ازاتتىقتىڭ ورىس قىزمەتى كاليفورنياداعى گۋۆەر ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرى، ەكونوميست پول گرەگوريمەن, ساياساتتانۋشى، ۆاشينگتونداعى كەننان ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى دەۆيد ساتتەرمەن جانە ماسساچۋسەتستەگى ەنديكوت كوللەدجىنىڭ قىتاي بويىنشا مامانى ۆيتالي كوزىروۆپەن وسى جانە وزگە دە ماسەلەلەردى تالقىلادى. دجو بايدەن پرەزيدەنت بولعالى ەكى ايدان استى. وسى ۋاقىتتا ول سىرتقى ساياساتتا ەشكىم كۇتپەگەن ارەكەتتەرگە باردى. “سايلاۋعا قول سۇقسا، رەسەي ترامپتى، ال قىتاي بايدەندى قولدايدى”. بىلتىر پرەزيدەنت سايلاۋىندا امەريكالىق ساراپشىلار وسىلاي دەپ كەكەتكەن ەدى. ال ءىس جۇزىندە بايدەن رەسەيدى دە، قىتايدى دا تاڭعالدىردى. ول ءپۋتيندى “كىسى ءولتىرۋشى” دەپ اتادى. بۇعان دەيىن اقش پرەزيدەنتتەرىنىڭ ەشبىرى مۇنداي قادامعا بارماعان. سونىمەن قاتار بايدەن گونكونگ اۆتونومياسىن شەكتەگەنى ءۇشىن قىتاي شەنەۋنىكتەرىنە ەكى ايدا ەكى سانكتسيا سالدى. ال بۇل سانكتسيالاردىڭ ءبىرىنشىسى اق ءۇي وكىلدەرى مەن قىتاي شەنەۋنىكتەرى كەزدەسۋىنە ءبىر كۇن قالعاندا جاريالاندى. جاڭا پرەزيدەنت اقش-تىڭ جاقىن جاقتاستارىمەن الدىن الا كەلىسسوز دە جۇرگىزدى. وندا قىتاي مەن رەسەيگە قاتىستى بىرىڭعاي امالعا كوشۋ تۋرالى ايتىلدى.

“بايدەننىڭ ءتىلى وتكىر، ال ساياساتى جۇمساق”

بۇل ارەكەتتەر مەن مالىمدەمەلەر وسى سارىندا جالعاسا ما؟ بايدەن اكىمشىلىگىنىڭ العاشقى قادامىنان قانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى؟ پول گرەگوري بىلاي دەيدى: – مەنى مالىمدەمەلەر ەمەس، ناقتى ساياسات قىزىقتىرادى، – دەيدى پول گرەگوري. – ترامپتىڭ كرەملگە قاتىستى مالىمدەمەلەرى جۇمساق بولدى. ول “پۋتين كىسى ءولتىرۋشى مە؟” دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرمەدى. بىراق ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ ارەكەتى قاتاڭ بولدى. مىسالى رەتىندە “سولتۇستىك اعىن-2″ گاز قۇبىرىنا بايلانىستى سانكتسيالاردى اتاپ ءوتۋ جەتكىلىكتى. بايدەن اكىمشىلىگىنىڭ ۇستانىمى بۇعان مۇلدەم قاراما-قايشى. مالىمدەمەلەرى وتكىر، ال ساياساتى جۇمساق. بايدەننىڭ پۋتين تۋرالى سۇراققا بەرگەن جاۋابى توسىننان بولدى ما، الدە ونى پرەزيدەنت اكىمشىلىگى كرەملگە كوزقاراسىن كورسەتۋ ءۇشىن الدىن الا دايىنداعان با؟ مىنە، وسىنى بىلگىم كەلەدى. سەبەبى، اق ءۇي “سولتۇستىك اعىن-2″ گاز قۇبىرى قۇرىلىسىن توقتاتاتىنداي سانكتسيانى ءالى دە سالمادى. ال پۋتين ءۇشىن گاز قۇبىرى – ەڭ ماڭىزدى ساياسي جوبا. امەريكانىڭ رەسمي مالىمدەمەلەرىندە ناقتىلىق جوق. بايدەن گاز قۇبىرى “ەۋروپا ءۇشىن جاقسى يدەيا ەمەس” دەيدى. بۇل سونشالىق باتىل مالىمدەمە ەمەس. بايدەن “مەملەكەتتىك حاتشى بلينكەن گاز قۇبىرىنا قاتىسى بار فيرمالارعا ەسكەرتۋ جاسادى. ولارعا دا سانكتسيا سالىنۋى مۇمكىن” دەدى. “مۇمكىن” دەپ وتىر. ءبىر سوزىندە ول “سولتۇستىك اعىن-2″ جوباسىن توقتاتۋ تىم كەش ەكەنىن مويىنداعان. وعان قوسا بايدەن گەرمانيامەن ارازداسقىسى كەلمەيدى. “ترامپ گەرمانياعا دورەكىلىك جاسادى، سول سەبەپتى بەرليننىڭ گاز قۇبىرىنا اقشا سالۋى قاتەلىك دەسەك تە، بۇل شەشىمدى قولداۋ كەرەك” دەيدى. مەنىڭشە، بايدەن اكىمشىلىگى وتكىر مالىمدەمەلەردى باتىل ارەكەتتەرمەن ءىلىپ اكەتەدى دەۋگە نەگىز جوق. بىراق بۇل تەك بولجام. قورىتىندى جاساۋعا ءالى ەرتە، سەبەبى بايدەن پرەزيدەنت بولعالى كوپ ۋاقىت وتكەن جوق. – “اق ءۇي باتىلدىق تانىتپادى، قاتاڭ سانكتسيا سالۋ كەرەك” دەگەن كەي زاڭ شىعارۋشىلارعا بايدەن “ترامپقا قاراعاندا وداقتاستارمەن بىرلەسە ارەكەت ەتكىمىز كەلەدى” دەپ جاۋاپ بەردى. ونىڭ ترامپتان وزگەشەلىگى وسى بولماق. سونىمەن قاتار اكىمشىلىك سانكتسيا سالۋعا ۋاقىت كەرەك ەكەنىن، ال بىرلەسكەن سانكتسيالار اناعۇرلىم ءتيىمدى ەكەنىن دە ايتتى. – ءبىز قازىر رەسەي شەنەۋنىكتەرىنە بىرقاتار شەكتەۋ قوياتىن ەۋروپا سانكتسيالارى تۋرالى ايتا الامىز. قازىر ءبارىن “ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ اينالاسىنداعى ادامدارعا سانكتسيا سالىنا ما؟”