2014 جىلى قوس قورقىنىشتى ىندەت تۋرالى جاڭالىق الەم حالقىن شوشىتقان ەدى. ەكەۋى دە تيگەن جەرىن جاپىرىپ، ادامداردى قىرىپ سالدى. كەيبىر ەلدەردە جەرگىلىكتى تۇرعىندار قاتتى زارداپ شەكتى. ىندەت ولارعا كومەكتەسۋگە كەلگەن شەتەلدىكتەردى دە ايامادى.

ەكى ىندەت تە شەكارادان اسىپ، تۇتاس قالا حالقىن جۇتادى، ۇلكەن وقيعالارعا ىقپال ەتەدى دەگەن قاۋىپ تەز تارادى. تەلەديدار شۋلاپ، ساياساتكەرلەر مەن ساراپشىلار بايبالام سالىپ، شەكارانى جابۋ كەرەكتىگىن نەمەسە جاپا شەككەن ەلدەرگە ادامداردى ساياحاتقا جىبەرمەۋ تۋرالى داۋلاسىپ جاتتى.

قوس ىندەت

ىندەتتىڭ ءبىرى – ەبولا ۆيرۋسى ەدى. بۇل ۆيرۋس بەلگىلى ءبىر اۋماققا تارادى. بىراق ىندەت ءتيىستى شارالار قابىلدانىپ، نۇسقاۋلىقتار بەرىلگەن سوڭ باستى تاقىرىپ بولۋدان قالدى. 1976 جىلى انىقتالعان ۆيرۋس سودان بەرى 15 مىڭ ادامنىڭ ءومىرىن قيعان.

بىراق 1981 جىلى اشىلىپ، 3 ميلليوننان استام ادامنىڭ اجالىنا سەبەپ بولعان ۆيچ/سپيد نەمەسە جىل سايىن جۇزدەگەن مىڭ ادامدى سۇلاتاتىن بەزگەكپەن سالىستىرعاندا ەبولانىڭ زاردابى ازداۋ كورىنەدى.

ەكىنشى ىندەت – يم-ءنىڭ ەكسترەميستىك يدەولوگياسى بولدى. ونى ەبولامەن سالىستىرۋعا تۇرارلىق. ەبولا قۇرباندارى ولگەنگە دەيىن قانسىراسا، يم ادامداردى ازاپتاپ، باسىن شاۋىپ، تىرىدەي ورتەدى جانە باسقا دا سۇمدىق ادىستەردى قولداندى.

بىراق سانعا جۇگىنسەك، يم الەم بويىنشا سالىستىرمالى تۇردە كوپ ادامدى قىرعان جوق. تەرروريزمدى زەرتتەيتىن جانە تەرروريزمگە قارسى كۇرەس شارالارىن قابىلداۋ جونىندەگى مەريلەند ۇلتتىق كونسورتسيۋم ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دەرەگى بويىنشا، 2002 – 2013 جىلدار ارالىعىندا يم مەن باسقا دا تەررورلىق توپتاردان 33 مىڭنان استام ادام قازا تاپقان.

2011-2016 جىلدار ارالىعىندا سيرياداعى سوعىس كەزىندە 1 ميلليونعا جۋىق ادام ولسە، سونىڭ ازعانتاي بولىگىن يم ولتىرگەن دەپ ەسەپتەلەدى. ەبولا سوڭعى جىلى كوپشىلىك نازارىنان تاسا بولدى، يم دە ءبىر جىلدان سوڭ باستى تاقىرىپ بولۋدان قالۋى مۇمكىن. بىراق جاڭا قاۋىپ تونسە، ەكەۋى دە قايتادان ءباسپاسوز بەتىندە تاۋلىك بويى قايتالاناتىن تاقىرىپقا اينالۋى عاجاپ ەمەس.

بىراق يم-نەن تونگەن قاۋىپ ازايدى دەپ ءوزىن جۇباتقاندار ء“ال-قايدانىڭ” كۇش جيناي باستاعانىن ۇمىتتى، سوڭعى جىلداعى وقيعالار ونىڭ پايداسىنا شەشىلدى.

