اشىق حات
قۇرمەتتى، نۇرسۇلتان ءابىشۇلى!
ءسىز جاڭا تاعايىنداعان مينيستر ە. ساعاديەۆ بۇكىل ءبىلىم، عىلىم جانە مادەنيەت سالاسىندا رەفورما ەمەس، توڭكەرىس جاساماقشى. ال الەمدىك تاجىريبەدە ءبىلىم، ءتىل ماسەلەسى جانە مادەنيەت ەۆوليۋتسيالىق دامۋ جولىمەن وركەندەيدى.
ءمينيستردىڭ ايتۋى بويىنشا، الەمدە جوق 3 ءتىلدى مەكتەپ مودەلىنىڭ نەگىزىندە قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى، قازاقستان تاريحى پاندەرىن – قازاق تىلىندە، ورىس ءتىلى مەن ورىس ادەبيەتىن، دۇنيەجۇزى تاريحىن – ورىس تىلىندە، ال جاراتىلىستانۋ پاندەرىنىڭ بارلىعىن – اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ كوزدەلىپ وتىر. كەلەسى 2017 جىلعى وقۋ جىلىنان باستاپ جاراتىلىستانۋ پاندەرى جوعارعى سىنىپتاردا اعىلشىن تىلىندە وقىتىلا باستاماق. بۇل نە دەگەن اسىعىستىق، بۇگىندە مەكتەپتە اعىلشىن ءتىلىن جەتىك بىلەتىن مۇعالىمدەر جوقتىڭ قاسى، ال كەيبىر اۋىل، اۋدان مەكتەپتەرىندە اعىلشىن ءتىلى ۇيرەتىلمەيدى. سوندا دۇنيەجۇزى تاريحى، گەوگرافيا، ماتەماتيكا، فيزيكا، ينفورماتيكا، حيميا، استرونوميا جانە تاعى باسقا پاندەر مەكتەپتە مۇلدەم قازاقشا وقىتىلمايتىن بولا ما؟ بۇل ارەكەت ونسىز دا مۇشكىل قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىنە جالپى، قازاق حالقىنىڭ بولاشاعىنا وراسان زيان كەلتىرەدى.
مينيستر قازاققا جانى اشىعان بولىپ: «قازاق مەكتەپتەرىندە وقىعان جاستاردىڭ ءارى قاراي ساپالى ءبىلىم الۋىنىڭ شەكتەۋلى ەكەنىن كورىپ وتىرمىز. مىسالى ءبىزدىڭ ەڭ جوعارعى اعىلشىن تىلىندە ءدارىس بەرەتىن نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە، قمەبي، قبتۋ ۋنيۆەرسيتەتتەرىنە اۋىل جاستارىنىڭ تۇسۋىنە ءبىراز قيىنشىلىقتاردىڭ بار ەكەنىن ءوزىم كوردىم» دەيدى. ولاي بولسا، اۋىل جاستارى جاقسى بىلەتىن انا تىلىندە سول جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ساباق بەرۋ كەرەك، قازاق تىلىندە ساپالى وقۋلىقتار شىعارۋ قاجەت. مەكتەپتىڭ ماقساتى بالالارعا جان-جاقتى ءبىلىم بەرۋ، تەك اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتۋ ەمەس. وقۋشىلار قاي ءتىلدى جاقسى بىلسە، سول تىلدە وقىپ، ماماندىق الۋى كەرەك.
“ەكىنشىدەن، بىزدە ورىس تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپتەر دە بار. وندا كوپتەگەن قازاق جاستارى وقيدى. شىنىن ايتساق، سول قازاق جاستارىنىڭ كوبى قازاق ءتىلىن دۇرىس بىلمەيدى، دۇرىس تۇسىنبەيدى. وسى سەبەپتەرگە بايلانىستى بىزدەگى ءبىلىم الۋ جۇيەسىندە تەپە-تەڭدىك جوق” – دەيدى ەرلان ساعاديەۆ. مينيستر ايتقانداي، ورىس مەكتەپتەرىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى دۇرىس وقىتپايتىنى راس. دەسەك تە، مينيستر ءبىرىنشى كەزەكتە كونستيتۋتسيادا جازىلعان مەملەكەتتىك تىلدى وقىتۋدى جولعا قويۋ كەرەكتىگىن نەگە بىلمەي بىلمەي وتىر؟
تاۋەلسىزدىك العان تۇستا ءبىزدىڭ ۇكىمەت «قازاقتاردىڭ ەلدەگى ۇلەس سالماعى 44 پايىز، 50 پايىزعا جەتكەن سوڭ عانا مەملەكەتتىك ءتىلدى ءبىلۋدى تالاپ ەتۋگە بولادى. سول سەبەپتى، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ماسەلەنى قوزعاماي تىنىش وتىرىڭدار» دەگەن-ءدى. ارادا مىنە، 25 جىل ءوتتى، قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 67 پايىزدان استى. ەندى «ورىس تىلىمەن قوسا اعىلشىن ءتىلىن دە ۇيرەن» دەگەن باسقا سىلتاۋ تابىلدى.
مىنا تۇرىمىزبەن جۋىق ارادا قازاق ءتىلىنىڭ كوسەگەسى كوگەرمەيدى دەگەن ءسوز. كەزىندە كەڭەس وداعىنىڭ تۇسىندا ورىستاردىڭ ەلىمىزدەگى ۇلەس سالماعى 43 پايىزدى قۇراعان، سوعان قاراماستان بۇكىل حالىق بولىپ ورىسشا سويلەمەدىك پە؟.. قازىرگى تاڭدا، يران ەلىندە پارسىلاردىڭ ۇلەسى 35 پايىزدى قۇراعانىمەن، وزگە ۇلت وكىلدەرى پارسىشا سويلەيدى. باسقا دە تمد ەلدەرىندە سولاي، ءبىز عانا ارتتا قالىپ جاتىرمىز. كەلىمسەكتەردىڭ جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تىلىندە سويلەۋى – بۇل دۇنيەجۇزىندە قالىپتاسقان ءۇردىس. تەك بىزدە عانا قازاقتى، قازاقتىڭ ءتىلىن ەشكىم مەنسىنبەيدى.
«جۋاس تۇيە جۇندەۋگە جاقسى» دەمەكشى، تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 25 جىل وتسە دە، ءالى كۇنى پرەمەر-مينيستر، مينيسترلەردىڭ، اكىم-قارالاردىڭ كوبى ورىس تىلىندە سويلەسەدى. ءوز ەلىن مەنسىنبەيتىن شەنەۋنىكتەر قازاقستاندى تەحنيكاسى مەن ەلەكترونيكاسى دامىعان امەريكا، فرانتسيا، گەرمانيا، جاپونيا، سينگاپۋر سياقتى ەلدەرمەن سالىستىرادى. ال ءبىز شيكىزات شىعارۋشى، مال شارۋاشىلىعى باسىم ەلمىز. ءار حالىق ءوز دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەۋ ارقىلى داميدى.
ءيا، اعىلشىن ءتىلى ديپلوماتتارعا، عالىمدارعا، بيزنەسمەندەرگە كەرەك. ال، «اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنسە بولدى، الەمدىك ءبىلىم-عىلىمعا، بايلىققا اپارادى» دەگەن ءسوز بارىپ تۇرعان ساۋاتسىزدىڭ ءسوزى. اعىلشىندار جاۋلاپ الىپ، ءوز ءتىلىن كۇشتەپ ەنگىزگەن افريكانىڭ 20-عا جۋىق بۇرىنعى بودان مەملەكەتتەرى، ازياداعى ءۇندىستان، كامبودجە، بانگلادەش، شري لانكا، يندونەزيا، فيلليپين جانە ت.ب. ەلدەر دامىپ كەتتى مە؟.. ولاردى دامىعان ەلدەر دەي الامىز با؟ جوق، ارينە.
اتالعان ەلدىڭ حالقى اعىلشىن تىلىندە اعىپ تۇرعانىمەن ءالى كۇنگە اش-جالاڭاش كەدەيشىلىكتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. وسىندايدا عۇلاما بەنەديك سپينوزانىڭ: “تەك قۇل عانا قوجايىنىنىڭ تىلىندە سويلەيدى” («تولكو رابى رازگوۆاريۆايۋت نا يازىكە حوزياينا») دەگەن ءسوزى قانى شىعىپ تۇرعان شىندىق ەكەندىگىن مويندايسىز. احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ «ءسوزى جوعالعان جۇرتتىڭ ءوزى دە جوعالادى» دەگەنى وسىندايدا جانە ەرىكسىز ويعا ورالادى.
قۇرمەتتى، پرەزيدەنت مىرزا!
ءوزىڭىز جارلىعىڭىزبەن بەكىتكەن 2011-2020 جىلعا ارنالعان ءتىلدى دامىتۋ باعدارلاماسىندا ورتا مەكتەپ بىتىرگەن ازاماتتار 2020 جىلى تولىق قازاقشا سويلەيدى دەپ جازىلعان. وسىنى ورىنداۋدىڭ ورنىنا ەرلان ساعاديەۆ قازاق مەكتەپتەرىن جاپپاقشى. بۇل ۇسىنىس مۇلدەم اقىلعا سىيمايدى. سوندا مينيستر قاي حالىققا، قاي مەملەكەتكە قىزمەت ەتىپ ءجۇر؟ ەلدى دۇرلىكتىرمەي بۇنداي قاتەلىكتى تۇزەتۋىڭىزدى سۇرايمىز.
الەمدە عىلىم، ءبىلىم، جاڭا تەحنولوگيا تەك اعىلشىن تىلىندە ەمەس، تەحنيكالىق پروگرەسس، ەلەكترونيكا فرانتسۋز، يسپان، بەنگال، جاپون، كارىس، قىتاي، يتاليان، نەمىس جانە ورىس تىلدەرىندە جازىلادى. جاڭا مينيستر سونى دا بىلمەگەنى مە؟
ءبىز – سان عاسىرلار ۇستانعان ءتىلى مەن ءدىنى، سالت-ءداستۇرى، ادەبيەت پەن مادەنيەتى قالىپتاسقان ەلمىز، سوندىقتان دا ءبىز ەشقاشان ءوز تىلىمىزدەن ايىرىلمايمىز.
جۇمامۇرات ءشامشى، جۋرناليست، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
مۇحتار شاحانوۆ، اقىن، «مەملەكەتتىك ءتىل» قوزعالىسىنىڭ توراعاسى
جانگەلدى شىمشىقوۆ، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، پروفەسسور
مۇحتارباي وتەلباەۆ، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك
باۋىرجان يسابەكوۆ، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور
سەرىك تۇرعىنبەكۇلى، اقىن، الاش سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى
باقىتجان توباياقوۆ، اقىن، جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى
سلانقوجا قاراقىستىق، اقىن، كومپوزيتور، زاپاستاعى پولكوۆنيك
بۇل تىزىمگە 500 ادام قولىن قويىپ، سىزگە ۇسىنىپ وتىرمىز.
Abai.kz
پىكىر قالدىرۋ