Atı atalğan jigitterdiñ jaqındarı olar turalı fotolar beru tügili, ömiri jaylı aşıp aytudan qorqadı. Sondıqtan da bügingi maqalanı dayındauğa kömektesken azamattardıñ da esimi de qwpiya bolıp qala bermek.

1. SABR

Keñes ükimeti tarap ärbir respublika jikke bölinip bastağan sätte boy köterip, qazaq jigitteriniñ işinen suırılıp şıqqan Sabır Müsilimwlı Oñtüstik Qazaqstan oblısınıñ tuması. Sözine berik, kelbeti swstı, eki jüzdilik pen jalqaulıqtı jaqtırmaytın azamattı jwrt bas aqılşı sanıp, kez-kelgen tüytkildi şeşu üşin Sabırğa jügindi.

90-nşı jıldarı türli qılmıstıq toptar onı «oñtüstik öñirge jauaptı», qılmıs äleminiñ öz sözimen aytqanda «vor v zakone» etip tağayındadı. YAğni, wşqan qws, jügirgen añ Sabırğa esep berui tiis boldı. Esimit ataudan bas tartatın tanımal qazaq rejisseriniñ sözinşe, Sabır jetimmen jesirdi jebedi, qarttardı süyedi. Sol uaqıttağı jwmıssızdıqtı joyıp, qılmıstı azaytu üşin jwmıs jasağan.

«Şımkenttiñ şetinde kärister piyaz egetin. Halıq aş sol piyazı wrlap, odan qaldı jazda su bölispey, keyin jiğan önimdi sata almay äbden şığınğa battı. Mine sol käsipkerlerdiñ basın qosıp Sabır jiın ötkizdi. Nätijesinde qazaq jigitteri şarualardı wrı-qarıdan qorğaştap, birge eñbek etedi. Jıl soñında şağın alqaptan 3 kamaz piyaz jinaldı. Bir kamazdı käsipker özi aldı. Ekinşi kamaz qarauıl bolğan jigitterge berildi. Üşinşi kamaz auıldağı jetim-jesirlerge taratıldı», – deydi ol.

Sabır Müslimwlınıñ köptegen äreketi zañğa qayşı boldı. Policiyamen til tabısa almağan azamatqa 9 türli bap boyınşa ayıp tağılğanımen, biri däleldenbeydi. Soñında köligin tintu kezinde qoldan jasalğan pışaq tabılıp, «suıq qaru saqtadı» degen ayıppen 3 jılğa türmege qamaldı. Temir torda otırıp, auruğa duşar bolğan azamat, keyin bosap şıqqan soñ wzaq nauqastan Almatı qalasında köz jwmdı.

Qazir qazaq öneriniñ jwldızına aynalğan, jas akter Täuekel Müsilim osı Sabır Müsilimwlınıñ twñğışı.

2. BAHA FESTIVAL'

Sabır Müsilim türmede otırğanda onıñ ornın jaqın dosı Baha festival' basadı. Auğanstanda äskeri borışın ötkergen, oficerlik atağı bar, bwrıñğı äskeri qızmetker. Baha festivaldiñ şın esimi Baqıtkeldi Rayımbektegi.

1963 jılı 11 qazanda Almatı oblısı, Rayımbek audanı aqın Mwqağali Maqataev tuılğan Qarasaz auılında ömirge kelgen. Oğan «Baha festival'» degen laqap attı dostarı bergen. Ap-arıq, orta boylı jigitke qanday qiın tapsırma berse de, dımın şığarmay tez jäne taza orındap ketetin bolğan. Şaruanı artına iz qaldırmay, şaşauın şığarmay orındaytındıqtan onı «Festival'» dep atağan.

1991-92 jıldarı atı tek Qazaqstanğa ğana emes, TMD elderine keñ taralğan. Sonday-aq öte qatıgezdigi el arasında añız bolıp tarağan. Özimen sanaspağandardı ayamağan, aldına şıqqandı joq qılğan desedi. Almatını aşsa alaqanında, jwmsa jwdırığında wstaytın jigitke Groznıydıñ baskeserleri kelip bas-köz bolu üşin megopolisten audandı berudi swrağan. Alayda, qarulanıp kelgen jigitterdiñ oñaylıqpen qaytpaytının tüsingen Baqıtkeldi bwl isti de ıñ-şıñsız, tapqırlıqpen şeşken deydi.

YAğni «jaraydı Almatıdan 1 audan beremiz, sender bizge de Groznıydan tura sonday audan beresiñder» degen. Sözden wtılğan şeşender Almatını jayına qaldırıptı. Osı sekildi isteri Reseylik mafiya dökeylerine wnamay, jii qaqtığısta bolğan. Arıstanday aqırğan azamat 1993 jılı 7 qazanda öz üyinde qastandıqtan köz jwmdı.

Qasındağı 4 jendetimen otırğan olardı bäz bireuler jarıp jiberdi. 30 tolğan jasında, tura tuğan küni, jer qoynına tapsırılğan. Atışulı oqiğa basılım betterinde jarısa jazılğanımen tapsırıspen orındalğandardıñ artında kim twrğanı jäne ne üşin ekeni aqırı anıqtalmadı. Keybir derekterge süyensek, Baha festival'diñ qılmıstıq tobında 100-ge juıq azamat müşe bolğan. Olardıñ basım köpşiligi ayğan soğısına qatısqandar men bwrıñğı policiya qızmetkerleri.

3. RIJIY ALMAZ

Baha-festival' jer jastanğannan keyin Qazaqstandağı qılmıs biligin Rıjıy Almaz qolına aldı. «Rıjiy Almaz» – Nesipbay Näsenov 1961 jılı Semey öñirinde düniege kelgen. Balalıq jäne jastıq şağı Qırğızstanda ötkizip, alğaş ret ayır qalpaq ağayınnıñ elinde «qarulı şabuılğa qatıstı» degen ayıppen bes jılğa sottaladı.

Nesipbay köp jerde öziniñ şın atın atamay «Almaz» dep tanıstırğan eken. Keybir köz körgender «Sarı Almaz» degen laqap attı qılmıs älemindegiler qoyğan desedi. Sebebi, ol alğan betinen qaytpaytın, almas sekildi ötkir bolğan-mıs. Al, «sarı» sözi aqşıl reñine bola aytılğan. Beyresmi aqpar boyınşa Rıjiy Almaz türmede otırıp qaraqşılıq zañın jete meñgergen, aqşa jasaudı jäne orıs, armyan, şeşen, sığan tilderinde erkin söylep, ağılşın tilin üyrengen.

Sonımen qatar aykido önerimen şwğıldanıp, qaramağındağı 80-ge juıq jigitti de şığıs jekpe-jegine baulıp dayındağan. 90 jıldardıñ orta tüsinde atınan at ürketin qazaq mafiyasınıñ belsendi toptarı – «Ataba», «Tört ağayındı», «Aday», «Babahan» siyaqtı wyımdardıñ müşeleri tügeli derlik «Rıjiy Almazdıñ» qol astında bolğan.

Olar Qazaqstannıñ ärbir oblısında jwmıs jasap, barlığı öz zañdarımen bilik etken. Tipti keybir köz körgender onı Qıtaydıñ bir aymağına ämirin jürgizgen desedi. Sarı Almazdıñ biliginde elimizdegi iri mwnay öndiristerinen bastap, qaladadağı oyın-sauıq ortalıqtarına deyin qarağan. Barlığına baqılauğa aludağı onıñ bastı maqsatı qazaqtıñ baylığın wstağannıñ qolına, tistegenniñ auzına ketirmeu bolğan.

Alayda, atalğan mekemelerdiñ tabısınan ol ay sayın öziniñ ülesin alıp otırğan. Onıñ kölemi biznestiñ auqımına baylanıstı 10-30 payız aralığında. Öz zañımen jüretin Nesipbayğa 1992 jılı Almatıda 3 birdey bap boyınşa qılmıstıq is qozğaldı. Oğan, suıq qaru saqtağan, salıqtan jaltaru jäne bay-bağlandı qorqıtıp-ürkitkenge qatıstı degen ayıp tağılıp, 5 jılğa bas bostandığınan ayrıladı.

Pavlodar men Mañğıstau türmesinde jatıp jazasın ötegen ol bostandıqqa şıqqan soñ küzet firmaların qwrıp, zañdı käsippen aynalısadı. Alayda köp wzamay elden ketken onıñ şekara sırtınan tek mürdesi keldi.

Sarı Almaz 1998 jıldıñ 31 mamırda Ispaniyanıñ Barselona şaharındağı jeke «Santa Cristina de-negro» villasında oqqa wştı. Betperde kigen altı adam tañ ata wrlanıp kirip, tört küzetşini baylap tastap, wyqıda jatqan azamattardı qırıp salğan. Sarı Almazdıñ tuğan inisi, “Transtelekom” kompaniyasınıñ eks-jetekşisi Asqar Näsenovke qarjı policiyası 2013 jılı halıqaralıq izdeu jariyaladı. Ol özi jetekşilik etken twsta mekeme men şağın käsiporındar arasında jalğan kelisimşart jasap, memlekettik 4 milliardtan astam teñgesin joq qılğan.

Nekeli jarı, änşi Sitoramen 5 jıl otau qwrğan, ortaq 1 wlı bar. Sarı Almaz ömirden ötken soñ bilik qarındası Ayka-Begemottıñ qolına ötken. Ol da qılmıs älemindegi bedeldi äyeldiñ biri. Wyımdasqan qılmıstıq tobında 80-nen 100-ge juıq adam bolğan.

4. QARA ALMAZ

Sarı Almaz Qazaqstandı bilep töstegen uaqıtta «Qara Almaz» esimimen tağı bir serke payda boldı. Keyinde de jas jigittiñ belgisi sayasatker Zamanbek Nwrqadilovtıñ nemere inisi ekeni anıqtaldı. Ol jas ta bolsa, eşkimnen qorıqpay, Almatını qolına aldı.

«Qara Almaz» degen laqap atı bolğanımen şın esimi naqtı belgisiz. Oppoziciyağa bet bwrğan Almatınıñ eks-äkimi bir kezderi özine bäz-bireulerdiñ qoqan-loqı jasağanın aytıp şağımdandı. Artınşa reketir bolğan Qara Almaz wzaqqa barmay, belgisiz jağdayda Qorday tas jolında qara djipi audarılıp, jol apatınan köz jwmdı. Oqiğa äli künge deyin jwmbaq küyinde. Rasında da Qara Almas qarsılastarınıñ qolınan qaza taptı ma, älde jazım ba?

5. ATABA

Qazaq mafiyasınıñ serkeleriniñ biri, äri biregeyi Talğat Atabaev -“Ataba” degen atpen tanımal azamattıñ da esimi qazaqstandıqtarğa jaqsı tanıs. 1967 jılı mausım ayında Taldıqorğanda ömirge kelgen. Qatarlastarınıñ sözine süyener bolsaq, Talğattıñ abıroyı men bedelin respublika tügil Qırğızstan men Özbekstanda da öte joğarı bağalağan. Atabanıñ el esinde qalğan isteriniñ biri qazaq tiline degen alañdauşılığı deydi.

Qaramağındağı men körşiler eldiñ avtoritetteri onıñ aldında barınşa qazaq tilinde söyleuge tırısqan. Sarı Almastıñ qol astınan şıqqan serke 2005 jıldıñ jeltoqsanın ayına deyin öz biligin Almatıdağı Baraholka bazarı men, birneşe kazinonı basqarıp, döñgeletken.

Tipti onıñ atı şulı Qorğas isine qatısı barı da anıqtaldı. Wlttıq qauipsizdik komitetiniñ mälimetinşe şekaradağı kedendik räsimdeuden eş kedergisiz ötu üşin, ärbir jük köliginen 4 mıñ dollarğa deyin alınğan. Bwl beketten kün sayın orta eseppen 12 maşina ötedi. Topqa policiya qızmetkerleri men qatar «Atabalıqtar» jäne «Tört ağayındı» dep atalatın qılmıstıq toptar kömek körsetken. Qılmıstıq operaciya barısında 16 küdikti wstaldı. Onıñ işinde Talğat Atabaev ta bar.

Almatıda küdiktilerdi qwrıqtau kezinde kölikten sıtılıp şığıp, qaşqan Talğat – Markov köşesindegi oyınhanağa jasırınıp, 38 jasında sol jerde jürek talmasınan qaza taptı. Talğat Atabaev kürespen aynalısqan sportşı bolğan. Qaramağına özi jerlesterin jäne osal emes, sportqa qabileti bar jauırını qaqpaqtay, jwdırığı toqpaqtay jigitterdi jinağan.

Qılmıs äleminde artına iz qaldırmaytın Atabanı 2002 jılı policiya qızmetkerleri zañsız suıq qaru saqtağanı üşin ayıptap, türmege japqan. Alayda ömiriniñ soñğı künine deyin ol erkin küres federaciyasınıñ vice-prezidenti boldı.

6. QANEKE

Nesipbaytegi Qanıbek Nwrğazıwlı (1952-1996 j.j) – qazaqstandıqtarğa «Qanıke» atımen tanımal. 1989 jılı bas kötergen qılmıs äleminiñ alğaşqı serkeleriniñ biri.

90-nşı jıldarı Almatı oblısı Wzınıağaş auılındağı qazaq-şeşen qaqtığısı kezinde erekşe belsendilik tanıtıp, jerlesteriniñ basın qosqan azamat retinde jii aytıladı. 1996 jılğa deyin jayma bazarlardıñ basşılarına «Krışa» bolıp, salıq jinağan.

Öz degenimen jüretin Qanıke köp qatarlasına wnay qoymağan. 1996 jılı 17 jeltoqsanda dostarımen otırğan Qanıbekti birneşe jerinen tapanşamen atıp, jer jastandırğan.

7. SABIRJAN

Sabırjan Mahmetov «Jekpe-jek» federaciyasınıñ prezidenti. Qazaq kikboksinginiñ märtebesin asqaqtatqan sportşı Sarbırjan da 90-nşı jıldarı bedeldi reketirdiñ biri bolğan. Öz sözinde ol qılmıs äleminde bilik etu üşin emes, qazaq jerin kelimsekterden qorğau üşin ärekettengenin aytadı.

Söyte twra, policiya tarapınan «bopsalauşı» degen ayıp tağılıp, 7 jılğa türmege toğıtılıp, sonıñ 6 jılın abaqtıda ötkizdi.