءتارىزدى ومبى وزەنى مەن ەرتىستىڭ قيىلىسقان ساعاسىندا «كوشەبە شىلىگى» بولعان. بۇل دا بەلگىلى ءبىر تاريحي وقيعالارعا قاتىستى بولعان سياقتى. شامامەن مىڭ التى ءجۇز ونىنشى جىلدارى كوشىم حاننىڭ ۇلى ەسىم سۇلتاندى ءسىبىردىڭ حانى ەتىپ جاريالاعاندا اقسارى ۇرپاقتارى شورتان كولىنىڭ ماڭايىندا وزگە قازاق رۋلارىمەن بىرلەسىپ ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەنى كونەكوز تاريحتان بەلگىلى.

ءسىبىر حاندىعىنىڭ نەگىزگى حالقىنىڭ قۇرامىن تۇركى تىلدەس تاتار، باشقۇرت-ەستەكتەر، بۇعىلدار (ۆووگۋلى), قاشىپ-پىسقان ورىستار مەن جەرگىلىكتى حالىقتىڭ شاتىسىنان تۋعان شالدوندار جانە مەشەرلەر مەن تەپتەرلەردەن باسقا مەملەكەتتىڭ نەگىزگى تىرەگى بولعان ورتا ءجۇزدىڭ ارعىن، كەرەي-ۋاق، قىپشاق، كىشى ارعىندارى (ولاردى توقال ارعىندار دەپ تە اتايدى), كىشى ءجۇزدىڭ جەتۋ رۋ بىرلەستىگى جانە ۇلى ءجۇزدىڭ از عانا بولىگى قاڭلىلار قۇرادى. اتىعاي رۋىنىڭ ىشىندە وزدەرىن قاڭلىمىز دەپ سانايتىن از عانا اتا بار. ءسىبىر قازاقتارىنىڭ اڭىزىنا سۇيەنسەك ۋان حاننان ءۇش ۇل تۋادى – سامكەن، ۇكى، ارسلان. حاندىقتىڭ ىرگەتاسىن قالاعان ۇكىنىڭ ۇرپاقتارى. ۇكىدەن مامەك بي. مامەك بيدەن تايبۇعا جانە تايشىق تۋادى. ۇزاق جىلدار ءسىبىر جۇرتىن بيلەگەن حانداردىڭ كوبى تايبۇعا ۇرپاقتارى. تايبۇعادان كەيىن ونىڭ ۇلى ماردان شيرەك عاسىردان استام حاندىقتىڭ تىزگىنىن ۇستادى. مارداننان كەيىن ومار، وماردان سوڭ اڭعال حان بولدى. شاعاتاي مەن جوشى ۇرپاقتارىنىڭ الاۋىزدىعىنان التىن وردا مەن اق وردانىڭ اراسىندا بيلىككە الما-كەزەك تالاس باستالدى. وسى كەزەڭدەردە اڭعالدان كەيىن از عانا ۋاقىت تايبۇعامەن بىرگە تۋىساتىن تايشىقتىڭ ۇرپاعى ساۋىسقان بيلىك تىزگىنىن ۇستادى. ءسىبىر حاندىعىنىڭ بيلىگىنە جوشىنىڭ ۇرپاقتارى مەيلىنشە كوز الارتتى. بۇل تالاس-تارتىس حاجىتارحان حاندىعىندا باس ءۋازىر قىزمەتىن اتقارعان تايبۇعا ۇرپاعىنا جاتاتىن احمەتتىڭ ۇلى قاسىم ءۇش-ءتورت جىلداي حاندىق تاققا يە بولعان كەزدە ودان ءارى ءورشي ءتۇستى. قاسىمنان سوڭ شىڭعىس ۇرپاقتارىمەن تايتالاستا ءسىبىر جۇرتىنا بيلىك جۇرگىزگەندەر جادىگەر، سەيداحمەت (سەيتەك), بەكبولات. حان تاعىنا تالاس بارىسىندا شىڭعىس حاننىڭ كوكجالدارىنان سەسكەنگەن بەكبولات ءسىبىر حاندىعىنىڭ بيلىلىگ ۋىسىنان ءبىرجولا شىققان وسى كەزەڭدە حاجىتارحان، قازان حاندىقتارىن قۇلاتىپ كۇش الا باستاعان ماسكەۋ پاتشالىعىمەن ءتىل تابىسۋ جانە قولداۋ تابۋ ماقساتىندا ءوزىنىڭ ۇلى سايىندى اماناتقا بەردى. تايبۇعا اۋلەتتەرىنىڭ باسىنان باق تايىپ ءسىبىر جۇرتىنىڭ بيلىگى شىڭعىس ۇرپاقتارىنا اۋىسقان كەزدە ۇلان-بايتاق ولكەنى اتام زاماننان بەرى قونىستانعان تايپالاردىڭ ءوز ارالارىنداعى بەرەكەسى مەن اۋىز بىرلىكتەرى كەتە باستادى.

ءسىبىر ولكەسىندەگى وسىنداي الاساپىران وقيعالاردىڭ بەل ورتاسىندا بولىپ، تاريحتا وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىرعان ارعى اتامىز ءبىر عاسىردان استام ءومىر ءسۇرىپ 104 جاسىندا دۇنيەدەن وزعان زاماناسىنىڭ وزىق ويلى تۇلعاسى، بولاشاقتى بولجاي بىلەتىن كەمەڭگەرلىگىنە بايلانىستى ەسپول-ابىز اتانعان ەسبول دەگەن كىسىدەن كۇرسارى كەرەيدىڭ ءبىر تارماعىنا جاتاتىن التى رۋلى ەل تارايدى. وسى التى رۋلى ەلدىڭ اربىرەۋىنىڭ تاريح تولقىنىندا باسىنان كەشكەن وزىندىك شەجىرە-اڭىزدارى جانە ءسىبىردىڭ ورمان-توعايلى ەن دالاسىن جايلاۋىنا قاتىستىبۇگىنگى كۇنگە دەيىن بايىرعا اتاۋلارىمەن ۇرپاقتىڭ جادىندا قالعان اتا مەكەن-قونىستارى بار. ەسپولدان التى ۇل – ءبىرىنشى بايبىشەسىنەن ساقال، سارى (سارعاتبەك), بۇراس (بوركە), قۇرمان، التىنشى مۇشەلىنەن اسقاندا العان توقالى نوعايلى جۇرتىنىڭ قىزى، ايەلى ۇمسىنايدان دۋاداق، توبەت ەگىز تۋادى. وسى التاۋىنان تاراعان ۇرپاقتار بۇگىندە كۇرسارى-كەرەيدىڭ ىرگەلى تايپالارىن قۇراپ وتىر. داۋلەتى شالقىپ، ءسىبىر جۇرتىنىڭ كەمەڭگەر ابىزىنا اتانعان ەسبول اتامىزدىڭ ەڭ كەنجەسى توبەت دۇنيەگە كەلگەندە ەكىنشى ۇلى سارىنىڭ (ناقتى ەسىمى سارعاتبەك) ءوزى جەر ورتاسىنان اسقان ساقا ادام ەكەن.

ءالى دە بولسا كارىلىككە مويىن ۇسىنباي ات ۇستىنەن تۇسپەگەن اكەسىنىڭ بويىنداعى قۇدايدىڭ بەرگەن كۇش-قۋاتى مەن قايراتىنا تامساندى ما؟. سارى اتامىز – مىنا جاسى كەلگەن كارى توبەت اكەمىزدىڭ دۋاداقتىڭ قورازىنداي ەدىرەيىپ قارتايعان شاعىندا وزگە بالالارىمەن قاتارلاسىپ، نەمەرەلەرىمەن قاباتتاسىپ جاس توقالىنا قاتارىنان ەگىز بالا تاپتىرعانىنا جول بولسىن – دەپ جەتپىستى ەڭسەرىپ، سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە يەك ارتقان اكەسىنە كۇلگەن ەكەن. سارى اتامىزدىڭ بۇل ءسوزى اكەسى ەسبولدىڭ قۇلاعىنا جەتەدى. سوندا اكەسى ۇلىن شاقىرىپ الىپ ء–اي! بالام-اي! ماعان كۇلگەنىڭ تەگىن ەمەس شىعار! نەمەرەلەرىممەن تالاسىپ تۋعان ىنىلەرىڭنىڭ ەسىمىن قۇداي ءوزى اۋزىڭا سالىپ تۇر ەكەن. دۇنيەدە يت-قۇستان كوپ جاندى زات جوق. ەندەشە بۇلار دا دالانىڭ يت-قۇسى سياقتى كوبەيىپ، ءوربىسىن، وسىعان ساي ەسىمدەرى ءبىرى دۋاداق، ءبىرى توبەت بولادى. دۋاداعىم مەن توبەتىم ءبىر قاۋىم ەل بولادى. ىرىس پەن باق وسىلاردا قالادى، ارتىلعانى سەنىڭ ۇرپاعىڭا دا جەتەدى. التىنشى مۇشەلدەن اسقاندا كورگەن ءبىر قىزىق داۋرەنىم سەنىڭ دە باسىڭا كەلمەسىنە كىم كەپىل – دەپ ءوزىنىڭ دە ءىزىن باسىپ كەلە جاتقان ۇلىنا ءتيىستى جاۋابىن باتاسىمەن قايتارعان كورىنەدى. ەسپول اتامىزدىڭ ارتىندا – جەتپىسبايلار قايدا جوق، سەكسەنبايلار تويدا كوپ، توقسانبايدان پايدا جوق – دەگەن ءسوز قالىپتى دەسەدى. ارادا ءبىراز جىل وتكەن سوڭ اكەسىنىڭ تىلەگىنە ساي بۇل جاعداي سارىنىڭ وزىنە قايتالانىپ بايبىشەسى تولكە انامىز كىرىق توعىز مۇشەلىندە ەڭ كەنجەسى شەگىرەك ءبيدى تۋىپتى. شەگىرەك تۋعاننان كەيىن پايعامبار جاسىنان اسقان سارى ەسبولۇلى بايلىق پەن بيلىكتەن باس تارتىپ ءدىن ىسىنە بەت بۇرىپ، بارلىق مال-مۇلكىن تولكە انامىزدىڭ اقىلىمەن بالالارىنا قىلداي ەتىپ ءبولىپ تاقۋالىق جولعا تۇسكەن كورىنەدى. ەسبول-ابىزدىڭ تىلەگى قابىل بولۋىنىڭ بەلگىسىندەي العاشقى ءتورت ۇلىنىڭ ۇرپاقتارى ءتورت بولىس ەل بولسا، دۋاداق-توبەت ەلى ۇلى قازان توڭكەرىسى قارساڭىندا ءوز الدىنا ءتورت بولىس ەل بولدى (الابوتا، قويتاس، قىزىلاعاش جانە تەكە بولىستارى، سونىمەن قاتار بۇرىنعى «بەس بولىس كەرەي» ەلىنىڭ ءبىر بولىسى). وتكەن عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارى ەسبول ۇرپاقتارىنىڭ ءوز الدىنا بولىس بولىپ جايىلعان جەرلەرىنىڭ اۋقىمدى بولىگى چەرلاك ۋەزىن مەجەلەگەن كەزدە ومبى وبلىسىنىڭ قاراماعىنا بەرىلدى. بۇل جەرلەر اۋىلدارىمەن قوسا قازىرگى پولتاۆكا، ەسىلكول، كۇرتى، ليۋبينسكوە، تيۋكالينسكوە، موسكالەنسكوە، شارباققكول، ماريانوۆكا، ودەسسكوە، چەرلاكسكي اۋداندارىنىڭ اۋماعىندا قالدى. وتكەن عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارى ورتالىعى قىزىلجار قالاسى بولعان سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ قازىرگى اۋماعى م.جۇماباەۆ، ءۋاليحانوۆ جانە اقجار اۋداندارى.

ەسبولدىڭ كەنجەسىنىڭ ءبىرى دۋاداق جاۋگەرشىلىك زامانداعى ءبىر جورىقتان ورالماعان سوڭ ارتىندا قالعان ەكى بالا ىرىسىمبەت پەن يتباقپاس اكەدەن جاستاي قالادى. يتباقپاس لاقاپ اتى، ازان شاقىرىپ قويعان اتى ساتتىمبەت ەكەن. بالا جاسىنان ەرەكشە قاسيەتى بولىپتى. قاي اۋىلعا بارسا دا شەتتەن كەلگەن بوتەن ادامعا ابالاپ ءۇرىپ الدىنان شىعاتىن اۋىل يتتەرى ساتتىمبەتتى كورسە قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ، قىڭسىلاپ سوڭىنان قالمايتىن كورىنەدى. بالاسىنىڭ وسى قاسيەتىن بايقاعان اكەسى – وسى بالام باسقا تۋىستارىنداي مال باقپاي دالانىڭ اڭ-قۇسىن اۋلاپ يت باعىپ كەتەر مە ەكەن دەگەن جورامالمەن ءتىل-كوزدەن ساقتاسىن دەپ ىرىمداپ ساتتىمبەتتىڭ ەسىمىن وزگە تۋىستارىنا يتباقپاس اتاتقىزىپتى. ايەلىن امەڭگەرلىك جولمەن توبەت الادى دا، اعاسى دۋاداقتىڭ بالالارىن تاربيەسىنە الىپ، ەرجەتكەن سوڭ الدارىنا مالىن سالىپ جەكە وتاۋ ەتىپ اتا جولىمەن ەنشىلەرىن بەرىپ بولەك شىعارادى. بۇل اتانىڭ بالالارى ءوز ارالارىندا دۋاداق، توبەت بولىپ بولىنگەنىمەن، سىرتقى جۇرت ەكەۋىنىڭ اراسىن جىكتەپ بولمەي دۋاداق – توبەت ەلى دەيدى. ەگىز تۋعان مالاي-باقتىباي سياقتى بۇرىنعى وتكەن قاريالارى ءبىر-بىرىمەن جولىققان جاعدايدا «ەگىزىمنىڭ سىڭارى…» دەپ اماندىق سۇراساتىنىن اقساقالدارىمىزدان ەستيتىنبىز جانە كوزىمىز دە كوردى. توبەتتىڭ ەكىنشى ايەلىنەن ءۇش قىز جانە ەكى ۇل اسان مەن ۇسەن تۋادى، امەڭگەرلىك جولمەن العان جەڭگەسى، ءارى بايبىشە ساناتىنداعى ۇلجالعاستان وتەباي مەن بايىمبەت تۋادى. ءتورت ۇلدىڭ ىشىندەگى ۇلكەنى وتەباي. انالارى ءبىر بولعاندىقتان دۋاداق ۇرپاقتارىنىڭ وتەباي مەن بايىمبەت بالالارىنا ەتەنە ارالاسىپ تۇراتىنى سوندىقتان. كەيبىر اۋىز ەكى اڭىز-دەرەكتەردە حان ابىلاي زامانىندا اتىعاي-قاراۋىل مەن كەرەي-ۋاق رۋلارىنىڭ ەلاعاسى اتانعان ەسبولدىڭ نەمەرەسى «قىزىل كوز بايىمبەتتى» ءجۇز ەلۋ ءۇيىر جىلقىسى بولعان توبەت بايدىڭ الپىستان اسقان شاعىندا جاستاي توقالدىققا العان ءۇشىنشى ايەلى ءنۇريادان تۋدى دەيدى (ومار سانسىزباەۆتىڭ وتكەن عاسىردىڭ 20-شى جىلدارى ءالجاپپار قاجىدان جازىپ العان دەرەگى). «قىزىلكوز بايىمبەتتىڭ» ءبىرىنشى ايەلى سالمەن قوجانىڭ قىزىنان قاراقوجا، بيقوجا، بايقوجا، قوجاعۇل، ەكىنشى ايەلىنەن كولباي، ەلشىباي، تايكەلتىر، ءۇشىنشى ايەلى قىپشاق قوشقارباي ساعالايۇلىمەن بىرگە شالابايدىڭ ەستەكتەرىن شاۋىپ كەلگەندە قولعا تۇسكەن تۇتقىن قىز شالاباي كنيازى پاحريدەننىڭ قىزى مۋحليسادان ءوز اعايىندارىنىڭ اراسىندا «ەستەك» اتانىپ كەتكەن ەسمۇحامەد تۋادى. وسى جورىقتا تۇتقىن بولىپ قولعا تۇسكەن پاحريدەننىڭ تاعى ءبىر قىزى ءمۇنيرانى قوشقارباي باتىر الادى.

ءسىبىر ايماعىندا ءومىر سۇرگەن ەسبول اتامىزدىڭ نەمەرە-شوبەرەلەرى بايىمبەت توبەتۇلى، بايبولات شەگىرەكۇلى، كەگەنتاي باقتىبايۇلى، بۇلانباي ايتىمبەتۇلى ءبارى دە ءبىر زاماندا ءومىر ءسۇرىپ ون جەتىنشى عاسىردىڭ اياعىندا دۇنيەگە كەلگەن ادامدار. بۇل شامامەن 1690-94 جىلدار ارالىعى. «قىزىلكوز بايىمبەت» اتامىز سەكسەننەن اسقانشا ات ۇستىنەن تۇسپەگەن كىسى ەكەن. 87 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى دەيدى. سۇيەگى ابىلاي حاننىڭ پارمەنى بويىنشا قوجا احمەت ءياسساۋيدىڭ كەسەنەسىنە قازاقتىڭ وزگە دە بەلگىلى ادامدارىمەن قاتار قويىلعان. ياعني بايىمبەت باتىردىڭ ناقتى ءومىر سۇرگەن ۋاقىتى 1692-1779 دەپ الۋعا بولادى. ەسبول ابىزدىڭ جەتپىستەن اسقان شاعىندا كورگەن ءسۇت كەنجەسى، ءارى قارا شاڭىراعىنىڭ مۇراگەرى توبەت بايدىڭ دۇنيەگە كەلگە جىلى شامامەن 1630 جىلدار. ابىلايدىڭ زامانىندا ۇلكەن قارا وي، كىشى قارا وي، سىلەتى، تەكە جانە ەبەيتى (بۇرىنعى اتاۋى تۇزدىسور) كولدەرىنىڭ اينالاسى مەن ەسىلدىڭ جازيرالى اڭعارىن مەكەندەگەن قازاقتاردىڭ اراسىندا بىرنەشە بايىمبەت بولدى. سولاردىڭ ىشىندە قول باستاعان كوسەمدىگىمەن قاتار ەل اراسىنداعى داۋلى ماسەلەلەردى جونگە كەلتىرەتىن ەكى بايىمبەتتى ەرەكشە اتاۋعا بولادى. بىرەۋى شەرۋشى رۋىنا جاتاتىن بايتايلاقتىڭ بايىمبەتى. اتىعاي ىشىندە دە بايىمبەت اتاسى بار. ول بايىمبەت بۇلاردان ءبىر عاسىرداي بۇرىن ءومىر سۇرگەن ادام. ءسىبىر حاندىعىنا قاراعان قازاق رۋلارىنىڭ قازاق حاندىعىنىڭ قۇرامىنا كىرۋىنە ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەن تاريحي تۇلعا. بايتايلاقتىڭ بايىمبەتى اباق كەرەي بەرداۋلەتتىڭ جانىبەگىنە ەرىپ ەرتىستى ورلەپ، جوڭعارلاردان بوساپ قالعان بايىرعا جەرىمىزدەن قونىس تەبۋى ءۇشىن اتالاس اعايىندارىمەن بىرگە ابىلايدىڭ اق تۋىن جەلبىرەتىپ التاي اسىپ كەتتى. ەكىنشىسى توبەتتىڭ بايىمبەتى. ەل ىشىندە دارا باتىرلىعىمەن قوسا مامىلەگەر باسشى بولۋىمەن دە ەسىمى جۇرت جادىندا قالعان، جورىققا شىعار الدىندا ەكى كوزى قانتالاپ كەتەتىندىكتەن ءوز اعايىندارىنان بولەك وزگە جۇرت «قىزىل كوز بايىمبەت» دەپ اتاپ كەتكەن. ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قۇراعان حان ابىلايدىڭ سىيلى دا، سىننان وتكەن قولباسشى باتىرلارىنىڭ ءبىرى. حان ورداسىنا قيىندىق تۋعان كەزەڭدەردە قىپشاق قوشقارباي باتىرمەن بىرگە حان ابىلايدىڭ قاسىنان تابىلىپ وتىرعان. «قىزىل كوز بايىمبەتتىڭ» قوشقارباي باتىردان 5-6 جاستاي ۇلكەن بولۋمەن قاتار ەكەۋى دە سەكسەننەن اسقانشا ات ۇستىنەن تۇسپەگەن، وعان قوسا اۋىزدارى دۋالى، ەل ىشىندەگى داۋ-دامايلاردى شەشۋمەن قاتار كورشى ەلدەرمەن ەلشىلىك قارىم-قاتىناستارعا ارالاسقان كىسىلەر ەدى دەيدى.

حان ابىلايدىڭ قازاق-جوڭعار تايتالاسىنان بولەك ەل ىشىندە باسىنان وتكەرگەن داۋلى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى قاز داۋىستى قازىبەكتىڭ بالاسى بەكبولاتپەن اراداعى شيەلەنىس. كونەكوز قاريالاردىڭ ايتۋى بويىنشا حان ابىلايدىڭ بەكبولاتتى اكەسى قاز داۋىستى قازىبەكتەن قالعان مۇرا رەتىندە بۇتىندەي ورتا ءجۇزدىڭ باس ءبيى دەپ تانىماۋى. سۇيەگى نايمان رۋىنا جاتاتىن بوتاقاننىڭ ءولىمى سىنىققا سىلتاۋ عانا. بۇل جەردە بەس مەيرامنىڭ قولىن جيناپ حان ورداسىن شابۋعا اتتانعان بەكبولاتتىڭ قوسىنىنا ايدابول-قارجاستىڭ بەدەلدى ادامدارىن قوسىپ، ەسەرلەنىپ، ەكىلەنگەن توپقا باسۋ ايتۋ ءۇشىن تاپسىرعان بۇقار جىراۋ بابامىزدىڭ دا ەڭبەگى ەرەكشە. وسىدان از عانا ۋاقىت بۇرىن رۋلىق، تايپالىق جىككە ءبولىنىپ، بيلىك ءۇشىن حان تاعىنا تالاسىپ ءوز وردالارىن شاپقاندىقتان بەرەكە-بىرلىگى كەتكەن، ودان ارىرەكتە رەسەي مەن قىتاي سياقتى الىپ ەلدەردى اسكەري كۇش-قۋاتىمەن دە، سۇسىمەن سەسكەندىرگەن جوڭعاريانىڭ مەملەكەت رەتىندە دەرلىكتەي تاريح ساحناسىنان جويىلعان قاتىگەز تاعدىرى ءوز زامانىنىڭ دارا تۇلعاسى بولىپ تۋعان كەمەڭگەر بابامىزعا ايان ەدى. بۇدان ءبىر عاسىر بۇرىن ەڭسەگەي بويلى ەر ەسىمگە وپاسىزدىق جاساپ (ول ويراتتارعا قارسى جورىقتا جۇرگەندە) بيلىككە تالاسقان تۇرسىن حاننىڭ سوڭىنا ەرگەن قازاقتىڭ قاتاعان رۋىنىڭ ەسىم حاننىڭ قاھارىنا ۇشىراپ مۇلدە اتى وشكەنى ەلدىڭ ءالى جادىنان شىعا قويماعان بولاتىن. بۇل ارادا دالامىزدىڭ دانىشپان تۇلعاسى بۇقار بابامىزدىڭ ءبىرشاما ەل بولىپ قالىپتاسقان قاراكەسەك ەلىنىڭ ءبىر ادامنىڭ امبيتسياسىنا بولا حاننىڭ قاھارىنا ۇشىراپ جويىلىپ كەتۋ قاۋپىنەن ساقتاپ قالۋداعى تاريحي ءرولى زور. وعان قوسا بەكبولاتتىڭ قوسىنىمەن بىرگە ەرىپ كەلىپ جول بويى توقتاۋ ايتقان ايدابول-قارجاس، كۇلىك رۋلارىنىڭ بەدەلدى ازاماتتارىنىڭ دا ەڭبەكتەرى ەرەسەن.

