Iä, keşegi batır-jıraularmen bügingi general Sağadat Nwrmağambetovtı salıstırğanda, olardıñ arasındağı ruhani ündestikti, jaysañ jan älemindegi jarastıqtı meñzegen edik. Jırau babalar men sardar Sağadattar ortasındağı öner örisin, söz qasietin saralay biler sırlı sabaqtastıqtı oyğa özek ettik. Öytkeni, bizdi osı oyğa atalğan fil'mniñ işindegi körermendi äserge böleytin keybir detaldar jetelegeni şın.

Olay bolsa, atalğan tuındı jaylı az ayaal. Atı aytıp twrğanday derekti fil'm Keñes Odağınıñ batırı, Qazaqstannıñ Halıq Qaharmanı, Qazaqstan Respublikasınıñ twñğış qorğanıs ministri, Armiya generalı Sağadat Nwrmağambetov jaylı sır şertedi. General turalı bwrın da derekti fil'mder tüsirilgen. Äli de tüsirile bermek. Är qaysısınıñ öz közdegen nısanı, «jarq» etkizer jañalığı bolatını anıq. Öytkeni, fil'mge tirek bolar twlğadan ol tabıladı. Biz körgen tuındı da köñilderdi sonday özindik iirimimen tolqıttı.
«Qazaqfil'm» kinostudiyası tüsirgen filmniñ rejisseri Satıbaldı Tökeevtiñ osı eñbekti ömirge äkeluine, Generalmen jasağan swhbatı sebep bolıptı. Sodan eki-üş ay ötpey Halıq Qaharmanı köz jwmğan. Ol kisimen soñğı tildesui özine ülken amanat arqalatıp ketkendey sezingen rejisser, aqırı batır turalı derekti fil'm tüsirudi bastağan.
«Bwrınğı jasalğan dünielerdi qarap otırıp, biz öz eñbegimizde ataqtı generaldıñ elge beymälim twstarın, mädeni-ruhani ömirge jaqındığın, otbasına qatıstı äli aytılmağan taqırıptı körsetuge tırıstıq» deydi S.Tekeev.
Sağadat Nwrmağambetov dese general, siresken formalı, qatañ keyipti äskeri adam elesteytini şın. Köbine onıñ Ekinşi düniejüzilik soğısqa qatısqanın, keyin türli äskeri organda lauazımdı qızmet etkenin estimiz. Jäne Qazaqstannıñ alğaşqı qorğanıs ministri retinde tanimız.

Al, bılayğı ömirde onıñ kitap oquğa sonday qwmar ekenin, muzıkanı janı qalaytının estimegenbiz. Generaldıñ üyi kädimgi Sovet Odağı kezindegi müyizi qarağayday jazuşılardıñ üyindey bir qabırğa tolı kitappen kömkerilgen eken. Qızı Saltanat äkesiniñ jaña şıqqan ädebietti qwr jibermey oqitının eske aladı. «Jaña basılğan kitap bolsa oquım kerek, öytkeni onda men bilmeytin dünieler bolatını anıq» deydi eken Armiya generalı.
Balalıq şağı turalı aytqanda Halıq Qaharmanı «men mektepte tarih pen jağırapiya sabaqtarın qattı jaqsı kördim. Sol üşin osı pänderden ünemi «bes» degen bağa aluşı edim» degen edi. Sol bala kezdegi kitapqwmarlıq, tarih pen jağırapiyağa qızığuşılıq, ol kisini kitapsüyer generalğa aynaldırmauı mümkin emes qoy dep oylaysız.
Bärinen de batırdıñ kitappazdığı turalı klassik jazuşı Äbdijämil Nwrpeyisovtıñ esteligi ayşıqtı boldı. «Birde äñgimelesip otırdıq. Söz arasında Sağadat mağan batıstıq äldebir jazuşı turalı ayta bastadı. Alayda, men ol äñgime qılıp otırğan qalamgerdi bilmeytin bolıp şıqtım. Jazuşı bola twrıp, äskeri generalğa mälim avtordı tanımau mağan wyat boldı» deydi qazaq ädebietiniñ ardageri aqtarıla söylep.
Qazaqtıñ äygili jazuşısı men ataqtı generalı arasında ruhani baylanıs bolğan. Kezinde «Qan men ter» romanı jelisi boyınşa fil'm tüsirilgende, äskeriler de qatısıptı. Eki twlğa arasındağı baylanıs sol kezderi tipti arta tüsken. Onıñ üstine, Sağadattay sardardıñ ruhani ömirge, kitap älemine degen erekşe ıqılası jazuşı men aradağı qatınastı tipten qoyulata tüskeni anıq.

Al, Qazaqstannıñ halıq ärtisi Älibek Dinişev generaldıñ öz koncertine qalmay keletinin esine aldı. «Sahnada öner körsetip twrıp, zalğa köz salğan sätte, aldıñğı qatarda qol soğıp, şabıttandırıp otırğan Sağadat Qojaqımetwlın köretinmin. Sol kezde tipti qanattanıp, quanıp ketetinmin» deydi änşi.
Qazaqstan memlekettik sıylığınıñ iegeri, Qazaqstannıñ halıq ärtisi Jäniya Äubäkirova da generaldıñ muzıkağa degen közqarası joğarı ekenin tebirene ayttı. Aqırı ol Halıq Qaharmanın bir jolğı pianino şeberleriniñ halıqaralıq konkursına qazılar alqası qatarında müşe boluğa şaqıradı. «Wsınıstı qabıl alğan batır öner bäsekesinde bastan-ayaq otıra almasa da, özine tiisti mindetin minsiz orındadı» deydi J.Äubäkirova.
Sağadat Qojaqımetwlı özi än aytıp, küy şertpese de, dombıranı qattı jaqsı köripti. Qazaqtıñ qasietti aspabına qwrmeti joğarı bolğan. Soğan say, derekti fil'm de kümbirli küy, äuelegen dästürli ändermen ärlenip otırdı. Ädettegi soğıs jağdayın, saqırlağan qaru-jaraq, Keñes Odağına qızmet etken tarihtı qauzağan dünieden bölek, fil'mniñ özine tän jılılığı da osında bolsa kerek.
Ömiri äskeri qızmette ötken, keyin täuelsiz Qazaqstannıñ qorğanıs salasın bekemdegen nar twlğanıñ adami qasietteri turalı da aytıldı. «Jekeşelendiru kezinde de bir sabaq jip almadı» deydi generaldıñ adaldığına tänti qalamger Äbdijämil Nwrpeyisov. Rasında halqına qaranarday eñbek etken twlğanıñ ömiri qarapayım bolğan. Onı qol astında qızmet etken sardarlar da süyine eske aldı. Ömirlik serigi de özine say kezikken adam bolıptı. Ekeui Taşkentte tabısqan. Alğanı tatar qızı eken. Äskeri salada qızmet atqarğan lauazımdı Sağadattıñ atına sın keltirmegen swñğıla jan, onıñ mänsabın paydalanıp, qızmettik ökildigin öz müddesine ikemdep körmegen. Bir ğana mısal, generaldıñ qızmettik maşinası üyiniñ esik aldında twrsa da, alıstağı bazarğa azıq-tülik alu üşin jayau kete beredi eken. Bwnı – özindik wstanımı bar, wlıq minezdi twlğağa säykese bilu, aytqızbay til tabısu desek dwrıs bolar.

Halıq Qaharmanı, Armiya generalı Sağadat Nwrmağambetovtıñ eli üşin jasağan eseli eñbegi bir emes, ondağan fil'mniñ belin mayıstıratını anıq. Ol kisiniñ Qazaqstan alğaş täuelsizdik alğan kezdegi nölden bastalğan qorğanıs salasınıñ irgesin qalau, eldegi qaru-jaraqtı Reseyge bermeymiz degen tabandılığı, köptegen wşaqtardı äskeri diplomatiyamen qaytarıp alğanı, wlttıq kadr jetispey jatqanda, kezindegi odaqtas respublikalarda eñbek etip jürgen wlt äskerilerin «qanı qazaq bolsa kelsin» dep şaqıruı qalay aytsañ da jarasatın, jüregi elim jep soğatın janğa layın qasietter. Biz tek bir tuındıdan körgen äserimizdi ğana tam-twmdap jetkizgen boldıq. Al, ataqtı generaldıñ äli talay aqtarılmağan sır sandığı, aşılmağan qwpiyası jatqanı anıq. Bwnı twsaukeser soñında Halıq Qaharmanı, Sağadat Nwmağambetovtıñ izbasarı general-leytenant Baqıtjan Ertaev ta ayttı. «Şınına kelsek biz bwl bir ğana filimmen qanağattanbaymız, ol kisi turalı tüsiriletin dünie äli jalğasadı. Sebebi, onıñ mwrağatta aşılmay jatqan äli talay tıñ dünieleri bar» dedi B.Ertaev.
Fil'mniñ twsaukeserine äskeri salanıñ qayratkerleri, ziyalı qauım, soğıs ardagerleri, Sağadat Nwrmağambetov atındağı «Jas Wlan» mektebiniñ oquşıları qatıstı. Räsim soñında keybir öner qayratkerlerine, fil'mniñ rejisserine Sağadat Nwrmağambetov atındağı tös belgi tağıldı.
Qortındılay aytqanda, batır turalı jaña derekti fil'mniñ özindik aytarı bar, izdenispen jasalğan tuındı deuge boladı. Al, esimi qazaq tarihınıñ altın parağına ayşıqpen jazılğan ataqtı sardar, äygili qolbası Sağadat Nwrmağambetov turalı äli körkem kartinalar jasalıp, serialı fil'mder de tüsiriledi dep senemiz.

Mwrat Almasbekwlı

Foto: Bauırjan Juasbaev

baq.kz