|  |  | 

كوز قاراس ساياسات

ادىلەتسىز سوت، سەرگەلدەڭگە تۇسكەن تاعدىرلار

0000
وتكەن جىلدىڭ 10 جەلتوقسانىندا «ارىس قالاسىن قالپىنا كەلتىرۋگە باعىتتالعان قارجىنى قولدى قىلدى» دەگەن ايىپپەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى قۋانىشبەك ىسقاقوۆ پەن باسقا دا ازاماتتاردىڭ سوتتالعانى بەلگىلى. سوت ۇكىمى شىققان بويدا الەۋمەتتىك جەلىلەردە تەرگەۋدىڭ ءادىل وتپەگەنى، دەرەكتەردىڭ بۇرمالانعانى تۋرالى قىزۋ تالقى ءجۇردى. كەيبىرەۋلەر ۇكىممەن كەلىسپەيتىنىن ايتىپ، ءىستى بولعانداردى قورعاپ، مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆتىڭ اتىنا، جوعارعى سوتقا، باس پروكۋراتۋراعا اشىق-حاتتار جازدى، ۇندەۋلەر جولدادى. ارتىنشا، تاۋەلسىز اقپارات قۇرالدارىندا دا ولاردىڭ «جاقتىم كۇيە، جاپتىم جالانىڭ» قۇربانى بولىپ وتىرعانى، اتىشۋلى ىستە كۇدىك تۋدىراتىن جايتتاردىڭ كوپتىگى جايلى ماتەريالدار جاريالانا باستادى. قورعاۋشى تاراپتىڭ نانىمدى ايعاقتارىن ەسكەرمەي، سىڭارجاق قاراعان تەرگەۋ ورگانى مەن سوت شەشىمىن «تاپسىرىس» ناتيجەسى دەپ قابىلداعاندار دا بولدى. ايتا كەتكەن ءجون، جاريالانىپ جاتقان ماقالالار مەن پىكىرلەر كوبىنە اكىم ق.ىسقاقوۆتىڭ اتىمەن بايلانىستىرىلۋدا. ال كوپشىلىك نازاردان تىس قالدىرعان 6 جىل ۇكىم كەسىلگەن تاعى ءبىر ادام بار. ول –مۇرات يماندوسوۆ. كەزىندە قىزىلوردا وبلىسى قازالى جانە قارماقشى اۋداندارىنىڭ اكىمى، وبلىستىڭ يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن اتقارعان. 2016-2019 جىلدارى قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى مەملەكەتتىك باقىلاۋ جانە اۋماقتىق-ۇيىمداستىرۋ جۇمىسى ءبولىمىنىڭ مەملەكەتتىك ينسپەكتورى دا بولعان. 2019 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان باستاپ قىزىلوردا وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى اتقارىپ كەلگەن. ەگەر م.يماندوسوۆتىڭ اينالاسىنداعى ايعاقتاردى سارالاساق، ماسەلەنىڭ ءمانىسى ايقىندالىپ، كولەڭكەلى تۇستارى كورىنەتىن سەكىلدى. سەبەبى، «جالعان كۋالىك بەرىپ بوستاندىقتا جۇرگەنشە، اقيقاتىن ايتىپ قاپاستا قالعانىم ارتىق» دەگەن بۇل ازاماتتىڭ ءوزىنىڭ كىناسىزدىگى تۋرالى دالەلدەرى كوكەيدەگى كۇدىكتى ۇدەتە تۇسەدى. ولاي بولسا، الىستان وراعىتپاي، وقيعاعا كەڭىرەك توقتالايىق.

سوعىلماعان قوڭىراۋ

WhatsApp Image 2021-01-28 at 12.07.29 PM

م.يماندوسوۆ

«جەڭ ۇشىنان جالعاسقان قىلمىس» دەلىنگەن ءىستىڭ ۇزىن-ىرعاسى بۇگىندە كوپكە ءمالىم. ايتايىق، 2018 جىلى تۇركىستان وبلىسىنىڭ قۇرىلۋىنا بايلانىستى تۇڭعىش پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ نازارباەۆتىڭ جارلىعىمەن ءار وبلىسقا تۇركىستان قالاسىندا ءبىر نىساننىڭ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ مىندەتتەلدى. وسىعان وراي، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ باسشىلىعى دا كورشىلەس وبلىس ورتالىعىنا «شىعىس مونشاسىن» تارتۋ ەتۋدى مويىنعا الدى. قۇرىلىس جۇمىسىمەن تىكەلەي قۇرىلىس، ساۋلەت جانە قالا قۇرىلىسى باسقارماسىنىڭ باسشىسى مۇحامەديسا السەرىكوۆ اينالىسادى. الايدا، ونىڭ جانە ول باسشىلىق ەتەتىن باسقارمانىڭ شالاعاي ءىسىنىڭ سالدارىنان مونشانىڭ جوبا-سمەتالىق قۇجاتىن ۋاقىتىلى ازىرلەنبەي، قۇرىلىس كومپانياسىمەن سول كەزدە كەلىسىم-شارت جاسالماي قالادى. ياعني، ۋاقىتىلى قارجى ءبولۋ جۇزەگە اسپايدى. سوعان قاراماستان، 2019 جىلعى اقپان ايىندا مەردىگەر مەكەمە ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن قۇرىلىس جۇمىسىن باستاپ كەتەدى. باستاۋىن باستاعانىمەن، قارجى تاپشىلىعىنا بايلانىستى قۇرىلىستىڭ توقتاپ قالۋ قاۋپى تۋىندايدى. وسى ورايدا، قۇرىلىستى اياقتاۋعا ساپۋرا ءابدىراحيموۆا جەتەكشىلىك ەتەتىن «سىر مەيىرىمى» قورى اپاتتان زارداپ شەككەن ارىس قالاسىنا كومەككە جيناقتالعان قارجىدان – 20 ملن تەڭگەدەن 4 قۇرىلىس كومپانياسىنا بولىنەدى. كەيىن «جابىرلەنۋشى» س.ءابدىراحيموۆا سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنە «اقشا قولدى بولدى»، «تاپسىرما وبلىس اكىمدىگىنەن ءتۇستى» دەپ شاعىمدانادى دا قىلمىستىق ءىس تىركەلەدى. قور ديرەكتورىنىڭ سوزىنشە، 2019 جىلى 8 تامىزدا وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى م.يماندوسوۆتىڭ كومەكشىسى مۇرات تاسقاراەۆ تەلەفون ارقىلى حابارلاسىپ، م.سامۇراتۇلى مونشا قۇرىلىسىنا قاراجات ءبولۋ جونىندە تاپسىرما بەرگەنىن ايتقان-دى. الايدا «8 تامىزدا م.تاسقاراەۆ حابارلاستى» دەگەن س.ءابدىراحيموۆانىڭ تۇسىنىكتەمەسى نەگىزسىز، دالەلسىز بولىپ شىقتى. كىرىس-شىعىس قوڭىراۋلار مالىمەتىنەن ونىڭ سول كۇنى ساپۋرا حانىمعا تەلەفون سوقپاعانى انىقتالدى. كەرىسىنشە، 8 تامىز كۇنى ساعات 12.33-تە س.ابدىراحيموۆاعا م.السەرىكوۆتىڭ حابارلاسقانى بەلگىلى بولدى. وسىلايشا، جەڭ ۇشىنان جالعاسقان قىلمىستىڭ بولماعانىن دالەلدەيتىن ءبىر ەپيزود قىسقارىپ، مۇرات تاسقاراەۆ مەملەكەتتىك قىزمەتىنە قايتا ورالادى. ەڭ سوراقىسى، م.