قازاق شەجىرەسى

احمەت حاسيحاننىڭ ومىرباياندىق تانىستىرماسى

kerey.kz

 |  May 21, 2015

كەرەيدىڭ «نوقتا» اعاسى يتەلى حاسيحان مەنىڭ اكەم. تايگەشكەننىڭ ەكى بالاسى بولىپ قحر-نىڭ بۋرىل توعاي دەگەن جەرىدە دۇنيەگە كەلىپتى. سوندا ەر جەتىپ ءوسىپ، وتباسىلى بولعان. جولداسى «قاراقاس» سۇيەكتى توعايبايقىزى لاتيپامەن تۇرمىس قۇرعان ەكەن. ءبىز ناعاشىمىز تۋرالى بىلەرىمىز جوق. سەبەبى مونعوليادا حالىق رەۆوليۋتسياسى 1921 جىلى جەڭگەننەن كەيىن مونعولياعا قونىس اۋدارىپ مەكەندەگەن ەكەن. ناعاشىلاردان بىردە-ءبىر ادام كورگەمىز جوق. تەك شەشەمىزدىڭ ايتۋى بويىنشا حاشاي نۇعىمان اتتى باۋىرلارى بۋىرىل توعاي دەگەن جەردە مەكەندەپ، تىرشىلىك ەتكەن كورىنەدى. وقىعان، توقىعانى جوق، تەك عانا مال شارۋاشىلعىمەن تىرشىلىك ەتكەن كورىنەدى. مونعوليا شەكاراسى ەكى ايعا اشىلىپ، ادامداردىڭ بارىس-كەلىسىنە ءبىر رەت مۇمكىندىك بەرگەندە بۋرىل توعايداعى توركىنىنە بارىپ كەلگەن ەكەن. ول كەزدە ءبىز جاس بالا كەزىمىز بولعاندىقتان بىرگە بارۋعا رۇقسات ەتىلمەگەن ەكەن. ءبىزدىڭ مەكەنىمىز مونعوليانىڭ باتىس بولىگى ۋلان-باتور قالاسىنان 1700 شاقىرىم (كم) بايان-ولگي ايماعىندا مەكەندەگەن. اكەمىز احمەت جاڭاشا (كريلتسە) حات تانىعاندىقتان ءارتۇرلى جۇمىستار اتقارعان.

مونعوليا   حالىق پارتياسىنىڭ مۇشەسى بولعان. پارتيانىڭ جوعارعى مەكتەبىندە 6 ايلىق كۋرستا وقىپ ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن. 1940 جىلى 8 ايدا بايان-ولگي ايماعى حاۆدا ايماعىنان ءبولىنىپ جەكە ايماق بولعان. سوندا وسى كۇنگى بايان-ولگي ايماعىنا العاشقى كوشىپ كەلگەن ءۇش ءۇيدىڭ ءبىرى ەكەن. العاشقى جۇمىسى ايماقتىق حالىق دەپۋتاتتار قۇرامىندا جوسپارلاۋ كوميسسياسىندا جۇمىستاپ، سوڭىندا ساۋدا، داياشىلىق ۇجىمىندا جۇمىستاپ ءجۇرىپ، زەينەتكەرلىككە شىققان. 1972 جىلى جەلتوقسان ايىنىڭ 25 كۇنى 61 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.

شەشەمىز توعايبايقىزى ءلاتيپا تەك عانا ءۇي شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان. وقىعان، توقىعانى جوق قازاقتىڭ قاراپايىم ايەلى بولعان. ومىرگە ءۇش ۇل، 6 بالا اكەلىپ تاربيەلەگەن. 1972 جىلى تامىز ايىنىڭ 20-دا ومىردەن وتكەن.

***

اكەمنىڭ تۋىستارى تۋرالى قىسقاشا مالىمەت تومەندەگىدەي:

ماكىبايدان:

1. بايشان
2. تايگەشكەن
3. مىقتىباي
4. شەكتىباي دەگەن ءتورت اعايىندى ەكەن.

ۇلكەنى بايشاننان:

1. تويلىباي
2. حوبداباي
3. مۇحامبەتقالىي
4. سولتانعالىي دەگەن ءتورت اعايىندى.

تايگەشكەننەن:

1. شاكەي
2. احمەت
3. زاكي
4. ءجانابىل
5. ءشاري بەس اعايىندى.

مىقتىبايدان:

1. مۇباراك
2. لاس
3. حايسا ءۇش اعايىندى

شەكتىبايدان:

1. بۇركىتباي
2. اسقار
3. ۋڭكان
4. قۋعىنباي
5. حيشات
6. ەرشات
7. جالەي جەتى اعايىندى بولعان.

بۇل ادامداردىڭ بارلىعى دا مال شارۋاشىلىعىمەن تىرشىلىك ەتكەن. تەك عانا عايسا، لاس، ءشاري، جالەيلەر ءار ساتىلى ماماندىقتا وقىپ، ءبىلىم الىپ، ءوز دارەجەسىندە جۇمىستاعان. ايتۋىڭىز بويىنشا تايشەشكەنۇلى احمەتتىڭ اۋلەتى تۋرالى ماعلۇمات. احمەت پەن لياتيپا ومىرگە التى بالا اكەلدى دەگەندى باسىندا جازعامدى. ەندى سولاردى جەكە-جەكە اتاپ كەلىپ، ءوزىم تۋرالى تولىق مالىمەت بىلدىرەمىن.