، “سولتۇستىك اعىن-2″ جوباسىنا سوققى جاسالا ما؟” دەگەن سۇراق قىزىقتىرادى. ناۆالنىيدىڭ ادامدارى دا ءپۋتيننىڭ اينالاسىنداعىلارعا سانكتسيا سالۋدى ۇسىنعان ەدى. وسى ارەكەتتەر نەمەسە ارەكەتسىزدىك باتىستىڭ كرەملگە قاتىستى ناقتى ۇستانىمىن كورسەتەدى. ەگەر بۇل قادام جاسالماسا، قوقان-لوقىنىڭ ءبارى ءسوز جۇزىندە عانا قالادى.

سانكتسيالار ءتيىمدى مە؟

– ءCىزدىڭ ايتۋىڭىزشا، سانكتسيا بايدەن اكىمشىلىگىنىڭ كرەمل تۋرالى شىنايى ۇستانىمىن كورسەتەدى. بىراق سانكتسيالاردىڭ تۇپكى ماقساتى نە؟ ولار پۋتينگە قاتتى قيىندىق تۋعىزىپ جاتپاعان سياقتى. – سانكتسيا سالامىز دەپ قورقىتىپ، سونىڭ ارقاسىندا “سولتۇستىك اعىن-2″ گاز قۇبىرى قۇرىلىسىن تاعى ەكى جىلعا سوزدىق. ناقتى باعىتتالعان سانكتسيالار ناتيجە بەرەدى. بىراق ۇزاق مەرزىم تۇرعىسىنان ولار ءتيىمدى بولماۋى مۇمكىن. سانكتسيانى قولدايتىندار شەكتەۋ شارالارى كرەملدىڭ ارەكەتىن وزگەرتەدى دەپ ۇمىتتەنەدى. بۇعان قالاي قول جەتكىزۋگە بولادى؟ ناۆالنىي جاقتاستارىنىڭ ايتۋىنشا، ءپۋتيننىڭ جانىنداعى ادامدارعا، ياعني، سوۆەتتىك “پوليتبيۋرونىڭ” بالاماسىنا قاتاڭ سانكتسيا سالىنبايىنشا، پۋتين سانكتسيالاردى وپ-وڭاي اينالىپ وتەدى. راسىمەن، امەريكانىڭ باس پروكۋرورعا سانكتسيا سالعانىنان وعان كەلىپ كەتەرى بار ما؟ سانكتسيالار كوپ سالىندى، بىراق وسى كۇنگە دەيىن ولاردىڭ كرەملگە ەش ءمانى بولمادى. – اق ۇيگە دجو بايدەن كەلگەلى ماسكەۋ مەن پەكين امەريكاعا قارسى اليانس يدەياسىن قايتا جۇزەگە اسىرا باستادى. ەكى ەل دە بايدەندى سىناپ وتىرعان سياقتى. جاقىندا رەسەي مەن قىتايدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەزدەسۋ وتكىزدى. وندا دا اقش-تى قاتتى سىنادى. بۇل جولى قىتاي كرەملدەن دە اسىپ ءتۇستى. پەكين اقش-پەن بايلانىس ورناتقالى تاريحتا العاش رەت امەريكانىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسىن جاريا تۇردە جازالاماق بولدى. بلينكەن انكوريدج قالاسىندا ەكى ەلدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ كەزدەسۋىندە قىتايدى سىناعان ەدى. ماسكەۋ مەن پەكين بايدەننىڭ جىگەرىن جەتە باعالاماۋى مۇمكىن بە؟