تاسقاراەۆ ءوزىن تولىق اقتاپ العانىنا قاراماستان، «سىر مەيىرىمى» قورى ديرەكتورىنىڭ وسىعان قاتىستى تۇسىنىكتەمەسى سوتتىڭ ايىپتاۋ قورىتىندىسىنا قوسىلىن، ۇكىم شىعارىلعانىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ لوگيكاعا سالساق، سوت تا، تەرگەۋشىلەر دە ءابدىراحيموۆا مەن السەرىكوۆتىڭ 8 تامىز كۇنى ءوزارا سويلەسكەنىنە كۇدىكتەنۋى كەرەك ەمەس پە ەدى؟
الايدا، م.تاسقاراەۆ ەپيزودى بويىنشا ەشتەڭە ونبەگەن سوڭ، م.يماندوسوۆتى قايتكەندە دە ايىپتى قىلۋدىڭ، «اكىمنىڭ سىبايلاسى» دەپ كورسەتۋدىڭ باسقا جولدارىن قاراستىرىلعان سەكىلدى…
تەرگەۋ بارىسىندا «ايتقانعا كونەتىن، ايداۋعا جۇرەتىن» كۋاگەرلەر دە اياق استىنان پايدا بولا كەتتى. ماسەلەن، م.السەرىكوۆ «سىر مەيىرىمىندەگى» قارجىنى مونشا قۇرىلىسىمەن اينالىسىپ جاتقان «باق بەرەكە 2030» جشس-نەن بولەك تاعى ءۇش كومپانياعا 20 ملن تەڭگەدەن اۋدارۋ تۋرالى تاپسىرمانى م.يماندوسوۆ ارقىلى «العانىن» تەرگەۋشىلەردىڭ الدىنا ءتورتىنشى مارتە كەلگەندە «ەسكە تۇسىرەدى». وعان دەيىن بەرگەن ءۇش تۇسىنىكتەمەسىندە مۇرات سامۇراتۇلىنىڭ اتىن مۇلدە اتامايدى. ءتورتىنشى تۇسىنىكتەمەسىن كەنەتتەن وزگەرتۋىندە نە گاپ بار؟ ايماقتا قاي جەردە قانداي قۇرىلىس جۇرگىزىلگەنىن جاتقا ايتاتىن، ءوز سالاسىنداعى ميلليونداعان قارجىنىڭ ەسەپ-قيسابىن بەسكە بىلەتىن باسقارما باسشىسىنىڭ بۇلاي وڭاي جاڭىلىسا سالۋى سەكەم تۋدىرماي ما؟ ق.ىسقاقوۆتىڭ «سالەمىن» م.يماندوسوۆ جەتكىزگەن كۇننىڭ وزىندە دالەل قايدا؟ السەرىكوۆتىڭ جالاڭ ءسوزىن راستايتىن يا كۋا بولماعانى، يا اۋديوفيكساتسيانىڭ جوقتىعى كۇدىكتىنى كىنالى ەتۋگە ەرتە ەكەنىن كورسەتپەي مە؟..
ونىڭ ۇستىنە، م.يماندوسوۆ اكىمنىڭ يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ، جوبالار مەن كاسىبي تۋريزم جونىندەگى ورىنباسارى بولعاندىقتان قۇرىلىس سالاسىنا جاۋاپتى باسقارمانىڭ باسشىسىنا تاپسىرما بەرۋ قۇزىرەتىنە كىرمەيدى. ول ارىس قالاسىنداعى توتەنشە جاعدايعا بايلانىستى قۇرىلعان قىزىلوردا وبلىسىنداعى جۇمىسشى توپتىڭ جەتەكشىسى بولعان كەزدە دە اپاتتان زارداپ شەككەن تۇرعىندارمەن تىلدەسىپ، ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋىنە، اكىمشىلىك كەدەرگىلەردىڭ ۋاقىتىلى رەتتەلۋىنە عانا باس-كوز بولعان. ال السەرىكوۆ جانە ول جەتەكشىلىك ەتەتىن باسقارما بۇندا دا قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە، قۇجاتتاردى راسىمدەۋدە، قارالعان قارجىنىڭ جۇمسالۋىندا شەشۋشى ءرول اتقارعان.

