|  | 

تاريح

شىڭعىس حان – ساتقىندىق ولشەمى !

سونىمەن جەم جەمگە كەلگەندە كىمنىڭ كىم ەكەنىن بىلدىك. وكىنىش وزەكتى ورتەپ بارادى. ءوز جەرىندە دىلدىك شايقاستا وپات بولعان مانگۇرتتەر بىلاي تۇرسىن، قانىم دەپ وزگە جۇرتتاعى اعايىنا قۇشاق جايعان شىن قازاقتار ىشتەن شالىپ جىعار، ءساتتى كەلسە ساتىپ پايدا كورۋگە بار ماڭگۇرتتەردى دە قۇشاعىنا الىپتى. سورلى قازاق بولىپ تاعى سان سوقتىق. قازاق دەسەڭ وزىڭە تيەدى، بارشا ەلىم دەپ ەڭىرەپ كەلگەن اعايىندارعا توپىراق شاشۋدان اۋلاقپىن. دەگەنمەن كەيبىر ادامدار اتا قوڭىستا رەسەيدى يەمدەنگەن كۇشتەردىڭ گەنوتسيدىمەن، ەزگىسىن كورىپ ۇلاڭعايىر جەردى ساقتاپ قالعان قازاقتىڭ تەكتىلىگىنە كۇمان كەلتىرگەندەي. قازاق حاندارىنىڭ اتاسى – شىڭعىس حاندى قازىرگى مونگولياعا عىلىمي دالەلسىز تەلىپ الەك. وسىعان قاراپ وتىرىپ سول ادامدار قۇددى حالحا ەلىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ جۇرگەن جانسىزدارداي كورىنەدى. سەبەبى سول جاقتاعى اعايىندارعا شىڭعىس حاندى حالحا دەگىزىپ، بىزگە ولاردى جەك كورگىزدىرگىسى كەلىپ جۇرگەندەي بولادى. ءيا، شىنىمەن شىڭعىس حان بىزگە نە ءۇشىن كەرەك دەيتىن ادامدارعا ايتارىم – وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعاندارىڭىزداي جوق دەگەندە بۇيرەگىن جات جۇرتقا بۇرعان «حالحا ماڭگۇرتەردى» انىقتاۋ ءۇشىن قاجەت. كۇندەردىڭ كۇنى قازاق شەجىرەشى تاريحشى عالىمدارمەن حالحا تاريحشىلارى بەتتەسىپ اۆسترونەمىستىك رەسەي تاريحشىلارى جازعان جالعان تاريحي دەرەك جويلىپ تەمىرشىڭ قاھان تۇركى سوسىن 1465 جىلعا دەيىن مۇعۇل، ودان كەيىن قازاق بولىپ شىققاندا نە دەيسىزدەر ؟ حالحالاردىڭ ورنىنداعى ءبىز سول مۇعۇلمىز، شىڭعىسحان مىنە قازىرگى مونگول دەپ كورسەتەتىن بىردە ءبىر تاريحي ايعاق جوق، ونى ءبارى بىلەدى. شىڭعىس حاندى قازاق دەپ تاريحي شىنايى ءتۇپ نەگىز ادەبيتەردى وقىپ جۇرگەن قاراپايىم قازاق سىزدەردى دە بىزدىدە قويدى ال مىنا تومەندەگى تەرەڭ ءبىلمدى حالىق ارالىق دەڭگەيدەگى مىن كىسىلەردىڭ ايتقاندارىنا نە دەيسىزدەر ەگەر شىنىمەن شىڭعىس حان حالحا دەگەن پىكىرلەرىڭزگە ادال بولساڭىزدار وسى كىسلەرگە حاتى جازىڭىزدار كورەيىك سوسىن بىلىمدەرىڭىز قانشا دەڭگەيدە ەكەنىن.

مۇرات جۇرىنوۆ
قازاقستاننىڭ عىلىم اكادەمياسى شىڭعىسحاندى تۇركى دەپ مويىندادى وسى سىلتەمەدە تولىق دەرەك بارhttp://ult.kz/?p=12991

دارحان قۋىندىقۇلى قىدىءرالى
ال بۇلاراعا وي تۇرتكى بولعان دالەلدەر مىن تومەندەگى دەرەكتەر

ينوكو ماگاكي 1229 -1273 گگ

ماركو پولو 1271 -1286 گگ

پلانو كارپيني 1248-1252 گگ
بۇل دۇنيەلەر شىڭىعس حاندى حالاح دەپ الەك بولىپ جۇرگەندەرگە ارنالدى. ال شىڭىعىس حانان قۇتىلاماي جۇرگەندەرە ايتارىم بۇگىنگى زاماندا : ۇلاڭعايىر جەر بار ەل بار، اتتەڭ ورىسقۇلدار ت.ت دەگىزىپ اڭگىمە ايتقىزىپ ودان قالسا اللا دەگىزىپ دىڭگە مويىنسۇندىرعان ادامدار شىڭعىس حاننىڭ ۇرپاقتارى سولاردىڭ ارقاسىندا قازاقتار جەر باسىپ ءجۇرمىز.

سوندىقتان ءبىز ءۇشىن

شىڭعىس حان قازاق جانە قازاق !!!!!!!!

© قازاق الاشۇلى

Related Articles

  • وا قورعانىسقا قارجىنى نە سەبەپتى ارتتىردى؟ كاسپيدەن ۋكرايناعا زىمىران ۇشىرعان رەسەي سۋدى لاستاپ جاتىر ما؟

    ەلنۇر ءالىموۆا قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، وزبەكستان جانە ازەربايجان اسكەرى بىرىگىپ وتكىزگەن «بىرلەستىك-2024» جاتتىعۋى. ماڭعىستاۋ وبلىسى، شىلدە 2024 جىل. قازاقستان قورعانىس مينيسترلىگى تاراتقان سۋرەت.  ورتالىق ازيا ەلدەرى قورعانىس شىعىنىن ارتتىردى، مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ «قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ەكى ەسە كوپ ءوندىرۋدى جوسپارلاپ وتىر، الايدا ۇكىمەت بۇل سالادا جۇمىس كۇشىنىڭ ازايعانىن ەسەپكە الماعان». «كاسپي تەڭىزىنەن ۋكرايناعا زىمىران ۇشىرىپ جاتقان رەسەي تەڭىزدىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن ۋشىقتىرىپ جاتىر». باتىس باسىلىمدارى بۇل اپتادا وسى تاقىرىپتارعا كەڭىرەك توقتالدى. ورتالىق ازيا قورعانىس شىعىنىن ارتتىردى. مۇنىڭ استارىندا نە جاتىر؟ اقش-تاعى «امەريكا داۋىسى» سايتى ۋكرايناداعى سوعىس ءتارىزدى ايماقتاعى قاقتىعىستار كۇشەيگەن تۇستا ورتالىق ازيا ەلدەرى قورعانىس سالاسىنا جۇمسايتىن اقشانى ارتتىرعانىنا نازار اۋداردى. بىراق ساراپشىلار مۇنداي شىعىن تۇراقتىلىققا سەپتەسەتىنىنە كۇمان كەلتىردى. ستوكگولمدەگى بەيبىتشىلىكتى

  • حريستيان ميسسيونەرلەرىنىڭ قۇمداعى ىزدەرى

    ورىنى: قاشقار ق-سى; جىلى: 1933 ج; اتى-ءجونى: قابىل احوند; ءدىنى: حريستيان; تۇسىنىكتەمە: بۇل جىگىتتىڭ كەيىنگى ەسىمى قابىل احوند، حريستيان ءدىنىن قابىلداعان العاشقى ۇيعىر. كەيىن ءدىني سەنىمىنە بايلانىستى ولتىرىلگەن. سۋرەت ەۋروپاداعى ميسسيونەرلىك مۋزەي ارحيۆىندە ساقتاۋلى. اتالعان مۋزەيدە جۇزدەگەن حريستيان ۇيعىر وكىلدەرىنىڭ سۋرەتى ساقتالعان. 1930 جىلدارى حريستيان ۇيعىرلارىنا تۇرعىلىقتى مۇسىلماندار مەن اكىمشىلىك بيلىك تاراپىنان قىسىم كورسەتىلە باستاعان سوڭ ءبىر ءبولىمى ميسسيونەرلەرگە ىلەسىپ ەۋروپا ەلدەرىنە “ھيجراعا” كەتتى. القيسسا حريستيان الەمىنىڭ قاشقارياعا باسا ءمان بەرۋى اسىرەسە ياقۇپ بەك مەملەكەتى كەزەڭىندە جاڭا مۇمكىندىكتەردى قولعا كەلتىردى. 1860-70 جج. قاشقاريانىڭ تسين يمپەرياسىنا بايلانىستى كوڭىل كۇيىن جاقسى پايدالانعان حريستيان الەمى ءۇندىستان مەن تيبەت ارقىلى قاشقارياعا مادەني ىقپالىن جۇرگىزە باستادى. ولاردىڭ ماقساتى بۇل ايماقتى رەسەي يمپەرياسىنان بۇرىن ءوز ىقپالىنا

  • ايتپاي كەتتى دەمەڭىز… (تيبەت ءارحيۆى تۋرالى)

    التايدان اۋعان ەل تۋرالى تاريحي جازبالاردا وقتىن-وقتىن ايتىلعانى بولماسا ءيسى قازاق جۇرتىنا تيبەت تۋرالى تۇسىنىك ءالى كۇنگە دەيىن بەيمالىم. اسىرەسە تيبەت جازبا دەرەكتەرىندە كۇللى تۇركى بالاسىنىڭ تاريحى تۋرالى تىڭ دەرەكتەردىڭ كومۋلى جاتقانىن تىپتەن بىلە بەرمەيمىز. تيبەت- تاريحي دەرەكتىڭ ەڭ كوپ ساقتالعان ايماعى سانالادى. مادەني، ادەبي، رۋحاني جانە تاريحي ءتۇرلى دەرەكتەردىڭ ىقىلىم زاماننان بەرى جاقسى ساقتالۋىمەن سىرت الەمدى وزىنە باۋراپ كەگەن تيبەت جۇرتىنا 19 عاسىردان باستاپ باتىس ەكسپەديتسياسى باسا نازار اۋدارىپ كەشەندى زەرتتەۋلەر جاسادى. سونىڭ نەگىزىندە تيبەتتەگى كەيبىر سالالىق بايىرعى دەرەكتەر باتىسقا كوشىرىلدى. ەسەسىنە تيبەتتانۋ عىلىمى قالىپتاستى. جاعىرافيالىق ورنالاسۋى تىم ۇزاق بولعاندىقتان تيبەتتانۋ عىلىمى قازاق جۇرتىنا قاجەتتىلىك تۋدىرمادى. تيبەتتانۋمەن نەگىزىندە الپاۋىت كۇشتەر اينالىستى. ولار تيبەت جۇرتىن يگەرۋدى باسقا قىرىنان باعالادى. تيبەتتە

  • دەموگرافيالىق ساراپتاما

    1-ءشى سۋرەت قازاقتار; دەموگرافيالىق احۋال 1949-2020 جج. ارالىعىن سالىستىرمالى كورسەتكەن. 1949 جىلعا دەيىن، اتاپ ايتقاندا كوممۋنيستىك قىتاي ۇكىمەتى ورناعانعا دەيىن شىنجاڭ ولكەسىنىڭ سولتۇستىك بولىگىندە قازاقتار، وڭتۇستىك بولىگى قاشقاريادا ۇيعىرلار باسىم ساندى ۇستادى. 1951-54 جىلدارى ۇلتتىق مەجەلەۋ كەزىندە ورتالىق ۇكىمەت قۇرعان كوميسسيا ساراپتاماسى بويىنشا ۇلتتىق اۆتونوميالىق تەرريتوريانى انىقتاۋ مىنا ەكى باعىتتا جۇرگىزىلدى. ولار: ءبىرىنشى، ۇلتتىق اۆتونوميانى مەجەلەۋ بويىنشا ونىڭ اتاۋىن تۇراقتاندىرۋ. وسى بويىنشا ءۇش اتاۋ ۇسىنىلدى: *شىعىس تۇركىستان اۆتونوميالىق فەدەراتسيالىق رەسپۋبيليكاسى; *ۇيعىرستان اۆتونوميالىق رەسپۋبيليكاسى; *شىنجاڭ اۆتونوميالى رەسپۋبيليكاسى. ەكىنشى، اۆتونوميانىڭ اكىمشىلىك تۇرپاتىن انىقتاۋ; وسى بويىنشا: *فەدەرەتسيالىق تۇرپات; *اۆتونوميالىق وبلىس جانە وكۋرگ تۇرپات; *ايماق جانە اۋدان دارەجەلى اۆتونوميالىق وكۋرگ تۇرپاتى. مەجەلەۋ كوميسسياسى اتالعان ەكى باعىتتا ساراپتاما ناتيجەسىن قورىتىندىلادى. كوميسسيا قورىتىندىسى بويىنشا شىنجاڭ ولكەسىنىڭ

  • باقسىلار ينستيتۋتى

    ساراپتاما (وقىساڭىز وكىنبەيسىز) ءبىرىنشى، ىلكىدە تۇركى بالاسىندا ارنايى قاعان قۇزىرەتى ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن كورىپكەل باقسىلار ينستيتۋتى بولعان. اتى باقسى بولعانىمەن حاننىڭ قىرىق كىسىلىك اقىلشىسى ەدى. كورىپكەل باقسىلار حان كەڭەسى كەزىندە الداعى قاندايدا ءبىر ساياسي وقيعا مەن سيتۋاتسيانى كۇنى بۇرتىن بولجاپ، ءدوپ باسىپ تالداپ ءھام ساراپتاپ بەرە الاتىن سونى قابىلەتتىڭ يەسى-ءتىن. ولاردى ساياسي كورىپكەلدەر دەپ اتاسا دا بولادى. حان ەكىنشى ءبىر ەلدى جەڭۋ ءۇشىن بىلەك كۇشىنەن بولەك كورىپكەل باقسىلاردىڭ ستراتەگيالىق بولجاۋىنا دا جۇگىنەتىن. قارسىلاس ەلدىڭ كورىپكەل باقسىلارى دا وڭاي ەمەس ارينە. ەكىنشى، ۋاقىت وتە كەلە ساياسي كورىپكەل باقسىلار تۇركىلىك بولمىستاعى ستراتەگيالىق مەكتەپ قالىپتاستىردى. تۇركى باقسىلارى قىتاي، ءۇندى، پارسى، ۇرىم ەلدەرىن جاۋلاپ الۋدا ماڭىزدى ءرول اتقاردى. ول كەزدەگى جاھاندىق جاۋلاسۋلار جەر، سۋ،

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: