|  | 

ساياسات

كاريموۆتان كەيiنگi وزبەكستان. ونى كiم قالاي ەلەستەتەدi?

«جاس الاشتىڭ» كوللاجى

كاريموۆتىڭ كوزi جۇمىلدى دەگەن اقپاردى رەسمي تاشكەنت جوققا شىعاردى. قازiر ونىڭ اتىنا تاۋەلسiزدiك مەرە­كەسiنە وراي قۇتتىقتاۋلار ءتۇسiپ جاتىر. وزبەك پرەزيدەن­تiنiڭ سايتىنداعى مالiمەتتەرگە قاراعاندا، كاريموۆتى ايتۋلى مەرەكەمەن قۇتتىقتاعانداردىڭ اراسىندا ۋكراينا، تاجiكستان، تۇركiمەنستان، اۋعانستان پرەزيدەنتتەرiن بىلاي قويعاندا، اقش پەن قىتاي باسشىسى دا بار. باراك وباما وزبەكستاننىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن قولداي بەرە­تiنiن بiلدiرسە، سي تسزينپين تiپتi كاريموۆكە دەنساۋلىق تiلەگەن. الايدا وزبەك ليدەرiنiڭ قازiر قانداي جاعدايدا ەكەنi تاشكەنتتەگi شاعىن توپقا عانا بەلگiلi. ەل ءتا­ۋەلسiز­دiگiنiڭ 25 جىلدىعىنا ارنالعان مەرەكەلiك شارالاردىڭ كەيiنگە شەگەرiلۋiنiڭ ءوزi كوپ نارسەنi ايعاقتاپ تۇرعانداي. بiراق باستىسى، بۇل ەمەس. ءدال قازiر پرەزي­دەنتتiڭ ءولi-تiرi­سiنەن گورi الەم جۇرتىن كاريموۆتان كەيiنگi وزبەكستاننىڭ قانداي بولاتىنى كوبiرەك تولعاندىرادى.