السەرىكوۆ كۇدىكتى مە، كۋاگەر مە؟

بۇل ءىستىڭ ءار ەپيزودىندا ەسىمى مەن شاتتى-بۇتتى تۇسىنىكتەمەسى قىلاڭ بەرەتىن م.السەرىكوۆتىڭ ءاۋ باستا تەرگەۋگە كۇدىكتى رەتىندە شاقىرىلىپ، كەيىننەن كۋاگەرگە اينالىپ كەتكەنى تاڭعالدىرادى. وسى جەردە اڭگىمەنى وزگەشە ءوربىتىپ كورەيىك. ياعني، قىلمىس بولدى دەلىك. تەرگەۋشىلەر ءىستى تىركەپ، كۇدىكتىلەردى انىقتادى. سونىڭ ىشىندە «تاپسىرمانى» ورىنداپ، زاڭسىزدىققا بارعان السەرىكوۆ تە بار. تەرگەۋ ورگانى ونى كۇدىكتى رەتىندە تانىپ قويدى. سىبايلاسقان توپتىڭ ءبىر مۇشەسى اتاندى. الايدا، قۇقىق قورعاۋشىلار تەرگەۋ بارىسىندا ءوزىنىڭ ايىبىن مويىنداپ، اعىنان جارىلعانى ءۇشىن ونى قىلمىستىق جاۋاپتىلىقتان بوساتىپ، كۋاگەر قىلىپ شىعارىپتى. بۇل قانشالىقتى زاڭدى؟ زاڭگەرلەر بولسا، قىلمىس جاساعان ادام كۇدىكتى رەتىندە تانىلماي تۇرىپ، زاڭدا كورسەتىلگەن ورگانعا ءوز ەركىمەن كەلسە نەمەسە قىلمىستى اشۋعا جاردەمدەسسە عانا قىلمىستىق جاۋاپتىلىقتان بوساتىلاتىنىن ايتىپ وتىر. بولار ءىس بولىپ، بوياۋى سىڭگەننەن كەيىن وكىنۋ تەك ۇكىمدى جەڭىلدەتۋى مۇمكىن، بىراق جازادان قۇتقارمايدى. دەمەك، ەكس-اكىممەن بىرگە السەرىكوۆ تە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋى كەرەك دەگەن ءسوز. ال ءىس جۇزىندە باسقاشا. تەرگەۋ ورگانىنىڭ «تاپقىرلىعى» شىنىندا تۇسىنىكسىز.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، اۋديتورلىق كومپانيانىڭ قورىتىندىسى بويىنشا «سىر مەيىرىمى» قورىنان 4 مەكەمەگە اۋدارىلعان قاراجاتتىڭ «شىعىس مونشاسىنىڭ» قۇرىلىسىنا تولىق جۇمسالعاندىعى، سەرىكتەستىكتەردىڭ ەسەپشوتىنان قولما-قول اقشا الىنباعانى دالەلدەندى. بۇعان قوسا، سوتتالعاندار قىلمىس ۇستىندە ۇستالماعان. سوندا قايداعى قىلمىس تۋرالى ايتىپ وتىرمىز؟

قوس شەنەۋنىكتىڭ «شىندىعى»

زاڭدىق سيپاتىنان گورى ساياسي استارى باسىم ءىستىڭ «ستسەناريى» ءمىنسىز قۇرىلماعانى بىلاي تۇرسىن، ونداعى «كەيىپكەرلەر» دە ءوز ءرولىن ءساتتى سومداي الماعانعا ۇقسايدى. ولاي دەۋىمىزگە سول كەزدە وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارعان، سىر ەلىندە مادەنيەت، رۋحانيات جاناشىرى ەسەبىندە تانىلىپ جۇرگەن رۋسلان رۇستەموۆتىڭ تەرگەۋ بارىسىندا قىرىق قۇبىلعان تۇسىنىكتەمەسى سەبەپ بولىپ وتىر. ول 2019 جىلدىڭ 25 ماۋسىمىندا وبلىس اكىمى ق.ىسقاقوۆتان ارىس قالاسى تۇرعىندارىنا جاردەمدەسۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ءبىر كۇندىك جالاقىسىن «سىر مەيىرىمى» قورىنا اۋدارۋ تۋرالى «تاپسىرما» العانىن ايتادى. وسى ساتتە اكىمنىڭ كابينەتىندە ارىپتەستەرى – ورىنباسارلار مارات دەلمۇحانوۆ پەن م.يماندوسوۆ تا بولدى دەيدى. رۇستەموۆ قانشا جەردەن قيىننان قيىستىرىپ ايتسا دا، ءسوزىنىڭ بايلاۋى جوعى بايقايسىڭ. سەبەبى، ق.ىسقاقوۆ 25 ماۋسىمدا م.دەلمۇحانوۆ، م.يماندوسوۆ جانە ءوزى سەكىلدى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىندە بولعان. دەمەك، ونىڭ ونداي ماڭىزدى تاپسىرما بەرەتىندەي جاعدايدا ەمەس ەدى، ياعني قۇزىرەتى جوق. ول ارىسقا ءبىر كۇندىك جالاقى اۋدارۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانىپ قويىلعاننان كەيىن – 28 ماۋسىمدا ايماققا باسشى بولىپ تاعايىندالدى. «تۇستىك جەرگە وتىرىك ايتساڭ، كەشكە ارتىڭنان قۋىپ جەتەدى» دەگەندەي، وسىندايدا وقيعاداعى ۋاقىت الشاقتىعى رۇستەموۆتىڭ شاتاسقانىن ەمەس، جالعان سويلەگەنىن بىلدىرمەي مە دەگەن ساۋال سانادا كولبەڭدەيدى.
«شيكى ءىستىڭ» كۋاگەرلەرىنىڭ تاعى ءبىرى – سول كەزدەگى وبلىستىق جۇمىلدىرۋ دايىندىعى باسقارماسىنىڭ باسشىسى اسىلبەك شامەنوۆ. «ءبىر اپامنان ءبىر اپام سوراقى» دەمەكشى، اسەكەڭ دە ايدى اسپاننان شىعاردى. ونىڭ تەرگەۋدەگى تۇسىنىكتەمەسى، سوتتا ايتقاندارى اقيقات اۋىلىنان الىس ەكەنى اڭعارىلادى. ءبىر-بىرىنە قايشى كەلەتىن، قيسىنى جوق ءسوزى «وقيعانى ويدان قۇراستىرعان با؟» دەگەن سۇراقتى ەرىكسىز تۋدىرىپ، كوڭىلىڭدى كۇمان تۇمشالايدى. جۇمباقتاماي ايتايىق. اسىلبەك ومىربەكۇلىنىڭ سوزىنشە، مۇرات يماندوسوۆ 2019 جىلعى 8 تامىزدا ءوزىنىڭ كابينەتىنە شاقىرىپ الىپ، ارىس قالاسىنداعى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىسىمەن اينالىسىپ جاتقان ءتورت سەرىكتەستىككە (جشس) 20 ملن تەڭگەدەن قارجى ءبولۋ تۋرالى «تاپسىرما» بەردى-ءمىس. اسەكەڭ كابينەتتەن شىعا سالا مۇحامەديسا السەرىكوۆتى، «سىر مەيىرىمى» قورىنىڭ جەتەكشىسى ساپۋرا ءابدىراحيموۆانى جانە قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ باسشىلارىن جيناپ، مۇرات سامۇراتۇلىنىڭ «پارمەنىن» جەتكىزگەن-ءدى. قىزىق وسى جەردە: م.يماندوسوۆ 2019 جىلدىڭ 6 تامىزى مەن 18 تامىزى ارالىعىندا تۇركىستان وبلىسىندا ءىس-ساپاردا جۇرگەن. ياعني، ا.شامەنوۆ «تاپسىرما الدىم» دەگەن 8 تامىز كۇنى وبلىس اكىمىنىڭ ورىنباسارى ارىس قالاسىندا بولىپ، كەشكە شىمكەنت قالاسىندا قوناق ۇيگە تۇنەگەن. بۇنى دالەلدەيتىن بۇلتارتپاس دەرەكتەر دە، كۋاگەرلەر دە بار. ەگەر ول قىزىلوردا قالاسىندا بولماسا، شامەنوۆكە «تاپسىرما» كىمنەن ءتۇستى؟ قيىسپايتىن ايعاقپەن ءجون-جوسىقسىز جالا جابۋعا نە تۇرتكى بولدى؟ بۇل ەپيزود – تەرگەۋ كەزىندە مىڭ وزگەرگەن شامەنوۆ «شىندىعىنىڭ» ءبىر نۇسقاسى عانا.
ويلاندىراتىن تاعى ءبىر جايت، م.يماندوسوۆتى قىلمىستى دەپ تانۋعا نەگىز بولعان ارەكەتى – ەكس-اكىم ق.ىسقاقوۆتىڭ «ارام ويىن» السەرىكوۆكە جەتكىزدى دەگەن تۇجىرىم ەكەندىگىن ەسكەرسەك، ءدال وسىنداي ارەكەتكە بارعان، ياعني سول تاپسىرمانى كەلەسى ساتىعا جەتكىزىپ، ۇيلەستىردىم دەگەن اسىلبەك شامەنوۆ نەگە جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلمايدى دەگەن زاڭدى سۇراق تۋىندايدى. سوندىقتان، ونىڭ دا السەرىكوۆ سەكىلدى وپ-وڭاي قۇتىلىپ كەتۋى سۇراقتى كوبەيتىپ تۇر. كوپ ۇزاماي جاۋاپتارى دا تابىلىپ قالار…
ايتپاقشى، بىلتىر ناۋرىزدا ا.شامەنوۆ جالاعاش اۋدانىنىڭ تىزگىنىن ۇستاسا، قىركۇيەكتە ر.رۇستەموۆ جايلى ورىنىنا – جاڭاقورعان اۋدانىنىڭ اكىمى لاۋازىمىنا قايتا باردى. قىزمەتىن قىزعانۋدان اۋلاقپىز، ءتىپتى ابىرويى تاسىسىن دەيمىز. دەگەنمەن، اكىمدەردىڭ ادام تاعدىرى تارازىعا تۇسەر تۇستا الا سويلەگەنىن نەمەن اقتاپ الامىز؟ ءوز ارەكەتتەرى ءۇشىن ارىنىڭ الدىندا ۇيالا ما ەكەن؟..

مۇرات يماندوسوۆ: «مەن تاپسىرما بەرمەسەم، نە دەپ ايتام؟»

اكس-اكىم ق.ىسقاقوۆتى ايتپاعاندا م.يماندوسوۆتىڭ كىنالى ەكەنىن دالەلدەيتىن دەرەكتەردىڭ سىقپىتى، سيقى وسى. زاڭ ۇستەمدىگى ورناعان زاماندا سوتتىڭ ءھام تەرگەۋ ورگانىنىڭ كۋالاردىڭ «اناۋ ايتتى»، «مىناۋ كوردى» دەگەن جالاڭ سوزىنە سۇيەنىپ، ۇكىم شىعارۋى – 30 جىلدارداعى تەرگەۋسىز تۇرمەگە توعىتاتىن «ۇشتىكتى» ەسكە ءتۇسىردى دەمەسكە امال جوق. ايتپەسە، سوت م.يماندوسوۆتىڭ جوعارىدا ايتقانداي، 8 تامىز كۇنى قىزىلوردا قالاسىندا بولماۋىن، رۇستەموۆ پەن شامەنوۆتىڭ، السەرىكوۆ پەن ءابدىراحيموۆانىڭ قۇرعاق سوزدەرىن ايعاقتايتىن قوسىمشا فاكتىلەردىڭ (اۋديو، بەينە جازبالار، تەلەفون قوڭىراۋلارى ت.ب.) كەزدەسپەگەنىن قاپەرگە الار ەدى عوي. ول ول ما، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى جۇرگىزگەن قۇپيا دىبىس جازباسىنان دا م.يماندوسوۆتىڭ «قىلمىسقا» قاتىسى جوعىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ولاي بولسا، اۋديوجازباداعى مارات دەلمۇحانوۆپەن ارادا بولعان ديالوگتان سوزبە-ءسوز ءۇزىندى كەلتىرەيىك. «مەن تاپسىرما بەرمەسەم، نە دەپ ايتام؟»، «…پەشەنەمىزدەن كورەمىز، الايدا قازىر وتىرىك سويلەپ، ەركىندىكتە شىداپ جۇرە المايسىڭ عوي…»، دەپ جاۋاپ بەرەدى ارىپتەسىنە دىبىس جازىلىپ جاتقانىنان بەيحابار مۇرات سامۇراتۇلى. بايقاساڭىز، ول قۇپيا جازباداعى ەكەۋارا اڭگىمەدە دە، تەرگەۋ ورگانىنا بەرگەن تۇسىنىكتەمەدە دە وسى ۇستانىمىنان اينىماعان.
م.يماندوسوۆتى قورعاۋشى تاراپ تاعىلعان ايىپپەن جانە شىققان ۇكىممەن كەلىسپەيتىنىن ايتىپ وتىر. ادىلدىك ورناعانشا كۇرەسە بەرەتىنىن جەتكىزۋدە.
قورىتا ايتقاندا، السەرىكوۆ، ءابدىراحيموۆا، شامەنوۆ، رۇستەموۆتەردىڭ م.يماندوسوۆتى «نىساناعا» الىپ وعان قانشا كۇيە جاعىپ، كىنالى ەتكىسى كەلسە دە، قولدا بار دەرەكتەر ماسەلەنى باسقاشا سۋرەتتەۋدە. سوعان قاراماستان، سوتتى بولۋىنىڭ سەبەبى ءىستىڭ تاپسىرىستىق سيپات الۋىندا بولىپ وتىر دەگەن بولجامدار ايتىلۋدا. بۇل ءوز الدىنا بولەك اڭگىمە. ەڭ وكىنىشتىسى، اۋدانداردى باسقارىپ كەلە جاتقان بىلدەي اكىمدەردىڭ سولقىلداقتىعى تەك جەرگىلىكتى باسقارۋ قۇرىلىمىنىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرىپ قانا قويماي، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە سەنىمسىزدىكتى كۇشەيتەدى. شالاعاي شەشىم سوت جۇيەسىنە دەگەن سەنىمگە دە سەلكەۋ تۇسىرەدى. بۇل حالىق ءۇمىت ارتقان ازاماتتاردىڭ تىزە قوسىپ، ەل يگىلىگى ءۇشىن بىرلەسىپ قىزمەت ەتۋىنە كەدەرگىسىن تيگىزەتىنى ءوز الدىنا، سۇتتەي ۇيىعان سىر ەلىنىڭ ىنتىماعىنا دا سىنا قاعىلعالى تۇر…
اۆتورى: باقىت توقتار

Related Articles

  • قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟

    قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟

    Zhalgas Yertay         قازاقستان بيلىگى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ءۇشىن قاتاڭ شەشىمدەرگە بارعىسى كەلمەيدى دەيىك. بىراق قازىرگى زاڭناما اياسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى قالاي دامىتۋعا بولادى؟ سونى ويلانىپ كورەيىك. قازاق ءتىلىن دامىتۋ جايىن ايتقان كەزدە قازاقستان بيلىگى قوعامدى ەكىگە بولەدى. ءبىرى – ءتىلدى دامىتۋدىڭ راديكال شەشىمدەرىن ۇستانادى، ەكىنشى جاعى – قازىرگى ستاتۋس-كۆونى ساقتاعىسى كەلەدى، ياعني ەشتەڭە وزگەرتپەي-اق قويايىق دەيدى. بىراق ەكى جولدى دا تاڭداماي، ورتاسىمەن ءجۇرۋدى ۇسىنىپ كورسەك قايتەدى!؟ باتىل قادامدارعا بارايىق، بىراق ول راديكال جول بولماسىن. قازاق ءتىلىن كۇشپەن ەمەس، ورتانى دامىتۋ ارقىلى كۇشەيتسەك بولادى. ياعني ادامدار ءتىلدى ۇيرەنىپ اۋرە بولماي-اق، حالىق جاي عانا قازاق ءتىلى اياسىندا ءومىر ءسۇرۋدى ۇيرەنسىن. نەگىزگى وي وسى. ءبىز وسى ۋاقىتقا دەيىن ادامدار ورتانى

  • ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

    ەلدەس وردا، تاريحشى: «تۇركىستان» اتاۋىن قولدانۋ – ايماقتاعى جۇمساق كۇش پوزيتسياسىن نىعايتۋ ءتاسىلى

    فوتو اشىق دەرەككوزدەردەن الىندا وتكەن اپتادا تۇركيانىڭ ۇلتتىق ءبىلىم مينيسترلىگى مەكتەپ باعدارلاماسىنا «تۇركىستان» دەگەن تەرميندى ەنگىزگەن ەدى. شەتەل باسىلىمدارىنىڭ جازۋىنشا، بۇل اتاۋ ەندى «ورتالىق ازيا» ۇعىمىنىڭ ورنىنا قولدانىلماق. ءبىلىم ءمينيسترى يۋسۋف تەكين جاڭا اتاۋ تۇركى الەمىنىڭ بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعانىن ايتادى. ونىڭ سوزىنشە، ۇكىمەت وقۋ باعدارلاماسىنان يمپەريالىق ماعىناسى بار گەوگرافيالىق اتاۋلاردى الىپ تاستاماقشى. ەڭ قىزىعى، «تۇركىستان» اۋماعىنا قازاقستاننان بولەك، قىرعىزستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان مەن تاجىكستان جاتادى ەكەن. سونداي-اق كەيبىر باسىلىمدار بۇل تەرميننىڭ قىتايدىڭ باتىسىندا ورنالاسقان شىڭجان ولكەسىنە قاتىسى بارىن دا اتاپ ءوتتى.  كەيبىر عالىمدار «ورتالىق ازيا» تەرمينى كولونياليزمنەن قالعانىن ءجيى اتاپ ءجۇر. حح عاسىرداعى الەمدىك اكادەميالىق عىلىمدى سول كەزدەگى ءىرى يمپەريالار قالىپتاستىرعاندىقتان، بۇگىندە مۇنداي تەرميندەر مەن اتاۋلار حالىق ساناسىنا ابدەن ءسىڭىپ

  • اباق انا جانە تاسبيكە انا

    اباق انا جانە تاسبيكە انا

    ءمامي بي جۇرتبايۇلىنىڭ شەجىرەسىندە ايتىلۋىنشا كەرەي ۇلىسىنىڭ ارعى تەگى – شەپ، سەپ، بايلاۋ، قويلاۋ، ەلدەي، كولدەي، يزەن، جۋسان سەكىلدى تايپالاردان تارالادى ەكەن. اتالعان تايپالاردىڭ ءبىرازى ەسكى تاريح بەتتەرىنەن كەزدەسسە، ەندى ءبىر ءبولىمى قازىرگە دەيىن كەرەي رۋىنداعى اتالاردىڭ ەسىمى رەتىندە اتالىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبىر سەبەبىن ارعى تاريحتاعى اتالاردىڭ اتى وشپەسىن دەپ كەيىنگى ۇرپاقتارىنىڭ اتالار اتىن قايتا جاڭعىرتىپ قويعان داستۇرىنەن قاراۋ كەرەك. اباق اتاۋىنا كەلسەك، ارىدا كەرەي حانزادالارى مەن حانىشالارىنىڭ اراسىندا اباق، اباقبەردى، اباحان، اباقتاي، اباقاي، اباق بيكە سىندى ەسىمدەر بولعان. سول اتا-اپالارىنىڭ جولىن جالعاعان، توزىپ كەتكەن كەرەي ەلىنىڭ باسىن قوسىپ، وعان ءاز انا بولعان اباق ەسىمدى قاسيەتتى انا ومىردە بولعان ادام. قازاق تاريحىندا رۋ اتىنا اينالعان ءاز انالار از بولماعان. كورنەكتى جازۋشى،

  • زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن

  • تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ  مەنشىگىندە

    تاريح عىلىمى قازىر ەزوتەريكالىق توپتاردىڭ  مەنشىگىندە

         شىعىستانۋشى-تاريحشى ءومىر تۇياقبايدىڭ بۇرىندا دا «قازاققا قانداي تاريح كەرەك؟ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە جاسالعان تاريحي ميستيفيكاتسيالار حرونيكاسى» دەپ اتالاتىن ماقالاسىن  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) وقىپ ەم. ريزا بولعام. جاقىندا ءو. تۇياقبايدىڭ «قازاقستاندا تاريحي بۇرمالاۋلار مەن ميفتەرگە توسقاۋىل قويۋدىڭ جولدارى» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) اتتى تاعى ءبىر ماقالاسىمەن جانە تانىستىق. وتە وزەكتى ماسەلەنى كوتەرىپتى. تاريحتا ورىن الىپ جۇرگەن جاعىمسىز جايتتار تۋراسىندا وي تولعاپتى. جۋرناليستەردى، بلوگەرلەردى ايىپتاپتى. تاريحتان ارنايى كاسىبي دايىندىعى جوق، ءبارىن ءبۇلدىرىپ بولدى دەپ.  كەلەڭسىزدىكتى توقتاتۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىنىپتى. بۇعان دا كوڭىلىمىز بەك تولدى. ايتسە دە تاريحتى بۇرمالاۋعا، ءوز وتىرىكتەرىن ناسيحاتتاۋعا تەك جۋرناليستەر مەن بلوگەرلەر عانا ەمەس، «ارنايى كاسىبي دايىندىعى بار» «تاريحشىلاردىڭ» دا «زور ۇلەس» قوسىپ جاتقانىن بايانداپ، ايتىلعان پىكىردى ودان ءارى ءوربىتىپ، جالعاستىرايىق.

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: