اقش پەن رەسەي اراسىنداعى ءباسى جوعارى كەلىسسوزدەردەن وق اتۋدى توقتاتۋ جايلى ىقتيمال كەلىسىمگە دەيىن ۋكرايناداعى سوعىستى توقتاتۋ توڭىرەگىندەگى اڭگىمە قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. ويتكەنى اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ سايلاۋ الدىندا رەسەي مەن ۋكراينا اراسىندا جەدەل كەلىسىم ورناتىپ، سوعىستى توقتاتۋعا ۋادە بەرگەن.
الايدا جۋىرداعى ديپلوماتيالىق تالپىنىستارعا قاراماستان، 28 اقپاندا ۆاشينگتوندا دونالد ترامپ پەن ۋكراينا باسشىسى ۆلاديمير زەلەنسكيدىڭ سوعىستى اياقتاۋ ماسەلەسى بويىنشا ءسوز تالاستىرۋى بۇل ماسەلەدە تەرەڭ قايشىلىقتار بارىن اڭعارتتى. ساراپشىلار بەيبىت كەلىسىم بىلاي تۇرسىن، وق اتۋدى توقتاتۋ جايلى كەلىسىمنىڭ ءوزىنىڭ اۋىلى الىس دەيدى. سوعان قاراعاندا، ءۇش جىلعا سوزىلعان سوعىس تاعى جالعاساتىن سياقتى.
«جەرگىلىكتى جەرلەردەگى جاعداي مەن وق اتۋدى توقتاتۋ، بىتىمگەرلەر، جاعدايدى رەتتەۋ جايلى ساياسي ديسكۋرس اراسىندا ۇلكەن الشاقتىق بار. ونىڭ اۋىلى ۇزاق»، — دەيدى بەرليندەگى نەمىس حالىقارالىق جانە ساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىندا رەسەي بويىنشا ساراپشى بولىپ ىستەيتىن يانيس كۋلگە.
رەسەي مەن ۋكراين كۇشتەرى ءالى دە قيان-كەسكى سوعىسىپ جاتىر. تاراپتاردىڭ ادام شىعىنى جوعارى، جاۋلاپ العان تەرريتورياسى دا از. كەيىنگى كەزدەرى قاقاعان قىس اسكەري قيمىلداردى باياۋلاتقان. رەسەي دە بىرنەشە ايعا سوزىلىپ، اقىرىن بولسا دا، تۇراقتى ناتيجەگە اكەلگەن اۋىر شايقاستاردان كەيىن اسكەر قاتارى مەن قارۋ-جاراق قورىن تولىقتىرۋعا كوشتى. ۋكراين كۇشتەرى شەتتە قالىپ، اسكەر تاپشىلىعىنان زارداپ شەگىپ جاتىر. بىراق رەسەي شابۋىلىن باسەڭدەتۋ ءۇشىن جاڭا تاكتيكا مەن تەحنولوگيالار قولدانىپ، سوعىسقا بەيىمدەلىپ ۇلگەردى.
ۆاشينگتونداعى سوعىستى زەرتتەۋ ينستيتۋتى (ISW) تالداۋ ورتالىعىنىڭ دەرەگىنشە، كەيىنگى كۇندەرى رەسەي اسكەرى كۋرسكىدەگى ۋكراين پوزيتسيالارىن السىرەتۋدە كىشكەنە جەتىستىككە جەتكەن. 2024 جىلى تامىزدا كيەۆ رەسەيدىڭ كۋرسك وبلىسىنداعى شاعىن اۋماقتى باسىپ العان ەدى. ۋكراين اسكەرى رەسەيگە مايدان شەبىنىڭ بارلىق بولىگىنەن شابۋىل جاساپ جاتقانىن حابارلادى. ماسەلەن، پوكروۆسك قالاسى مەن دونەتسك وبلىسىنىڭ باتىسىنداعى ناديەۆكا اۋىلى ماڭىندا شابۋىلدار بولعان. سول ماڭدا ۋكراين اسكەرى اقپاننىڭ سوڭىندا قارىمتا شابۋىل باستاپ، كوتلىنە اۋىلىن قايتارعان.
«مايدانداعى نەگىزگى جاعداي وزگەرگەن جوق. ماسكەۋ بۇرىنعىداي مىقتى پوزيتسياعا يە»، — دەيدى كۋلگە. «رەسەي باياۋ ءارى جوعارى قۇن تولەپ بولسا دا، العا جىلجىپ جاتىر».
مايدانداعى جاعداي
سوعىستىڭ العاشقى كۇندەرى ۋكراينا مەن رەسەي اسكەرىنىڭ ۇلكەن تەرريتوريالاردى جاۋلاپ الۋى كەيىن ادام شىعىنى كوپ، اۋىر ارتيللەريا مەن ۇشقىشسىز باسقارىلاتىن اپپاراتتار ارالاسقان شابۋىلدارعا ۇلاستى. قازىر ۋكراينا تەرريتورياسىنىڭ 20 پايىزى — رەسەيدىڭ باقىلاۋىندا. ماسكەۋ ۋكراينانىڭ ءتورت وبلىسىن — لۋگانسك، دونەتسك، زاپوروجە مەن حەرسوندى اننەكسيالاپ العانىن مالىمدەدى. اتالعان وبلىستاردىڭ كەي بولىگى ءالى دە كيەۆكە تيەسىلى.
ۋكراين كۇشتەرى 1500 كيلومەترگە سوزىلعان قورعانىس شەبىن ۇستاپ تۇر. كۋرسك وبلىسىنداعى 400 شارشى كيلومەتر جەر دە — كيەۆتىڭ قولىندا.
بىلتىر ۋكرايناداعى مايداندا رەسەي اسكەرى باسىم ءتۇسىپ، اسكەري قيمىلدار قارقىنىن باقىلاۋدا ۇستاپ وتىردى. ماسكەۋ وپتوتالشىقتى كابەلدەر كومەگىمەن ۇشاتىن بومبالار مەن جارىلعىش دروندار ارقىلى جاڭا جەتىستىكتەرگە جەتۋگە تىرىستى.
بىراق شەكتەۋلى تەرريتوريالىق جەتىستىكتەر رەسەيگە قىمباتقا ءتۇستى.
ISW ۇيىمىندا مايدانداعى جاعدايدى باقىلاۋ توبىن باسقاراتىن دجوردج بارروس رەسەيدىڭ جەرگىلىكتى جەرلەردەگى اسكەري وپەراتسيالارى باياۋلاعانىن ايتادى. بۇل اسىرەسە، ماسكەۋ 2024 جىلى اقپاندا ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى اۆدەەۆكا قالاسىن جاۋلاپ العاننان كەيىن بايقالعان. ۋكراينا بۇل قالانى سوعىس باستالعاننان بەرى قورعاپ، سوڭىندا ۇدەگەن شابۋىلدان قاجىعان ۋكراين جاۋىنگەرلەرى قورشاۋدا قالعان ەدى.
«بىلتىر اۆدەەۆكا قولعا وتكەننەن بەرى رەسەي ءوز مايدان شەبىن ەداۋىر كەڭەيتە المادى»، — دەيدى ول. “بۇعان قوسا، ادام مەن تەحنيكا شىعىنى ارتتى”.
ISW دەرەگىنشە، 2024 جىلى رەسەي اسكەرى 4168 شارشى كيلومەتر تەرريتوريانى جاۋلاپ العان. بۇل قوس تاراپتى دا كوپ جاۋىنگەرىنەن ايىردى.
اقش-رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ ساۋد ارابياسىنداعى كەزدەسۋى قالاي ءوتتى؟
مايدانداعى ادام شىعىنىن ءدال ەسەپتەۋ قيىن، بىراق 2022 جىلى اقپاندا رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەلى سوعىس الاڭىندا 46 مىڭ ۋكراين جاۋىنگەرى قازا تاۋىپ، 380 مىڭى جارالانعان. بۇل تۋرالى جاقىندا ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي ايتتى. ساراپشىلاردىڭ كوبى شىن مانىندەگى ادام شىعىنى بۇدان دا جوعارى دەيدى.
سوعىس باستالعالى رەسەي اسكەرىنەن 600 000-750 000 ادام قازا تاۋىپ نەمەسە جارالانعان. ISW ەسەبىنشە، ماسكەۋ كۇنىنە 1000 نەمەسە ايىنا 25 000–30 000 جاۋىنگەرىنەن ايىرىلۋى مۇمكىن.
رەسەيدىڭ اسكەر سانى كوپ بولعاندىقتان، وسىنداي ادام شىعىنىنا توتەپ بەرىپ، كۋرسك وبلىسىنان سولتۇستىك كورەيادان مىڭداعان جاۋىنگەر الدىردى.
حالىقارالىق ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ (IISS) باعالاۋىنشا، 2024 جىلى ۋكراينا شابۋىلى سالدارىنان رەسەيدىڭ 1400 تانكىسى جويىلعان. ماسكەۋ ىشكى ءوندىرىستى ارتتىرىپ، سوۆەت وداعىنان قالعان قورىن پايدالانىپ، اسكەري قيمىلدارىن ۋاقىتىلى قولداپ وتىردى.
حالىقارالىق بەيبىتشىلىك ءۇشىن كارنەگي قورىنىڭ رەسەيلىك اسكەريلەر بويىنشا ساراپشىسى مايكل كوفمان ماسكەۋ مايداندا باسىم بولىپ شىققانىمەن، جەدەل تۇردە ماڭىزدى جەتىستىكتەرگە جەتە الماعانىنا قىنجىلىپ وتىر دەيدى.
«ولار اسكەر سانى مەن ماتەريالدىق تۇرعىدان باسىمدىققا يە بولعانىمەن، بۇل باسىمدىقتاردى مايدان الاڭىنداعى ۇلكەن جەتىستىكتەرگە اينالدىرا المادى»، — دەدى ول سوعىستىڭ ءۇشىنشى جىلدىعىنا وراي وتكەن ونلاين-كونفەرەنتسيادا.
2025 جىلى نە وزگەرەدى؟
سوعىستى توقتاتۋ جايلى اڭگىمەلەرگە قاراماستان، اسكەري قيمىلدار جالعاسىپ جاتىر. DeepState مونيتورينگ توبىنىڭ ەسەبى رەسەي اسكەرىنىڭ 2025 جىلعى شابۋىلدارىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى پوكروۆسكىگە باعىتتالعانىن كورسەتتى.
«تاراپتاردىڭ بىردە-ءبىرى ءىرى وپەراتيۆتى قيمىلدار جۇرگىزە المايدى، بىراق ورىستار ۋكرايندەرگە قاراعاندا كوبىرەك رەسۋرس جۇمساپ جاتىر»، — دەيدى بارروس.
ساراپشىلار سوعىس ۇلكەن تەرريتوريالاردى جاۋلاۋ ەمەس، قارسى تاراپتى تەحنيكا، وق-ءدارى، قۇرباندار سانى بويىنشا ۇلكەن شىعىنعا ۇشىراتۋعا ماجبۇرلەۋگە اينالدى دەيدى.
ۋكراينانىڭ باستى ءالسىز تۇسى — ادام شىعىنىنىڭ ورنىن جاباتىن جاۋىنگەر تاپشىلىعى، باتىس كومەگىنە قاتىستى بەلگىسىزدىك، ترامپ اكىمشىلىگىنىڭ كيەۆتى بۇرىنعىداي قولداعىسى كەلمەۋى.
سوعىس جالعاسىپ، اقش-تىڭ اسكەري كومەگى توقتاسا، ۋكراينا ءۇشىن ماڭىزدى سۇراقتار تۋىندايدى.
الەمدىك ەكونوميكا بويىنشا كيلسكي ينستيتۋتى ۇسىنعان دەرەكتەرگە سايكەس، ەۋرووداققا كىرمەيتىن ۇلىبريتانيا مەن نورۆەگيانى قوسقاندا، ەۋروپا ەلدەرى ۋكرايناعا 2024 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن – 64 ملرد دوللار، ال اقش 66 ملرد دوللار اسكەري كومەك بەرگەن.
بەرليندەگى عالامدىق مەملەكەتتىك ساياسات ينستيتۋتىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى دجۋليا فريدريح ۋكرايناعا جەتكىلىكتى اسكەري كومەك بەرۋ ءۇشىن ەۋروپالىق اسكەريلەرگە ءوندىرىستى ارتتىرۋعا ءبىراز ۋاقىت نەمەسە جىلدار كەرەك دەيدى.
«ۋكرايندارعا كەرەگى مەن ەۋروپالىقتار بەرە الاتىن دۇنيە اراسىندا ۇلكەن الشاقتىق كورىپ وتىرمىز»، — دەيدى ول. «ۋكراينانىڭ وندىرىسىنە ينۆەستيتسيا قۇيۋدان پايدا بولۋى مۇمكىن، بىراق ول ءۇشىن اقشا جيناۋعا كوپ ۋاقىت كەرەك».
ەۋروپا ۇكىمەتتەرىنە بۇل الشاقتىقتى جويۋعا قانشا ۋاقىت كەتەرى بەلگىسىز. بۇل سوعىستى توقتاتۋ جونىندەگى كەلىسسوزدەردىڭ جىلدام ءارى ءساتتى جۇرۋىنە بايلانىستى. ال سوعىس جالعاساتىن سياقتى.
«رەسەيلىك كەلىسسوز جۇرگىزۋشىلەر تاجىريبەلى، ولار قولىنان كەلگەننىڭ ءبارىن الۋعا تىرىسادى. ماسكەۋ سوعىسقا بارىن سالدى، سوندىقتان وعان رەسەيدى توقتاتۋ ءۇشىن دوستىق تەلەفون قوڭىراۋى مەن كەزدەسۋدەن دە كوبىرەك نارسە كەرەك»، — دەيدى فريدريح.
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