كاريموۆ قايتىس بولدى دەگەن سۋىت حاباردى “فەرگانا” سايتى تاراتقان ەدi. الايدا بۇل مالiمەت رەسمي تۇرعىدان ناقتىلانعان جوق. پرەزيدەنت اكiمشiلiگi كەرiسiنشە كاريموۆتىڭ جاعدايىنىڭ “تۇراقتى” ەكەنiن مالiمدەدi. وسىدان كەيiن “فەرگانا” اگەنتتiگiنiڭ باس رەداكتورى دانيل كيسلوۆ ۇكiمەت پەن پرەزيدەنت اكiمشiلiگiنiڭ ءباسپاسوز قىزمەتiنەن كاريموۆتىڭ تiرi ەكەنiن ايعاقتايتىن سۋرەت جاريالاۋدى ۇسىنعان. “فەرگانانىڭ” بۇل ۇسىنىسى جاۋاپسىز قالدى. وسىدان كەيiن جۇرت كوڭiلiندە رەسمي تاشكەنت جامانات حاباردى شىنىمەن جاسىرىپ وتىر ما دەگەن كۇدiك كۇشەيدi.
ال جاسىرۋى مۇمكiن بە؟ ابدەن مۇمكiن. سەبەبi ديكتاتور باسقار­عان ەلدەگi ءولiارا كەزەڭ ەشبiر بيلiككە وڭاي سوققان ەمەس. مۇن­داي ساتتە ءوز مۇددەسi ءۇشiن حالىقتىڭ اراسىنا iرiتكi سالىپ، وت تۇتاتقىسى كەلەتiن ىقپالدى توپتار كەزدەسپەي تۇرمايدى. ەكونوميكاسى تۇرالاعان مەملەكەت حال­قىنىڭ دۇرك كوتەرiلۋi تەز. سوندىقتان ءبۇتiن بiر ەلدi اشسا القانىندا، جۇمسا جۇدىرىعىندا ۇستاعان ادامنىڭ قازاسى تۋرالى حاباردى تاراتپاي تۇرىپ، iشكi ماسەلەلەردi شەشiپ العان ءجون. Iشكi ماسەلەنiڭ ەڭ iرiسi – “بوس كەتiككە” كiرپiش بولىپ قالاناتىن تۇلعانى بەلگiلەۋ. تiپتi پرە­زي­دەنتتiڭ ازiرگە امان، ەكi الەم­نiڭ اراسىندا جاتقانى راستالعاننىڭ وزiندە بۇل ماسەلەنiڭ قۇنى تومەن­دەمەيدi. سەبەبi كاريموۆتىڭ ەندi قايتا تاققا مiنۋi نەعايبىل.
بيلiككە كiم كەلۋi مۇمكiن؟ قازiر بۇل ەڭ جيi تالقىلاناتىن تاقى­رىپ­قا اينالدى. ساراپشىلاردىڭ اۋزىنا العاشقىلاردىڭ بiرi بولىپ iلiگەتiن ۇمiتكەر – 13 جىلدان بەرi ۇكiمەتتi iركiلمەي باسقارىپ كەلە جاتقان شاۆكات ميرزياەۆ. ونىڭ جاسى 58-دە. كاريموۆتىڭ ەڭ سەنiمدi سەرiكتەرiنiڭ بiرi.
ءارi جەرلەستiك جاقىندىعى دا بار. ونىڭ ۇستiنە سوڭعى جىلدارى كونستيتۋتسياعا ەنگەن وزگەرiستەر ۇكiمەت باسشىسىنىڭ قۇزىرەتiن بiرشاما كەڭەيتتi. مۇنىڭ ءبارi ميرزياەۆتىڭ تاققا اياق ارتۋ مۇمكiندiگiن ارتتىرا تۇسەدi. الايدا باستى ماسەلە – باسقا. ساراپشىلاردىڭ بiرقاتارى قازiرگi ۇكiمەت باسشىسىن ماسكەۋدiڭ ىڭعايىنا كەلەتiن ادام دەگەن پiكiر ايتىپ جاتىر. ويتكەنi ونىڭ رە­سەي­دەگi ساياساتكەرلەرمەن جانە بەلدi كاسiپكەرلەرمەن بايلانىسى تۇزiك. رەسەيلiك ميللياردەر اليشەر ۋسمانوۆپەن قۇدا. وسىنداي سەبەپتەردi كولدەنەڭ تارتقاندار شاۆكات ميرزياەۆ پرەزيدەنت بولا قالعان جاعدايدا وزبەكستاننىڭ سىرتقى ساياساتى كۇرت وزگەرۋi مۇمكiن دەپ سانايدى.
جانە بiر ۇمiتكەر – رۋستام ينوياتوۆ. ول بiر ورىندا ۇزاق وتىرۋ جاعىنان كاريموۆتەن عانا كەيiن تۇر. ۇلتتىق قاۋiپ­سiزدiك كوميتەتiن سوناۋ 1995 جىلدان باسقارىپ كەلەدi. پرە­زيدەنتتiڭ سەنiمدi سەرiگi عانا ەمەس، قاندىكويلەك دوسى دەسە دە بولعانداي. بiراق اتا ساقالى اۋزىنا تۇسكەن ادام. جاسى 72-دە. سوندىقتان ونىڭ پرەزيدەنت بولۋ مۇمكiندiگiنە سەنەتiن­دەر سيرەك.
وتكەن جىلى عالامتوردا “كاريموۆ مۇراگەرiنiڭ اتىن اتادى” دەگەن اقپارات تاراعانى ەسiمiزدە. ونداعى مالiمەت­تەرگە سۇيەنسەك، كوكسارايداعى رەزيدەنتسياسىندا وزبەك باسشىسى بىلاي دەگەن: “مەنiڭ تاڭداۋ بiلدiرگەن ادامىم بيلiكتi قاۋiپسiز ءارi ۋ-شۋسىز اۋىستىرا الادى جانە سەندەردiڭ دە كوڭiلدەرiڭنەن شىعادى دەپ ەسەپتەيمiن.  بiز بۇل ورىنعا لولانى دايىنداي باستاساق قارسى بولماسسىڭدار دەپ ويلايمىن. گۋلياعا قاراعاندا ول قاراپايىمدىلىعىمەن جانە ديپلوماتيالىق سالماقتىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدi. سونىمەن بiرگە حالىقارالىق ورتادا دا ونىڭ جاقسى ابىروي-بەدەلi بار”. وزبەكستان حالىق قوزعالىسى ۇيىمىنىڭ حابارلاۋىنشا، كاريموۆ بۇل ءسوزدi ساناۋلى ادامنىڭ كوزiنشە عانا ايتقان. سول ساناۋلىنىڭ iشiندە ۇلتتىق قاۋiپسiزدiك قىزمەتiنiڭ توراعاسى رۋستام ينوياتوۆ، iشكi iستەر مينيسترi ادحام احمەدباەۆ، پرەمەر-مينيستر شاۆكات ميرزياەۆ، بiرiنشi ۆيتسە-پرەمەر رۋستام ازيموۆ بولعان. قازiر بۇلاردىڭ دەنi كاريموۆتىڭ ورنىن باسۋى مۇمكiن ادامدار رەتiندە اتالىپ جاتىر. دەمەك، تۇكiرiگi جەرگە تۇسپەيتiن پرەزيدەنتتiڭ كەشەگi سوزiندە بۇگiن قۇن جوق. لولا كاريموۆانىڭ اكە ورنىنا وتىرۋى قازiرگi جاعدايدا ەش مۇمكiن ەمەس. ونىڭ نەگiزگi سەبەبi, وعان الدىمەن حالىق قارسىلىق تانىتادى.
كەلەسi بiر ۇمiتكەر قارجى مينيسترi رۋستام ازيموۆ ەدi. “ەحو موسكۆى” راديوسىنىڭ حابارلاۋىنشا، ول كاريموۆتىڭ ءولiمi تۋرالى حابار تاراعان سوڭ ۇيقاماققا الىنعان. ادەتتەگi­دەي مۇنى رەسمي تاشكەنت راستاعان جوق. رۋسلان ازيموۆتى باتىسشىل ەدi دەپ باعالايتىندار كوپ. ەگەر قاماۋعا الىنعانى راس بولسا، ونىڭ ۇمiتكەرلiك­تەن ءۇمiتi ءۇزiلدi دەگەن ءسوز. تiپتi “بايتال تۇگiل باس قايعىنىڭ” كەبiن قۇشۋى دا عاجاپ ەمەس.
بۇل ەندi باق بەتiندە اندا-ساندا جىلت ەتiپ قالىپ جاتقان دەرەكتەردەن بەلگiلi بولعان دۇنيەلەر. ال تاشكەنتتەگi بي­لiك ءۇشiن ناعىز تارتىستىڭ قالاي ءجۇرiپ جاتقانى جۇمباق. تاقتا تاپجىلماي ۇزاق وتىرعان باسشىلار وقىس جاعدايعا ۇشىراعاندا وسىنداي وتپەلi كەزەڭ تۋىندايدى. كلاندار اراسىنداعى قاقتىعىستا اياقاستى تالاي شەنەۋنiك جازىقتى بولىپ شىعادى. تۇرمەگە توعىتىلعاندار كوبەيەدi. سىرتقى كۇشتەر دە ءوز ىقپالىن جاسايدى. ويتكەنi وزبەكستاننىڭ ەندiگi تاعدىرى ونى باسقارعان ادامنىڭ قانداي ساياسات ۇستانىپ، قانداي جولدى تاڭدايتىنىمەن بايلانىستى. ال بۇعان الەمدiك ويىنشى دەڭگەيiندەگi iرi مەملەكەتتەر بەي-جاي قاراي المايدى. 32 ملن حالقى بار ءوز­بەكستاندا تۇراقسىزدىق ورناي قالسا، ونىڭ زاردابى كورشi ەلدەرگە دە تيەرi انىق. سول سەبەپتەن تاشكەنتتiڭ تىنىش بول­عانى ورتالىق ازيا ءۇشiن وتە ماڭىزدى. وزبەك اعايىنداردىڭ سىن ساعاتتان ءسۇرiن­بەي وتۋiنە ەڭ بiرiنشi تiلەكشi – باۋىرلاس قازاق حالقى.
بۇل تiلەك ورىندالا ما؟ بيلiك باسىنا كiم كەلەدi? ونى حالىق مويىنداي ما؟ ەل دۇرلiگiپ، حالىق تولقىپ كەتپەي مە؟ قازiر مۇنىڭ بiرiنە دە جاۋاپ جوق. تەك بولجام عانا بار. ال بولجام ءاماندا ءولi-تiرiسi بەلگiسiز يسلام كاريموۆتىڭ قازiرگi تاعدىرى سەكiلدi بۇلىڭعىر كەلەدi. دەموكراتيالىق قۇندىلىقتار ساقتالسا، سايلاۋ ءادiل وتسە، پرەزيدەنتتەر بiرi­نەن كەيiن بiرi اۋىسىپ وتىرسا، مۇنىڭ بiرi دە بولماس ەدi. بۇكiل حالقى بiر ادامنىڭ اۋزىنا قاراعان مەملەكەت كۇندەردiڭ كۇنiندە بiر تۇيىققا بارىپ تiرەلەدi. وزبەكستان قازiر وسى تۇيىققا كەلiپ توقتادى.
سIز نە دەيسIز؟
دوسىم ساتباەۆ، ساياساتتانۋشى: يسلام كاريموۆ كۇردەلI ماسەلەلەردI مۇراعا قالدىرىپ بارادى
– وزبەك ەلiندە بولىپ جاتقان قازiرگi جاعدايدان قازاقستان ساباق الۋى تيiس. ەل بولاشاعى مەملەكەت باسشىلارىنىڭ دەنساۋلىعىنا تاۋەلدi بولاتىنداي ساياسي فاكتورعا اينالماعانى ابزال. ايتپەسە، تاريحتان بiلەتiنiمiزدەي، يمپەريالار مەملەكەت باسقارۋشىلار قازاسىنان كەيiن قاعاز ءۇي سياقتى قۇلايدى. بۇل بiزدiڭ انتيكالىق نەمەسە ورتاعاسىرلىق زاماننان الىسقا ۇزاي قويماعانىمىزدى اڭعارتادى.
 ورتالىق ازياداعى ايماقتىق قاۋiپسiزدiكتi قامتاماسىز ەتۋ تۇرعىسىنان قاراعاندا، قازاقستان مەن وزبەكستان نەگiزi ويىنشىلار ەكەنiن ايتا كەتۋ ورىندى. سوندىقتان كوپشiلiگiمiز جاقسى تۇسiنەمiز: ەگەر وسى ەكi ەلدiڭ بiرەۋiندە دۇربەلەڭ، ءدۇمپۋ تۋاتىن بولسا، ول ءارi تiكەلەي، ءارi جاناما تۇردە ەكiنشi مەملەكەتكە ىقپال ەتەدi. ساياسي تاۋەكەل تۇرعىسىنان الىپ پايىمداساق، سوڭعى جىلدارى بۇل ەلدەردە بيلiكتiڭ ترانزيتتiك ماسەلەسi بiرiنشi ورىندا تۇردى.
دەيتۇرعانمەن، بيلiكتiڭ اۋىسۋ ۇلگiسiنiڭ ورتالىق ازياعا ءتان تۇرلەرi بار: مىسالى، قىرعىزستانداعىداي راديكالدى جۇيەدەن توڭكەرiسكە دەيiن نەمەسە تۇركiمەنستاندى الىپ قارايتىن بولساق، مۇنداعى “جىلى-جۇمساق” اۋىسۋ ساراي iشiندەگi ينتريگا ارقىلى جۇزەگە استى.
ايتسە دە، وزبەكستاندا يسلام كاريموۆتىڭ مۇراعا تاستايتىن ۇزاق جىلدار بويى كەيiنگە ىسىرىلعان نەمەسە مۇلدە شەشiمiن تاپپاعان iرi تۇيتكiلدەر كوپ. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى ناشار، جۇمىسسىزدىق دەڭگەيi وتە جوعارى، اسiرەسە، جاستار اراسىندا جۇمىسسىزدىق باسىم. بۇل جەر-جەردەگi گاستاربايتەرلەردiڭ سانىن ءوسiردi, ەل iشiندە جەمقورلىقتىڭ ءورiس الۋىنا اسەر ەتتi. بيلiككە دەگەن حالىقتىڭ سەنiمi بۇزىلدى، ايماقتىق ەكسترەميزم، كورشiلەرمەن ارادا شەكارا جانە سۋ ماسەلەسi تۋىندادى. بۇعان اۋعانستان سياقتى جالپى جاعدايى تۇراقسىز مەملەكەتپەن كورشi وتىرۋ ماسەلەسiن قوسىڭىزدار. مۇنىڭ ءبارiن يسلام كاريموۆ كۇنi كەشەگە دەيiن قولىنىڭ استىندا قاتال ۇستادى، ەندi سول قوسپالاردىڭ جارىلىپ كەتۋ قاۋپi جوق ەمەس. ەگەر كاريموۆتەن كەيiن بيلiككە كەلگەن ەليتا مۇنىڭ ءبارiن باقىلاۋدا ۇستاي الماسا، وندا بۇل ماسەلە ەلدi دۇرلiكتiرەدi. ونىڭ ۇشقىنى بiزگە ءسوزسiز جەتەدi: كوشi-قون ماسەلەسi جاڭا لاڭكەستiك تاۋەكەلدiڭ وسۋiنە اسەر ەتەدi.
سوندىقتان وزبەكستاندا بيلiكتiڭ تىنىش ءارi قالىپتى اۋىسۋىنا كوپشiلiك مۇددەلi. مۇنى سىرتقى گەوساياسي ويىنشىلار دا، ورتالىق ازياداعى كورشi ەلدەر دە، شەتەلدiك ينۆەستورلار دا قالايدى. بiراق مۇنداي تۇراقتىلىققا توقىراۋ، داعدارىس ارقىلى ەمەس، دامۋ نەگiزiندە جەتكەن ءجون. ايتپەسە، ەرتە مە، كەش پە، ەل iشiن تۇراقسىزدىق جايلاپ، ءدۇمپۋ تۋادى.
يسلام كاريموۆتىڭ مۇراگەرi كiم بولسا دا، ونى وتە كۇردەلi پروبلەما كۇتiپ تۇر. ءار كلان، ءار توپ وزدەرiنiڭ ادامىن ۇسىنىپ، بيلiككە تالاس وپ-وڭاي باستالىپ كەتتi دەسەك، ارتىق ايتقاندىق ەمەس. قاۋiپسiزدiك پەن ۇزاق مەرزiمدi تۇراقتىلىقتى كونستيتۋتسيا اياسىندا ساياسي ويىننىڭ بەلگiلi بiر زاڭدارىن ساقتايتىن مىقتى ساياسي ينستيتۋتتار عانا قامتاماسىز ەتە الادى. سونداي ساياسي ينستيتۋتتىڭ بiرi – باسەكەگە قابiلەتتi جانە ەلەكتورالدى ساياسي پارتيالاردان قۇرالعان بiلiكتi پارلامەنت. بiراق مۇنداي مۇمكiندiكتi وزبەكستان الدەقاشان ۋىسىنان شىعارىپ العان. ويتكەنi, ول ەلدە جوسپارلى، ساۋاتتى، ساياسي رەفورما جۇرگەن جوق.
مۇنداي مەملەكەتتەردi باسقارۋ ءۇشiن “پرەتورياندىق گۆاردياعا”، ياعني ءارi قاتال، ءارi سۇمپايى تەمiر قولعا سۇيەنۋ كەرەك دەگەن پiكiر دە ۇشىراسادى. ايتسە دە، اراب ەلدەرiنiڭ تاجiريبەسi كورسەتكەندەي، مۇنداي جۇيە ءتۇبi قۇلايدى. دەمەك، وزبەك حالقى قازiر سىنالار سىن ساعاتتى باسىنان كەشۋدە. بيلiككە كiم كەلسە دە، وعان وڭاي سوقپايتىنى بەلگiلi.
جانبولات ماماي جۋرناليست: ەكI جول بار: ديكتاتۋرا الدە دەموكراتيا
وزبەكستاندى كوپ جىلدان باسقارىپ كەلە جاتقان ديكتاتور يسلام كاريموۆ ينسۋلت الىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇستi. وزبەك بيلiگi مەن كاريموۆتىڭ قىزى – لولانىڭ مەملەكەت باسشىسىنىڭ دەنساۋلىعى سىر بەرگەنiن راستاپ، رەسمي مالiمدەمە جاساعانىندا ۇلكەن ءمان بار. بۇل كاريموۆ اۋرۋىنان ايىعىپ شىقسا دا، مەملەكەت باس­قارۋعا مۇمكiندiگi بولمايتىنىن ايقىندايدى. يسلام كاريموۆ – ءولiم اۋزىنداعى ارىستان. ەندi وزبەك بيلiگiنiڭ iشiندەگi ءشيبورi­لەر مەن كورتىشقانداردىڭ مايدانى باستالادى. مۇنىڭ ارتى نەگە اكەپ سوعادى، ورىنتاق كiمگە بۇيىرادى، جالپى، وزبەكستانداعى تۇراقتىلىق ساقتالا ما، الدە جۇرت جiك-جiككە ءبولiنiپ، ەلدiڭ قۇتى قاشا ما، – بۇل ۇلكەن اڭگiمە. قالاي بولعاندا دا، وزبەك حالقىن جارقىن بولاشاق كۇتiپ تۇرعان جوق: بيلiككە كiم كەلسە دە، بۇل ەلدە دەموكراتيا ورناپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىنا مۇمكiندiك تۋا قويۋى ەكiتالاي.
وزبەكستاندا بولىپ جاتقان جاعدايدان بiز دە ساباق الۋىمىز تيiس. بiر ادامعا تاۋەلدi, بiر باسشىنىڭ دەنساۋلىعىنا، كوڭiل-كۇيiنە، قاس-قاباعىنا، ءومiر جاسىنا باعىنىشتى ەلدiڭ جاعدايى وڭاي بولمايتىنىن كاريموۆتiڭ دەرتi كورسەتiپ تۇر. وزبەككە تۋعان كۇن قازاققا دا كەلۋi مۇمكiن. ءومiر جاسى ۇزاق بولۋىنا تiلەك­تەسپiز، ارينە، بiراق عايىپتان تايىپ، نۇرسۇلتان ءابiشۇلى مەملەكەت باسقارا المايتىن جاعدايعا كەلسە، قازاقستاندا قانداي وقيعالار ورىن الادى؟ سەناتتىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ بيلiكتi ۇستاپ، وتپەلi كەزەڭنەن ەلدi ىڭ-شىڭسىز الىپ شىعارىنا كۇمان باسىم. وعان توقاەۆتىڭ جەكە باسىنىڭ مۇمكiندiگi دە، ابىرويى، بەدەلi, لەگيتيمدi كۇشi دە جوق. سەناتتى كiم سايلادى؟ ونىڭ توراعاسىن ورنىنا قونجيتقان كiم؟ سول سياقتى نىعماتۋللين مەن ءماسiموۆ تە ساياسي بە­دەلدەرi جوققا ءتان شەنەۋنiكتەر. بۇلاردىڭ بارلىعى نازارباەۆتىڭ كولەڭكەسiندە، پرەزيدەنت شاتىرىنىڭ استىندا عانا جۇرە الاتىن ساياسي كەمباعالدار. توپتار اراسىندا تارتىس، حالىقتىڭ نارازىلىعى كۇشەيسە، قازاقستان بيلiكتiڭ ءوزi قورقىتاتىن ەلدەرگە بiر ساتتە اينالىپ شىعۋ قاۋپi از ەمەس.
بۇل جاعىن پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ تا ويلامايدى ەمەس، ويلايتىن شىعار. بiراق كەز كەلگەن ديكتاتوردىڭ السiزدiگi – باسشىنىڭ قاي ۋاقىتتا دەنساۋلىعى سىر بەرiپ، مەملەكەتتiك قىزمەتiن ات­قارا المايتىن جاعدايعا جەتەتiنiن بiر قۇداي عانا بiلەدi. بۇگiن اتتاي شاۋىپ، شەتەل ارالاپ، وليمپيادا چەمپيوندارىن ماراپاتتاپ ءجۇرiپ، ەرتەڭ-اق مۇرتتاي ۇشۋعا بولادى. يسلام كاريموۆتىڭ مىسالى – سوعان دالەل.
ءدال قازiر قازاقستاننىڭ الدىندا ەكi جول تۇر. بiرi – وزبەكستان. بiر ادامنىڭ اۋزىنا قاراپ، بiر باسشىعا باعىنىپ، اۆتوكراتتىڭ تاعدىرىنا تۇتاس مەملە­كەتتiڭ، ەلدiڭ بولاشاعىن بايلاۋ. كۇندەردiڭ كۇنiندە سول باسشىنىڭ دەنساۋلىعىنا بiر جاعداي تۋسا، ەل iشiندە دە قاتەرلi وقيعالار ورىن الۋى مۇمكiن. بۇل – تۇيىق­قا، تىعىرىققا باستايتىن جول. ەكiنشiسi – پولشا. ەستەرiڭiزدە بولار، 2010 جىلى پولشا پرەزيدەنتi مەن بiرقاتار جوعارى لاۋازىمدى باسشىلار وتىرعان ۇشاق سمولەنسكiدە قۇلاپ، بيلiك وكiلدەرi تۇگەل قازا تاپتى. بiراق بۇدان پولشادا ازاماتتىق سوعىس، قاقتىعىس، بيلiككە قاندى تالاس باستالمادى. بيلiككە دەموكراتيالىق جولمەن باسقا ادامدار كەلiپ، پولشا باسشىلىعى اۋىستى. كاچينسكي كەتتi, ەندi قايتە­مiز؟ پولشا بولا ما، جوق الدە بورداي توزا ما دەگەن بiر اڭگiمە كوتەرiلمەدi. قازا بولعان باسشىنىڭ راسiمدەرi اتقارىلدى، بiراق قاراپايىم جۇرتقا مۇنىڭ بiر تەرiس اسەرi تيگەن جوق.
قازاقستان وسى ەكi جولدىڭ قايسىسىن تاڭدايدى – ءالi بەل­گiسiز. قازiرگi جاعدايعا قاراعاندا، وزبەكستاننىڭ جابىق جولىمەن كەتiپ بارا جاتىرمىز. جاقسىلىققا اپارمايتىن، ورتا عاسىرعا قايتا اكەلەتiن جول بۇل. ەگەر سونى تاڭداساق، وندا بiزدiڭ ەلدiڭ دە بولاشاعى بۇلىڭعىر.
دوس كوشIم، قوعام قايراتكەرi:باعىتىن وزگەرتە قويماس
– وزبەكستان پرەزيدەنتi وزگەرسە دە، مەنiڭشە، ەشقانداي دا بiر ەرەكشەلiك بولا قويمايدى. سەبەبi وندا وسى ۋاقىتقا دەيiن باسقا نيەتتەگi تالپىنىستار بايقالعان ەمەس. سوندىقتان ادام اۋىسقانمەن دە، جۇيە اۋىسپايتىن سياقتى. مۇنىڭ ورتا ازياعا دا، قازاقستانعا دا اسەرi بولمايدى دەپ ويلايمىن. وزبەكستانعا سىرتقى كۇشتەر دە ىقپال ەتە قويمايدى. بiزدiڭ ورىستارمەن دوس بولعانىمىز سياقتى، وزبەكستاننىڭ وسى كەزگە دەيiن قاندايدا بiر مەملەكەتپەن قاتتى جاقىنداسقانىن كورگەن جوقپىز. ول – ءار ۋاقىتتا ءوزiن بەيتاراپ ۇستايتىن ەل. سول سەبەپتi دە، نە اقش، نە رەسەي نەمەسە قىتاي تاراپىنان سىرتقى اسەر بولا قويمايتىن ءتارiزدi.
سونداي-اق بيلiككە كiم كەلسە دە، مەملەكەتتiڭ ۇستانعان ساياساتى وزگەرمەيتiنi ايدان انىق. نە دەموكراتيالىق جاعىنان، نە دiني تۇرعىدان باعىتىن وزگەرتۋi, مەنiڭ ويىمشا، مۇمكiن ەمەس.
سانسىزباي نۇربابا
zhasalash.kz

Related Articles

  • زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    زەلەنسكيدىڭ “جالعىز سەنەرى ءارى وڭ قولى”. اندرەي ەرماك كىم؟

    رەي فەرلونگ اندرەي ەرماك (سول جاقتا) پەن ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكي (وڭ جاقتا). 2019 جىل. اندرەي ەرماك ۇشاقتان تۇسە سالا ءوزىنىڭ باستىعىن قۇشاقتادى. 2019 جىلى قىركۇيەكتە پرەزيدەنت زەلەنسكيمەن جىلى جۇزدەسۋ جاڭادان باستالىپ كەلە جاتقان ساياسي سەرىكتەستىكتىڭ باسى ەدى. بۇل – ەرماكتىڭ رەسەي تۇرمەسىندە وتىرعان 35 ۋكراينالىقتى ماسكەۋدەن الىپ كەلگەن ءساتى. ال 2020 جىلى ەرماك زەلەنسكي اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى بولدى. بىراق ۋكرايناداعى جەمقورلىق شۋىنان كەيىن ونىڭ قىزمەتىنە جۇرتتىڭ نازارى اۋدى. سەبەبى ەرماك ۋكراينا ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنا بولىنگەن قارجى جىمقىرىلعان كوررۋپتسيا سحەماسىندا نەگىزگى رولدە بولعان دەگەن اقپارات تاراعان. بىراق تەرگەۋشىلەر بۇل جايتتىڭ جاي-جاپسارىن تولىق اشقان جوق. ەرماكتىڭ ءوزى ازاتتىقتىڭ ۋكراينا قىزمەتىنىڭ رەسمي ساۋالدارىنا جاۋاپ بەرگەن جوق. سونىمەن زەلەنسكيدىڭ كەڭسەسىن باسقارىپ وتىرعان ەرماك كىم؟ تەلەۆيدەنيەدەن

  • توقاەۆ نيۋ-يوركتە زەلەنسكيمەن كەزدەستى

    توقاەۆ نيۋ-يوركتە زەلەنسكيمەن كەزدەستى

    قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ نيۋ-يوركتە ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكيمەن كەزدەستى. 22 قىركۇيەك 2025 جىل. توقاەۆ پەن زەلەنسكي. سۋرەت: اقوردا 21 قىركۇيەك كۇنى قازاقستان پرەزيدەنتى بۇۇ باس اسسامبلەياسىنا بارعان ساپارىندا نيۋ-يوركتە ۋكراينا پرەزيدەنتى ۆلاديمير زەلەنسكيمەن كەزدەستى. اقوردا ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، پرەزيدەنتتەر ەكىجاقتى ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرىن تالقىلاعان. سونداي-اق، زەلەنسكي “ۋكرايناداعى جاعدايعا بايلانىستى كوزقاراسىن” بىلدىرگەن، ال قازاقستان باسشىسى “قاقتىعىستى توقتاتۋ ماقساتىندا ديپلوماتيالىق جۇمىستاردى جالعاستىرۋ قاجەت” دەگەن. زەلەنسكي وسى كەزدەسۋ تۋرالى مالىمدەمەسىندە ۋكراينا، اقش، ەۋروپا جانە وزگە ەلدەردىڭ سوعىستى توقتاتۋ جونىندەگى تالپىنىسىن تالقىلاعانىن ايتتى. ونىڭ سوزىنشە، قوس باسشى سونداي-اق ەكىجاقتى ساۋدا-ەكونوميكالىق ارىپتەستىكتى، قازاقستاندىق كومپانيالاردىڭ ۋكراينانى قالپىنا كەلتىرۋ ىسىنە قاتىسۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ءسوز ەتكەن. 2022 جىلعى اقپاندا ۋكرايناعا باسىپ كىرگەن رەسەي قازاقستاننىڭ ەڭ

  • ۋكراينا “ورمەگى” زاماناۋي سوعىستى قالاي وزگەرتتى؟ اسكەري ساراپشىلار پىكىرى

    ۋكراينا “ورمەگى” زاماناۋي سوعىستى قالاي وزگەرتتى؟ اسكەري ساراپشىلار پىكىرى

    ۋكراينا “ورمەگى” زاماناۋي سوعىستى قالاي وزگەرتتى؟ اسكەري ساراپشىلار پىكىرى اموس چەپل رەسەيلىك “بەلايا” اۋە بازاسىن شابۋىلداعان ۋكراين درونىنان تۇسىرىلگەن ۆيدەودان سكرينشوت. فوتو:Source in the Ukrainian Security  1 ماۋسىم كۇنى جاريالانعان ۆيدەودا بومباسى بار كۆادروكوپتەرلەر جۇك كولىگىنەن ۇشىپ جاتقانى كورىنەدى، ارعى جاعىندا ءورت بولىپ جاتىر. سول كۇنى ۋكراينا قاۋىپسىزدىك قىزمەتى رەسەي اەرودرومدارىنا سوققى جاساعانىن، ناتيجەسىندە كرەملدىڭ ستراتەگيالىق بومبالاۋشى ۇشاقتارى جويىلعانىن مالىمدەدى. اسكەري تاكتيكا بولمەلەرىندە بۇل ۆيدەولاردى مۇقيات زەردەلەپ جاتقانى انىق. “بۇل شابۋىلدى بۇكىل الەم اسكەري قىزمەتكەرلەرى دابىل دەپ قابىلداۋى قاجەت” دەدى جاڭا امەريكالىق قاۋىپسىزدىك ورتالىعىنىڭ قورعانىس باعدارلاماسى ديرەكتورى ستەيسي پەتتيدجون (حانىم) ازاتتىق راديوسىنا. “[1 ماۋسىمداعى شابۋىل] كوپتەگەن قىرى بويىنشا ۋكراينانىڭ ۇزاققا ۇشاتىن دروندار شابۋىلىنان ءتيىمدى بولا شىقتى. ويتكەنى شاعىن دروندار شاشىراپ كەتىپ، ءارتۇرلى نىسانداردى كوزدەي الادى

  • ستالين اجال اۋزىنا تاستاعان قازاقتىڭ اتتى اسكەرى

    ستالين اجال اۋزىنا تاستاعان قازاقتىڭ اتتى اسكەرى

    وسى ۋاقىتقا دەيىن قۇپيا ساقتالىپ كەلگەن 106-قازاق اتتى اسكەر ديۆيزياسىنىڭ دەرەكتەرى ەندى بەلگىلى بولا باستادى. 1942 جىلى ديۆيزيا اقمولادا جاساقتالىپتى. اسكەري شالا دايىندىقپەن جاساقتالعان ديۆيزيا 1942 جىلدىڭ مامىرىندا، حاركوۆ تۇبىندەگى قورشاۋدى بۇزىپ شىعۋعا بۇيرىق بەرەر الدىندا، 4091 ساربازعا 71مىلتىق، ياعني 7 ادامعا ءبىر مىلتىق جانە بارىنە 3100 جارىلعىش وق ء–دارى ءبارىلىپتى. قازاق بوزداقتارىن قارۋسىز جالاڭ قىلىشپەن ولىمگە جۇمساۋى – «گيتلەرمەن سالىستىرعاندا ستالين سولداتتاردى ولىمگە 8 ەسە كوپ جۇمسادىنىڭ» ايعاعى (ميحايل گارەەۆ، اسكەري اكادەميادان.2005 جىل). ء“تورتىنشى بيلىك» گازەتىنىڭ 2016 – جىلعى مامىردىڭ 28-جۇلدىزىنداعى سانىندا شەتەلدىك ارحيۆتەردەن الىنعان ۆيدەوسيۋجەتتەگى 106-اتتى اسكەر ديۆيزياسى جونىندەگى نەمىس وفيتسەرىنىڭ ايتقانى: «نە دەگەن قىرعىز (قازاق) دەگەن جان كەشتى باتىر حالىق، اتقا ءمىنىپ، اجالعا قايمىقپاي جالاڭ قىلىشپەن تانكتەرگە

  • جارايسىڭدار، ازەربايجان

    جارايسىڭدار، ازەربايجان

    ولار قر ۇلتتىق قورعانىس ۋنيۆەرسيتەتىندە ورىس تىلىندە وقۋدان باس تارتقان. نەگە سولاي ؟ ويتكەنى ولار قازاق ءتىلىن تاڭداعان! قازىر ۋنيۆەرسيتەتتە قازاق ءتىلى كۋرستارى اشىلىپ جاتىر. ايتقانداي، ازەربايجاندارعا ءتىلىمىزدى قولداعانى ءۇشىن قۇرمەت پەن قۇرمەت. ولار ناعىز باۋىرلاس حالىق ەكەنىن كورسەتتى. بىراق قازىر ءبىزدىڭ قورعانىس مينيسترلىگىنە سۇراقتار تۋىندايدى. بۇعان دەيىن بارلىق شەتەلدىكتەردى ورىسشا ۇيرەتىپ پە ەدى؟ بىرەۋ نە سۇرايدى؟ ايتەۋىر، ءبىلىم – قازاق ءتىلىن ناسيحاتتاۋدىڭ ەڭ جاقسى ءتاسىلى. ال نەگە ورىس تىلىندە وقىتادى؟ ال كىم ءۇشىن؟ ەڭ قىزىعى، وسىنىڭ ءبارىن تەك ازەربايجانداردىڭ ارقاسىندا عانا بىلەتىن بولامىز. ال نەگە بۇرىن قازاقشا وقىتپاعان، ەڭ بولماسا كەيبىر ەلدەردە. نەگە سول قىتاي ءتىلىن ورىسشا ۇيرەتەدى؟ رۋسلان تۋسۋپبەكوۆ

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: