اياگوز اۋدانى — شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋدانى. جەرى 49,5 مىڭ كم². تۇرعىنى 80 مىڭعا جۋىق.اۋدان ورتالىعى — اياگوز قالاسى.

اياگوز اۋدانىنىڭ سولتۇستىگى ساي-جىرالى، وزەندى، كولدى، وڭتۇستىگى بالقاش-الاكول ويىسىمەناستاسقان جازىق بولىپ كەلەدى. كليماتى تىم كونتينەنتتىك، جازى ىستىق، قىسى سۋىق. قاڭتارداعى ورتاشا اۋا تەمپ-راسى — 170س، شىلدەدە 220س. جاۋىن-شاشىننىڭ جىلدىق ورتاشا ءمولش. 200 — 400 مم. قار قازاننىڭ اقىرى — قاراشانىڭ باسىندا ءتۇسىپ، ساۋىرگە دەيىن جاتادى. اۋدان اۋماعىنان اياگوز ت.ب. كىشىگىرىم وزەندەر اعىپ وتەدى. توپىراعى سورتاڭ، كەي جەردە قوڭىر جانە سۇرعىلت. تابيعي وسىمدىكتەردەن بوز، بەتەگە ت.ب. وسىمدىكتەر وسەدى. جابايى اڭداردان: ارقار، قاسقىر، ايۋ، تۇلكى، بورسىق، قويان، سارتىشقان، قۇستان: قاز، ۇيرەك،شاعالا ت.ب. مەكەندەيدى. تۇرعىندارىنىڭ ورتاشا تىعىزد. 1 كم² جەرگە 2 ادامنان كەلەدى.. اۋدان جەرىن تۇركىستان — ءسىبىر تەمىر جولى باسىپ وتەدى. تۇرعىندارى ەلدى-مەكەندەرمەن اۆتوموبيل جولدارى ارقىلى قاتىناسادى. اۋدان اۋماعىندا 18 تاريحي ەسكەرتكىش، ونىڭ ىشىندە “قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ” ەسكەرتكىشى بار.
اياگوز اۋدانى 1928 جىلى قۇرىلدى. اكىمشىلىك ورتالىعى اياگوز قالا مارتەبەسىن 1939 جىلى الدى. اۋداننىڭ جالپى جەر كولەمى 5 ملن. گەكتار قۇرايدى. وسىلايشا اياگوز جەر كولەمى جونىنەن رەسپۋبليكا بويىنشا قاراعاندى وبلىسىنىڭ ارال اۋداندارىنان كەيىن ءۇشىنشى ورىن الادى.
جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باس كەزىندە اتاقتى جەرلەسىمىز قۇربانعالي حاليد «تاۋاريح حامسا» («بەس تاريح») اتتى كىتابىندا «اياگوز — وسكەن جەرىمىز، نايمان — جۇرگەن ەلىمىز»، — دەپ تىلىنە تيەك ەتكەن اياگوز ءوڭىرىنىڭ تاريح سوناۋ كونە زامانداردان باستالاتىندىعى كوپكە ايان. اتا قازاق تاريحىنىڭ ۇزىن سونار تاريحىندا بولعان ايتۋلى وقيعالار ۇشتىعىنىڭ بۇل وڭىرگە سوقپاي كەتكەنى نەكەن-ساياق. بۇل ەلىمىزدىڭ ەلدىگى مەن ەرلىگىنە سىڭ بولعان قازاق-جوڭعار شايقاسىنىڭ شەشۋشى ۇرىستارىنىڭ وسى وڭىردە وتكەندىگىن ەرەكشە ايتقان ءجون. حالقىمىزدىڭ قاراكەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، بي بورانباي، بوتاقارا، جاۋعاش، شىڭعوجا، شاقانتاي، قازىمبەت سىندا حاس باتىرلار باستاعان ساربازدار جەڭىسكە جەتىپ، 1754 جىلى مامىرسۋ ولكەسىنىڭ بويىندا ابىلاي حان مەن ەر جانىبەكتىڭ قاتىسۋىمەن تاريحقا ءمالىم قاندىجاپ ءبىتىمى جاسالدى.
توسىنە قوزى كورپەش-بايان سۇلۋ كۇمبەزىن قوندىرىپ، توسكەيىندە حاس باتىرلارىمىزدىڭ تۇلپارىنىڭ تۇياعى دۇبىرلەگەن اياگوزدىڭ قالىپتاسىۋ كەزەڭى 1831 جىلدان باستالادى.
1930 جىلى قازىرگى اياگوز قالاسى ورنالاسقان جەردەن تۇركىستان-ءسىبىر تەمىرجولى ءوتىپ، اياگوز ستانتسياسىنىڭ ىرگە تاسى قالاندى. وسىلايشا مۇندا العاشقى پاروۆوز دەپوسى جانە باسقا تەمىرجولعا قاتىستى كاسىپورىندار بوي كوتەردى. سول تۇستا كوپتەگەن اياگوزدىكتەر تەمىرجول قۇرىلىسىنا بەلسەنە قاتىسىتى.
سول جىلى اۋدان ورتالىعى سەرگيوپولدەن اياگوز ستانتسياسىنا كوشىرىلدى.
اياگوزگە تەمىرجولدىڭ ءبىر تارماعىنىڭ تارتىلۋى عاسىرلار بويى مۇلگىگەن دالاعا تىڭ لەبى اكەلدى. سونداي سىلىكىنىس پەن ويانۋدا اياۋلى ازاماتتاردىڭ باس كوتەرۋى زاڭدى نارسە. ولاردىڭ ىشىندە ت.رىسقۇلوۆ پەن م.تىنىشباەۆتىڭ ەسىمىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون.
تۇركسىب جوباسىن جاساۋ ءۇشىن ۇكىمەت تاراپىنان ارنايى مەمەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلدى. ونىڭ قۇرامىندا ءار ۇلتتىڭ وكىلدەرى ەنگىزىلدى.
1930 جىلى 1 مامىر كۇنى اياگوز پاروۆوز دەپوسى پايدالانۋعا بەرىلدى.
اۋداننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعنىڭ تاريحى 1920-1930 جىلدارداعى العاشقى مويىنسەرىكتەر مەن ۇجىمدىق شارۋاشىلىقتاردان باستالىپ، متس-تار قۇرىلا باستادى.
اۋداننىڭ اۋىل شارۋشىلىعى سالاسىندا كوپتەگەن كادرلار ءوسىپ جەتىلدى.
اۋدان مادەنيەتى مەن ونەرىندە كەزىندە ەلدى مەكەندەردە قۇرىلعان قىزىل وتاۋلار مەن اۆتوكلۋبتار اسا ماڭىزدى ورىن الدى. ولار جەرگىلىكتى جەرلەردەگى ونەرپازدار ونەرىن ۇشتاۋعا، جۇرتشىلىق اراسىندا ولاردى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋعا جول اشتى.
اۋداندا بالالار جانە جاسوسپىرىمدەر سپورت مەكتەبى، «رينگ» سپورت قوعامى جۇمىس ىستەيدى. اۋداننىڭ شىعارماشىلىق قاۋىمىنىڭ بىردەن-ءبىر توقايلاسار ورىنى جەرگىلىكتى ءباسپاسوز ەكەندىگى بەلگىلى. اۋداندا 1930 جىلى 4 قازاندا «جاڭا اۋىل» گازەتىنىڭ العاشقى سانى جارىق كوردى.
1996 جىلدىڭ ناۋرىزىنان باستاپ «اياگوز جاڭالىقتارى» تاۋەلسىز قوعامدىق – ساياسي گازەتى شىعىپ كەلەدى.
اۋداندا قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋدا ىشكى ىستەر ءبولىمى تىندىرىمدى ىستەر اتقارىپ كەلەدى. زاڭدىلىقتاردىڭ ورىندالۋىن قاداعالاۋدا اۋداندىق پروكۋراتۋرا وبلىس بويىنشا الدىڭعى ساپتان كورىنۋدە. اۋداندىق سوت ءوزىنىڭ كۇندەلىكتى قىزمەتىندە ازاماتتاردىڭ قۇقىقترىنىڭ ساقتالۋىنا، ادىلەتتىكتىڭ سالتانات قۇرۋىنا باستى نازار اۋدارادى.
اۋدان تاريحىندا قوعامدىق ءتارتىپتى ساقتاۋ ەشقاشان نازاردان تىس العان ەمەس. بۇل اسىرەسە ەلىمىز ەگەمەندىگىن العان كۇننەن باستاپ ەرەكشە نازاردا.
ەلىمىزدىڭ شىعىس شەكاراسىن كۇزەتۋدە اياگوز اسكەري گارنيزونىنىڭ ءرولى مەن ماڭىزى وتە ەرەكشە. گارنيزون جاۋىنگەرلەرى وزدەرىنىڭ اسكەري-وقۋ جاتتىعۋلارىن جۇزەگە اسىرا وتىرىپ، اۋدان ۇجىمدارىمەن، وقۋ ورىندارىمەن تىعىز بايلانىس جاساپ كەلەدى.
2000 جىلى گەنەرال – مايور ءا.حالىقوۆ باسقارىپ تۇرعان ۋاقىتتا اسكەري قۇراماعا حالقىمىزدىڭ حاس باتىرى قاراكەرەي قابانبايدىڭ ەسىمى بەرىلدى. وسى اسكەري قۇراما جانە اۋە قورعانىسى بريگاداسى جاۋىنگەرلەرى، باسقا دا اسكەري بولىمدەر ساربازدارى رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارلىق دەڭگەيدە وتەتىن وقۋ-جاتتىعۋ ساباقتارىندا ەرەكشە كوزگە ءتۇسىپ، حالقىمىزدىڭ ەرلىك داستۇرىنە ساي ەكەندىكتەرىن ۇنەمى كورسەتىپ كەلەدى.