– ۋاقىت كورسەتەدى. پەكين بايدەننىڭ باراك وباما اكىمشىلىگىندە ۆيتسە-پرەزيدەنت بولعان تاجىريبەسىنە قاراپ، قىتايعا قارسى جىگەرسىزدىك تانىتادى دەپ ويلايدى. ولار بايدەندى سىناپ وتىر. الياسكاداعى امەريكا-قىتاي كەزدەسۋىندە قىتاي دەلەگاتسياسى باسشىسىنىڭ ءسوزىن قورلىق دەپ سانايمىن. ول بارلىق ديپلوماتيالىق نورما مەن ادەپتى ۇمىتىپ، اقش-قا اۋىر ايىپ تاقتى. شىن مانىندە، قىتايمەن بايلانىس –بايدەن اكىمشىلىگى ءۇشىن دە ۇلكەن سىن. اقش پەكيننىڭ گونكونگتەگى دەموكراتياعا قارسى ارەكەتتەرىنە جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر بولادى. تايۆانداعى جاعداي دا ۋشىعىپ تۇر. قىتاي تايۆانعا اسكەري شابۋىل جاساۋى دا مۇمكىن. مۇنىڭ ءبارى وتە قاۋىپتى، سەبەبى پەكين بايدەننىڭ ءتوزىمىن سىنايمىز دەپ ارتىق كەتۋى مۇمكىن نەمەسە “بايدەن – ءالسىز پرەزيدەنت” دەگەن ويمەن ارەكەت ەتۋى مۇمكىن، – دەيدى پول گرەگوري.

“بايدەن امەريكانىڭ ىشكى پروبلەمالارىن شەشۋگە كۇش سالادى”

بولاشاقتا بايدەن امەريكانىڭ ىشكى پروبلەمالارىنا نازار اۋدارادى. سوندىقتان ونىڭ رەسەيگە نەمەسە قىتايعا قارسى اكتسيالارعا بارۋى ەكىتالاي دەيدى ۋيليام پومەرانتس: – رەسەيمەن قارىم-قاتىناستا ونداعى ادام قۇقىقتارى ماسەلەسىنە كەيىنگى ءتورت جىلعا قاراعاندا كوبىرەك ءمان بەرەتىن سەكىلدىمىز، – دەيدى ۋيليام پومەرانتس. رەسەيدىڭ اقش-قا قارسى كيبەروپەراتسيالارى قارىم-قاتىناستى ۋشىقتىرۋى مۇمكىن. مەنىڭ ويىمشا، رەسەي حاكەرلەرىنىڭ اقش مينيسترلىكتەرىنە، زەرتتەۋ ورتالىقتارى مەن اسكەري كورپوراتسيالارىنا شابۋىلى تۋرالى اقپارات رەسەيدى SWIFT حالىقارالىق تولەم جۇيەسىنەن شىعارۋعا اكەلۋى ىقتيمال. بۇل تۋرالى رەسەي باسىلىمدارى دا جازدى. بىراق دجو بايدەن امەريكانىڭ ىشكى پروبلەمالارىن شەشۋگە كۇش سالادى دەپ ويلايمىن. بۇل جونىندە ونىڭ ۇلكەن جوسپارلارى بار: كونگرەستىڭ مەملەكەتتىڭ ينفراقۇرىلىمىنا سالىناتىن ينۆەستيتسيا باعدارلامالارىن ماقۇلداۋى، سالىق پەن سايلاۋ رەفورماسى. بۇل تۇسىنىكتى دە. بولجاۋىمشا، پۋتين دە ەڭ الدىمەن رەسەيدىڭ ىشكى پروبەلامالارىن شەشۋگە تىرىسادى. سوڭعى جىلدارى ول اقش-پەن بايلانىسىن ىشكى ساياسي ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن پايدالاندى. ءوز تانىمالدىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن انتيامەريكانيزمگە جۇگىندى. بىراق قازىر وعان مەملەكەتتى قىركۇيەك ايىنداعى دۋما سايلاۋىنا دايىنداۋ كەرەك. ءپۋتيننىڭ ارەكەتى ونىڭ الەۋمەتتىك ساياساتقا باسىمدىق بەرگەنىن كورسەتەدى. ماعان رەسەي كونستيتۋتسياسىنا بىلتىر ەنگىزىلگەن وزگەرىس الەۋمەتتىك پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن ەنگىزىلگەندەي كورىندى.

“دجو بايدەن قاجەت بولسا رەسەيگە قارسى ناقتى ارەكەتكە بارا الادى”

ەگەر كرەمل ءوز ارەكەتىمەن اق ءۇيدى ناقتى ارەكەتتەرگە بارۋعا ماجبۇرلەمەسە، بايدەن اكىمشىلىگى رەسەيدى ەلەمەيتىن دە شىعار دەيدى ۋيليام پومەرانتس: – مەنىڭشە، دجو بايدەن قاجەت بولسا رەسەيگە قارسى ناقتى ارەكەتكە بارا الادى. اقش-تاعى رەسەي حاكەرلەرىنىڭ ارەكەتىنەن كەيىن سانكتسيالار ارتادى دەپ ويلايمىن. كرەملدىڭ امەريكاعا قاۋىپ توندىرەتىن ارەكەتتەرى دە سانكتسيا سالۋعا ماجبۇرلەۋى مۇمكىن. كرەملدىڭ قاستىق ارەكەتتەرى بولماسا، بايدەن رەسەيمەن تايتالاسا قويماس. ەكى تاراپتىڭ تەكەتىرەستى ۋشىقتىرۋعا نيەتى دە، ىقىلاسى دا جوق. بۇل جاعداي وزگەرۋى دە مۇمكىن. سەبەبى پۋتين ءوز ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن توسىننان پايدا بولعان كەز كەلگەن مۇمكىندىكتى قالت جىبەرمەيتىنىن بىرنەشە مارتە كورسەتتى، – دەيدى ۋيليام پومەرانتس. دەۆيد ساتتەر بايدەننىڭ رەسەي پرەزيدەنتى تۋرالى سۇراققا جاۋابى نەگىزىندە قورىتىندى جاساماۋعا شاقىرادى: – ونىڭ ايتقانىنا قاتتى ءمان بەرمەس ەدىم، سەبەبى بۇل جاي عانا قويىلعان سۇراققا جاۋاپ ەدى. رەسەيگە قاتىستى ۇستانىم بويىنشا بايدەنگە قىسىم كورسەتىلىپ وتىر. ويتكەنى دەموكراتتار ءتورت جىل بويى رەسپۋبليكاشىلداردى ءپۋتيندى ۇناتادى دەپ سوگىپ كەلدى. ترامپتان “پۋتين كىسى ءولتىرۋشى مە؟” دەپ سۇراعاندا، ول ء“بىز دە ادام ولتىرەمىز” دەپ ايتتى. سوندىقتان بايدەننىڭ “پۋتين – كىسى ءولتىرۋشى” دەگەنگە كەلىسۋدەن باسقا امالى بولمادى. بۇرىن حيلاري كلينتون، فلوريدا سەناتورى مارك رۋبيو سەكىلدى ىقپالدى ادامدار دا سولاي دەگەن. مەنىڭشە، امەريكالىق ساياساتكەرلەردە “ورىس ليدەرلەرى ادام ولتىرەدى” دەگەن ءبىر بۇلىڭعىر پىكىر قالىپتاسقان. بىراق ولار مۇنىڭ ماڭىزىن تۇسىنبەيدى، بايىبىنا بارمايدى. بۇل ايىپتاردىڭ حالىقارالىق قاتىناستار ءۇشىن، رەسەيلىك ليدەرلەردىڭ ارەكەتى ءۇشىن ماڭىزى بار ەكەنىن باعالاي المايدى. “پۋتين دەگەن كىم؟” دەگەن سۇراققا ولار ادەت بويىنشا جاتتاندى سوزبەن جانە امەريكالىق ستەرەوتيپتەرمەن جاۋاپ بەرەدى. – امەريكا پرەزيدەنتتەرىنىڭ بۇعان دەيىن باسقا مەملەكەت باسشىسىن “كىسى ءولتىرۋشى” دەپ اتاعانى ەسىمدە جوق. بۇل كەزدەيسوق جاۋاپ بولدى دەپ ايتۋ قيىن. ادەتتە، پرەزيدەنتتەر مۇنداي سۇراقتارعا دايىن بولادى عوي.

– بۇل، ارينە، وباما اكىمشىلىگى كەزىندەگى بايدەننىڭ ارەكەتىنە كەرەعار. حيللاري كلينتون دا قايتا رەتكە كەلتىرۋ ساياساتى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى بولعان ەدى. ولار ىشكى ساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى ۇستانىمدارىن وزگەرتەدى. ەڭ باستىسى، رەسەيگە دەگەن قاتىناس ۇنەمى ساياساتكەرلەردىڭ ىشكى مۇددەلەرىنە، امەريكانىڭ ىشكى ساياساتىنا قاراي انىقتالادى. سوندىقتان “بايدەننىڭ جاۋابى ونىڭ رەسەيدەگى جاعدايدى تەرەڭ تۇسىنەتىنىن كورسەتەدى” دەپ ويلاي قويمايمىن. دەسە دە، پرەزيدەنت مۇنى ايتتى ەكەن، دەمەك رەسەيدىڭ اشىق قىلمىسىنا كوز جۇما قاراماۋعا ستيمۋلى بار. قالاساڭ دا، قالاماساڭ دا، بۇل – جاقسىلىقتىڭ نىشانى دەۋگە بولادى.

“ماسكەۋ باتىستىڭ رەسەي قىلمىسى تۋرالى اشىق ايتقانىن قالامايدى”

– العاشقى ارەكەتتەرگە قاراپ بايدەننىڭ رەسەيگە قاتىستى ساياساتىنىڭ قانداي بولاتىنىن ايتۋعا بولا ما؟ مىسالى، ول ەۋروپامەن بىرىگىپ، كرەملگە سانكتسيالار سالۋ تۋرالى ايتتى.

– بۇل وتە ماڭىزدى، بىراق مەن بۇل جاعدايدىڭ بۇرىنعىدان نەمەن ەرەكشەلەنەتىنىن كورىپ تۇرعان جوقپىن. ترامپ ناتو مۇشەلەرىن ورتاق قورعانىسقا كوبىرەك اقشا تولەۋگە كوندىرگىسى كەلدى. بۇعان بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە قول جەتكىزدى دە. بايدەننىڭ “سولتۇستىك اعىن-2″ جوباسىنا كوزقاراسى كوپ نارسەنى كورسەتەدى. ترامپ بۇل جوبانى توقتاتۋعا تىرىستى. ال رەسەي ارەكەتىنە بايدەننىڭ قالاي جاۋاپ بەرەتىنىن بىلمەيمىز. ەۋروپالىق سەرىكتەرىنە قىسىم كورسەتۋى ىقتيمال. ازىرگە بايدەننىڭ سوزىنەن وزگەرىس بايقاۋعا بولادى، ونىڭ سوڭى ارەكەتكە ۇلاسۋى مۇمكىن. اسىرەسە بولاشاقتا قولداۋ تاپسا. ارينە، ماسكەۋ باتىستىڭ رەسەي قىلمىسى تۋرالى اشىق ايتقانىن قالامايدى، ىشكى تسەنزۋراسى بولعانىن قالايدى. رەيگان بيلىككە كەلگەندە، سوۆەت ليدەرلەرى كەز كەلگەن قىلمىس جاساۋعا دايىن ەكەنىن ايتتى. بۇل ءسوزى راس بولسا دا، حالىقارالىق جانجال شىقتى. پۋتين رەجيمى جۇرت رەسەيدىڭ قىلمىسى تۋرالى جاق اشپاسا دەيدى. بىراق بايدەن كرەمل جاساعان قىلمىستاردى ايتا باستاسا، ەگەر قانداي دا ءبىر ارەكەتكە بارسا، بۇل ارينە وتە ماڭىزدى. مەنىڭشە، بۇل العاشقى بەلگىلەردىڭ ءبىرى بولادى. پۋتين قازىر بىرەۋدى ۋلاسا نەمەسە ولتىرسە، بايدەن جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر بولادى. ادامدار ونىڭ ەسىنە سالىپ، ء“سىز ونى كىسى ءولتىرۋشى دەپ ايتتىڭىز، ەندى نە ايتاسىز؟” دەپ ەسىنە سالىپ تۇرادى. – قازىر كرەمل مازاسىزدانىپ جاتقان دا بولار. سەبەبى ترامپ بيلىكتە بولعان ءتورت جىلدا ونى ءپۋتيندى جاقتايدى دەپ ايىپتاعان ادامدار اق ۇيگە كەلدى جانە ولار سول سوزىنەن باس تارتپادى. – مەنىڭ ويىمشا، كرەملگە قارسى تولقىن 2016 جىلى باستالدى. پرەزيدەنت سايلاۋى كەزىندە رەسەيدى ۇناتاتىندارىن اشىق ءبىلدىرىپ جۇرگەن دەموكراتتار ماسكەۋدى اشىق ايىپتادى. بۇل، ءسىرا، مەملەكەت ىشىندەگى جاعدايدى ۋشىقتىرىپ جىبەردى. رەسەيدى سىناۋشىلار، ونىڭ ترامپەن ءسوز بايلاسقانىن ايتۋشىلار رەسەيدىڭ شىنايى قىلمىسىنا، رەسەيدەگى جانە حالىقارالىق قاتىناستارداعى شىنايى پروبلەمالارعا نازار اۋدارمايتىنى وكىنىشتى. سەبەبى ەگەر بوريس نەمتسوۆتىڭ ءولتىرىلۋىن نەمەسە مالايزيالىق “بوينگتىڭ” اتىپ ءتۇسىرىلۋىن الساڭىز دا، ەۋروپاداعى شەشەن ەميگرانتتار مەن قاشقىنداردى ءولتىرۋ ناۋقانىن الساڭىز دا، بۇل – وتە ۇلكەن ماسەلە. ەگەر رەسەي مەن ونىڭ ليدەرلەرى ىشىندە امەريكالىقتار وتىرعان ۇشاقتى جويۋعا بولادى دەپ ەسەپتەسە (ۇشاقتا شىنىمەن ءبىر امەريكالىق بولدى), بۇل امەريكا ءۇشىن دە، حالىقارالىق قاۋىمداستىق ءۇشىن دە كۇردەلى ماسەلە ەمەس پە؟ رەسەيدىڭ سايلاۋعا ارالاسقانى تۋرالى اڭگىمە ەشتەڭە وزگەرتكەن جوق. بىراق ىشكى ساياسي شيەلەنىستى تۋعىزدى. بۇل – بۇرمالانعان كورىنىس. ەگەر ءبىز رەسەيگە الەمدىك تاريح جانە ساياسي قاتىناستار وبەكتىسى رەتىندە قاراساق، وندا سونداي مەملەكەت قازىرگى باسقارۋ ستيلىمەن، قازىرگى قۇندىلىقتارىمەن بولاشاقتا قانداي قاۋىپ توندىرە الاتىنىن ويلاۋ كەرەك. – تاياۋ اراداعى جاعداي شە؟ قازىر رەسەي اسكەريلەرىنىڭ ۋكراينا شەكاراسىندا شوعىرلانۋىنا قاتىستى قاۋىپ بار. قارۋلى قاقتىعىس بولا قالعان جاعدايدا، ۆاشينگتون قانداي ارەكەتكە بارۋى مۇمكىن؟ – بۇل ۋكراينالىقتاردىڭ ءوزىن قورعاۋ قابىلەتىنە بايلانىستى. ۋكرايناعا قارسى ۇلكەن قارسىلىق اكتسياسى بولسا، امەريكالىق ساياسي جاعداي بايدەننىڭ ايتارلىقتاي رەاكتسياسىن قاجەت ەتەدى، – دەيدى دەۆيد ساتتەر.