عاسىرلار بويى كورشى وتىرىپ ومىرلەرى الما-كەزەك سوعىسپەن وتكەن قازاق-جوڭعار تايتالاسى اياقتالعانىمەن قازاق جەرىنە كوز الارتقان دۇشپاندار ءالى دە بارشىلىق ەدى. جوڭعار مەملەكەتىنىڭ قالايشا كۇيرەگەنىنە كۋا بولعان قازاق دالاسىنىڭ ۇلى تۇلعالارى مەن باتىرلارى ات توبەلىندەي نارازى توپقا وزدەرى ءۇش ءجۇزدىڭ حانى ەتىپ سايلاعان ابىلايدىڭ ورداسىن شاپقىزىپ قويىپ، قول قۋسىرىپ وتىرعانى كەلەشەك ۇرپاق الدىنداعى قارا تاڭبا بولاتىنى تاريحي شىندىق ەدى. سول سەبەپتەن ەكىلەنىپ سارىارقا جەرىنەن اتتانعان بەكبولاتتىڭ شاشباۋىن كوتەرۋشىلەرگە توسقاۋىل بولۋعا ارقانىڭ ءار بۇرىشىنان ساربازدار جينالدى. بۇل جولى ءاردايىم حان ابىلايدىڭ ورداسىنان تابىلاتىن بالتا كەرەي تۇرسىنبايدان حابار جەتكەن بويدا كەرەي-ۋاق، اتىعاي-قاراۋىل ەلىنىڭ باتىرلارى مەن ساردارلارى باستاعان جەتى مىڭ قولعا باسشىلىق جاساپ «قىزىل كوز بايىمبەت باتىر» بىرنەشە باتىرلارىمەن يمانتاۋدا جولدارىن توسىپ جاتتى. ارتىنان قۇرىمبەل دالاسىنان جايلاعان ەكى مىڭداي ساربازىمەن قۇلان قىپشاق ەلىنەن قوشقارباي ساعالايۇلى دا جەتتى. ەكى عاسىرعا سوزىلعان قازاق-جوڭعار سوعىسىنان تيتىعى قالماعان قازاقتاردىڭ ءوزارا قىرقىسۋىن قالاماعان دانا ابىلاي بايىمبەت پەن قوشقارباي باتىرلارعا كەلە جاتقان توپتىڭ جولىنا بوگەت بولماۋى ءۇشىن ساربازدارىن ءارى اكەتىپ قىرعا قاراي سارىادىر جاققا بۇرۋعا جارلىق بەردى. حان ابىلايدىڭ اقىلىمەن جانە رۋ باسىلارىنىڭ ارالاسۋىمەن بىتىمگە كەلگەن ەكى جاق تا قان توگىسپەي تاراسقانى تاريحتان بەلگىلى. وسىنداي قىسىلتاياڭ كەزەڭدە حان ورداسىنا ادالدىق تانىتقانى ءۇشىن حان ابىلاي كەرەي بايىمبەت باتىر مەن قىپشاق قوشقارباي باتىرعا وردانىڭ تورىنەن ورىن بەردى. بايىمبەت باتىر 87 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەندە ابىلاي حاننىڭ جارلىعى بويىنشا باتىردىڭ دەنەسى قازاقتىڭ بەلگىلى تاريحي تۇلعالارى جاتقان قوجا احمەت ياسساۋي كەشەنىنە جەرلەندى. بۇل شامامەن 1779 جىل. قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزىن اقىل-پاراساتىمەن بيلەگەن ءاز-تاۋكەنىڭ جىلىن وتكىزگەندە قوجابەرگەن جىراۋدىڭ اينالاسىنا جينالعان سالتاناتتى شەرۋىمەن بىرگە سولتۇستىك ولكەدەن بايبولات شەگىرەكۇلى، بايىمبەت توبەتۇلى، بۇلانباي ايتىمبەتۇلى، كەگەنتاي باقتىبايۇلى جانە قىپشاقتان قوشقارباي ساعالايۇلى مەن تۇگەل بي ء(ارى باتىر، ءارى بي بولعان كىسى) جانە تاعى باسقا ەل اعالارى قاتىسقان. سول كەزدە بۇل باتىرلاردىڭ جاسى وتىزدى القىمداعان ەل اعالارى قاتارىنداعى ادامدار بولىپ ەدى دەسەدى حالىق جادىنداعى شەجىرە-اڭىزدار.

بايىمبەت باتىرمەن ءبىر كەزەڭدە ءومىر سۇرگەن قوشقارباي ساعالايۇلى دا قازاق ەلى مەن جەرىن قورعاۋدا ايرىقشا كوزگە تۇسكەن قولباسشىلاردىڭ ءبىرى. 18 عاسىردا قوشقاربايدىڭ ەلى قۇرىمبەل دالاسى مەن ولجاي كولىنىڭ توڭىرەگىن مەكەندەدى. ولجاي باتىر قوشقاربايدىڭ ارعى اتاسى، كوشىم حاننىڭ ەكىنشى ۇلى ەسىم سۇلتاننىڭ قولباسشىلارىنىڭ ءبىرى. 17 عاسىردا ءومىر سۇرگەن ادام. ءسىبىر قازاقتارىنىڭ اراسىندا قوشقارباي باتىرعا قاتىستى اڭىز-اڭگىمەلەر كوپ تاراعان. سونداي قيالعا بەرگىسىز اڭىز-وقيعالاردىڭ ءبىرى – ءسىبىر ولكەسىنە ورىستار قونىستانا باستاعان زاماندا بولعان. سول كەزدە گۋبەرنيانىڭ ورتالىعى توبىل قالاسىنان سىرتتان كەلىپ قونىستانۋشىلارعا جايلى جەر ءبولىپ بەرۋ ءۇشىن پاتشانىڭ وكىلدەرى ەل ارالايدى. ولاردىڭ نازارلارى بىردەن قوشقارباي باتىردىڭ اۋىلدارى جايلاپ وتىرعان ولجاي كولىنىڭ اينالاسىنا تۇسەدى. كولدىڭ اۋماعىن زاڭدى جولمەن جانە قوشقارباي باتىردىڭ كەلىسىمى بويىنشا يەلەنۋ ءۇشىن الدىن-الا باتىرعا حابار دا جىبەرىلەدى جانە بىرنەشە مارتە ارقيلى ۇسىنىستار دا جاسالادى. باتىر بولسا ولاردىڭ ۇسىنىستارىنا ەكىۇشتى جاۋاپ قايتارۋمەن بولادى. قايتسە دە ورىس ۇلىقتارىنىڭ العان بەتتەرىنەن قايتپايتىن بىلگەن قوشقارباي باتىر ولاردىڭ كەلەتىن جولىن توسىپ كولدىڭ جاعاسىن جايلاعان اۋىلدارىمەن كۇتىپ وتىرادى. ەل جايلاۋعا تولىقتاي كوشىپ-قونعان مامىر ايىنىڭ اياعى بولسا كەرەك. ايتۋلى مەزەتتە جارتىلاي پاتشا باتىس ءسىبىر گۋبەرناتورىنىڭ جەر ولشەيتىن وكىلى مۇزداي قارۋلانعان ءبىر توپ نوكەرلەرىمەن دە جەتەدى. جولدان شارشاپ كەلگەن ءبىر توپ ورىس ابدەن اۋقاتتانىپ، الدەنىپ العان سوڭ قوشقارباي جىگىتتەرىن يشارا جاسايدى. باتىردىڭ ايتاتىنىن ىممەن ۇعىپ كانىگى بولىپ العان جىگىتتەر تەز ارادا بەتىنە ورامال جاپقان ىدىس اكەلەدى. قىمىز بەن قازاقتىڭ مول داستارحانىنا ءتانتى بولعان ورىستار بۇل تاعى دا نەعىلعان ءدامدى تاعام دەپ سىلەكەيلەرى شۇبىرا باستايدى. وسى كەزدە قوشقارباي باتىر ىدىستاعى ورامالدى الىپ ونىڭ ىشىندەگى قىبىرلاعان تىشقاننىڭ ءبىر ءۇيىر قىزىلشاقا بالالارىن ۋىستاپ الىپ ورىستاردىڭ كوزىنە كورسەتىپ شايناپ-شايناپ جۇتىپ جىبەرەدى دە ولارعا سەندەر وسىدان اۋىز تيىڭدەر دەپ تىشقاننىڭ شۇپىرلەگەن قىزىل شاقا بالاپاندارىن ىدىسىمەن بىرگە الدارىنا تارتادى. مىناداي جيىركەنىشتى سۇمدىقتى كوزى كورگەن ورىستار جۇرەكتەرى اينىپ ورىندارىنان اتىپ تۇرادى دا جاپا تارماعاي كيىز ءۇيدىڭ سىرتىنا اتىپ شىعىپ بارلىق ىشكەن-جەگەندەرىن دالاعا اقتارىپ لاقىلداتىپ قۇسا باستايدى. قوشقاربايدىڭ ءتۇسى سۇستى بولۋىمەن قاتار، بەت-الپەتىنە ءبىر قاراعان ادامنىڭ ءوزى دە العاشقىدا جۇزىنەن شوشىپ قايمىعادى ەكەن. سوياۋداي الاقانىنا ۋىستاپ سالىپ قىزىل شاقا بالەلەردى كوزدەرىنە ادەيى كورسەتىپ شايناعاندا الدارىندا قۇتتى ءبىر ەرتەگىنىڭ ديۋ-پەرىسى تۇرعانداي اسەر قالدىردى ما، سوناۋ جەردەن ات تەرلەتىپ ادەيى كەلگەن ورىستار جۇمىستارىن بىتىرمەك تۇگىل جۇرەكتەرى اينىپ شايلىققانى سونشالىق، جاڭاعى نوبايى كورىنىستەن كەيىن قوشقارباي باتىر وتىرعان كيىز ءۇيدىڭ ىشىنە قايتىپ كىرۋ ءوز الدىنا، وسىدان كەيىن ونىڭ قاراماعىنداعى اۋىلداردىڭ شەتىن باسۋعا دا داتتەرى بارمايتىن جاعدايعا ۇشىرايتىن حالگە كەلەدى.

- مىنا تاجال ازياتتىڭ جەرى دە، كولى دە وزىمەن بىرگە قۇرىسىن! بۇل جەرگە ەندى اياق اتتاپ باسپايمىز! وراسان زور ايماقتى الىپ جاتقان سىبىردە وسىدان باسقا جەر قۇرىپ قالىپ پا؟ ءبىزدى باستاپ ەرتىپ اكەلگەن سەن وڭباعان! گۋبەرناتوردىڭ بۇيرىعىمەن بىرگە سەن دە قۇرى!-دەپ وزدەرىن وسى جەرگە باستاپ اكەلگەن وكىلدى باسىنان باستاپ اياعىنا دەيىن سىباپ، بوقتاپ كەلگەن جاعىنا تايىپ تۇرىپتى. وسى وقيعادان كەيىن ولجاي كولىنىڭ اۋماعى ءبىر عاسىرداي قۇلاتاي قىپشاقتار مەن قۇلان قىپشاقتاردىڭ جايىلىمى مەن قىستاۋى بولدى. قارا ورمانداي قاپتاعان ورىسقا قانشا باتىر بولسا دا ءالى كەلمەيتىنىن بىلگەندىكتەن اتا-باباسىنىڭ جەرىن جاتقا بەرمەۋ ءۇشىن بولاشاق ۇرپاعىنىڭ قامىن ويلاعان قوشقارباي باتىر ادام بالاسىنىڭ ويىنا كەلمەيتىن وسىنداي ايلا-تاسىلگە دە بارعان ەكەن. قوشقارباي باتىردىڭ ون شاقتى بالاسىنان تاراعان ۇرپاقتارى بۇگىندە رەسپۋبليكامىزدان بولەك ومبى وبلىسىنىڭ رۋسسكايا پوليانا، شەرلاكسكي اۋداندارىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. قازاق كسر جوعارى كەڭەسى تورالقاسىنىڭ توراعاسى سابىر نيازبەكوۆ، حالىق اراسىندا انەكدوتتارىمەن اتى اڭىزعا اينالعان مەملەكەت قايراتكەرى، رەسپۋبليكامىزدىڭ بىرنەشە وبلىستارىندا ءبىرىنشى حاتشى (اقمولا، قوستاناي، قىزىلوردا) بولىپ قىزمەت اتقارعان، ءارى ۇزاق جىلدار رەسپۋبليكانى ءبىرىنشى باسشىسى بولعان جۇماباي شاياحمەتوۆتىڭ ۇزەڭگىلەس دوسى دا، ءىنىسى دە بولا بىلگەن ساعالباي جانباەۆ (تۇگەل ءبيدىڭ ۇرپاعى) قۇرىمبەل مەن قۇلىندى دالاسىن جايلاعان قىپشاقتاردىڭ ۇرپاعى.

سارى (سارعاتبەك) ءوزى ءومىر سۇرگەن داۋىردە كوشىم حاننىڭ بالالارى ءالي مەن ەسىم سۇلتاندارعا جولباسشىلىق كورسەتىپ قالماقتىڭ بەلدى تايپالارىنىڭ ءبىرى تورعاۋىتتارمەن اراداعى شيەلەنىسكەن ماسەلەلەردى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشىپ وتىرعاندىقتان قۇبا قالماق ەلى دە وعان ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ ەرەكشە ىقىلاس تانىتقان. وتىزدان اسىپ كەش ۇيلەنگەن سارىنىڭ ءبىرىنشى ايەلى تولكە انامىزدان بالتا، قايداۋىل، قوناقباي، شەگىرەك، ەكىنشى ايەلى سىرعا انامىزدان مالاي، باقتىباي، تولىباي، تۇكتىباي تۋادى. تولىباي مەن تۇكتىبايدان ۇرپاق جوق – ولار ات جالىن تارتىپ مىنگەن جىگىت شاعىندا ءالي، ەسىم (كوشىم حاننىڭ بالالارى) سۇلتاننىڭ جاساعىنا قوسىلىپ ەكەۋى دە ءجۇزباسى بولعان. «امانقاراعاي سوعىسىندا» قازالى بولىپتى. تولكە انامىزدان تۋعان ۇلدار سوناۋ پاتشا زامانىندا «تولكە كۇرسارى كەرەي» بولىسى اتاندى. قاراعۇل تايشىنىڭ ءتورتىنشى ۇلى ەردەن باتىردان جەتى جاس كىشى تولكە قاراعۇلقىزى مىڭ بەس ءجۇز توقسان ەكىنشى جىلدارى دۇنيەگە كەلىپ جەتپىس سەگىز جاسىندا قايتىس بولعان دەسەدى اۋىزەكى شەجىرە دەرەكتەر. وسى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك تولكەنىڭ ءسۇت كەنجەسى شەگىرەك بي شامامەن مىڭ التى ءجۇز قىرىق ءبىرىنشى جىلى تۋعان بولىپ شىعادى. سارىنىڭ ەكىنشى ايەلى سىرعادان ەگىز تۋعان مالاي – باقتىباي ەلى دە ءوز الدىنا جەكە بولىس بولدى. سول زاماندا تولكە انامىزدىڭ بولىسىن سىرتقى جۇرت «قالماق بولىسى» دەپ اتايدى ەكەن. قالماق تايشىسىنىڭ قىزى تولكە قاراعۇلقىزى تۋا بىتكەن زەرەكتىگى مەن اقىلىنا قوسا ەل بيلىگىنە ارالاسقان ەر مىنەزدى كىسى بولىپتى. ەسبول اتامىزدىڭ ۇرپاقتارىن ءوز زامانىندا ماڭايىنا توپتاستىرا بىلگەن ەلگە سىيلى ەل اناسى جانە شىققان تەگى قالماق نوياندارىنىڭ جايساڭ تۇقىمدارى بولعاندىقتان سۇيەگى اسىل ايەل زاتى بولۋىمەن قاتار ءوز داۋىرىندە باتىسىندا ەدىل بويىن جايلاعان «توعىز ساندى تورعاۋىتتار» مەن شىعىسىنداعى «ون تۇمەن ويرات» جانە «جەتى قوسىن حالحا» قالماقتاردىڭ ارقانىڭ سولتۇستىگىن مەكەندەگەن قازاق تايپا-رۋلارىمەن جان-جاقتى ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ورناتۋدا ەداۋىر جۇمىستار جاسادى. قۇبا قالماقتاردىڭ توبىل قالاسىندا ورىستارمەن ساۋداسىن قىزدىرۋعا ات سالىسقان دا وسى تولكە انامىز. ون جەتىنشى عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارى تولكە قاراعۇلقىزى دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن ءسىبىر قازاقتارى مەن ەتەك – جەڭىن جيىپ كورشى ەلدەرگە سەس كورسەتە باستاعان ۇلى جوڭعار مەملەكەتى اراسىنداعى ەلشىلىك، ساۋدا-ساتتىق جانە تۋىسقاندىق قارىم-قاتىناستار سۋىق تارتا باستادى. ورىس تاريحىنىڭ كەيبىر مۇراعاتتىق-قۇجاتتامالىق دەرەكتەمە كوزدەرىندە تولكە انامىزدىڭ بيلىگى جۇرگەن ايماقتى «… زەملي كالمىتسكوگو ۆلادەنيە…» دەپ شاتاستىراتىنى سوندىقتان…

قازاق تاريحىندا بۇتىندەي ءبىر تايپا ەلدىڭ نەمەسە رۋدىڭ اتاۋى ءتىلى بوتەن، ءدىنى جات ەلدەن كەلىن بولىپ تۇسكەن ايەلدىڭ ەسىمىمەن اتالۋى وتە سيرەك. بۇل سول زاماندا ءسىبىر حاندىعى قۇلاپ، تاريح ساحناسىنان جوعالا باستاعان ۋاقىتتا قازاق حاندىعىنىڭ قۇرامىنا ەندى عانا ەنە باستاعان سولتۇستىك وڭىردەگى قازاقتاردىڭ بۇيىرىندەگى ويرات تايپالارىمەن وداقتاس بولۋعا ۇمتىلۋىنىڭ كورىنىسى شىعار. شىنىندا دا، تاريحي قۇجاتتارعا سۇيەنسەك قازاقتار ويرات تايپالارىمەن بىرگە ورىستاردىڭ يەلىگىندە بولعان تارى، توبىل، سۋزگۋن (سۇزگە بەكىنىسى) جانە تاعى باسقا قالالارىنا شابۋىل جاساۋى وسىنىڭ ايعاعى. سول كەزەڭدەگى تاريحي وقيعالاردى باسىنان وتكەرگەن قازاق رۋ-تايپالارىنىڭ بىزگە بەيمالىم تۇستارى ءالى دە جەتەرلىك.

ەسبول اتامىزدىڭ ۇرپاقتارىنان قازاق مەملەكەتىنىڭ نىعايىپ، وركەندەۋىنە ۇلەس قوسقان تۇلعالار شىقتى. ولار سوناۋ پاتشا زامانىندا قازاق حالقىنىڭ اۋىز بىرشىلىگى مەن قامىن ويلاپ، قىزىلجار-ومبى اراسىنداعى تەمىرجول جەلىسىن سالۋعا، وعان قۇرىلىس ماتەريالدارىن دايىنداۋعا (سازان تارتۋعا) جول قۇرىلىسىنا جەرگىلىكتى حالىقتى جۇمىلدىرۋعا ات سالىسىپ، يگىلىكتى ىستەر اتقارعان سۇلتانعازى بايىمبەتۇلى (ساقال – كەرەي), پاتشا ارمياسىنىڭ شتابس-كاپيتانى، ورىستار سالعان ورتالىق قازاقستان جەرىندەگى اقتاۋ-ورتاۋ بەكىنىسىندە ءتىلماش، ودان كەيىن تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورىنىڭ ورتالىق ازيا حالىقتارىن باسقارۋ جونىندەگى كەڭەسشىسى بولعان جيەنالى قاجى دوسقوجاۇلى (مالاي-كەرەي), ومبى توڭىرەگىنە بەلگىلى مەتسەناتتار جەكسەمباي تىلەۋكەۇلى، جۇكەن ايداركەۇلى (باقتىباي-كەرەي), بىرنەشە جىل قاتارىنان تەكە ەلىنىڭ بولىسى بولعان اكەلى-بالالى ءتاشىم، شامەل بورتەباەۆتار (دۋاداق-توبەت), كەڭەستىك كەزەڭدە وداق كولەمىنە، شەت ەلدەرگە جانە ءيىسى قازاققا تانىمال بولعان تۇلعالار مەملەكەت قايراتكەرى سماعۇل سادۋاقاسوۆ، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ العاشقى توراعالارىنىڭ ءبىرى، قازاق ادەبيەتى سىنىنىڭ نەگىزىن قالاعان عابباس توعجانوۆ (مالاي-كەرەي), كەڭەستىك كەزەڭدە رەسپۋبليكامىزعا باسشىلىق جاساعان العاشقى قازاق جۇماباي شاياحمەتوۆ (شەگىرەك), وتكەن عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارى الاش جۇرتىنىڭ ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا ءسىبىردى مەكەندەگەن قازاق رۋلارىنىڭ اڭىز-اڭگىمەلەرىن، شەجىرەلەرىن جيناستىرعان، سونىمەن قاتار ءوز زامانىنىڭ بىلىكتى دە، ءبىلىمدى بولىسى (كەرەي بولىسى) بولعان جانە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارىپ، الاش ازاماتتارىنىڭ كوزىن كورگەن ومار وجاروۆ-سانسىزباەۆ (ومار اتامىزدى كوزىمىز كوردى. 1937 جىلدىڭ ناۋبەتىندە رەپرەسسيادان بوي تاسالاپ ومبىداعى اعايىنداردىڭ اراسىندا جاسىرىنىپ ءجۇردى دە ەلگە 1960 جىلدارى ورالدى، (مالايدان ايتىمبەت، بابىس تارايدى. ايتىمبەتتىڭ بايبىشەسى كىشى جۇزدەگى كەرەيىت رۋىنىڭ ءبيى ايقۇسىمنىڭ جالعىز قىزى مۇگىلسىمنەن ۇلكەن ۇلى جۇمان (لاقاپ اتى قابىلان) جانە ولمەسەك، ءداۋىت، بۇلانباي تۋادى. وسى ءتورت اتادان تاراعان ۇرپاقتاردى «كەرەيىت» دەيتىنى دە سوندىقتان. جۇمان ون سەگىز جاسقا دەيىن ناعاشى اتاسى ايقۇسىم ءبيدىڭ تاربيەسىندە بولعان. جۇماننان بوكەي، ودان-ەسەت-مىرزا-يتەن-وجار-سانسىزباي-ومار اتامىز، ول كىسىنى ەل ىشىندە «اعاجان» دەيتىن ەدى، شەجىرەسىن 1970 جىلى ءوز اۋزىنان ەستىپ جازىپ العان ەدىم), ەسىمدەرى وداق كولەمىنە ءمالىم بولعان سۋرەتشى قاناپيا تەلجانوۆ (قۇرمان) جانە كسرو حالىق ءارتىسى سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى ەرمەك سەركەباەۆ (دۋاداق-توبەت), كوپ جىلدار قاراعاندى قالاسىنىڭ مەرى بولعان (1974-84 ج.ج.) ناريمان تولەپوۆ، وسى وبلىستىڭ ۇلكەن اۋداندارىندا (ەگىندىبۇلاق، ۋليانوۆ), وبلىستىق دەڭگەيدە بىرنەشە جىل باسشىلىق (1965-1997 ج.ج.) قىزمەتتەر اتقارعان ەسىمبەك مۇقانجاروۆ. قازاقستان ەگەمەندىك العان كەزەڭدە جەزقازعان، شىعىس قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىنىڭ اكىمى، رەسپۋبليكانىڭ كولىك ءمينيسترى بولعان قاجىمۇرات ناعىمانوۆ (بۇراس), مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى بالتاش تۇرسىنباەۆ (بالتاشتىڭ شەشەسى جامال اپامىز سماعۇل سادۋاقاسوۆتىڭ قارىنداسى، مالاي –كەرەي). كۇرەستەن بىرنەشە دۇركىن كسرو چەمپيونى بولعان جانە كوپ جىلدار رەسپۋبليكامىزداعى «قايرات» ەرىكتى سپورت قوعامىنىڭ توراعاسى قىزمەتتەرىن اتقارىپ رەسپۋبليكامىزدىڭ سپورتىنا ايتارلىقتاي ۇلەسىن قوسقان احمەتجان قازىمبەتوۆ. كەڭەستىك كەزەڭدە قازاقتان شىققان العاشقى گەنەرالداردىڭ ءبىرى، ۇزاق جىلدار رەسپۋبليكامىزدىڭ اسكەري كوميسسارى بولعان نۇرلى بايكەنوۆ.

kerey.kz