يم اسكەريلەرى باقىلاۋعا العان، وزدەرى «ءداۋلا» نەمەسە «مەملەكەت» دەپ اتايتىن اۋماق ءبىر كەزدە يراكتىڭ باتىسىندا – باعداد پەن سيريانىڭ شىعىسىندا الەپپو اراسىن عانا قامتيتىن. بۇل ايماق كۆازي مەملەكەت رەتىندە تىرشىلىك ەتتى، ەكسترەميستەر جەرگىلىكتى باسقارۋ ورناتىپ، سالىق، ءوندىرىس، زاڭ مەن نورمالار، شەكارا جانە تاعى باسقا بارلاۋ اپپاراتتارىن بەكىتتى، اسكەرى دە بار. قازىرگى تاڭدا «ءداۋلانىڭ» تاس-تالقانى شىققانىن كورۋگە بولادى.

«داۋلانىڭ» تالقاندالۋى

شىعىس مايداندا اقش قولدايتىن يراكتىق شيتتەردىڭ جاساعى، كۇردتەردىڭ “پەشمەرگا” اسكەرى، يراك ۇكىمەتى، حالىقارالىق اۋە-اسكەري كۇشتەرىنىڭ قۇرامى، اقش ارنايى كۇشتەرى يراكتاعى يم-ءدى قۇرتۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەپ جاتىر.

رامادي مەن فاللۋدجانى وسى وداق تالقاندادى. وداق اسكەرى ەندى موسۋلعا بەت بۇردى. يراكتىڭ سولتۇستىگى الىنعان سوڭ يم يراكتاعى دە-فاكتو استاناسىن جوعالتتى. ەندىگىدە يم جاساعىنىڭ ءالسىز بولىگى عانا قالدى. يم ورتالىعىندا اقش قولدايتىن سيريا قورعانىس كۇشتەرى (سقك) سيريانىڭ سولتۇستىگىنەن تومەن جاتقان، يم-ءنىڭ جۇرەگى سانالاتىن سولتۇستىك راككاعا قانجار سۇقتى.

نەگىزگى كۇرد كۇشتەرى كۇرد حالىقتىق قورعاۋ وتريادىنا (حقو) بىرىكتى (تۇركيادا تەررورلىق توپ سانالادى), سقك سوڭعى ەكى جىلدا يم-نەن ۇلكەن اۋماقتى بوساتىپ الدى. جاز بويى سقك ەۆفرات وزەنىنىڭ باتىس بولىگىن، تۇركيا مەن سيريا اراسىنداعى شەكارانى تازارتتى.

يراك اسكەرى مەن يم اراسىنداعى قارۋلى قاقتىعىستان سوڭ ءۇيىنىڭ ورنىنا كەلىپ قاراپ تۇرعان يراكتىق تۇركىمەن. تيكريت. 3 جەلتوقسان، 2014 جىل.

سقك-ءنىڭ تابىسى باسقا ەلدى – تۇركيانى باتىس مايدانعا ارالاسۋعا يتەرمەلەسە كەرەك. تۇرىك ۇكىمەتى حقو-نى تۇرىك مەملەكەتىنىڭ جاۋى سانايدى، شەكارانى كۇرد وتريادىنا بەرۋدى تۇرىك پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعاننىڭ قالاماعانى انىق.

شىلدەنىڭ 15-ءى كۇنى تۇركيادا مەملەكەتتىك توڭكەرىس بولماي قالعان سوڭ ەردوعان رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتينمەن كەزدەستى. بۇدان سوڭ، تامىزدىڭ 24-ءى كۇنى تۇرىك اسكەري بولىمشەسى يم باقىلايتىن اۋماققا ءوتىپ، شەكاراعا جاقىن اۋماقتاعى قالالاردى الدى.

قازان ايىندا تۇرىك اسكەرى دابيك قالاسىنا شابۋىلدادى. اسكەري تۇرعىدا ماڭىزدى بولماسا دا، يم-ءنىڭ اعىلشىن تىلىندەگى ناسيحات جۋرنالى وسى قالانىڭ قۇرمەتىنە اتالادى.

حاديس بويىنشا ءدىندارلار مەن دىنسىزدەر اراسىنداعى ءىرى شەشۋشى شايقاس سول قالادا ءوتۋى كەرەك ەكەن. قازىر يم جاساعى قالانى سوعىسسىز تاستاپ شىقتى، بۇنى بىرەۋلەر «مەملەكەتتىڭ» قۇلايتىن كەزى جاقىندادى دەپ قابىلدادى.

قازىرگى كەزدە تۇرىك كۇشتەرى مەن سيريا بۇلىكشىلەرى يم باقىلاپ تۇرعان ءال-باب قالاسىن قورشاۋعا الدى. ءبىر كەزدەرى ول قالا سيريا پرەزيدەنتى باشار اسادقا قارسى كوتەرىلىس سيمۆولى بولعان ەدى. تۇركيا مەن اقش قولداعان اسىرەدىنشىل ەمەس بۇلىكشىلەر ورنالاسقان بۇل قالانى يم 2013 جىلدىڭ جازىندا باسىپ الدى.

يم باسىپ العان اۋماق 2017 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي تۇتاس تازالانادى دەگەن بولجام بار. ماسەلە شىنىندا دا وسىلاي ما؟

بەن لادەن مەن زاركاۆي

ساراپشىلار يراك پەن سيريا اۋماعىنان يم-ءدى ىعىستىرۋ توپتى جويادى دەگەنگە سەنبەيدى. ونىڭ سەبەبى قاراپايىم: يم بۇرىن دا تالاي رەت باسقا اتاۋمەن تالقاندالعان ەدى – بىراق بۇل جولى بۇرىنعىدان وتكەن جاۋىز بولىپ ورالدى.

زەرتتەۋشىلەر مايكل ۆايس پەن حاسسان حاسسان «يم ءابۋ مۋساب ءال-زاركاۆيدەن باستاۋ الادى» دەپ جازادى. زاركاۆي اقش-تاعى 2001 جىلعى 11 قىركۇيەك وقيعاسى الدىندا ء“ال-قايدا” باسشىسى ۋساما بەن لادەننىڭ وداقتاسى بولعانىمەن ونىمەن كەلىسپەيتىن تۇستارى دا بار ەدى.

وزدەرى قۇرعان ۇيىم ءتارىزدى ءار جەتەكشى جيھادشىل راديكالدىق يدەولوگيانى ناسيحاتتادى. لوندونداعى كورولدىك كوللەدجدىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، راديكالدانۋدى زەرتتەيتىن حالىقارالىق ورتالىق وكىلى شيراز ماحەر ءدىننىڭ باستاپقى كەزەڭى سانالاتىن “تازا يسلام” ء“ال-قايدا” مەن يم-ءنىڭ ماقساتى ەكەنىن ايتادى.

ماحەر وسى يدەولوگيانىڭ بۇگىندە سالافيت-جيھادشىلار ۇستانىمىنا اينالعانىنا نازار اۋدارعان. ونىڭ ويىنشا، جيھاد ارقىلى بۇگىنگى سالافيت-جيھادشىلار قالىپتاسقان الەمدىك ءتارتىپتى جويىپ، ۋتوپيا ورناتقىسى كەلەدى.

يسلام ءدىنىن ليبەرالدى تۇردە تۇسىندىرۋشىلەر جيھادتى ادامنىڭ ىشكى كۇرەسى، ءوزىن جەڭۋى دەيدى. بىراق سالافيت-جيھادشىلار ءۇشىن بۇل – اسكەري ارەكەت، ءدىني سەنىمى بار ادام ورىنداۋعا ءتيىس مىندەت جانە ول جەر بەتىندە تىرشىلىك توقتاعانشا جالعاسا بەرمەك.

ۋسامە بەن لادەن.

​

بەن لادەن مەن زاركاۆي (قازىرگى ء“ال-قايدا” مەن يم) وزدەرىن يسلام جاۋلارىمەن سوعىسقان قاسيەتتى جاۋىنگەرلەر رەتىندە كورسەتتى. ولاردىڭ جاۋلارى سوۆەتتىك كەزەڭدە اۋعانستانعا اسكەر كىرگىزگەن رەسەي جانە 11 قىركۇيەك وقيعاسىنان كەيىن تاليباندى قۋدالاعان اقش سانالدى.

بىراق بەن لادەن مەن زاركاۆيدىڭ اراسىندا ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق بار. بەن لادەن نەگىزىنەن يسلام ءدىنىن ۇستانبايتىن «الىس جاۋلاردى»، «شەتەلدىك باسقىنشىلاردى» قۇرتقىسى كەلدى.

زاركاۆي بولسا، تاكفيري، تاكپىرشىلدەر يسلام ءدىنىن قۇرتۋشىلاردى (ونىڭ ىشىندە مۇسىلماندار دا بار) جويۋدى كوزدەدى. زاركاۆي اقش-پەن وداقتاس بولعان مۇسىلمان ەلدەرىن دە جاۋ سانادى. زاركاۆيدىڭ پىكىرىنشە «يسلام ءدىنىن ساتقان جولدان تايۋشىلاردى» دا قاسيەتتى سوعىستا قىرىپ-جويۋ كەرەك.

ولاردى «مۋرتاد» (دىننەن بەزگەن ەرەتيك) دەپ اتايدى، بۇل ساناتقا وزدەرىن مۇسىلمان سانايتىن باتىستىڭ وداقتاستارى عانا ەمەس، سونداي-اق زاركاۆي تازا يسلام ءدىنى ەمەس دەپ باعا بەرگەن – سۋننيتتىك ەمەس مەملەكەتتەردىڭ ءبارى كىرەدى.

بەن لادەن بۇلاي ارەكەت ەتپەدى. ونىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. بىرىنشىدەن – بەن لادەننىڭ اناسى سيريالىق الاۆيت – شيتتىك يسلام سەكتاسىنان شىققان ەدى. ەكىنشىدەن، بەن لادەن تەوريادان كورى تاجىريبەگە سۇيەندى.

بەن لادەننىڭ باستى نىساناسى – مۇسىلمان ەمەس شەتەلدىكتەر بولدى، ولاردى مۇسىلمان جەرىنەن قۋىپ جىبەرۋدى كوزدەدى. بۇل تۇرعىدان العاندا بەن لادەندى جانكەشتىلەر حاليفات قۇرۋعا جول اشقان ادام دەپ سيپاتتاۋى مۇمكىن. ول بۇل قوزعالىستىڭ سوڭى يسلام مەملەكەتىن قۇرۋعا ىقپال ەتەدى دەپ شابىتتاندىردى، ول ءۇشىن شەتەل مەملەكەتتەرىن، ەڭ الدىمەن اقش-تى كۇيرەتۋ قاجەت دەدى.

زاركاۆي مەن ونىڭ ۇيىمى يدەولوگيالىق تازالىقتى كوزدەيدى، فيزيكالىق جانە رۋحاني تۇرعىدا يدەولوگيالىق تازالاۋدان وتكەن حاليفات قۇرعىسى كەلەدى. بۇل يدەياعا سەنبەيتىن جانە «تازا ەمەس» مۇسىلمانداردى ءولتىرۋ ولاردىڭ ماقساتى سانالدى. تاكپىرشىلدىك – ءبىر دىندەگىلەردىڭ جولدان تايۋى – الدىمەن يراكتا، كەيىن سيريادا جاقسى قولداۋ تاپتى. زاركاۆي 2002 جىلدىڭ قازانىندا يراكقا كەتتى. بۇل كەزدە اقش ساددام حۋسەيندى بيلىكتەن تايدىرعان ەدى.

بەن لادەن يراكتى اقش-پەن سوعىسۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىگى دەپ تانىپ، اۋعانستان مەن پاكىستانداعى ۇيىمدارىنا قىسىمدى ازايتتى.

سۇننيتتەر مەن شيتتەردى قارسى قويۋ

ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بىتكەن سوڭ يراكتى سۇننيتتەر باسقاردى. بىراق حالىقتىڭ جارتىسىنان استامى شيتتەر ەدى. زاركاۆي سۇننيتتەر مەن شيتتەر اراسىنا وت سالىپ، ءبىر-بىرىنە قارسى قويدى، تەررورلىق شابۋىلدار شيەلەنىستى كۇشەيتتى.

ول وسىلايشا سۇننيتتەردى مەملەكەتتىڭ ۇلكەن اۋماعىن وزىنە قاراتىپ، شەتەلدىك باسقىنشىلار مەن حۋسەين كەتكەن سوڭ بيلىككە كەلگەن جەرگىلىكتى شيت ۇكىمەتىنە قارسى قويدى. ناتيجەسى بەلگىلى: يراك ء“ال-قايداسى” (ياك) اقىرىندا يراكتاعى يسلام مەملەكەتىنە اينالىپ، 2006 جىلى ەلدىڭ ۇلكەن بولىگىن قامتىدى. ولار حاليفات قۇرۋعا بولادى دەپ سەندى.

بىراق ولاي بولمادى. 2006-2008 جىلدارى اقش اسكەرىنىڭ سانىن كوبەيتىپ، جەرگىلىكتى ءسۇننيت توپتاردىڭ باسىن قوسىپ، راديكال ۇيىمدى جەڭۋگە كۇش سالدى. اقش لاۋازىمدى تۇلعالارى ياك راديكالدىق ۇيىم دەپ سۇننيتتەردى كوندىرە الدى. بۇل ۇيىمنىڭ يدەولوگيالىق تازالىق تۋرالى پىكىرىن قابىلداي الماعان ادامدار ۇيىمنان قۇتىلۋعا تىرىستى.

يراكتاعى سوعىستا قازا تاپقان بەيتىن تۇرعىنداردى سانايتىن ۇيىم 2006 جىلى ءبىر ايدا 3 مىڭ ادام ولسە، 2009 جىلى ايىنا 500-دەن از ادام قازا بولدى دەيدى. وباما اكىمشىلىگى بۋش اكىمشىلىگى كەزىندەگى كەلىسىم بويىنشا 2009-2011 ارالىعىندا يراكتاعى اقش اسكەرىن قايتارىپ الدى.

وتستاۆكاداعى پولكوۆنيك پەتر مانسۋر NPR باسىلىمىنا «ءبىز جيناعان بارلىق اقپارات، بارلىق بارلاۋ جۇمىستارى، قولعا تۇسكەن تۇتقىندار يراكتاعى ء“ال-قايدانىڭ” جەڭىلگەنىن دالەلدەدى» دەدى. بىراق يراكتاعى ءال-كايدا جەڭىلمەگەن ەكەن. ولار ەندىگى مايداندى سيريادا جالعاستىرۋعا كىرىسكەن بولاتىن،

ەبولا ءتارىزدى ىندەتتىڭ وشاعى جويىلدى، بىراق ول ىندەتتى تۋدىرعان جاعدايلار 2011-2013 جىلدارى اسقىنا بەردى. 2013 جىلى قازىر يم “يراك پەن شام يسلام مەملەكەتى” دەپ اتالدى، اقىر اياعىندا “يسلام مەملەكەتى” دەگەن اتاۋعا توقتادى. سيريا كوتەرىلىسى باستالعان كەزدە كوشەگە شىققان شەرۋشىلەر رەجيمدى اۋىستىرايىق دەگەنگە بارمادى. ولار بيلىكتە 40 جىل وتىرعان اساد ۇكىمەتىنەن بار بولعانى رەفورما تالاپ ەتتى.

ودان كەيىنگى وقيعانىڭ قالاي وربىگەنى بەلگىلى. اسادقا قارسى شەرۋشىلەردى پوليتسيا كۇشپەن باساتىن بولدى.

2011 جىلدىڭ جازىندا اسادتىڭ قاۋىپسىزدىك اپپاراتى شەرۋشىلەرگە وق جاۋدىردى، حومس سياقتى قالالاردا برونوتەحنيكا قويىلدى. ۋاقىت وتە كەلە اسادتىڭ كوپ سولداتى بەيبىت تۇرعىندارعا وق اتۋدان باس تارتتى. كەيىن ولاردىڭ وزدەرى اتىلىپ كەتتى.

باستاپقى ۋاقىتتا ءدىني اعىمدار سيرياداعى وقيعادا باستى ءرول اتقارمادى. بىراق 40 جىل بويى شيت باسىشلار باسقارىپ كەلگەن سۇننيتتىك سيريادا سەكتانتتىقتىڭ شەگىنەن شىققان اسادقا ريزا ەمەستەر كوبەيدى.

وپپوزيتسيالىق قوزعالىس – تومەنگى بۇقارا حالىقتان باستاپ 2011 جىلدىڭ تامىزىنان بەرى قۋدالاۋدا جۇرگەن سيريا ۇلتتىق كەڭەسىنە دەيىن – سەكتانتتىق پىكىرلەر تاراتپادى. بىراق اساد رەجيمى ولاي جاساي المادى. رەجيم ءاۋ باستان وزىنە قارسىلاردىڭ ءبارىن “سۇننيتتىك تەررورشىلار” دەپ اتادى.

وسىندايدا جاعدايدا زاركاۆي مەن ونىڭ ءىزباسارلارى سيرياعا نازار اۋدارا باستادى. قايتا تىرىلگەن فەنيكس ءتارىزدى ياك يدەولوگياسى يراكتاعى جەڭىلىستەن سوڭ ەندى سيريادا قايتا پايدا بولدى. يم تۇرىندە پايدا بولعان بۇل توپ سيريانىڭ شىعىسىندا قاتاڭ شاريعات زاڭىن ورناتتى.

وسى ارالىقتا شيتىك يراك، يران جانە ليۆانداعى حەزبوللا اسكەرى مەن الەمدەگى وزگە دە ەكسترەميستەر سەكتانتتىق ماقساتتارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن سيرياعا اعىلىپ جاتتى.

سيريا مەن يەمەندە سۇننيتتىك پارسى شىعاناعى ەلدەرىنە قارسى سوعىستا شيتتەردىڭ يرانعا ارقا سۇيەيتىنى بەلگىلى. ءسۇننيت ەكسترەميستەر بۇ رەتتە شيتتىك مۇسىلماندارعا قارسى سوعىستا وقشاۋلانىپ قالدى. يم-گە قارسى شىققان ءسۇننيت بۇلىكشىلەر بولسا، شيتتىك يراننىڭ رەۆوليۋتسيالىق كورپۋسى (يرك) قولدايتىن سيريا رەجيمىنىڭ نىسانانسىنا اينالدى. ول ازداي، ەندى سيريا رەجيمىنە رەسەي اسكەرى قولداۋ كورسەتىپ جاتىر.

باسىم كوپشىلىگى ءسۇننيت بولىپ كەلەتىن بەيبىت تۇرعىندار وسى سوعىستىڭ قۇربانىنا اينالدى. الەپپو مەن سيريانىڭ باسقا اۋماعىندا ولاردى اسادشىل كۇشتەر اڭدىپ ءجۇر.

يم نەگە ارقا سۇيەيدى؟

يم-ءنىڭ ءوزى حاليفات دەپ اتايتىن اۋماقتى قۇرۋىنا ىقپال ەتكەن جاعدايلار وسىنداي بولدى. تەررورعا قارسى كۇرەس ساراپشىلارى مەن ۇكىمەتتىك شەنەۋنىكتەر يم-نەن ءالى كوپ سۇمدىق كۇتەدى. بىرىنشىدەن، ونىڭ يدەيالوگياسى ءال-كايداعا قاراعاندا بارىنشا راديكالدى ءارى جويقىن.

ەكىنشىدەن، يم ۇلكەن اۋماقتى باسىپ الدى. سولايشا كۆازي مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىگىن قولداندى، كوزبەن ۇستاپ، قولمەن كورۋگە بولاتىن مەملەكەتپىز دەگەن يدەولوگياسىن بەكىتتى.

مۇناي قۇبىرلارى مەن وزگەلەردەن تارتىپ العان قارۋلارىنا قاراعاندا ولار 2001 جىلعا دەيىن اۋعانستاندى بيلەگەن تاليباننان دا ىقپالدى. ۇشىنشىدەن، يم باسقا ەلدەردەگى راديكالداردى تاياۋ شىعىسقا كەلۋگە ىنتالاندىردى، نەمەسە ولارعا ءوز ەلىندە تەررورلىق شابۋىل جاساۋدى ۇيرەتتى.

نازار اۋداراتىن ماسەلە – يم ءۇشىن ازاپتانۋعا دايىن ادامداردىڭ سانى مەن كۇش كورسەتۋ اۋماعى اسا اۋقىمدى بولىپ شىقتى.

يم شابىت بەرگەن بۇلىكشىلەر كەيىنىرەك ەگيپەت پەن ليۆاندا دا بوي كورسەتتى. ولاردىڭ بەلسەندىلىگى ساحارانىڭ وڭتۇستىگىنەن وڭتۇستىك-شىعىس ازياعا دەيىنگى اۋماقتى قامتىدى. يم-گە ادال بولۋعا انت بەرگەن تەررورشىلار اقش، فرانتسيا، بەلگيا، تۇركيا، ۇلىبريتانيا جانە باسقا ەلدەردە شابۋىل جاسادى.

سايىپ كەلگەندە، يم ءوزى قاناتىنىڭ استىنان شىققان ء“ال-قايداعا” قاراعاندا الدەقايدا قاۋىپتى ءارى ىقپالدى بولىپ شىقتى. يم ونداعان جىلدار بويى تاراعان ءسالافيزمنىڭ ەڭ راديكالدى، زورلىقشىل ءتۇرىن تاراتاتىن ۇيىمعا اينالدى.

ازاتتىققا سۇحبات بەرگەن ساراپشىلاردىڭ ءبىرازى بيىل يم-ءنىڭ جاپپاي جەڭىلىس تاباتىنىن بولجاعان ەدى. بىراق ەبولا ىندەتى ءتارىزدى ول كەز-كەلگەن ۋاقىتتا قايتادان ءورشۋى مۇمكىن.ءابۋ-دابيدە شىعاتىن The National گازەتىنىڭ شولۋشىسى حاسسان حاسسان يم-ءنىڭ پالميراداعى جەڭىسى ونىڭ كۇيرەي قويماعانىن كورسەتەدى دەيدى.

«ءال-كايدا قايتا كۇش كورسەتۋى مۇمكىن»

ەبولا ىندەتى سياقتى “يم ۆيرۋسىن” جۇقتىرعان سالافيتتىك جيھادشىلىق تا تەز ولەدى. يم-ءنىڭ جاۋىزدىق ارەكەتى ءسۇننيت مۇسىلمانداردى وزىنەن الىستاتتى، باسقا دا كوپتەگەن مۇسىلماندار مەن ۇلتتاردى شوشىتىپ، وعان قارسى كۇرەسۋگە ماجبۇرلەدى. ال ء“ال-قايدانىڭ” ارەكەتىن مۇندايدا سپيد-پەن سالىستىرۋعا بولادى.

ءبىر قىزىعى، يم ء“ال-قايدانىڭ” ماقساتىن جەتىلدىرگەن ءتارىزدى. سالافيزمگە كونبەگەندەردىڭ كوبى تاياۋ شىعىستان كەتتى. الەمدىك دەرجاۆالار ايماقتىڭ ىسىنە ارالاسۋدان ساقتاناتىن بولدى.

وسى ارالىقتا ء“ال-قايدا” سيريا قوعامىنداعى راديكال ەمەس توپتارمەن دە كۇش بىرىكتىرىپ ۇلگەردى.

الەپپوداعى ەۆاكۋاتسيا كەزەگىن كۇتكەن ادامادار. 16 جەلتوقسان، 2016 جىل.

الەپپونى قورشاۋعا العاندا اسادشىل كواليتسيا ادامداردى قىرىپ-جويدى، گازەت بىتكەن وعان رەسەيدىڭ قاتىسقانىن جازىپ جاتتى. ء“ال-قايدا” وسى كەزدە ادامدارعا قالانىڭ قورشاۋىن بۇزىپ جول شاىپ بەردى. جاز بويى ء“ال-قايدا” جانكەشتىلەرى 2012 جىلدان بەرى بۇلىكشىلەر قورشاۋعا العان اسكەري بازالاردى جاردى.

يسلام دىنىندەگى راديكاليزمگە قارسى كۇرەسەتىن جانە ءومىرىنىڭ كوپ ۋاقىتىن سيريادا وتكىزگەن عالىم ءارى بەلسەندى ناسسەر ۋەدداديدىڭ ايتۋىنشا، ء“ال-قايدا” سيريالىقتاردى وزىنەن الىستاتىپ الماۋعا تىرىسادى.

سيريالىقتاردىڭ كوبى ء“ال-قايداعا” قاتىسى بار بۇلىكشى توپتاردى «قۇتقارۋشىلار» دەپ تانيدى، باتىس ەلدەرى بولسا، بۇعان كەڭشىلىك جاساپ وتىر. «وركەنيەتتى الەم – امەريكا، بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسى قايدا قارادى؟» دەيدى ۋەددادي.

ونىڭ ايتۋىنشا، سيريالىقتار ء“ال-قايداعا” سەنبەسە دە، بۇل ۇيىمدى ءۇيدى ءورت العان كەزدە جەتىپ كەلەتىن ءورت سوندىرۋشىلەرگە ۇقساتادى. ايتۋىنشا، ولاردى جەك كورىپ تۇرساڭ دا، ورتكە سۋ شاشپا دەپ ايتا المايسىڭ عوي.

- تاعدىر ء“ال-قايداعا” سىيلىق جاسادى. بۇل ۇيىم قاجەت كەزىندە ادامداردى قۇتقارىپ جاتىر، – دەيدى ۋەددادي.

اتلانتيكالىق كەڭەستەگى رافيك حاريري ورتالىعىنىڭ تاياۋ شىعىس ءىسى بويىنشا اعا عىلىمي قىزمەتكەرى فەيسال يتاني ونىڭ ايتقانىمەن كەلىسەدى.

يتاني يم-گە قارسى اسكەري ناۋقاننىڭ سەكتانتتىق سيپاتى يم يدەولوگياسىنا قارسى كۇرەستى قاۋىپتى ەتەتىنى تۋرالى كوپ جازعان. «جاقىندا يم-ءنىڭ ءۇنىن وشىرەتىن شىعارمىز، بىراق باسقالاردىڭ مۇددەسىن قولداماۋ كەرەك» دەيدى ول.

- تىنىش ارەكەت ەتىپ جاتقان ء“ال-قايدا” يم-نەن دە قاۋىپتى. سيريا سوعىسى ادامدارعا كوپ قيىندىق اكەلدى، بىراق باسقالار ونى ۇقپاۋى مۇمكىن، – دەيدى ول.

دجەيمس ميللەردىڭ ماقالاسىن اعىلشىننان اۋدارعان – دينارا ءالىمجان.