“امەريكا ءوزى ۇمتىلعان جاھاندانۋدىڭ قۇربانى بولىپ وتىر”

قىتاي دونالد ترامپپەن ءتورت جىلدىق تەكەتىرەستەن كەيىن ۇزىلىسكە ۇمىتتەنگەن ەدى. بولماي قالدى. بايدەن قىتايدىڭ ۇيعىرلارعا قاتىستى ارەكەتتەرىن، گونكونگتەگى ازاماتتىق بوستاندىقتىڭ شەكتەلۋىن بىرنەشە مارتە قاتتى سىنادى. سونىمەن قاتار ىسپەن دە كورسەتتى: جوعارى لاۋازىمدى قىتاي شەنەۋنىكتەرىنە قارسى سانكتسيا سالدى. ۆيتالي كوزىرەۆتىڭ ايتۋىنشا، بايدەن اكىمشىلىگى ترامپ اكىمشىلىگىنەن كەم ارەكەت ەتپەيدى. بىراق وعان قاراعاندا ۇيىمداسقان تۇردە، ءارى ءتيىمدى ارەكەت ەتۋى مۇمكىن.

– ەڭ باستىسى – اقش-تىڭ قانداي جاعدايدا جاۋاپ قايتاراتىنى. قازىر اقش-قا قىتايدان قاۋىپ ءتونىپ تۇر، ويتكەنى امەريكا ءوزى ۇمتىلعان جاھاندانۋدىڭ قۇربانى بولىپ وتىر، – دەيدى ۆيتالي كوزىرەۆ. – ولار قىتايعا ليبەرالدى ەكونوميكالىق ءتارتىپ جۇيەسىنە ەنۋگە جول اشتى، امەريكالىق زاڭدار مەن ينستيتۋتتاردى قولدانا وتىرىپ امەريكا نارىعىنا كىرۋگە مۇمكىندىك بەردى. ارينە، پەكين اقش-قا رەسەي سياقتى اشىق قارسى شىقپايدى. قىتاي ءوز ستاندارتتارىنا ساي اسىقپاي ارەكەت ەتەدى. قىتاي امەريكا مۇددەسىنە بەلگىلى ءبىر قۇرىلىمدىق قاۋىپ توندىرە باستادى. ال بايدەن اكىمشىلىگى جۇيەلى قارسىلىق فاكتورىن ەسكەرىپ ارەكەت ەتەدى. مەنىڭشە، اقش پەن قىتاي اراسىنداعى كوپتەگەن بايلانىستى ەسكەرسەك، بۇل جاعداي قاتاڭ تەكەتىرەسكە اينالمايدى. ارينە، الياسكاداعى كەلىسسوزدەر قىتايدىڭ ەرەكشە ۇستانىمىن كورسەتتى. امەريكانىڭ قازىرگى اكىمشىلىگىنە سىنمەن قارايتىنىن تانىتتى. – امەريكا پرەزيدەنتتەرىنىڭ ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ پەكينگە جاريا تۇردە قارسى شىققان ترامپ بولدى. ول قىتاي تاۋارلارىنىڭ يمپورتىنا تاريف ەنگىزىپ، قىتايداعى امەريكالىق كومپانيالاردىڭ قۇقىقتارىن تاپتاماۋدى تالاپ ەتتى. سول تالاپ ورىندالعاندا عانا امەريكا نارىعىنا جول اشاتىنىن ايتتى. سونىمەن قاتار ول ەۋروپا ەلدەرىن قىتايدىڭ ۇيالى بايلانىس تەحنولوگياسىنان باس تارتۋعا شاقىردى. ياعني، ول قىتايمەن ەكونوميكالىق سوعىس اشتى. ونىڭ الدىنداعى پرەزيدەنتتەردىڭ بۇعان باتىلى جەتپەدى. ال بايدەن ەستافەتانى جالعاي ما؟ – نەگىزىنەن، ترامپ امەريكا نارىعىندا ەكسپورتتان تابىس تابۋ مۇمكىندىگىن قىتايعا ساتقىسى كەلدى. بىراق قىتايدىڭ ىشكى ەكونوميكالىق ساياساتىن وزگەرتۋدى تالاپ ەتتى. اقش قارجى ءمينيسترى منۋچين قىتايعا ءجيى بارىپ تۇردى. ول قىتايداعى ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ قۇرىلىمدىق وزگەرىسىنە، ەلدەگى شەتەلدىك فيرمالاردىڭ قۇقىعىن كەڭەيتۋگە قول جەتكىزگە تىرىستى. بۇل قىتاي باسشىلىعىنىڭ نارازىلىعىن تۋعىزدى. امەريكا قىتاي مەملەكەتتىك كاسىپورىندارىن سۋبسيديالاۋ ساياساتىنىڭ، قارجىلىق ساياساتتىڭ وزگەرۋىنسىز امەريكالىق كومپانيالارعا قىتاي كومپانياارىمەن تەڭەسۋ قيىنعا سوعاتىنىن ءتۇسىندى. قىتايعا اسەر ەتۋدىڭ ەكىنشى جولى – تىكەلەي قىسىم، ياعني، بالاما مەحانيزم قۇرۋ. قازىرگى تاڭدا امەريكالىق ءباسپاسوز دە، امەريكالىق ساراپشىلار دا امەريكانىڭ ءوز جەلىلىك سەرىكتەستەرىن قۇرۋى كەرەك ەكەنىن ايتىپ ءجۇر. وسىلايشا، اقش قىتايدىڭ ىقپالىن، اسىرەسە ەۋرازياداعى ىقپالىن تومەندەتە الادى. بايدەن اكىمشىلىگى وسى وڭىردە قىتايدى ىعىستىرۋ ءۇشىن ەكونوميكالىق جانە ساياسي اليانستار قۇرۋى مۇمكىن. سونداي-اق ول ترامپتىڭ سانكتسيا ەلەمەنتتەرى بار قىسىم كورسەتۋ ءادىسىن دە پايدالانا بەرەدى. بۇل ءادىس قىتاي دەلەگاتتارىنىڭ الياسكاعا كەلگەن كەزىندە دە قولدانىلدى. دەلەگاتسيا كەلەردەن ءبىر كۇن بۇرىن قىتاي فۋنكتسيونەرلەرىنە سانكتسيا جاريالاندى. – اقش-تىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى مەن قىتاي سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ انكوريدجدەگى كەزدەسۋىندە قىتايلار ەكى مينۋتتىق كىرىسپە ءسوزدىڭ ورنىنا 20 مينۋت بويى امەريكانى ايىپتاپ ءسوز سويلەپ تاڭعالدىردىردى. ولار ەشقاشان بۇلاي ىستەگەن ەمەس. – بۇل ءپۋتيننىڭ ميۋنحەندەگى 2007 جىلعى ءسوزىن ەسكە ءتۇسىردى. ياعني، باتىستىڭ ايتىپ جۇرگەن دەموكراتياسىنا كۇمان كەلتىرۋگە بولاتىنىن بۇكىل الەمگە جاريا تۇردە كورسەتۋ. امەريكا قۇراما شتاتتارى قولداناتىن ادىستەر ءتيىمسىز جانە اقش-تىڭ وزىنە كەرى اسەرىن تيگىزەدى دەدى قىتايلار. ولار قىتايدىڭ سەرىكتەستىك بارىسىندا تەك بەيبىت ساياساتقا جۇگىنەتىنىن، ال بۇل اقش-تىڭ ساياساتىنا قاراما-قايشى كەلەدى دەپ مالىمدەدى. بۇل قىتاي ءۇشىن ءساتتى، بىراق امەريكانى ىزالاندىرعان پيار-اكتسيا بولدى. – سوندا بۇل سوۆەت ناسيحاتى ستيلىندەگى پروپاگاندالىق شابۋىل بولدى ما؟ – بۇل سوزدەردىڭ قىتايدىڭ ىشكى ساياساتىنا دا اسەرى بار. قىتايدا سي ءتسزينپيننىڭ تىم ارتىق كەتىپ جاتقانىن ايتىپ جۇرگەن توپتار بار. ولار سي ءتسزينپيننىڭ اقش-پەن بايلانىسقا نۇقسان كەلتىرگەنىن، امەريكامەن ءوزارا بايلانىس كەزىندە قول جەتكىزىلگەن ەكونوميكالىق جەتىستىكتەردى دە كۇماندى جاعدايدا قالدىرعانىن ايتادى. بۇل جەردە قىتاي حالقىنىڭ پارتيوتتىق سەزىمىن وياتۋ ءۇشىن قاتاڭدىق تانىتۋ مىندەتى تۇرعان. بۇل جاعداي بارلىق قىتاي ارنالارىنان كورسەتىلدى. مەنىڭ ويىمشا، قىتاي حالقىنىڭ كوپ بولىگى كوردى. قازىر قىتاي ساياساتتا، اسىرەسە، ءىرى دەرجاۆالارمەن قاتىناستا، كونفۋتسيلىك بايىپتى قاتىناستان كەتىپ جاتىر. – وسى كونفۋتسيلىك بايىپتى ادىستەن كەتۋ ءسوز جۇزىندە ەمەس، ءىس جۇزىنە ءوتۋى مۇمكىن بە؟ تايۆانداعى جاعداي سەكىلدى؟ بۇل تۋرالى قازىر كوپ ايتىلىپ ءجۇر. – قىتاي كۇشى-قۋاتىن سەزىنگەن شىعار. مەنىڭ ارىپتەستەرىم قىتاي 2022 جىلعى وليمپيادا ويىندارىنان كەيىن تايۆاندى قوسىپ الۋعا تىرىسادى دەپ جاتىر. سي ءتسزينپيننىڭ “قىرىمىن” قايتارۋ ارەكەتى. – بايدەن اكىمشىلىگى قىتايمەن قارىم-قاتىناسقا ماڭىزدى قادام جاساي ما؟ – مەنىڭ ويىمشا، اقش پەكينمەن قانداي دا ءبىر جولمەن مامىلەگە كەلە الادى، بىراق وعان كۇمانىم بار. ولاي بولماسا، قاقتىعىسقا دايىندالۋ كەرەك. سوندىقتان جاپونيا، اۆستراليا، اقش جانە ءۇندىستان اراسىندا ءۇندى-تىنىق مۇحيت ستراتەگياسى اياسىندا تورتجاقتى وداق قۇرۋ تۋرالى كەلىسسوز ءجۇرىپ جاتىر. ونى ترامپ اكىمشىلىگى قابىلدامادى، بىراق كەرى قايتارمادى دا. ازىرگە اقش قىتايدى توقتاتا الاتىنىنا سەنىمدى. ول السىزدەۋ، بىراق ءۇش، ءتورت، بەس جىلدان كەيىن قىتاي امەريكا قۇراما شتاتتارىنا زاقىم قارسى شىعۋى دا مۇمكىن. ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى