ءيا، كەشەگى باتىر-جىراۋلارمەن بۇگىنگى گەنەرال ساعادات نۇرماعامبەتوۆتى سالىستىرعاندا، ولاردىڭ اراسىنداعى رۋحاني ۇندەستىكتى، جايساڭ جان الەمىندەگى جاراستىقتى مەڭزەگەن ەدىك. جىراۋ بابالار مەن ساردار ساعاداتتار ورتاسىنداعى ونەر ءورىسىن، ءسوز قاسيەتىن سارالاي بىلەر سىرلى ساباقتاستىقتى ويعا وزەك ەتتىك. ويتكەنى، ءبىزدى وسى ويعا اتالعان ءفيلمنىڭ ىشىندەگى كورەرمەندى اسەرگە بولەيتىن كەيبىر دەتالدار جەتەلەگەنى شىن.

ولاي بولسا، اتالعان تۋىندى جايلى از اياال. اتى ايتىپ تۇرعانداي دەرەكتى فيلم كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، قازاقستاننىڭ حالىق قاھارمانى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش قورعانىس ءمينيسترى، ارميا گەنەرالى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ جايلى سىر شەرتەدى. گەنەرال تۋرالى بۇرىن دا دەرەكتى فيلمدەر تۇسىرىلگەن. ءالى دە تۇسىرىلە بەرمەك. ءار قايسىسىنىڭ ءوز كوزدەگەن نىسانى، «جارق» ەتكىزەر جاڭالىعى بولاتىنى انىق. ويتكەنى، فيلمگە تىرەك بولار تۇلعادان ول تابىلادى. ءبىز كورگەن تۋىندى دا كوڭىلدەردى سونداي وزىندىك يىرىمىمەن تولقىتتى.
«قازاقفيلم» كينوستۋدياسى تۇسىرگەن ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى ساتىبالدى توكەەۆتىڭ وسى ەڭبەكتى ومىرگە اكەلۋىنە، گەنەرالمەن جاساعان سۇحباتى سەبەپ بولىپتى. سودان ەكى-ءۇش اي وتپەي حالىق قاھارمانى كوز جۇمعان. ول كىسىمەن سوڭعى تىلدەسۋى وزىنە ۇلكەن امانات ارقالاتىپ كەتكەندەي سەزىنگەن رەجيسسەر، اقىرى باتىر تۋرالى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرۋدى باستاعان.
«بۇرىنعى جاسالعان دۇنيەلەردى قاراپ وتىرىپ، ءبىز ءوز ەڭبەگىمىزدە اتاقتى گەنەرالدىڭ ەلگە بەيمالىم تۇستارىن، مادەني-رۋحاني ومىرگە جاقىندىعىن، وتباسىنا قاتىستى ءالى ايتىلماعان تاقىرىپتى كورسەتۋگە تىرىستىق» دەيدى س.تەكەەۆ.
ساعادات نۇرماعامبەتوۆ دەسە گەنەرال، سىرەسكەن فورمالى، قاتاڭ كەيىپتى اسكەري ادام ەلەستەيتىنى شىن. كوبىنە ونىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسقانىن، كەيىن ءتۇرلى اسكەري ورگاندا لاۋازىمدى قىزمەت ەتكەنىن ەستيمىز. جانە قازاقستاننىڭ العاشقى قورعانىس ءمينيسترى رەتىندە تانيمىز.

ال، بىلايعى ومىردە ونىڭ كىتاپ وقۋعا سونداي قۇمار ەكەنىن، مۋزىكانى جانى قالايتىنىن ەستىمەگەنبىز. گەنەرالدىڭ ءۇيى كادىمگى سوۆەت وداعى كەزىندەگى ءمۇيىزى قاراعايداي جازۋشىلاردىڭ ۇيىندەي ءبىر قابىرعا تولى كىتاپپەن كومكەرىلگەن ەكەن. قىزى سالتانات اكەسىنىڭ جاڭا شىققان ادەبيەتتى قۇر جىبەرمەي وقيتىنىن ەسكە الادى. «جاڭا باسىلعان كىتاپ بولسا وقۋىم كەرەك، ويتكەنى وندا مەن بىلمەيتىن دۇنيەلەر بولاتىنى انىق» دەيدى ەكەن ارميا گەنەرالى.
بالالىق شاعى تۋرالى ايتقاندا حالىق قاھارمانى «مەن مەكتەپتە تاريح پەن جاعىراپيا ساباقتارىن قاتتى جاقسى كوردىم. سول ءۇشىن وسى پاندەردەن ۇنەمى «بەس» دەگەن باعا الۋشى ەدىم» دەگەن ەدى. سول بالا كەزدەگى كىتاپقۇمارلىق، تاريح پەن جاعىراپياعا قىزىعۋشىلىق، ول كىسىنى كىتاپسۇيەر گەنەرالعا اينالدىرماۋى مۇمكىن ەمەس قوي دەپ ويلايسىز.
بارىنەن دە باتىردىڭ كىتاپپازدىعى تۋرالى كلاسسيك جازۋشى ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆتىڭ ەستەلىگى ايشىقتى بولدى. «بىردە اڭگىمەلەسىپ وتىردىق. ءسوز اراسىندا ساعادات ماعان باتىستىق الدەبىر جازۋشى تۋرالى ايتا باستادى. الايدا، مەن ول اڭگىمە قىلىپ وتىرعان قالامگەردى بىلمەيتىن بولىپ شىقتىم. جازۋشى بولا تۇرىپ، اسكەري گەنەرالعا ءمالىم اۆتوردى تانىماۋ ماعان ۇيات بولدى» دەيدى قازاق ادەبيەتىنىڭ ارداگەرى اقتارىلا سويلەپ.
قازاقتىڭ ايگىلى جازۋشىسى مەن اتاقتى گەنەرالى اراسىندا رۋحاني بايلانىس بولعان. كەزىندە «قان مەن تەر» رومانى جەلىسى بويىنشا فيلم تۇسىرىلگەندە، اسكەريلەر دە قاتىسىپتى. ەكى تۇلعا اراسىنداعى بايلانىس سول كەزدەرى ءتىپتى ارتا تۇسكەن. ونىڭ ۇستىنە، ساعاداتتاي سارداردىڭ رۋحاني ومىرگە، كىتاپ الەمىنە دەگەن ەرەكشە ىقىلاسى جازۋشى مەن اراداعى قاتىناستى تىپتەن قويۋلاتا تۇسكەنى انىق.

ال، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى الىبەك دىنىشەۆ گەنەرالدىڭ ءوز كونتسەرتىنە قالماي كەلەتىنىن ەسىنە الدى. «ساحنادا ونەر كورسەتىپ تۇرىپ، زالعا كوز سالعان ساتتە، الدىڭعى قاتاردا قول سوعىپ، شابىتتاندىرىپ وتىرعان ساعادات قوجاقىمەتۇلىن كورەتىنمىن. سول كەزدە ءتىپتى قاناتتانىپ، قۋانىپ كەتەتىنمىن» دەيدى ءانشى.
قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى ءجانيا اۋباكىروۆا دا گەنەرالدىڭ مۋزىكاعا دەگەن كوزقاراسى جوعارى ەكەنىن تەبىرەنە ايتتى. اقىرى ول حالىق قاھارمانىن ءبىر جولعى پيانينو شەبەرلەرىنىڭ حالىقارالىق كونكۋرسىنا قازىلار القاسى قاتارىندا مۇشە بولۋعا شاقىرادى. «ۇسىنىستى قابىل العان باتىر ونەر باسەكەسىندە باستان-اياق وتىرا الماسا دا، وزىنە ءتيىستى مىندەتىن ءمىنسىز ورىندادى» دەيدى ج.اۋباكىروۆا.
ساعادات قوجاقىمەتۇلى ءوزى ءان ايتىپ، كۇي شەرتپەسە دە، دومبىرانى قاتتى جاقسى كورىپتى. قازاقتىڭ قاسيەتتى اسپابىنا قۇرمەتى جوعارى بولعان. سوعان ساي، دەرەكتى فيلم دە كۇمبىرلى كۇي، اۋەلەگەن ءداستۇرلى اندەرمەن ارلەنىپ وتىردى. ادەتتەگى سوعىس جاعدايىن، ساقىرلاعان قارۋ-جاراق، كەڭەس وداعىنا قىزمەت ەتكەن تاريحتى قاۋزاعان دۇنيەدەن بولەك، ءفيلمنىڭ وزىنە ءتان جىلىلىعى دا وسىندا بولسا كەرەك.
ءومىرى اسكەري قىزمەتتە وتكەن، كەيىن تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ قورعانىس سالاسىن بەكەمدەگەن نار تۇلعانىڭ ادامي قاسيەتتەرى تۋرالى دا ايتىلدى. «جەكەشەلەندىرۋ كەزىندە دە ءبىر ساباق ءجىپ المادى» دەيدى گەنەرالدىڭ ادالدىعىنا ءتانتى قالامگەر ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ. راسىندا حالقىنا قارانارداي ەڭبەك ەتكەن تۇلعانىڭ ءومىرى قاراپايىم بولعان. ونى قول استىندا قىزمەت ەتكەن ساردارلار دا سۇيىنە ەسكە الدى. ومىرلىك سەرىگى دە وزىنە ساي كەزىككەن ادام بولىپتى. ەكەۋى تاشكەنتتە تابىسقان. العانى تاتار قىزى ەكەن. اسكەري سالادا قىزمەت اتقارعان لاۋازىمدى ساعاداتتىڭ اتىنا سىن كەلتىرمەگەن سۇڭعىلا جان، ونىڭ ءمانسابىن پايدالانىپ، قىزمەتتىك وكىلدىگىن ءوز مۇددەسىنە يكەمدەپ كورمەگەن. ءبىر عانا مىسال، گەنەرالدىڭ قىزمەتتىك ماشيناسى ءۇيىنىڭ ەسىك الدىندا تۇرسا دا، الىستاعى بازارعا ازىق-تۇلىك الۋ ءۇشىن جاياۋ كەتە بەرەدى ەكەن. بۇنى – وزىندىك ۇستانىمى بار، ۇلىق مىنەزدى تۇلعاعا سايكەسە ءبىلۋ، ايتقىزباي ءتىل تابىسۋ دەسەك دۇرىس بولار.

حالىق قاھارمانى، ارميا گەنەرالى ساعادات نۇرماعامبەتوۆتىڭ ەلى ءۇشىن جاساعان ەسەلى ەڭبەگى ءبىر ەمەس، ونداعان ءفيلمنىڭ بەلىن مايىستىراتىنى انىق. ول كىسىنىڭ قازاقستان العاش تاۋەلسىزدىك العان كەزدەگى نولدەن باستالعان قورعانىس سالاسىنىڭ ىرگەسىن قالاۋ، ەلدەگى قارۋ-جاراقتى رەسەيگە بەرمەيمىز دەگەن تاباندىلىعى، كوپتەگەن ۇشاقتاردى اسكەري ديپلوماتيامەن قايتارىپ العانى، ۇلتتىق كادر جەتىسپەي جاتقاندا، كەزىندەگى وداقتاس رەسپۋبليكالاردا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ۇلت اسكەريلەرىن «قانى قازاق بولسا كەلسىن» دەپ شاقىرۋى قالاي ايتساڭ دا جاراساتىن، جۇرەگى ەلىم جەپ سوعاتىن جانعا لايىن قاسيەتتەر. ءبىز تەك ءبىر تۋىندىدان كورگەن اسەرىمىزدى عانا تام-تۇمداپ جەتكىزگەن بولدىق. ال، اتاقتى گەنەرالدىڭ ءالى تالاي اقتارىلماعان سىر ساندىعى، اشىلماعان قۇپياسى جاتقانى انىق. بۇنى تۇساۋكەسەر سوڭىندا حالىق قاھارمانى، ساعادات نۇماعامبەتوۆتىڭ ءىزباسارى گەنەرال-لەيتەنانت باقىتجان ەرتاەۆ تا ايتتى. «شىنىنا كەلسەك ءبىز بۇل ءبىر عانا فيلىممەن قاناعاتتانبايمىز، ول كىسى تۋرالى تۇسىرىلەتىن دۇنيە ءالى جالعاسادى. سەبەبى، ونىڭ مۇراعاتتا اشىلماي جاتقان ءالى تالاي تىڭ دۇنيەلەرى بار» دەدى ب.ەرتاەۆ.
ءفيلمنىڭ تۇساۋكەسەرىنە اسكەري سالانىڭ قايراتكەرلەرى، زيالى قاۋىم، سوعىس ارداگەرلەرى، ساعادات نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى «جاس ۇلان» مەكتەبىنىڭ وقۋشىلارى قاتىستى. ءراسىم سوڭىندا كەيبىر ونەر قايراتكەرلەرىنە، ءفيلمنىڭ رەجيسسەرىنە ساعادات نۇرماعامبەتوۆ اتىنداعى ءتوس بەلگى تاعىلدى.
قورتىندىلاي ايتقاندا، باتىر تۋرالى جاڭا دەرەكتى ءفيلمنىڭ وزىندىك ايتارى بار، ىزدەنىسپەن جاسالعان تۋىندى دەۋگە بولادى. ال، ەسىمى قازاق تاريحىنىڭ التىن پاراعىنا ايشىقپەن جازىلعان اتاقتى ساردار، ايگىلى قولباسى ساعادات نۇرماعامبەتوۆ تۋرالى ءالى كوركەم كارتينالار جاسالىپ، سەريالى فيلمدەر دە تۇسىرىلەدى دەپ سەنەمىز.

مۇرات الماسبەكۇلى

فوتو: باۋىرجان جۋاسباەۆ

baq.kz