|  | 

تۇلعالار

التايدىڭ ساڭىلاعى

Altaydn sanlagi
ءتۇس مەزگىلىندە زۋقا باتىر، ءۇيدىڭ قاسىندا اتىن ەرتتەپ تۇرعان ۇلىن ىزدەپ جۇرگەن بولىپ; ء“اي ءشامي، شەشەڭ شاقىرىپ جاتىر ۇيگە ءجۇر!” دەيدى. 
اتاسىنىڭ كىشى-كىرىم جۇمىستارعا جىبەرەتىنىنە ۇيرەنىپ العان ءشامي ۇيگە كىرىپ وتباسىنا كەلىپ ءبىر دىزەلەپ وتىرا قالادى. اناسى قىزىكە ونىڭ الدىنا ءبىر تاباق قۋىرداقتى اكەپ قويادى. ءشامي اپتەن قارنىڭ تويعىزعان سوڭ زۋقا باتىر ۇيگە كىرەدى دە بايبىشەسى قىزىكەگە، “قۋىرداقتىڭ مايىن ماعان اكەپ بەر!” دەيدى. قىزىكە انامىز ءبىر توستاعان مايدى وتاعاسىنا اكەپ بەرەدى. زۋقا اتامىز مايلى سورپانى ءبىر ۇرتتاپ بولعان سوڭ شاميگە بەرىپ مىنانى جۇتىپ ال دەيدى. 
ول كەزدە شاميمەن اعاسى شادەت، اتاسى نە ايتسا سونى ىستەي بەرەدى ەكەن. ويتكەنى وزىنەن ۇلكەن اعالارى شايماردانمەن ناسىرداي بولا الساق بىزدە اكەمىزدىڭ قاسىندا وتىرامىز دەيدى ەكەن. سونىمەن قارنىن اپتەن تويعىزعان ءشامي، شىنىداعى مايدى كوزىن جۇمىپ تۇرىپ الىپ جۇتىپ الادى. 
ءسويتىپ زۋقا اتامىز ەكىنتى مەزگىلىندە ءشاميدى كوكتوعايدان قىزى راقيمانىڭ ۇيىنە تىگىم ماشينكاسىن الىپ كەلۋگە اتتاندىرادى دا ەرتەڭ وسى ۋاقىتقا شەيىن ۇيگە ورال دەيدى. 
ەكى اۋداننىڭ اراسى ەكى تاۋلىك جول ەكەن. زۋقا اتامىز ءشاميدى سىناپ ءبىر تاۋلىك ۋاقىتقا شەيىن كەلەسىن دەيدى. 
سونىمەن ءشامي حاجى اتامىز الگى ەرتتەگەن جيرەن قاسقا اتىنا ءمىنىپ ەكىنتى مەزگىلىندە جولعا اتتانادى. ءتۇن ورتاسىندا ءبىر جەرگە كەلگەندە قاتتى بوران سوعىپ، قارا تۇمان بولىپ كەتەدى. استىنداعى اتى دا توقىراپ جۇرە المايدى دا ىقتاسىنعا كەلىپ تىڭدانىپ وتىرادى. 
اي قاراڭعى تۇندە ءشامي اتا، وسىندا توقتاپ، دەمالىپ ۇيىقتاپ قالادى. ءبىر زاماتتا قاسىنداعى جيرەن قاسقا اتى ءشامي اتامىزدى مۇرنىمەن تۇرتكىلەيدى. بۇدان ويانا كەلسە تاڭ اتىپ قالىپتى. ۇشىپ-تۇرىپ قايتا جولعا شىعىپ، ەكىنتىمەن نامازشام اراسىندا ارەڭ اپەكەسى راقيمانىڭ ۇيىنە كەلەدى. اپەكەسى ونى تاماقتاندىرىپ بولعان سوڭ ءشامي اتامىز ەرتە جاتىپ قالادى. تاڭەرتەن ەرتە تۇرىپ، تىگىم ماشينكاسىن الادى دا قايتا جولعا شىعادى. سونىمەن ەكى تاۋلىكتى اسقاندا اۋىلىنا تايايدى. 
زۋقا باتىر، ۇلىنىڭ ەندى كەلەدى دەگەن ۋاقىتىندا ءبىر توبەگە شىعىپ اڭدىپ وتىرادى. قاس قارايا ءشامي اتامىز دا كورىنەدى. اۋىلدىڭ شەتىنە تاياعاندا جيرەن قاسقا اتى جەرگە شوگىپ جۇرە الماي جىعىلادى. ونىمەن بىرگە ءشامي اتامىز بىرگە قۇلايدى. 
وسىنى كورىپ وتىرعان باتىر زۋقا بابامىزدىڭ ۇشىپ تۇرەگەلگەنىن كورگەن قاسىنداعى ىعاي-سىعايلار، ءشاميدىڭ قاسىنا شاۋىپ بارادى. سوندا ءشامي تالىقسىپ جاتسا دا اتىنىڭ موينىن سيپاپ تۇر ەكەن. 
الگى ىعاي-سىعايلار كەيىندەپ تۇرىپ ەكەۋىنىڭ قيمىلىنا قاراسا، قىزىل جيرەن ات قايتا تۇرەگەلىپ شاميگە تاعزىم ەتكەندەي الدىنا كەلىپ جۇگىنىپ تۇر ەكەن. 
جاڭاعى جەتىپ كەلگەن جولداستاردىڭ بىرەۋى اتتى جەتەكتەپ، ال بىرەۋى بولسا ءشاميدى ءوزى اتتارىنا مىڭگىزىپ ۇيگە الىپ كەلەدى. 
ءشامي اتامنىڭ وسى “جيرەن قاسقا” اتى التايدان باركولگە كەلگەن جىلدارى قارتايىپ ولگەن ەكەن. وسى ات تۋرالى ءبىر اڭگىمەنى تاعى ايتا كەتەيىن: 
ءبىر سوعىس كەزىندە ءشامي حاجى اتامىز جاردىڭ استىندا جاۋعا وق جاۋدىرىپ جاتقاندا جيرەن اتى دا وسىندا ونى اڭدىپ تۇرادى. مىلتىق داۋىسىنىڭ كوبەيىپ، يەسىنىڭ جاۋعا توتەپ بەرە المايتىنىن بىلگەن جيرەن قاسقا ات، ءشاميدىڭ قاسىنا كىسىنەپ كەلىپ سۇيەمەلدەپ جاتا قالادى. ءشامي اتامىز اتىنا مىنە سالا جيرەن قاسقا اتى ونى الا جونەلەدى دە ءبىر توبەشىكتىڭ ارتىنا اينالىپ كەتەدى. ءشامي اتامىز وسىندا تاعى ءبىر جاردىڭ استىنا تاسالانىپ جاتىپ جاۋعا وق جاۋدىرادى.

Kuddüs Çolpan

Related Articles

  • سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    تاريحتى تۇگەندەۋ، وتكەننىڭ شەجىرەسىن كەيىنگە جالعاۋ – اتادان بالاعا جالعاسقان ەجەلگى ءداستۇر. شەجىرە، ۇلت-رۋ، تايپا تاريحى – اتانى ءبىلۋ، ارعى تاريحتى ءبىلۋ بولىپ قالماستان ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى جولىنداعى باستان كەشكەن سان قيلى وقيعالارى مەن اۋىر تاعدىرىنان دا مول دەرەك بەرەدى. شەجىرە – تۇتاس حالىق تاريحىنىڭ ىرگەتاسى عانا ەمەس، ۇلت پەن ۇلىس تانۋدىڭ الىپپەسى  سانالادى. «قازاق حالقى 200-دەن اسا رۋدان قۇرالسا دا ءار رۋدىڭ ءوز شەجىرەسى بولعان. شەجىرەشىلەر ءجۇز، تايپا، رۋ، اتا تاريحىن تەرەڭ تالداي بىلگەن»(1). پاتشالىق رەسەيدىڭ داۋرەنى اياقتالار تۇستا قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان (1866-1937) العاشقى بولىپ قازاق تاريحىنىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتىپ، باشقۇرتتىڭ ايگىلى عالىمى ءۋاليدي توعانمەن كەزدەسىپتى. ءۋاليدي توعان ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «مەن بىرنەشە

  • ءتاڭىرى قالاۋى تۇسكەن جان

    ماندوكي قوڭىردىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي «ءتاڭىرى مەنى تاڭدادى»  مۇحتار ماعاۋين ماندوكي قوڭىر يشتۆان – وتانى ماجارستان عانا ەمەس، كۇللى تۇركى دۇنيەسى قاستەرلەيتىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنداعى كورنەكتى تۇلعا. شىڭعىس جورىعى تۇسىندا كارپات قويناۋىنداعى ماديارلار اراسىنان پانا تاپقان قۇمان-قىپشاق جۇرتىنىڭ تۋماسى ماندوكي قوڭىر وننان اسا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، بۇعان قوسا زەرتتەۋشىلىك قارىمى ەرەن، تۇران حالىقتارىنىڭ فولكلورلىق-دۇنيەتانىمدىق ساناسىن بويىنا دارىتقان عالىم. ول تۇركولوگيا عىلىمىمەن دەندەپ اينالىسىپ قانا قويماي، حح عاسىردىڭ ءتورتىنشى شيرەگىندە شىعىس پەن باتىس­تىڭ اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى، ميلليونداردىڭ ىقىلاس القاۋىنا بولەندى. ياكي ول حالىقتار اراسىن جاقىنداس­تىرعان مامىلەگەر، وزىقتارعا وي سالعان كورەگەن ەدى. زامانا العا جىلجىعان سايىن مەرەيتوي يەلەرى تۋرالى ايتىلاتىن جايتتار ەستەلىك پەن وتكەن شاق ەنشىسىنە كوشەدى. كوزى ءتىرى

  • نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى  جونىندە

    كەيىنگى كەزدە نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى جونىندە ءارتۇرلى اڭگىمەلەر شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. ونىڭ ءبىرى موڭعوليادان كەلگەن ءبىر تۋىسقانىمىز باسقا ءبىر بەلگىلى جەرلەسىمىزدىڭ نۇرالى باتىردىڭ زيراتى دەپ كيگىز ءۇي سياقتى سامان كىرپىشتەن قالانعان  ادەمى زيراتتىڭ جانىنا بارىپ قۇران وقىعانىنا كۋا بولعانىن كەلتىرىپتى. ول جىگىتتىڭ  كورگەنى دە، ايتىپ وتىرعانى دا شىڭدىق. ويتكەنى 1982 جىلعا دەيىن ەلدىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە  مەن دە سولاي  ويلادىم. اڭگىمە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مەن سول كەزدەگى وقيعادان باستاپ باياندايىن. مەن 1961 جىلى سەمەيدىڭ  مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلدىم. مەنى  سول كەزدەگى  س.م. كيروۆ اتىنداعى  كولحوزعا مال دارىگەرى ەتىپ جىبەردى. 1962 جىلى بۇل كولحوز «گورنىي» سوۆحوزىنا اينالدى. ءبىز بالا كەزىمىزدەن: «نۇرالى اتامىزدىڭ زيراتى س.م كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ جەرىندە ورنالاسقان،   بابامىز باتىر بولعان كىسى، ال ونىڭ جانىنداعى قابىردىڭ  ۇزىندىعى جەتى كەز، ءبىزدىڭ  بابامىزدان  دا  اسقان

  • الىستاعى اعايىننىڭ اتامەكەنگە ورالۋ جولىن تۇڭعىش اشقان قازاقتىڭ قاھارمان قىزى

    ول كىم دەيسىز عوي، تۋراسىن ايتسام ول ساعات زاقانقىزى. توقسانىنشى جىلدارداعى العاشقى كوش موڭعوليا قازاقتارتارىنان باستالعان. سول كوشتى العاش باستاعان ادام ساعات زاقانقىزى. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. جارعاق قۇلاعى جاستتىققا تيمەي، سوناۋ قيىن-قىستاۋ زامانىندا الىستاعى اعايىنداردىڭ جولىن اشقان وسى ادامدى قازاقتىڭ قاھارمان قىزى اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. “كوش باسشىسىمەن كورىكتى”  “كورگەنى جاقسى كوش باستار”  دەيدى اتام قازاق.   وسى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، وندا، ۇلكەن ءمان ماعىنا بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز.       بۇرىنعى اۋىل كوشىنىڭ وزىندە، كوش باسشىلارى ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءورىسىنىڭ جاعدايىنا قاراي، ءار مەزگىلدەگى اۋارايىنىڭ وزگەرىسىنە ساي، كوشىپ قونۋدا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلار  ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك  جۇكتەسە، موڭعوليادا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبىر جارىم عاسىر عۇمىر كەشكەن ەل جەرىنەن ،

  • كەنەسارى حانعا تاعزىم

    ءجۇز ەلۋ جىل! بيىل كەنەسارى حاننىڭ ءشايىت بولعانىنا ءبىر ءجۇز ەلۋ جىل تولدى. كەنەسارى عانا ەمەس. ناۋرىزباي باحادۇر سۇلتان، ەرجان سۇلتان، قۇدايمەندە سۇلتان. قىپشاق يمان باتىر، تاما قۇرمان باتىر، دۋلات بۇعىباي باتىر، دۋلات جاۋعاش باتىر، دۋلات مەدەۋ بي، قىلىشتىڭ ءجۇزى، نايزانىڭ سۇڭگىسى بولعان تاعى قانشاما ازامات. قازاق ورداسىنىڭ ەڭ سوڭعى جاراقتى جاساعىندا قالعان ءۇش مىڭنان استام الامان. ءبارى دە ءشايىت بولدى.كەنەسارى حاننىڭ، ونىڭ ەڭ سوڭعى جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ قاسيەتتى قانى شاشىلعان اقىرعى ساعاتتا ءتورت عاسىر بويى تورە تاڭبالى قىزىل تۋى جەلبىرەگەن ۇلى مەملەكەت قازاق ورداسى شايقالىپ بارىپ قۇلادى. الاش بالاسى سوناۋ ءۇيسىن، عۇن، تۇرىك زامانىنان تارتىلعان، التىن ورداعا جالعاسقان، قازاق ورداسىنا ۇلاسقان، ورتالىق ازيا توسىندە جيىرما عاسىردان استام، عالامات ۇزاق ۋاقىت

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: