МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛГЕ ҚАТЫСТЫ КӨЗБОЯУШЫЛЫҚТАР ТОҚТАТЫЛСЫН!

| Oct 3, 2016

Бақытжан Сағынтаев Үкіметінің назарына!

МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛГЕ ҚАТЫСТЫ
КӨЗБОЯУШЫЛЫҚТАР ТОҚТАТЫЛСЫН!

Қазақстанның күллі мемлекеттік ресми органдарында мемлекеттік тілге байланысты көзбояушылықтар орын алып отыр. Құжаттардың екі тілде жасалынуы көбіне көзалдау, тек есеп беру үшін ғана. Жасыратыны жоқ, орыс тілі мемлекеттік тілмен қатар қолданылады деген желеумен құжаттар әзірлену барысында басымдық негізінен орыс тіліне берілген. Барлық құжаттардың түпнұсқасы орыс тілінде жасалады. Қазақшасы тек аударма түрінде ғана. Ресми орындар қазақшасына мән беріп қарамайды да. Мұның өзі мемлекеттік тілге қатысты көзбояушылықты одан әрі үдетіп тұр.

Іс жүзінде мемлекеттік тілге қатысты мұндай әрекеттер Конституция нормаларын бұзушылық болып табылады. Қазақстан Конституциясының 7-бабының 1-тармағында «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тiл – қазақ тiлi» екендігі тұжырымдалып, 2-тармағында «Мемлекеттiк ұйымдарда және жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады» делінген. Алайда «Қазақ тілімен тең қолданылатын» тілдің мемлекеттік мәртебесі (статусы) жоқ. Қазақстанда қазақ тілі мен орыс тілі қатар тұрса мемлекеттік тілдің мәртебесі биік болуға тиіс!

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі бұған байланысты 2007 жылғы 23-ақпандағы № 3 қосымша қаулысында: «Мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады деген конституциялық норма орыс тіліне екінші мемлекеттік тіл мәртебесі берілетінін білдірмейді» деп ашық та, айқын тұжырымдап берген.

Бұл ресми анықтама. Яғни бұл Ақордадан бастап барлық мемлекеттік органдарда жарлықтар, нормативтік актілер, іс қағаздары, заң жобаларының түпнұсқасы мемлекеттік тілде жасалу керектігін көрсетеді. Одан соң ғана қазақ тілімен қатар қолданылатын тілге аударуға, пайдалануға болады.

Бұдан шығатын қорытынды түпнұсқа құжаттардың ең алдымен орыс тілінде жасалуы – заңсыз! Ол Конституцияға қайшы! Заң жобалары, үкіметтік құжаттар жобасы ең алдымен мемлекеттік тілде жасалуы, орыс тіліне одан соң ғана аударылуы тиіс!

Қазақстан Республикасындағы Тiл туралы заңның 4-бабында “Мемлекеттiк тiл – мемлекеттiң бүкiл аумағында қоғамдық қатынастардың барлық саласында қолданылатын мемлекеттiк басқару, заң шығару, сот iсiн жүргiзу және iс қағаздарын жүргiзу тiлi» екендігі баяндалған. Сондай-ақ Үкіметтің Қазақстан Республикасында мемлекеттiк тiлдi барынша дамытуға, оның халықаралық беделiн нығайтуға міндетті екендігі айтылған.

Егер үкімет отырысында мемлекеттік тіл пайдаланылмайтын болса бұл да Тіл туралы Заңның үкімет тарапынан бұзылғандығы. Әрбір министр мемлекеттік тілді жетік білуге тиісті. Үкімет отырысының басында және соңында екі-үш сөйлем қазақша айтып, отырыс түгел орыс тілінде өтетін болса бұл мемлекеттік тілді қорлау болып табылады. Үкімет мемлекеттік ұйым емес, ол – мемлекеттік орган.

Сондықтан біз Бақытжан Сағынтаев Үкіметінен ҚР Конституциясына, Тіл туралы заңға құрметпен қарауды, Үкімет отырыстарын қазақша өткізуді, үкіметтен Парламентке жолданатын заң жобалары түпнұсқасының қазақша әзірленуін, сондай-ақ үкіметтік құжаттардың да түпнұсқаларының қазақша жасалуын талап етеміз! Мемлекеттік тілге қатысты көзбояушылықтарды солай ғана тоқтатуға болады!

Марат Токашбаевтың facebook парақшасынан алынды

Қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады?

kerey.kz

Zhalgas Yertay Қазақстан билігі мемлекеттік тілді дамыту үшін қатаң шешімдерге барғысы келмейді дейік. Бірақ қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады? Соны ойланып көрейік. Қазақ тілін дамыту жайын айтқан кезде Қазақстан билігі қоғамды екіге бөледі. Бірі – тілді дамытудың радикал шешімдерін ұстанады, екінші жағы – қазіргі статус-квоны сақтағысы келеді, яғни ештеңе өзгертпей-ақ қояйық дейді. Бірақ екі жолды да таңдамай, ортасымен жүруді ұсынып көрсек қайтеді!? Батыл қадамдарға барайық, бірақ ол радикал жол болмасын. Қазақ тілін күшпен емес, ортаны дамыту арқылы күшейтсек болады. Яғни адамдар тілді үйреніп әуре болмай-ақ, халық жай ғана қазақ тілі аясында өмір сүруді үйренсін. Негізгі ой осы. Біз осы уақытқа дейін адамдар ортаны
Елдес Орда, тарихшы: «Түркістан» атауын қолдану – аймақтағы жұмсақ күш позициясын нығайту тәсілі

kerey.kz

Фото ашық дереккөздерден алында Өткен аптада Түркияның ұлттық білім министрлігі мектеп бағдарламасына «Түркістан» деген терминді енгізген еді. Шетел басылымдарының жазуынша, бұл атау енді «Орталық Азия» ұғымының орнына қолданылмақ. Білім министрі Юсуф Текин жаңа атау түркі әлемінің бірлігін қамтамасыз етуге бағытталғанын айтады. Оның сөзінше, үкімет оқу бағдарламасынан империялық мағынасы бар географиялық атауларды алып тастамақшы. Ең қызығы, «Түркістан» аумағына Қазақстаннан бөлек, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстан мен Тәжікстан жатады екен. Сондай-ақ кейбір басылымдар бұл терминнің Қытайдың батысында орналасқан Шыңжан өлкесіне қатысы барын да атап өтті. Кейбір ғалымдар «Орталық Азия» термині колониализмнен қалғанын жиі атап жүр. ХХ ғасырдағы әлемдік академиялық ғылымды сол кездегі ірі империялар қалыптастырғандықтан, бүгінде мұндай терминдер мен атаулар халық санасына әбден сіңіп
АБАҚ АНА ЖӘНЕ ТАСБИКЕ АНА

kerey.kz

Мәми би Жұртбайұлының шежіресінде айтылуынша Керей ұлысының арғы тегі – Шеп, Сеп, Байлау, Қойлау, Елдей, Көлдей, Изен, Жусан секілді тайпалардан таралады екен. Аталған тайпалардың біразы ескі тарих беттерінен кездессе, енді бір бөлімі қазірге дейін Керей руындағы аталардың есімі ретінде аталып келеді. Мұның бір себебін арғы тарихтағы аталардың аты өшпесін деп кейінгі ұрпақтарының аталар атын қайта жаңғыртып қойған дәстүрінен қарау керек. Абақ атауына келсек, арыда Керей ханзадалары мен ханышаларының арасында Абақ, Абақберді, Абахан, Абақтай, Абақай, Абақ бике сынды есімдер болған. Сол ата-апаларының жолын жалғаған, тозып кеткен Керей елінің басын қосып, оған әз ана болған Абақ есімді қасиетті ана өмірде болған адам. Қазақ тарихында ру атына айналған әз аналар аз болмаған. Көрнекті жазушы,
Зеленскийдің “жалғыз сенері әрі оң қолы”. Андрей Ермак кім?

kerey.kz

Рэй ФЕРЛОНГ Андрей Ермак (сол жақта) пен Украина президенті Владимир Зеленский (оң жақта). 2019 жыл. Андрей Ермак ұшақтан түсе сала өзінің бастығын құшақтады. 2019 жылы қыркүйекте президент Зеленскиймен жылы жүздесу жаңадан басталып келе жатқан саяси серіктестіктің басы еді. Бұл – Ермактың Ресей түрмесінде отырған 35 украиналықты Мәскеуден алып келген сәті. Ал 2020 жылы Ермак Зеленский әкімшілігінің басшысы болды. Бірақ Украинадағы жемқорлық шуынан кейін оның қызметіне жұрттың назары ауды. Себебі Ермак Украина энергетикалық инфрақұрылымына бөлінген қаржы жымқырылған коррупция схемасында негізгі рөлде болған деген ақпарат тараған. Бірақ тергеушілер бұл жайттың жай-жапсарын толық ашқан жоқ. Ермактың өзі Азаттықтың Украина қызметінің ресми сауалдарына жауап берген жоқ. Сонымен Зеленскийдің кеңсесін басқарып отырған Ермак кім? ТЕЛЕВИДЕНИЕДЕН
ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ МЕНШІГІНДЕ

kerey.kz

Шығыстанушы-тарихшы Өмір Тұяқбайдың бұрында да «Қазаққа қандай тарих керек? Тәуелсіздік кезеңінде жасалған тарихи мистификациялар хроникасы» деп аталатын мақаласын (22.05. 2025. Zhasalash.kz) оқып ем. Риза болғам. Жақында Ө. Тұяқбайдың «Қазақстанда тарихи бұрмалаулар мен мифтерге тосқауыл қоюдың жолдары» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) атты тағы бір мақаласымен және таныстық. Өте өзекті мәселені көтеріпті. Тарихта орын алып жүрген жағымсыз жайттар турасында ой толғапты. Журналистерді, блогерлерді айыптапты. Тарихтан арнайы кәсіби дайындығы жоқ, бәрін бүлдіріп болды деп. Келеңсіздікті тоқтатудың нақты жолдарын ұсыныпты. Бұған да көңіліміз бек толды. Әйтсе де тарихты бұрмалауға, өз өтіріктерін насихаттауға тек журналистер мен блогерлер ғана емес, «арнайы кәсіби дайындығы бар» «тарихшылардың» да «зор үлес» қосып жатқанын баяндап, айтылған пікірді одан әрі өрбітіп, жалғастырайық.