- مەن احمەت حاسيحان ءۇشىنشى بالا بولىپ دۇنيەگە كەلىپپپىن. ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ ۋلان-باتور قالاسىنداعى مونعوليا ۇلتتىق مۇعالىمدەر ۋنيۆەرسيتەتىنە ءتۇسىپ، 4 جىل وقىپ ءبىتىردىم. بۇدان كەيىن بايان-ولگي ايماعى ورتالىعىنداعى قازاق 10 جىلدىق ورتا مەكتەبىنە ماماندىعىم بويىنشا مۇعالىم بولىپ جۇمىستاندىم. وسى مەكتەپتە ءارتۇرلى كوپشىلىك ۇيىمداردى باسقارا ءجۇرىپ، وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، جەتەكشى پارتيا ۇيىمىنىڭ باستىعى قاتارلى جۇمىستاردى اتقارا ءجۇرىپ، سوڭىندا مەكتەپ ديرەكتورى بولىپ بەكىتىلىپ، بىرنەشە جىل جۇمىستاندىم. وسى ارالىقتا رەسەيدە مامان جەتىلدىرۋ كۋرسىن وقىپ ءبىتىردىم. مەكتەپتە جۇمىستاعان مەرزىمدە ءوز دارەجەمدە جۇمىستاپ تۇردىم. سوڭىندا ايماقتىق پارتيا كوميتەتى مەن اتقارۋ اكىمشىلىگىنىڭ نۇسقاۋىمەن ايماقتىق «سپورت، دەنە شىنىقتىرۋ» مەكەمەسىنىڭ باستىعىنا بەكىتىلىپ، 1993 جىلى قازاقستانعا كوشكەنگە دەيىن تابىستى جۇمىستادىم. جۇمىستاعان مەرزىمىمدە ءارتۇرلى سەزد جينالىستارعا قاتىستىم. مونعولدىڭ ۇلتتىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ باسقارماسىنا دەيىن كوتەرىلدىم. الدە نەشە مەدال، ديپلومدارمەن ماراپاتتالدىم. مەنىڭ نەگىزگى ماماندىعىم «سپورت، دەنە شىنىقتىرۋ» ءپانىنىڭ مامانى بولعاندىقتان، سپورتتىڭ ۆولەيبول تۇرىمەن اينالىستىم.

ۆولەيبولدان مونعولدىڭ زۆور كومانداسىندا 4 جىل ويناپ، «سپورت ماستەرى»، «سپورتتىڭ ازات» قىزمەتكەرى اتاعىنا يە بولدىم. شەت ەلدەرگە (رەسەي، بولگاريا، ۆەتنام، پريبالتيكا جاعالاۋى) باسەكەگە قاتىناستىم. بايان-ولگيگە كەلگەننەن كەيىن نەگىزگى جۇمىستارىممەن قوسا ايماقتىق ۆولەيبول كومانداسىنىڭ اعا جاتتىقتىرۋشىسى جۇمىسىن قوسا اتقاردىم. جالپى، ۆولەيبولدى 24 جىل ويناپ، كوپتەگەن سپورتشىلاردى تاربيەلەپ شىعىردىم. حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت تورەشى اتاعىنا يە بولدىم. جارىستاردا سپورتتىڭ التىن، كۇمىس، قولا مەدالدارىمەن ماراپاتتالدىم. جالپى، مەنى مونعوليادا ۋلان-باتور، ولگي قالاسىنداعى مونعول، قازاقتار كوپتەن تانىپ بىلەدى. 1993 جىلى قازاقستانعا قونىس اۋدارعان مەرزىمدە «قازاق ءتىلى» قوعامى، اۋداننىڭ اقساقالدار القاسى ۇجىمىن باسقارىپ جۇمىستاپ تۇرىپ، زەينەتكەرلىككە شىقتىم. قازىر قر-سى اقمولا وبلىسى، بۇلاندى اۋدانى، ماكينكا قالاسىندامىن.

***

مەنىڭ ءوزىمنىڭ جانۇيام، وتباسىممەن تۇرامىن. 1965 جىلى سۇيەگى سارباس (شوتقارا) سەيىتجاپارقىزى كۇليزاعا ۇيلەندىم. كۇليزا مەكتەپ بىتىرگەننەن سوڭ بايان-ولگي ايماعىنىڭ مۋزىكالى-دراما تەاترىندا ءانشى-ءبيشى بولىپ 30 جىلعا تارتا جۇمىستادى. جۇمىستاعان مەرزىمىندە كورەرمەن كوپشىلىكتىڭ العىسىنا بولەنىپ، كەيبىر پەسسالاردا باس ءرولدى، باس بيشىلىك ءرولدى ابىرويمەن اتقارىپ، كوپتەگەن ماراپاتقا يە بولىپ، «مادەنيەت» وزات قىزمەتكەرى اتاعىنا يە بولدى. وسى مەرزىم ىشىندە مونعوليانىڭ بارلىق ايماق، قالا، سۋمىندارىندا گوسترولدىك ساپاردا بولىپ، مونعول جۇرتشىلىعىنا قازاقتىڭ ءان، ءبيىن ناسيحاتتاۋدا تابىستى ونەر كورسەتىپ كەلدى. ايماقتىڭ دراما  تەاترىنىڭ ەكى رەتكى ەسەپ بەرۋ ويىنى استانا ۋلان-باتوردا وتكەن مەرزىمدە تولىقتاي قاتىناستى. وسى ەسەپ بەرۋ كونتسەرتىندە مونعولدىڭ ورتالىق جاستار كوميتەتىنىڭ «التىن مەدالى» جانە ديپلومىمەن ماراپاتتالدى. جۇمىستاعان مەرزىمدە ءوز مامانىنا ساي كوپتەگەن جاستاردى تاربيەلەپ شىعاردى. سونداي-اق كورشىلەس رەسەيدىڭ بارناۋل، قىزىل،

گورنو-اتوي (تاۋ التاي) سياقتى قالالارعا گوسترولدىك ساپارمەن بارىپ، كونتسەرت قويىپ قايتتى. ۇجىمدىقتىڭ الدەنەشە رەت وزات جىل قىزمەتكەرى اتاعىنا يە بولدى. وسى مەرزىم ىشىندە ەكى ۇل، ءۇش قىز، بەس بالا ومىرگە اكەلىپ، تاربيەلەپ ءوسىردى. بالالار تۋرالى جەكە-جەكە ماعلۇمات بەرەمىن.

          حاسيحان حاناتبەك 1967 جىلى ومىرگە كەلگەن. جاستايىنان بالا باقشادا تاربيەلەنىپ، ارى قاراي ولگي قالاسى 10 جىلدىق قازاق ورتا مەكتەبىنە كىرىپ، 10 جىل وتە جاقسى وقىپ ءبىتىردى. ودان كەيىن پوليتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتكە ستۋدەنت بولىپ 5 جىل وقىپ، «مەحانيك-ينجەنەر» ماماندىعى بويىنشا ءبىتىرىپ ينجەنەرلىك ديپلوم الدى. ۋنيۆەرسيتەتتى بىتىرگەن سوڭ بايان-ولگي ايماعىنىڭ «داياشىلىق» اۆتوبازاسىنا مەحانيك بولىپ جۇمىستادى. سوڭىندا اۆتوبازانىڭ باس ينجەنەرىنە دەيىن كوتەرىلىپ جۇمىستادى. 1991 جىلى ناۋرىز ايىندا سۇيەگى «حانگەلدى» (كۇنباس) ايميحانقىزى مارجانگۇلمەن جانۇيالى بولدى. مارجانگۇل ۋنيۆەرسيتەتتىڭ  تاريح، گەوگرافيا فاكۋلتەتىن ءبىتىرىپ، قازىر ماكينكا قالاسىنداعى  بالۋان شولاق اتىنداعى №1 ورتا ليتسەي مەكتەبىندە ماماندىعى بويىنشا مۇعالىمدىك قىزمەت اتقارۋدا. ومىرگە ءۇش ۇل بالا اكەلگەن. ۇلكەنى الىبەك استانا قالاسىنداعى «اگرارلىق ۋنيۆەرسيەتتىڭ 3 كۋرس ستۋدەنتى. امىربەك تەحنيكالىق كوللەدجدىڭ 2 كۋرس ستۋدەنتى، ەكونوميكا مامىندىعى بويىنشا وقىپ ءجۇر. ءابىلمانسۇر 6 سىنىپ وقۋشىسى. حاناتبەك قازىر جەكە كاسىپكەرلىك جۇمىسپەن اينالىسادى.

حاسيحان عاليا 1968 جىلى تۋعان، ورتا مەكتەپتى بىتىرگەننەن سوڭ كومپيۋتەر پروگراميست ماماندىعى بويىنشا جۇمىستاپ ءجۇر. وتباسىلى بولعان تايلاح سۇيەكتى كاكەشقان سەمسەرحانمەن سەرىكتەس بولعان. ومىرگە ءۇش بالا اكەلگەن. ۇلكەن قىزى گۇلجاۋھار مەديك، ماماندىعى بويىنشا استانادا وقيدى. ۇلى ولجاس بيىل 9 سىنىپتى بىتىرەدى. عاليا ماكينكا قالاسىنداعى №5 ورتا مەكتەبىندە ماماندىعى بويىنشا جۇمىستاپ ءجۇر. وكىنىشتىسى جولداسى ك. سەمسەرحان 2001 جىلى ومىردەن ءوتتى، ارتىندا جانۇياسى، ءۇش بالاسى قالدى.

حاسيحان ەلىك 1976 جىلى تۋعان، ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ بايان-ولگيدە مۇعالىمدەر كوللەدجىن ءبىتىرىپ، قازاقستانعا كەلگەن سوڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قازاق ءتىلى، ادەبيەت ماماندىعى بويىنشا قىزىل ديپلوممەن وتە جاقسى ءبىتىردى. قازىر ماكينكا قالاسىنداعى №5 ورتا مەكتەپتە وقۋ جانە تاربيە ءىسى جونىندەگى مەڭگەرۋشى بولىپ جۇمىستايدى. ەكى بالاسى بار، ۇلكەن قىزى ەركەناز 7 سىنىپتا، ۇلى ەراسىل بالا باقشادا. جولداسى حانگەلدى سۇيەكتى كانجيل ماگزاممەن جانۇليا. ماگزام ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ماتەماتيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن، قازىر ماماندىعى بويىنشا جۇمىستاپ ءجۇر.

حاسيحان ەڭلىك 1981 جىلى تۋعان. جاستايىنان بالا باقشادا تاربيەلەنگەن، 6 سىنىپتى بىتىرگەن جىلى قازاقستانعا كوشىپ كەلگەننەن كەيىن 9 سىنىپقا ءتۇسىپ، وتە جاقسىمەن 11 سىنىپتى ءبىتىردى. ارى قاراي جالعاستىرىپ قازاقستاننىڭ بەلگىلى عالىمى ماناس قوزىباەۆ اتىنداعى  ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ماتەماتيكا-ينفورماتيكا ماماندىعى بويىنشا وتە جاقسى قىزىل ديپلوممەن ءبىتىردى. ستۋدەنت بولىپ جۇرگەن كەزىندە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءارتۇرلى تاربيە جۇمىستارىنا بەلسەندى قاتىناسىپ، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ «جۇلدىزدار» ءانسامبىلىنىڭ مۇشەسى بولىپ جۇمىستادى. شەشەسىنە تارتقان ءان ايتىپ، بي بيلەيدى.  وبلىستىق مەكتەپارالىق ءارتۇرلى كونفەرەنتسيا، تاقىرىپتى جۇمىستارعا تۇراقتى قاتىناسىپ، الدىڭعى ورىنداردان كورىنۋدە. قازىر ماماندىعى بويىنشا بالۋان شولاق اتىنداعى مەكتەپ ليتسەيدە جۇمىس جاسايدى. ومىرگە ەكى بالا اكەلگەن، ۇلكەنى اقەركە 4 سىنىپ، جانەركە بالا باقشادا.  جولداسى سەكەل سۇيەكتى تەكەن حاناتبەك ءوز الدىنا جەكە كاسىپكەر، ءارتۇرلى جۇمىستارمەن شۇعىلدانادى.

حاسيحان بابەك 1983 جىلى تۋعان، جاستايىنان بالا باقشادا تاربيەلەندى. ورتا مەكتەپتىڭ 2 سىنىبىن بىتىرگەن جىلى قر-نا قونىس اۋدارىلدى. ارى قاراي قازاقستاندا وقۋىن جالعاستىرىپ، 11 سىنىپتى ءبىتىردى. مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن كوكشەتاۋ قالاسىنداعى شوقان ءۋاليحانوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ سپورت، دەنە شىنىقتىرۋ فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ، 5 جىل وقىپ، دەنە شىنىقتىرۋ مۇعالىمى ديپلومىن الدى. سودان بەرى ماكينكا قالاسىنداعى №5 ورتا مەكتەپتە ماماندىعى بويىنشا جۇمىستاپ كەلەدى. سپورت ءتۇرىنىڭ «ۆولەيبول» سپورتىن تاڭداعان قازىر ماكينكا قالاسىنىڭ ۆولەيبول زۆور كومانداسىنىڭ الدىڭعى قاتارداعى ويىنشىسى. جىل سايىن رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق، اۋداندىق باسەكەلەرگە تۇراقتى قاتىناسىپ، التىن، كۇمىس، قولا مەدالعا يە بولعان. ماداقتاما ديپلوممەن ماراپاتتالدى. مۇنىمەن قوسا كونكي، جەڭىل اتلەتيكا جارىستارىنا دا قاتىسىپ، الدىڭعى ورىنداردان كورىنۋدە. ۆولەيبول سپورتىنان كوپتەگەن سپورتشىلار تاربيەلەپ. ۇيىرمە جۇمىسىن تۇراقتى جۇرگىزگەنىنىڭ ناتيجەسىندە  تاربيەلەگەن وقۋشىلارى ءارتۇرلى باسەكەلە تابىستى ويناپ، الدىڭعى ورىنداردا كورىنۋدە.  وتباسىلى، سۇيەگى نايمان تەڭسەلقىزى ۇمىتكەرمەن ۇيلەنىپ، ومىرگە ەكى ۇل، ءبىر قىز بالا اكەلدى. ۇمىتكەر استانا قالاسىنداعى گۋميلەۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيزيكا-ماتەماتيكا ماماندىعى بويىنشا 5 جىل وقىپ ءبىتىردى. قازىر ماكينكا قالاسىنداعى بالۋان شولاق اتىنداعى 11 جىلدىق مەكتەپ ليتسەيدە ماماندىعى بويىنشا جۇمىس جاساپ ءجۇر. ءوز مامانى بويىنشا ليتسەيدەگى مۇعالىمدەر اراسىندا الدىڭعى قاتارداعى مۇعالىم.

جالپى، ءبىزدىڭ اتا-بابامىزدان باستاپ «قارا شاڭىراق» ورتانشىعا بۇيىرعان. سوندىقتان دا اكەمنىڭ قارا شاڭىراعىنا مەن يە بولىپ وتىرمىن.

***

احمەتتىڭ ءۇش ۇلى راشاتحان 1949 جىلى تۋعان، ورتا مەكتەپتى بىتىرگەننەن كەيىن 1963 جىلدان 1968 جىلعا دەيىن موسكۆادا تەمىر جول ينستيتۋتىندا وقىپ، تەمىر جول ينجەنەرى ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن. ماماندىعى بويىنشا مونعوليانىڭ سايماند، چويبولسان، دارحان، ەروەنت، سالحيت قالالارىندا ينجەنەر، باستىق قاتارلى جۇمىستاردى تابىستى اتقارىپ، 1993 جىلى قازاقستانعا قونىس اۋدارعان. قازاقستانعا كەلگەن سوڭ اقمولا وبلىسى، اقكول اۋدانى تەمىر جول ستانتسياسىنىڭ باستىعىن ىستەپ تۇرىپ، 2011 جىلى زەينەتكەرلىككە شىققان.  تەمىر جولدىڭ وزات قىزمەتكەرى، سونداي-اق ءارتۇرلى مەدالدارمەن ماراپاتتالعان. مونعولدىڭ حالىق حۋرالىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ جۇمىستاعان.

جانۇلى، 7 بالا تاربيەلەپ وسىرگەن. بالالارىنىڭ ءبارى دە ءارتۇرلى ماماندىق يگەرىپ، قازىر ماماندىقتارى بويىنشا جۇمىس جاساۋدا. وتباسى ر. عاليا تەمىر جولدا ۇنەمى جول سەرىك بولىپ جۇمىستاعان، قازىر زەينەتكەر. قازىر سول اقكول اۋدانىندا ءۇي ءىشى، بالالارىمەن تىرشىلىك ەتۋدە.

بۇتكەيۇلى بايبولات

بايبولات بۇتكەيۇلى 1940 جىلى بايان-ولگي ايماعى نوگىن-نۋر سۋمىنىندا تۋعان. وسىنداعى باستاۋىش مەكتەبىنىڭ العاشقى تۇلەكتەرىنىڭ ءبىرى. 1962 جىلى حوبدا ايماعىنىڭ قىرشارۋاشىلىق تەحنيكۋمىن، 1965-1970 جىلدارى اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋتىن مالدىڭ اعا دارىگەرى مامانىمەن، 1979-1981 جىلدارى پارتيانىڭ جوعارعى مەكتەبىن بىتىرگەن. 1962-1965 جىلدارى تسەنگەل سۋمىنىندا مالدىڭ كىشى دارىگەرى 1970-1974 جىلدارى سول سۋمىندا بريگادا باستىعى، 1974-1979 جىلدارى ۋلاان-حۋس سۋمىنىندا مال دارىگەرى ۇيىمىنىڭ باستىعى بولدى. جوعارى مەكتەپ ءبىتىرىپ ءوز تىلەگىمەن ايماقتا ەڭ سوڭعى (57) ورىندا تۇرعان بريگادا جۇمىسىن جاقسارتۋ ءۇشىن اۋىسپاستان 3 جىل ىشىندە 3-5-ءشى ورىنعا اكەلدى. ۋلاان-حۋس سۋمىنىندا تۇرعاندا جاڭا ……… 300 مال دارىگەرلىك جۇمىستاردى كوللەكتيۆ كۇشىمەن بىرىگىپ از ۋاقىت ىشىندە ساپالى تۇردە بىرلەستىكتىڭ ۇساق مالىن سىرعالى ء(نومىرلى) ىرىقارا مالدارىن تاڭبالى جانە مەنشىك كۇشتە بولدىرىپ، مال شارۋاشىلىعىندا جۇرىلەتىن ءارتۇرلى ەكپە-سۇرىپتاۋ سياقتى 300 مال دارىگەرلىك جۇمىستاردى (9-13 ءتۇرلى) كوللەكتيۆ كۇشىمەن جۇرگىزگەنىن ايماقتىق پارتيا كوميتەتى «جاڭا باستاما» دەپ كورىپ تالىمدىك مەكتەپ ۇيىمداستىرىپ بايبولات تالايلاردىڭ ءىس-تاجىريبەسىمەن جۇمىستاردىڭ بارلىق سۋمىن باسشىلارى، اعا ماماندارعا تاپسىرعان وسى جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىمەن 1978 جىلى «ايماقتىڭ وزات اعا دارىگەرى» اتاعىنا يە بولىپ، 1979 جىلى پارتيانىڭ جوعارعى مەكتەبىنە جىبەرگەن 1981-1984 جىلدارى ۋلاان-حۋس سۇمىن پارتيا كوميتەتىنىڭ باستىعىنا تاعايىندالدى. سۋمىننىڭ ەكونوميكا، الەۋمەتتىك جوسپارلى جۇمىستاردى تابىستى جۇرگىزىپ (سونىڭ ىشىندە 10 جىل ءۇزىلىپ كەلگەن سارىماي جوسپارىن ورىنداتىپ) ايماقتىڭ وزات سۋمىندارىنىڭ بىرىنە جەتكىزدى. 1984-1986 جىلدارى اقكول قالاشىعىنىڭ پارتيا ۇياسىنىڭ …. ىرگەسىندە اقكولدىڭ جالعاستىرۋ بازى، نەفت بازدارىنىڭ پلاندى جۇمىستارىن ودان ءارى قارقىنداتۋمەن قاتار پارتيانىڭ يدەولوگيا جۇمىستارىن جاڭا بەلگە كوتەرىپ كوپشىلىكتىڭ العىسىنا بولەندى.

1986-1989 جىلدارى بۋيانوي سۋمىن پارتيا كوميتەتىنىڭ باستىعى بولىپ ىستەگەن از ۋاقىت ىشىندە ايماعىمىزدى وزات سۋمىندارى قاتارىنا قوسىپ پارتيا ۇيىمىنان جۇرىلەتىن ۇگىت-ناسيحات جۇمىسىن جاڭا بەلگە كوتەرگەنىن، ايماقتتىڭ پارتيا كوميتەتىنىڭ 1-ءشى …… ب. قۇرمەتبەك ءوزى كوزىمەن كورىپ جۇمىسقا تانىسقاننان كەيىن 1989 جىلى  باسەكەلەس 3 ايماقتىڭ پارتيانىڭ باستاۋىش ۇيىمدارىنىڭ  تالىمدىك مەكتەبىن وتكىزۋگە ورتالىق  پارتيا كوميتەتىندە  ۇسىنىس جاساعان. الايدا ەلىمىزدە وربىگەن كوپ پارتيا جۇيەسى قالىپتاسۋىنا بايلانىستى كەشىندەتىلگەن. بىراقتا بايبولات ايماقتىڭ پارتيا كوميتەتىنىڭ «جىلدىڭ وزات قىزمەتكەرى» اقشالاي سىيلىققا يە بولدى.

1989-1991 جىلدارى . …… حۋر  جەم شارۋاشىلىعىنىڭ پارتيا  ۇياسىنىڭ …….، 1991-2001 جىلدارى وسى سۋمىنىڭ ساۋدا ۇيىمىنىڭ باستىعى بولدى. نارىقتىق-ەكونوميكانىڭ العاشقى كەزەڭىندە ۇن، شاي ت.ب. كۇندەلىكتى تۇتىناتىن زاتتاردى تاراتۋ جۇمىسى وڭاي بولمادى. تامىر-تانىستىق، بارماق باستى، كوز قىستى دەگەندەي ارتقى ەسىكپەن بىرىنىكى-بىرىنە بەرىلگەن ايعاي-شۋدىڭ جاڭادان وربىگەن كەزىندە سۋمىن حالقىن تارىقتىرمادى. كورشىلەس قىتاي ەلىنىڭ   التاي ايماعى  اراسىندا كورشىلەس تورشو-التاي، بايان-ولگي ايماقتارىمەن قاتىناس جاساپ جوقشىلىقتان جەڭىل قۇتىلدى. 2004-2005 جىلدارى سۋمىن اكىمى ونىڭ ءىس باسقارۋ ….. باستىعىن ىستەگەن جۇمىسى جاعىنان وسى سۋمىن سوڭعى 5 جىلدا ايماقتا وزات سۋمىن قاتارىنا قوسىلدى. بۇل ارينە ءبىلىمدى، بىلىكتى ، شەبەر ۇيىمداستىرۋشى بايبولاتتىڭ قاجىرلى ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى ەكەنىن سۋمىن حالقى ماقتان تۇتادى. ايماعىمىزعا تانىمال شەبەر ۇيىمداستىرۋشى، ساياساتكەر باكەڭنىڭ ەڭبەگىن پارتيا، ۇكىمەت جوعارى باعالادى. ەڭبەك قىزىل تۋ، التىن جۇلدىز وردەنى، ەڭبەك قۇرمەتى مەدالى جانە مەرەكەلىك مەدالدارمەن ۇكىمەت ورنىنىڭ سىيلىقتارىنا يە بولدى. مونعول قالالىق پارتياسى قاتارىندا 50-دەي جىل بولعان باكەڭ پارتيانىڭ تاۋەلسىز ەل وردەنى، پارتيانىڭ وزات قىزمەتكەرى اتاعىمەن ماراپاتتالىپ، ايماقتىڭ دارىگەرىنە ….. جازىلدى، ايماق سۋمىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، ەل اعاسى، ەڭبەك ارداگەرى اتاعىنا يە بولدى. جاستايىنان …. سپورتپەن شۇعىلداندى. ايماقتىڭ  … سۋمىندا 5 رەت ءبىرىنشى پالۋان اتاعىنا يە بولسا، شاحماتتان مەملەكەتتىك ءى-ءشى رازريادتى سپورتشى، دومبىرامەن ءان شىرقاپ وتىرعان ورتاسىن ويىن كۇلكىگە بولەۋگە دە جالىقپايدى.

ەجەلدەن ىزدەنگىش، جاڭاشىل، شەبەر ۇيىمداستىرۋشى باكەڭ جەتپىستەن اسسا دا سۋمىنىنىڭ 60 جىلدىق تويىنا وراي سۋمىن حالقىنىڭ …. جازىپ، شاشۋىن شاشتى.

رىسبەك زۋرعانبايۇلى.

09.05. 2012 جىل.

ەلىنەن تۋعان ەرلەر ەل ەسىندە

دەموكراتيا جاريالىلىقتىڭ ارقاسىندا ءتىلىمىز، ءدىنىمىز، سالت-ءداستۇرىمىز جاندانىپ، وتكەندى ەسكە الىپ ءومىر پارقىمىزدى ءبىلۋ ءۇشىن قۇلشىنىپ جاتقان كەزدە قازاق حالقىنا جاسالعان جازۋشى، اقىن باۋىرىم باياحمەت يتەلى رۋىنىڭ تاريحىن جازىپ جاتقانىنا وتە قۋانىشتىمىن. سىزگە زور دەنساۋلىق، باقىتتى ءومىر تىلەيمىن. مونعوليا ەلىندەگى ات توبەلىندەي از عانا قازاقتارجىرعاۋلى ءومىر ءسۇرىپ كەلدىك. سولاي ءداستۇرىمىز، ءتىل، ءدىن، ادەت-عۇرىپ مادەنيەتىمىز قالپىندا ساقتالىپ، باسقاعا ۇلگى بولارلىقتاي تابىسقا جەتتىك. تاريح بەدەلدى ەل باستاعان اعا بۋىندارمەن ەڭبەگىمەن الگە جاسالعان از عانا ادامداردىڭ ەڭبەك جيىنتىعى ەمەس. تاريح دەگەن قوعامدىق قاتىناستاردىڭ الما كەزەك اۋىسۋىنىڭ جيىنتىعى. سول تۇرعىدان سىزدە «يتەلى» تاريحىن تەرەڭنەن قوزعاپ ۇرپاققا جول سالدىڭىز. بايان-ولگي ايماعى ورناعاننان بەرى 74 جىل ۋاقىت ءوتتى، سونداعى تۋعان بالا ەدىم. حالىق تاريحىن تولىق بىلمەسەمدە ەس بىلگەلى ءوز رۋمىزدان شىققان اعا بۋىنداردى بىلەمىن. سولار جونىندە از عانا توقتالايىن.

- ايماق ورناۋىنىڭ 20 جىلدىق مەرەكەسىنە وراي اقمەرۇلى قابىكەي العاش رەت رەسپۋبليكاداعى ەڭبەگىن سىڭىرگەن مۋزىكانت اتاندى. وقىعان مەڭتەبى بولماسا دا، توقىعانى كوپ وتە زەرەك كۇيشى سازگەر اتاندى. ول كىسىنىڭ شىعارعان كۇي، اندەرى قازىر حالىق اۋزىندا.

قالياسقارۇلى نىعمەت ەكى جوعارعى مەكتەپ تاۋسىپ ايماقتىڭ پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى، ۇلانقۇس سۋمىنىڭ بىرلەستىك باستىعىن 20 جىل باسقارىپ ءۇش رەت ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنى، التىن جۇلدىز وردەنىمەن سىيلاندى. …. ەلىمىزگە تانىلعان ءبىلىمدى، بىلىكتى ۇيىمداستىرۋشى ەدى.

نۇرتازاۇلى سامەي ەكى جوعارعى مەكتەپ تاۋىسقان 40 جىل سۋمىن بىرلەستىك، شارۋاشىلىق ۇيىمداردى تابىستى جۇمىستاپ ۋلى قۇرىل دەپۋتاتىنا سايلاندى. ءارتۇرلى وتىرىك ارىزداردان بولىپ ەڭبەك ەرى اتاعىن الا الماي قالدى، سوڭعى 20 جىل ءومىرىن قازاقستان ەلىندە وتكىزدى، ءارى جازۋشى اقىن.

اعىلدىنىڭ اراسىنان شىققان رەسپۋبليكاعا ەڭبەك سىڭگەن بايلانىسشى قۇرمانبايۇلى ۇزبەن 40-تاي جىل ءوندىرىس شارۋاشىلىق ۇيىمداردى باسقارىپ ەلىمىزگە تانىلعان شەبەر ۇيىمداستىرۋشى بولدى. ول باسقارعان كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق ۇيىمى ەلىمىزگە تانىلىپ، وسى ۇيىمنىڭ تاجىريبەسىن ەلىمىزگە تاراتاتىن ورتالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ارنايى قاۋلىسى شىقتى. سوڭعى 20 جىل باسقارعان بايلانىس ۇيىمى دا ەلىمىزدە ۇزدىك ۇيىم سانالدى. …. قازاقستان ەلدەرىنىڭ …. ۇيىمدارىمەن بايلانىس جاساپ ۇيىمداستىرعان ايماعىن وركەنبەتۋگە سۇبەلى ۇلەس قوستى. ايماقتىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاندى ءارى جازۋشى، تاريح زەرتتەۋشى. سوڭعى جىلدارى جازعان ورالعان باقىت، ورىندالعان ارمان، «ماڭگىلىك ەل» كىتاپتارى قازاق ەلىنىڭ وركەنىنە ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ ەلباسى ن.ءا. نازارباەۆتىڭ دۇنيە جۇزىنە تانىلعان كەمەڭگەر قولباسشى ەكەنىن جازعانىن وقىرمان قاۋىم ىستىق ىقىلاسپەن قارسى الدى. از ۋاقىت ىشىندە قازاقستان ەلىنە تانىلا باستادى، ءالى دە امان بولسا كوپتەگەن جاڭاشىل ىستەردىڭ كوش باسشىسى بولادى دەپ ءۇمىت ارتامىز. ن. سامەي، ق. ۇزبەندەر سەمياسىمەن قاجىلىق پارىزدار ىستەگەن العاشقى اعايىندار.

قالياسقارۇلى قابيداش قازاقستان ەلىنەن ءتىل ادەبيەت جوعارعى مەكتەبىن بىتىرگەن. ايماقتا كوپ جىلداردان مۇعالىم، مەكتەپ مەڭگەرۋشىسى، ايماقتىق اعارتۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى قىزمەتىن ابىرويمەن ورىنداپ، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى اتاعىن الدى. كەرەي قازاقتارىنىڭ سالت-داستۇرلەرى، ەل اۋزىنداعى ماقال، ماتەل، جاڭىلتپاش، ءازىل-سىقاق اڭگىمەلەردى  جيناقتاپ، عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەپ جاستارعا ادەبي مۇرا رەتىندە قالدىردى. سوڭعى 20 جىل قازاقستان ەلىندە بولدى.

اۋعانباي – جوعارعى ماماندى كوپ جىلدار سۋمىندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ باستىعىن ىستەپ ەڭبەك قىزى تۋ وردەنىمەن سىيلانعان شەبەر ۇيىمداستىرۋشى.

يسحان – جوعارى ماماندى ، كوپ جىلدار ساۋدا ۇيىمىندا باسشىلىق قىزمەتىن اتقارىپ، «التىن جۇلدىز» وردەنىمەن سىيلانىپ قالىق ۋلى قۇرال دەپۋتاتىنا سايلاندى.

قۇسايىن اكەباي مۋساەۆ قازاقستاننان مۋزىكا جوعارعى مەكتەبىن بىتىرگەن ايماعىمىزعا تانىمال كۇيشى، سازگەر، تەتار ديريجەرى باستىعى قىزمەتىن ابىرويمەن ورىندادى، سوڭعى 20 جىل قازاقستان ەلىندە ءومىر ءسۇرىپ وتىر.

قياناتۇلى باباقۇمار- مونعوليا عىلىمي اكادەمياسىنىڭ بايان-ولگي ايماعىندا تۇرىك زەرتتەۋ بولىمشەسىندە عىلىمي قىزمەتكەر 1995 جىلدان قازاقستان ەلىنە قونىس اۋدارىپ، الماتى قالالىق ەتنوگرافيالىق مۇراجاي ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى، دوكتور.

ارعىنۇلى سايلاۋ ەكى جوعارعى مەكتەپ تاۋىسقان. سۋمىنداردا پارتيا كوميتەتىنىڭ باستىعى، سۋمىن بىرلەستىك باستىعى، ايماقتىڭ قۇرىلتاي باسقارمالارىنىڭ باستىعىن ىستەپ، قۇرمەتتى دەمالىسقا شىققان. ەڭبەك قۇرمەت مەدالى، التىن جۇلدىز وردەنى، ەڭبەك قىزىل تۋ وردەندەرىمەن سىيلانعان، ايماعىمىزعا تانىمال شەبەر ۇيىمداستىرۋشى جانە قاجى.

مەرەيقان – جوعارى ماماندى، كوپ جىلدارى ەلىمىزدىڭ 2-3 ايماقتارىندا زاڭگەر، ايماق پروكۋرور باستىعىن 30 جىل ىستەپ، سوڭعى 8 جىلدا ايماقتىڭ ماماندىق باقىلاۋ ورنىنىڭ باستىعىن اتقارىپ كەلەدى.  التىن جۇلدىز، ەڭبەك قىزىل تۋ وردەن يەگەرى، ايماق ەلىمىزگە تانىلعان زاڭگەر.

اۋىل تاريحىنا توقتالسام

باشەن باشىك دەگەن اتالارىمىز شىعىس قازاقستاننىڭ ابىرالى، سەمەيدىڭ ءۇرجار كەندىرلىك دەگەن جەرىن مەكەندەپ، سوندا دۇنيەدەن ءوتىپتى. باشەننەن – نۇپىر، يسا، مۇجاي. باشىكتەن ابىرا وسى ەكى كىسىنىڭ بالالارى قوساعاش … ولكەسىنە كەلىپ 5-6 جىل مەكەندە، سول ارادا تۇيتە، جۇماجان اتالارىمىز نايمان ەلىنەن قىز الادى.  سودان جۇيەدەن كوشىپ ايعىر باسىنا (ۋلاان-حۋس) كەلىپ ونشاقتى جىل مەكەندەيدى.

1936 جىلدارى نوگووي-نۋرعا اقتاي اۋىلى جانگۇدەيلەرمەن بىرگە قىزىلتاسقا اكەلىپ مەكەندەپتى. نۋپىردان – سىدىق. بۇل كىسى 1944 جىلدارى 62 جاسىندا قايتىس بولعان. سىدىقتان – انىق، مالساي، قىزبەكەن. انىقتان – شالاپ، شالقان، جەكەباي، كاكەي، جازيرا، قاليما، قاسيران. بايبىشەسى سەرعازى جاڭگىرقىزى، رۋى شەرۋشى-قۇرمان.

اسىل مال داۋلەتتى بىرلەستىك مالشىسى، ات ۇستىندە وسكەن مىقتى ازامات بولعان 1987 جىلى 84 جاسىندا، بايبىشەسى 2008 جىلى 98 جاسىندا قايتىس بولدى.

شالاپتان – كوكەناي، نيازباي، جاقا (بودكا). قىزدارى جاينا، الماگۇل، مەرەي، وكەش، نۇرگۇل، ايگۇل. بايبىشەسى ءاشىم رۋى جادىك. شالاپ 26 جىل بىرلەستىك مالىن باعىپ، 100 ەنەلىكتەن 103-105 پروتسەنت ءتول اياقتاندىرعان ازامات. مالشى سۋمىنا ايماق ساڭلاعى V, ءVى، ءVىى-5 ەڭبەك ەكپىندىسى حالىق رەۆوليۋتسياسىنىڭ 70, 80, 90 جىلدىق مەرەكەلىك مەدالدارىمەن سىيلانعان. قازىر مالدى، ءداندى الدىڭعى قاتارداعى اۋىل اقساقالى.

شالقاننان – قۋاندىق، قوڭىرات، بيكا، بەكزات، ەركا، قىزدارى باقىتگۇل، التىنگۇل، انارگۇل، بايبىشەسى سانسىزباي جاقسۇمقىزى، رۋى شەرۋشى – رىسباي. سوڭعى ايەلى شىنار الەنقىزى رۋى شەرۋشى – ساڭىراۋ.

اكەبايدان – ەربول، نۇربول، كيىكبول، امانبول، قىزى دىلداگۇل، زايىبى ەدىلحان.

كوكەيدەن – كوگەڭ، سەرىكبول، السان، قىزدارى گۇلىم، تاتتىگۇل، باقىت، تومپاق، سالەمگۇل، زايىبى كۇليشا ماعىزقىزى. رۋى شەرۋشى ساۋران.

يسادان – كەپىل، كۇلزادا.

كەپىلدەن – تۇمارقان، عۇمىر، قىزدارى جاناش، مانات، حاناش، ساعاش، قىنىكەي، قىنىكەش، بايبىشەسى زاعيلا.

تۇمارحاننان – ءمۇپتي، مۇلكىن، قىزدارى بۇكي، توعىساي، نۇرلان، بايبىشەسى ماعامي جاعايقىزى، رۋى – ساڭىراۋ.

مۇجايدان – جانتاي، جاكەي، شوشىناي، باعىباس، شاعاي، تورعاي، ءجامىشاي، بايبىشەسى ءبالي سالىقبايقىزى، رۋى شەرۋشى – ساڭىراۋ.

مۇجاي اسقان شەبەر ۇستا بولدى. بۇل كىسى 82, كەمپىرى 85 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.

جاسابايدان سەرىكبول، بەرىكبول، قىزدارى وڭالعان، ورالعان، امانكەلدى، ءۇمىت، ۋكاز، سەز، كولجىك، بايبىشەسى جازيرا نۇرعاليقىزى، رۋى جانبەكەي-ەسىركەپ.

جاكەيدەن قۋانىش، قاراقىز، قىزدارى قاليمان، بۇلبۇل، چۋكا، بايبىشەسى ساسساي اقكولبايقىزى، رۋى شەرۋشى بولىق.

كارىپبايۇلى ۇمىتقان ايماققا تانىلعان حالىق اقىنى. مۇساۇلى سانسىزباي ايماقتىڭ ارسلان كوپ جىلدارى ايماقتىڭ سپورت دەنەشىنىقتىرۋ ۇيىمىندا جۇمىستانعان. التىن جۇلدىز يەگەرى. قازىر ايماقتاعى يتەلى ….. باستىعى.

اعالار ىزىمەن اداسپاي جول تاۋىپ، ءوز ىستەرىن شەبەر اقىلدى دا پاراساتتى جاساپ بارشىلىق ولاردى تۇتاستاي بوساڭسۋعا ۋاقىتتا كىتاپ سىيلاسا دا بولمايتىنى ەسكەردىك.

جۇماجاننىڭ العاشقى ايەلى نايمان رۋلى. قاديشادان قابلاش، باتيما. سوڭعى ايەلى جادىك رۋلى شوشان قىنىبايقىزى. ۇلدارى قابىلقان، ابىلقان، قىزى ءراپيزا. جۇماجان سۋمىندا باق باستىعى قىزمەتىن ىستەي ءجۇرىپ 1948 جىلى 49 جاسىندا، شوشان 2009 جىلى 100 جاسىندا (سەمەيدە) قايتىس بولدى.

قابىلاشتان قۋانباي، قۋانعان، جىلقىايدار، جارىلقاپ، جاناش، قىزدارى سەكەر، شولپان، بايبىشەسى جامبى تاحايقىزى. قابىلاش جەم شارۋاشىلىعىندا جىلقىشى، شالماشىل، قارا ولەڭدى جاقسى ايتاتىن. سوندىققتان دا ەل شيلىوزەن دەپ ات قويعان. 1975 جىلى 49 جاسىندا، كەمپىرى 76 جاسىندا 2009 جىلى قازاقستاندا قايتىس بولدى.

قۋانىشتان – باۋىرجان، ەرىكبول، قىزى ءاليما، زايىبى باتيما قۇرمايحانقىزى.

قالكەلدى  – قۋانعاننان – اقمارجان، اقمەرەي، اقتىلەك، زايىبى ماقپال دوكەيقىزى – قالكەلدى.

جىلقىايداردان – ءداۋىرجان، ەسەنجول، قىزى اياتپاگۇل، زايىبى قۇندىز مۇحامەتقاليقىزى، رۋى …. بوتاقارا.

جارىلقاپتان – قوساي، نۇرماناي، قىزى كۇمىسگۇل، ىڭكار، زايىبى ارداگۇل ەسىمحانقىزى، رۋى سارباس. جارىلقاپ ون قولىنان ونەر تامعان ىسكەر ازامات.

جاناتتان – الەمگۇل، نۇرگۇل، زايىبى جانيپا پقايقىزى، رۋى جانتەكەي. ابالتاي، قۋناعان، جاناتتار قازاقستاندا تۇرادى.

قابىلحاننان – سەرىك، سەرحان، سەرىكجان، قىزدارى داريعا، مارياش، قارلىعاش، مەرەي، كۇلياش، ساندۋعاش. سەمياسى توقتاسىن ۋاليقىزى، رۋى جادىك.  قابىلحان كوپ جىلدارى …..   تراكتورشى بولىپ ىستەگەن. 1992 جىلى قازاقستانعا كەلىپ، جاقسى تىرشىلىك ەتىپ ۇلىن ۇياعا، قىزىن قياعا قوندىرىپ، 2011 جىلى 67 جاسىندا قايتىس بولدى. بالالارى استانادا جۇمىس ىستەيدى.

بايبولات بۋتكەيۇلى.

kerey.kz