اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى.
2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى.
ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى.
سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق.
سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟
تەلەۆيدەنيەدەن ساياساتقا
زەلەنسكي ساياساتقا كەلمەي تۇرىپ-اق ەرماكپەن ەتەنە جاقىن ەدى.
ماسەلەن، ەرماك زەلەنسكيدىڭ “سلۋگا نارودا” ءازىل شوۋىن شىعارۋمەن اينالىسقان “كۆارتال 95″ ستۋدياسىنا زاڭگەرلىك قىزمەت كورسەتكەن زاڭ كومپانياسىن باسقارعان. ال زەلەنسكي “سلۋگا نارودا” شوۋىندا پرەزيدەنتتىڭ ءرولىن سومداپ جۇرتقا تانىلعان ەدى.
“ولاردىڭ قارىم-قاتىناسى شامامەن 2010 جىلدارى باستالعان” دەيدى اقش-تاعى مارشالل نەمىس قورىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى ەلەنا پروكوپەنكو ازاتتىققا. “زەلەنسكي ەرماكقا سەنەتىندەي باسقا ادامعا سەنبەيدى. ەرماك – ۋكراينانىڭ ساياسي ومىرىندەگى جالعىز سەنەتىن ادامى جانە سەنىمدى سەرىگى”.
بۇل سەنىم كەيىن ەرماكتىڭ ساياساتقا كەلۋىنە اسەر ەتتى. ول 2019 جىلى زەلەنسكي پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان سوڭ سىرتقى ساياسات بويىنشا كەڭەسشىسى بولىپ تاعايىندالدى.
ءدال وسى قىزمەتتە ەرماك 2014 جىلدان باستاپ ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى قاقتىعىستاردا رەسەيمەن تۇتقىن الماسۋ بويىنشا كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى. ول زەلەنسكيدىڭ ۆاشينگتونمەن بايلانىستا دا باستى ادامى بولدى. اقش-تا يمپيچمەنت ءىسى بويىنشا تىڭداۋدا ەرماكتىڭ پرەزيدەنت دونالد ترامپتىڭ ادۆوكاتى رۋدي دجۋليانيمەن بايلانىسى بولعانىنا دالەلدەر شىققان.
ء“بىز اقش-تى دوس ءارى ستراتەگيالىق سەرىكتەس دەپ قاراستىرامىز. وندا بولىپ جاتقان جاعداي – ولاردىڭ ىشكى ءىسى. بۇل ىستە ءبىزدىڭ ەشقانداي ءرولىمىز جوق” دەگەن ەدى سول كەزدە ەرماك.
ال 2020 جىلى اقپاندا زەلەنسكي ەرماكتى پرەزيدەنت كەڭسەسىنىڭ باسشىسى ەتىپ تاعايىندادى. سول كەزدە ول “ناستوياششەە ۆرەميا” تەلەارناسىنا “ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى قاقتىعىسقا كوپ نازار اۋداراتىنىن” ايتقان.
“پرەزيدەنت ءۇشىن جانە پرەزيدەنت اكىمشىلىگى ءۇشىن باستى ماقسات – دونباسستاعى سوعىستى توقتاتۋ” دەپ مالىمدەگەن ەدى سول كەزدە ول.
تاقتىڭ تاساسىنداعى كۇش
بىراق سىنشىلار ەرماكتىڭ ءرولى كۇشەيىپ، ول پرەزيدەنت اكىمشىلىگىن قازىرگى بيلىكتىڭ ىقپالىن ارتتىرۋعا پايدالادى دەپ سانايدى. ءتىپتى ەرماكتىڭ ىقپالى قاتتى سەزىلگەنى سونشا ۋكراينالىقتار اراسىندا “شەتەلدىك ينۆەستورلار مەن ساياساتكەرلەر كيەۆكە زەلەنسكيمەن كەزدەسۋگە كەلەدى، ال زەلەنسكي ولارعا ەرماكتى تانىستىرادى” دەگەن ءازىل دە ايتىلا باستادى.
“ول ەلدەگى ماڭىزدى شەشىمدەردىڭ بارلىعىنا اسەر ەتەدى. ەرماكتى ەلدە پرەزيدەنتتەن كەيىنگى ەكىنشى ادام دەۋگە بولادى” دەگەن ەدى 2021 جىلى شىلدەدە ۋكراينانىڭ ەكس-پرەمەرى الەكسەي گونچارۋك ازاتتىققا بەرگەن سۇحباتىندا.
ۋكراينادا ەرماكتى “سىرتقى سايتقا، شەنەۋنىكتەردى تاعايىنداۋعا اسەر ەتتى، زەلەنسكيگە “وتەردەگى قاقپاق بولدى” دەپ ايىپتايتىندار بار. بۇل سىن ءالى دە جالعاسىپ كەلەدى.
“ولار ەلدى بيلەپ وتىر، سولار كۇشتىك قۇرىلىمداردى جيىنعا شاقىرادى. بۇكىل حالىق قازىر مەملەكەتتى كىم باسقارىپ وتىرعانىن بىلەدى” دەگەن ەدى وپپوزيتسيالىق دەپۋتات يرينا گەرەششەنكو ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنە 19 قاراشادا.
2022 جىلى اقپاندا رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەندە ەرماك زەلەنسكيمەن كيەۆتە قالعانداردىڭ قاتارىندا بولعان. سول كەزدە اقش زەلەنسكيگە ەلدەن كەتۋدى ۇسىنعانى ايتىلادى.
ال سوعىستىڭ ءبىرىنشى كۇنى زەلەنسكي سەلفي-ۆيدەو جاريالاپ، “ەشقايدا كەتپەدىك، وسىندامىز” دەگەن ەدى. سول كەزدە ەرماك باسشىسىنىڭ سول جاعىندا تۇرعان.
امەريكالىق جۋرناليست سايمون شۋستەر 2024 جىلى جاريالاعان “شوۋمەن” كىتابىندا “ەرماك پەن زەلەنسكي سوعىستىن العاشقى ساعاتتارىندا ءبىر-ءبىرىنىڭ جانىندا بولعانىن”، “سترەستەن ارىلۋ ءۇشىن كەشكىسىن شاراپ ىشكەنىن” جازادى.
“ولار سيام ەگىزدەردەي، ەكەۋى بەس جىل بىرگە جۇمىس ىستەگەندە ءبىر بۇتىنگە اينالدى” دەيدى كيەۆتەگى “پەنتا” ساياسي زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشىسى ۆلاديمير فەسەنكو ازاتتىققا.
ەرماك رەسەيدىڭ باسقىنشىلىق سوعىسى جالعاسىپ جاتقان تۇستا سىرتقى ساياساتتا دا ماڭىزدى رولگە يە بولىپ، كوپتەگەن ديپلوماتيالىق كەزدەسۋلەرگە قاتىسىپ ءجۇر.
بىراق قازىر ۋكراينادا شۋ تۋعىزعان “ەنەرگواتوم” اينالاسىنداعى جەمقورلىق داۋىندا ەرماكتىڭ دا اتى اتالا باستادى. بۇل شۋدان سوڭ ۋكراينادا ادىلەت ءمينيسترى جانە ەنەرگەتيكا ءمينيسترى قىزمەتتەن كەتتى. ال زەلەنسكيدىڭ “كۆارتال 95″ ستۋدياسىنداعى سەرىكتەسى بولعان تيمۋر مينديچ ەلدەن قاشتى. جەمقورلىق شۋىنا بايلانىستى قازىر بەس كۇدىكتى قاماۋدا يا ۇيقاماقتا.
الي بابا
قاراشانىڭ ورتاسىندا ۋكراينانىڭ جەمقورلىققا قارسى ۇلتتىق بيۋروسى (نابۋ) ەنەرگەتيكا سالاسىنداعى جەمقورلىق جوسپارى تالقىلانعان اۋديوجازبالاردى جاريالادى. بۇل اۋديوداعى ادامدار ءبىر-ءبىرىن لاقاپ اتتارمەن اتايدى.
ۋكراينا دەپۋتاتتارى اۋديولارداعى “الي بابا” دەگەن ادام ەرماك دەپ كۇدىكتەنگەن. ماسەلەن، دەپۋتات ياروسلاۆ جەلەزنياك “اۋديودا ەرماك نابۋ قىزمەتكەرلەرىن تەرگەۋ تۋرالى بۇيرىق بەرەدى” دەيدى.
نابۋ “الي بابانىڭ” كىم ەكەنىنە قاتىستى ەشتەڭە ايتپادى. بىراق دەپۋتاتتاردىڭ كۇدىگىنەن سوڭ ەلدە ەرماكتى وتستاۆكاعا كەتىرۋ تالابى كۇشەيدى.
“زەلەنسكيدىڭ ەرماكقا بەرگەن وكىلەتى ءدال وسى جەمقورلىق سحەماسىن جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك جاساعانىن ءبارى تۇسىنەدى” دەيدى ۋكرايناداعى جەمقورلىق ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەن بەلسەندى ولەگ رىباچۋك ازاتتىققا.
ۆيكتور يۋششەنكو پرەزيدەنت بولىپ تۇرعان تۇستا پرەزيدەنت كەڭسەسىن (2005-2006 جىلدارى) باسقارعان رىباچۋك “ول ءوزىن پرەزيدەنتتىڭ شىن دوسىمىن، ول ءۇشىن ءومىرىم مەن ساياسي كارەرامدى قۇربان ەتۋگە دايىنمىن دەيدى. شىنىمەن سولاي بولسا وتستاۆكاعا كەتۋ كەرەگىن نەگە تۇسىنبەيدى؟” دەيدى.
بۇعان قوسا، زەلەنسكيدىڭ “ەكەۋمىز بىرگە كەلدىك جانە بىرگە كەتەمىز” دەگەن ءسوزى دە ولاردىڭ وتە جاقىن ەكەنىنە تاعى ءبىر دالەل.
ال ەرماكتىڭ جەمقورلىق داۋىنا ءىلىنۋى زەلەنسكيگە دە كولەڭكە ءتۇسىردى.
“زەلەنسكي ءۇشىن ەرماكتىڭ وستاۆكاعا كەتۋى وڭ قولىن كەسىپ تاستاۋمەن تەڭ. ەگەر ەرماك ورنىنان قۋىلسا وپپوزيتسيانىڭ كەلەسى نىساناسى زەلەنسكيدىڭ ءوزى بولماق” دەيدى ساياساتتانۋشى فەسەنكو.
ازات ەۋروپا / ازاتتىق راديوسى
پىكىر قالدىرۋ