Kültegin Qwtlıq (Elteris) qağannıñ ekinşi wlı, Bilge qağannıñ (Mogilyan) tuğan inisi. Şeşesi Elbilge qatwn. Jeti jasında äkesi Qwtlıq (680-692 jj. bilik qwrğan) qaytıs boladı. Qağan tağına onıñ inisi Qapağan (692-716 jj.) otıradı. Kültegin men Bilge, Qapağannıñ inisi Bögüni (716j.) taqtan taydırıp, qağandıq bilikti Bilge qolına (716-734jj.) aladı. Tarihi derekterge qarağanda, Külteginniñ on jasında er atanıp, alğaş közge tüsken soğısı – 694 jılğı Jau jıu jäne Din jıu aymaqtarında bolğan soğıs. Qapağan osı soğısta 90 mıñ twtqındı qolğa tüsirgen. Mine, osıdan bılay Külteginniñ erlik jolı bastaladı. Tarihi derekter sol kezdegi el täuelsizdigin saqtap qalu jolında bolğan qırğın soğıstardıñ birde-bireuiniñ Külteginsiz ötpegenin añğartadı. Batır 47 jasqa jetip, qaza tapqanda, törtkül dünieden tügel elşiler kelip, ruhına tağzım etipti. Basına el tarihın jazıp, alıp eskertkiş ornatıptı. Sol eskertkiştiñ ğılımi köşirmesi bwl künde täuelsiz elimizdiñ astanasında, Euraziya Wlttıq universitetiniñ bas ğimaratınıñ törinde twr.

İ

Aldımen Twla boyınan Bu menen dım bürikken

Alay-düley jel twrdı.

Dünieni basıp jatqan

Qara balşıqtay qoyu,

Küyedey qap-qara,

Tünek serpildi.

Joğarıda İşine jwldızdar japsırğan,

Alıp qazanday töñkerilgen,

Tösine Ay ilgen,

Omırauına Kün taqqan

Aspan payda boldı;

Kürkirep, kürkildep Ot şaşıp jatqan;

Alıp denesinen Qıp-qızıl bolıp Ört qaşıp jatqan

Tau menen tastar payda boldı.

Jel alıp kelgen Dım menen budan

Bwrqırap tasıp jatqan Sular payda boldı.

Nayqalğan nular payda boldı.

Sonan keyin Adam şıqtı.

Aşığan qamırday bop

Köterilip demikken Qara jerdi basıp kördi,

Jündey bop wyısqan

Qara bwlttardı

Qolımen olay-bwlay audarıp

Aşıp kördi.

Altay tauım Besik bolıp terbetken,

Jarqıldağan ot pen Sarqırağan sudıñ işinde Erjetken –

Kök täñiriniñ oğlandarı

Bükil türik jwrtınıñ Arlandarı men qabılandarı,

Bumın qağan men İstemi qağan taqqa qondı.

Elimdi el etemin dep, Jerimdi kögertemin dep

Ottay asau, Oqtay wşqır Atqa qondı.

Ormandar añğa toldı.

Örisi malğa toldı.

Jeriniñ teginen May ağıp twrğan,

Ağaştarınıñ balağınan Bal ağıp twrğan El boldı.

Qwnarı asıl Jer boldı.

Sol eldiñ Aynalası tügel – Bwzılğan señdey

Japırıp ketkisi kep twrğan;

Köşken seldey

Tüp-tamırımen qoparıp

Batırıp ketkisi kep twrğan

Dwşpan eken.

Künderdiñ küninde

Jan-jağınan olar

Qwrsauday bürip Qısqan eken.

Sol kezde Kök türikterdiñ keudeleri Köriktey isingen.

Jayaulını – qwmalaqtay! – Nayzasınıñ wşına ilip,

Attılını – qualap jügirip! – Böriktey tüsirgen.

Bastını – Bastarı jerge tigenşe Idirgen –

Tabanın jalatıp, Arttarın süydirgen.

Tizelini – Tizelerin dirildetip

Tüyedey baqırtıp Şögergen.

Qalğandarı Oq tigen maqwlıqtay qaşıp,

Tau menen tastardan asıp

Aldı-artına qaramay Jönelgen.

Halqına İlgeride jatqan

(Kün şığıstağı) Qadırqan qoynauın sıylap,

Keride jatqan (Kün batıstağı) Temir qaqpanı jaylatqan.

Jeñispenen jelpindirip Otız kün boyı oynatqan,

Qırıq kün boyı toylatqan.

Eki qağan da Emendey berik,

Bäyterektey zor,

Töbeni süyrep äketerdey Alıp bolğan.

Sol ekeuiniñ twsında

El-jwrtı Molşılıqqa maltığıp jüzip,

Irıs pen qwtqa Keñirdekterinen kelip Qarıq bolğan!

Sarbazdarı Qara jartastardan Qamal qalap jatqan.

Al eki qağan Taulardıñ iığına şığıp,

Bwlttardı bauırına basıp

Solarğa qarap jatqan.

Halqı Üyirin izdegen, Ayğırlarday kisinep,

Botasın izdegen Aruanalarday bozdap – Jır tolğasa! –

Kölderdi tasıtıp Taulardı qozğağan eken;

Birin-biri tıñdağan,

Özderine aqırıp söylemegen,

Aqırıp söylese de,

Arına tietindey etip Baqırıp söylemegen,

Azıp-tozbağan eken.

Ayarlıq pen Opasızdıqtı körgende – Oray da boray – Qabağına qar jauğan! Ädil jarğıları Qara tastardı turap,

Qara qıldı qaq jarğan!

Sonan keyin olar Demderi bitip Ömirden ketken.

Ruhtarı Altay taudıñ üstinde

Oqşırayıp otırğan Kök täñirine ketken.

Olardıñ ölimin estigen Dünie teñselip ketken,

Oypañ jer opırayıp qwlap,

Qaqırayıp twratın jotalar

Jer şögip ketken.

Ormandar şulap jılağan,

Kölder tulap jılağan.

Kün şığıstağı Bökli şöldiñ el-jwrtı

Qwm şaşıp eñiregen.

Ortadağı tatarlar, Kül şaşıp eñiregen.

Altay taudıñ aynalasın

Azan-qazan etip,

Küñirenip, egilgen Qabırğaları sögilgen

Joqtaular bastalğan;

İrgedegi tabğaştar Bastarın Tau menen tasqa wrğan.

Küni twtılğanday,

Ayı qwlağanday şoşıp jılağan.

Tüpit, apar, purum, qırğızıñ,

Uçqurıqan, qıtañ, tatabıñ

Şaştarın ormanday jayıp,

Betterin tırnaqtarımen! – Tastı orğan tau özenderindey! Osıp jılağan.

İİ

Olardıñ ornına otırğan İnileri men balaları

Bastarında Torğaydıñ miınday mi joq

Jaman-jäutik eken.

Boyları bir qarıs,

Oyları birtwtam Şältik eken.

Esiginde jürgen Qara qwldı da Qarpıp tastay almağan;

Törine şığıp tayrañdağandı Eñ bolmasa –

It qwsap – balağınan! –

Tartıp tastay almağan.

Bwrqırap tasudı bilmeytin –

Bwralqı it sarıp, Jetim laq sekirip ötetin –

Jılğa bop şıqqan.

Özderi tügil Köleñkelerine deyin swyıq,

Mwrındarınan su sorğalağan

Sümelek, swlba bop şıqqan.

Kök tirep jüretin Kök türik eliniñ

Tot basqan qılıştay Aybatı ölgen.

Jwrtta qalğan oşaqtay Qayratı söngen.

Boyküyezdikteri sonday

Otırğan jerlerinde omalıp,

Jatqan jerlerinen Bwtına jibergenşe twrmağan.

Dwşpannıñ tisiniñ Qayralğan qışırın emes,

Juılğan ıdıstıñ Tıqırın tıñdağan.

Estilerden irgesin Jıraq salğan.

Aldamşı tabğaştardıñ

Zımiyan sözderine Esteri ketip qwlaq salğan.

Eldiñ jaysañdarın Jau körip – Wrısın qalğan.

Swrqiya sözderden

Şoq tüsken kiizdey bop

Bıqsıp janğan.

Sonan keyin Özderimen özderi Jağalasıp ketken,

Özderimen özderi Şabalañdap ürisip,

Abalasıp ketken.

Birine biri! Qaqpan qwrğan.

Birin-biri Taqtan quğan.

Besti bwqanıñ terisindey Berik el –

Böstekke jaramaytın

Qotır şıbıştıñ terisindey bop İrip ketken.

Qılış pen nayza tügili

Kezdik qayrap, İstik wştay almay

Dalada qalğan bwl eldi

Kök täñiri tas töbelerinen Wrıp ketken.

Sol el – el bola almay Qwrıp ketken.

İİİ

Tabğaş jwrtına Kök türikterdiñ

Arıstay-arıstay wldarı

Qamıstay japırılıp

Küs taban, jalaq erin Qwl bolğan.

Kün dese közi, Ay dese auzı bar

Aru qızdarı Küldi-kömeş küñ bolğan.

Attan tüsip

Solardıñ qoyı men Qabağın baqqan.

Külimen kirip, Otımen şığıp,

Qazanın jaqqan.

(Özekterinde ottarı barlar

Namıstan ölerdey bop Qabarıp jatqan.)

Mwrındıq salğan atanday

Solardıñ jeteginde jürgen.

Düniege jöndep qaray almay

Jota men töbeniñ Eteginde jürgen.

Ot jaqsa – Şaqpağına aynalğan,

Qol sürtse – Qoljaulığına,

Siltese – şoqparına aynalğan.

Öziniñ emes,

Tabğaş jwrtınıñ Jerin keñeytken.

Tabğaş jwrtınıñ Elin köbeytken.

Kün şığıstağı Bökey qağanğa deyin Äsker jürgizgen.

Kün batıstağı Temir qaqpağa deyin Äsker kirgizgen.

Aytqanına köngen,

Aydauına jürgen.

Öziniñ biliginen ayırılıp,

Swñqarday qanatınan qayırılıp

Eldikten qalğan.

Bir kezdegi kündey kürkiregen,

Ot bürkip, şoq şaynasa

Dünie titirkengen

Erlikten qalğan.

İV

Mwnday qorlıqtan,

Mwnday zorlıqtan

Kök türikterdiñ aşu-ızası

Qara bwlttardı qaq jarğan,

Qıp-qızıl nayzağaylarday

Jarqıldap oynağan!

İşine jay tası tüsken

Qara qazanday saqıldap qaynağan!

Özegindegi otı Örtke aynalğan.

Kömeyindegi sözi Sertke aynalğan.

Küni keşe Balağımda jürgen bit

Basıma şıqtı degen,

Küni keşe

Juındımdı işken it

Asıma qwstı degen.

Küni keşe

Özge eldiñ jandarı

İrgesinen jüre almaytın

Elim bar edi ğoy.

Küni keşe

Özge eldiñ maldarı

Kölim tügil,

Şalşığın işe almaytın

Jerim bar edi ğoy.

Tas töbemde Ayım tolıp tuatın.

Sol tünderim qayda?

Qağandı halıq edim ğoy.

Qağanım qayda?

Qaharlı halıq edim ğoy.

Qaharım qayda?

…Biraq olar Bastarı birigip

Ormandarday bolıp

Orındarınan tügeldey

Bir twrıp kete almağan.

Bwrqırağan borasınday soğıp

Tabğaştı qwmday etip

Sıpırıp kete almağan.

Bekteri Beldesuge jaramağan,

Qiın twstarda Janın qiıp

«Kel» desuge jaramağan.

Sonan keyin-aq

Qayqı qılıştarı – Ortasınan! – Sınıp tüsken.

Asau moynına qaytadan

Qıl şıbırlı Qwrıq tüsken.

Türik halqı qan jılap:

Asıl quatım Ölip baradı degen,

Asıl wrığım Semip baradı degen.

V

Aldımen Joğarıdağı Kök Täñiri Kündey kürkirep;

Sonan keyin Jerdiñ Iesi qozğalıp,

Türik halqı joğalmasın degen!

Qwldıqta qamalmasın degen!

El bolsın degen!

Basqa jwrt asa almaytın

Bel bolsın degen!

Kök Täñiriniñ özi

Äkem İlteris qağandı –

Quattı bolsın dep! –

Qara bwltqa orap

Töbesine kötergen.

Şeşem İlbilge qatındı –

Şuaqtı bolsın dep! –

Aq bwltqa orap Töbesine kötergen.

Sol-sol-aq eken Qağan äkem

On jeti erdi ertip ap,

Eldiñ namısı bop janğan

Budaq-budaq, örtin ap,

Jortıp jönelgen.

Qarsı kelgendi Azu tisimen Qarpıp tastağan.

Atınıñ almas twyaqtarımen

Tarpıp tastağan.

Taudağı türikter

Eñiske qwyılğan,

Eñistegi türikter

Tauğa jiılğan, – Kök Täñirge sıyınğan! –

Bir-birimen

Bwrqırap qauışqan.

Bir-birimen

Şwrqırap tabısqan.

Erler jetpiske jetken, -

Twtasqan qolğa aynalğan.

Ärqaysısı Jartas öñgerip keterdey

Zorğa aynalğan.

Kök Täñiriniñ özi Quat bergennen keyin,

Wlı maqsat pen Mwrat bergennen keyin –

Jauların! – Qoylarday börliktirgen Börilerdey bolğan.

Ärqaysısı bir-bir jota bop Körinerdey bolğan.

Jeti jüzi Qatar qwyılğanda Jauların! –

Senderdey sapırğan. Taulardan qwlağan Selderdey japırğan.

İlgeri-keyin Äsker jürgizip – Jelderdey esken.

Bwlttarday köşken.

Jauların Tabandarına salıp taptap

Mal qıp ketken halıqtı,

Qağınan ayırılıp

Qañğıp ketken halıqtı,

Küldi-kömeş Küñ bop ketken halıqtı,

Qwlağı kesik Qwl bop ketken halıqtı

Azat etken.

Küni keşe

Bilik qwrğan jauların

Belderinen bügildirip,

Moyındarınan iildirip

Mazaq etken.

Könbegenderin Külge aunatıp,

Qwm asatıp jer etken.

Tentirep ketken Tölis, tardauştı El etken.

Vİ

Oñ jağında Tabğaş jwrtı

Tabanğa tüspeymin dep Esirgen.

Sol jağında Baz qağan Talauğa tüspeymin dep Kösilgen.

Qırqız, qwrıqan, otuz tatar,

Qıtañ menen tatandar

Jan-jağınan

Qamap twrğan.

Qalğısa – bas salğısı kep,

Qarap twrğan.

Qırıq jeti ret

Jorıqqa şıqqan Qağan äkem –

As-suın Atınan tüsip işpegen.

Qılışı Qınına tüspegen.

Jiırma ret Soğısqa kirgen.

Betpe-bet kelip Şöpterdey qırqıp,

Ağaştarday kesetin Şabısqa kirgen.

Eldi bolğandı Eldiginen ayırğan,

Qağandı bolğandı Qanatınan qayırğan.

Baylıqqa batqan, Baqıtqa kenelgen.

Bwlıqsınğanın Bwtaday sındırıp,

Tizelisin Tüyedey şögergen.

Qattısın Balşıqtay ilep

Bastısın Bası jerge tigenşe Idirgen –

Tabanın jalatıp, Tabaldırılığın süydirgen.

Osılay

Maqsatına jetken.

Dünieden ötken.

VII

Ağam taqqa otırıp Qağan boldı.

Eli men jerine Qara jartastardan soqqanday Qamal boldı.

Erleriniñ Namısın ürlep

Ört qıldı.

Kedeyin bay etti,

Azın köp qıldı.

Men özim Tarduş halqın

Jatqızıp-örgizetin Şad boldım.

Beyşarağa qorğan, Bayğwsqa baq boldım.

Ağam ekeuimiz

Jasıl özendi Şantun jazığına deyin,

Batıstağı qaqpağa deyin,

Kögmen asıp Qırqız jerine deyin

Äsker jürgizdik.

Basın kötergenin Basın jerge tigizdik.

İninen şıqqanın

İnine qayta kirgizdik.

On üş jıl qağıstıq,

On üş jıl soğıstıq.

Keñdik qwrğandı

Keñdiginen ayırdıq,

Eldik qwrğandı

Eldiginen ayırdıq.

Kökirek kerip kelgendi

Keyin şegerdik,

Bastını jügindirdik,

Tizelini şögerdik.

Türgiş qağan Tuısımız bolatın.

İrgede jatqan Wlısımız bolatın.

Tasıp ketken eken.

Erneuinen şığıp Asıp ketken eken.

Şöptey jwldıq, Qınaday qırdıq.

Arğı qandasımız On-oq halqın

Jaqınnıñ Mazağınan qwtqardıq.

Dwşpannıñ Azabınan qwtqardıq.

Bars bekke Qarındasımızdı Hanşalıqqa bersek,

Ol bizge jonın körsetti.

Jonınan taspa tildik!

Basınan jağın ayırıp,

Qasqa qıldıq.

Wldarın qwl ettik,

Qızdarın küñ ettik.

Qwmalaqtay Şaşılıp ketken qırqızdı

Birtindep jinap Jwrt ettik.

Qaytadan Türik ettik.

Kezindegisin keşirdik,

Jesiriniñ Qwrsağın qampaytıp,

Jetimin Jelkildetip ösirdik.

VIII

Qadırqan jerin Basıp jatqan Jwrtqa aynaldıq.

Silekeyi bal bop aqqan Qwtqa aynaldıq.

Keñu tarmanğa deyin El qondı.

Suı sarqırap aqqan,

Köli jarqırap jatqan Jer boldı.

Qwlımnıñ özi Qwl jwmsaytın boldı.

Küñimniñ özi Küñ jwmsaytın boldı.

Köptigimiz sonday

Ağaları inileriniñ,

İnileri ağalarınıñ,

Äkeleri Qaptağan balalarınıñ

Attarın şatastıratın.

Biz sonday köp boldıq.

IX

Türik, oğuz bekteri! Qwlaq tür!

Meniñ qazir janım Qanjılap twr.

Üstiñe kök Täñiri Tau qwlatpasa,

Qara jer qaq ayırılmasa

Seni kim alatın edi?

Arıstanday aqırıp twrsañ,

Seniñ qasına Kim baratın edi?

Endi mañdayıñdı Tasqa wr!

İbilis iektep, Albastı basqır!

Özegiñdi Ört etip, ökin!

Jer sabalap jıla!

Jarılğan jartastay opırıl!

Dauıldı küngi Emendey qwla!

Asıp-tögilip

Qağıñdıñ.

Täñiriniñ aldında

Jazıp-jañıldıñ.

Eliñdi közge ilmediñ,

Qağanıña Qarsı şığıp bülindiñ!

Tüñildim!

Jaraqtı jau seni Qañbaqtay quıp äketti.

Süñgili jau seni

Japıraqtay jwlıp äketti.

Jeriñdi tastap qaştıñ.

Zar ilep, Qaqsap qaştıñ.

Aytşı, Barğan jeriñnen

Pana taptıñ ba?!

Seni qorğaytın Qara taptıñ ba?!

Qarağayday boyıñ

Şıbıqtay iildi.

Qanıñ suday aqtı.

Süyegiñ tau bop üyildi.

Altın aydarlı wlıñ Qwl boldı.

Kümis twlımdı qızıñ Küñ boldı.

H

Türik halqınıñ atı

Qwmğa siñgen suday

Qwrımasın dep,

Asıp twrğan aybını

Şöptey jwlınbasın dep

Äkemdi qağan,

Şeşemdi Hanşa etken

Täñiri Meni de qağan etti.

Jerime qorğan, Elime qamal etti.

Men Atağı asqaqtap jatqan Elge Qağan bolğam joq;

Baylıqqa batpaqtap jatqan Elge Qağan bolğam joq.

Men Kierge tonı joq,

İşerge ası joq,

Şığatın jolı joq

Jäutik elge qağan boldım.

İnim Kültegin ekeuimiz

Äkemiz ben ağamız

El etken eldi,

Jer etken jerdi

Saqtap qalamız dep

Tünde wyıqtamadıq,

Kündiz otırmadıq.

Qızıl qanımızdı töktik,

Qara terimizdi jügirttik.

Señderdey satırladıq,

Sarıayazday saqıldadıq.

Kültegin ekeuimiz

Ölip-öşip jürip

Dwşpannıñ qanın

Beluardan keşip jürip

Eldi – qaytadan! – El ettik,

Jerdi – qaytadan! – Jer ettik.

Elimdi Suğa batırmadım,

Otqa küydirmedim.

Eşkimge

Bastarın idirmedim!

Oyğa bosqan halqım

Qandastığın ayta keldi,

Qırğa qaşqan halqım

Bauırım dep qayta keldi.

Halqımdı Toydırayın dep,

Jılap-sıqtağanın

Qoydırayın dep

Teriskeydegi Oğız tarapqa,

Şığıs qıtañğa,

Tatabı tarapqa,

Tüstiktegi Tabğaş tarapqa

On eki ret qol kirgizdim.

Bastarına Qap-qara bwlt üyirip,

Eñselerin ezgen Sor kirgizdim.

Täñirim jarılqap, Tausılğan qwtım Qaytadan qwyıldı.

Şaşılğan ırısım Qaytadan jiıldı.

Azdı köp qıldım, Kedeydi bay ettim.

Köriksizin Kün, Ajarsızın Ay ettim.

Tört tarap tügelimen Ayağıma kelip Bas wrıp jattı.

Elimniñ dañqın köterip,

Aybının asırıp jattı.

Qazanım qwtqa toldı,

El-jwrtım bwtqa toldı!

Hİ

Äkem qaytıs bolğanda

İnim Kültegin Jetige endi tolğan edi.

Sol kezdiñ özinde-aq,

Körkine eli toyğan edi.

Şeşem Wmay qatın

Kültegindi batır etti.

Sonısımen

Eli men jwrtına Jaqın etti.

On altığa tolğanda

Qağan ağamnıñ Qwrğan elin zorayttı.

Irısın tasıtıp,

Nesibesin molayttı.

Altı Şub Sağdat taraptı

Talqandap bwzdıq.

Adamdarın Mal siyaqtı iirip,

Arqandap tizdik.

Tabğaş, Oñ twtıq Qaptap keldi.

Şalğınımdı japırıp,

Örisimdi taptap keldi.

Kültegin jayau äskerimen

Jalın bop tidi.

Tastay ükti,

Tarıday tüydi.

Kül-talqan bop qiradı.

Kültegin inim

Qolğa tüskenderin

Kögendep twrıp

Qağanğa sıyladı.

Jiırma bir jasında

Bilegi kelsaptay,

Baltırı

Kelidey bolıp tolıstı.

Qwlannıñ etin

Aspay asaytın

Çaça Senuiñmen soğıstı.

Ä degende Tadıqtıñ

Çurı Bozına Qarğıp mindi.

Ol at mert boldı.

Sonan keyin

Işbara Jamtar Boz attı

Minip şaptı.

Qaptaldağını qaymıqtırıp,

Qarsı kelgenderin Türip şaptı.

Ol at ta mert boldı.

Üşinşi ret Jegin Selik-Bektiñ Torı atın mindi.

Jauın nayza bop jırtıp, Qılış bolıp tildi.

Ol at ta mert boldı.

Qarap twrğan jwrttıñ Keudesine dert toldı.

Kültegin inim

Aşu-ızadan ört boldı.

Sauıtına

Auanı tilip,

Jılanday ısqırıp wşqan Jüzden astam oq tidi.

Sonda da qaytpadı.

Jauların

Bwtalarday bwrap sındırıp

Joq qıldı.

Jer Bayırqınıñ

Wlığ İrkiñi

Bizderge qas boldı.

Qanı qatqan tas boldı.

Olardı da quıp

Türgi Jarğwn köline Batırdıq.

Köliniñ özin Qaynağan qazanday etip

Sapırdıq.

Wlığ İrkiñ Quğınğa tüsken

Tülkidey sastı.

Äyteuir sıtılıp şığıp

Aldı-artına

Qaramay qaştı.

Kültegin otızğa toldı.

Twla boyı

Tau özenderindey

Bwrqırağan ağısqa toldı.

Qırqızğa attandıq.

Jol-jönekey

Süñgi bolamaytın

Qasat qardı

Qaq ayırıp öttik.

Kögmen tauınan astıq.

Qırqız halqın

Wyqıda bastıq.

Olardıñ qağanımen

Suña jışta jolığıstıq.

Qarsı twrğan taulardan

Domalağan tastarday

Bir-birimizben

Satır-swtır soğılıstıq.

Kültegin Bayırqınıñ Aq Ayğırın minip şıqtı.

Qılıştay bop Ortamızdı tilip şıqtı.

Bir batırın

Kölden köterile bergen

Qazday etip

Atıp tüsirdi.

Eki batırın

Attıñ üstinen

Böriktey etip

Nayzasımen qağıp tüsirdi.

Tebingeninde

Aq Ayğırdıñ qabırğaları Kütirlep Sınıp ketkendey boldı.

Tüyilgeninde Qara tastıñ Suın sorğalatıp Sığıp ketkendey boldı.

Sol jılı Türgis tarap jaqqa Altın jıştı Pışaqtay tilip Kese jorttıq. Qap-qara bop aqqan Ertis özenin Omıraulap keşe jorttıq.

Tağı da Talay-talay Taulardan astıq.

Türgis halqın Wyqıda bastıq.

Türgis Bolçuda Ottay bwrqırap,

Qwyınday qwtırıp keldi.

Jolındağısın Qara jauınday japırıp,

Aldındağısın Qara dauılday Sıpırıp keldi.

Kültegin Başgu Boz atqa qondı.

Kökiregi İsip ketken aşuğa,

Keudesi Isıp ketken ızağa toldı.

Jandarın alıp, Janımızdı berip soğıstıq.

Appaq qarğa Qızıl qanımızdı tögip,

Barımızdı salıp alıstıq.

Irğap soqqan nayzamız

Sauıttarın Kiizdey testi.

Siltegen qılışımız

Moyındarın Müyizdey kesti.

Qalğanın sol jerde

Laqtay baqırtıp Bauızdadıq. Betimen ketken elin

Şider salıp Auızdadıq.

Tağı da Jorıqqa şıqtıq.

Alısqandı Alıp wrıp jıqtıq.

İnju özenin keşip, Temir qapığa Äsker jürgizdik.

Olardı Bwralqı ittey etip Qıñsılatıp, ürgizdik.

Türgis halqı jau bolıp Keneres tarapqa tarttı.

Bizdiñ äskerimiz Şarşap-şaldıqqan Arıq-twrıq edi.

Azığı qwrıp edi.

Az qoldı ertip Kültegin batır Alğa ketti.

Aq qar, kök mwz Asudan Janın jaldap ötti.

Alıp Şalçı Aq atın Minip şığıptı.

Qarsı kelgen dwşpanın

Ört tigen ormandağı

Añdarday etip Türip şığıptı.

Odan äri Küşu tutuqpen Soğısqan eken.

Nayza sermesip, Qılış siltesip Qağısqan eken.

Batırların Tügel jarıp ketipti.

Üylerin tonap, Qalğanın jağıp ketipti.

Tamaq Idıq Basta Tağı da soğıs boldı.

Kültegin otız jasta edi.

Boyındağı küşi Terisine sıymaytın,

Küyekke tüsken bwqaday Örisine sıymaytın Basqa edi.

Alıp Şalçı Aq atına minip,

Esi şığıp Ebine tiisti.

Eki ayağımen Attıñ ökpesin wrıp,

Tebine tiisti.

Eki batırın Qoyanday etip Quıp jürip tüyredi.

Jeri qanğa bökti,

Eli kütirlep sınğan Qamıstay küyredi.

Kültegin otız birge keldi.

Bet qaratpaytın Ottay boldı.

Qozı jauırındı Oqtay boldı.

Azdı batırdı, Köpti japırdı.

Kültegin Alıp Şalçı Aq atqa Tağı da minip,

Ezgil halqın şaptı.

Qarsı kelgenin Qalpaqtay qaqtı.

Qaşqanın Qaraqwsınan attı.

Alıp Şalçı Aq atı

Sol jerde mert boldı.

Külteginniñ keudesine Dert toldı.

Toğuz Oğuz halqı Özimniñ bauırım edi.

Jeñsem Jarqırap twratın mañdayım,

Jeñilsem Sız ötkizbeytin januarım edi.

Tülen türtip Ol da mağan qas boldı.

Tamağıma keptelip qalğan Tas boldı.

Olarmen Bes ret soğıstıq.

Aldımen Toğu Balıqta kezdestik.

Soyıl sermesip, Nayza kezestik.

Kültegin Azban atın arqıratıp,

Qılışın jarqıratıp

Tağı da ebine tidi. Tağı da tebine tidi.

Altı batırın şanşıp,

Jetinşi batırın

Qılışımen Qwlannıñ etindey etip

Turap tastadı.

Qalğandarın Şıbıq qwrlı körmey. Moyındarın Bwrap tastadı.

Ekinşi, Qwşlağaqta Edizge jolıqtıq.

Şarşap-şaldıqtıq, Torıqtıq.

Kültegin Az Jağızdı minip,

Bir batırın Tüyrep tüsirdi.

Toğız batırın Attıñ üstinen Süyrep tüsirdi.

Üşinşi, Oğuzbenen qağıstıq.

Külteginniñ astında Azban Aq bar edi,

Äskerin Tas-talqan ettik.

Elin Twzaqqa tüsken Qasqaldaq ettik.

Törtinşi, Çuş basında soğıstıq.

Elirip kelgen jaulardı

Nuday japırıp jiberdik.

Suday sapırıp jiberdik.

Alıbın – Mañdayın qaq ayırıp – Wrdıq.

Qalğanın qoyday iirip Qırdıq.

Besinşi, Ergeni Qadazda Oğuzğa kez boldıq.

Külteginniñ astında Az Jağızı bar edi.

Atı jar, Özi nar edi.

Olardıñ eki batırın

Şabaqtay tastadı.

Atınıñ twyağımen Janşıp tastadı.

Mağı Qurğandı qıstap,

Jaz şığa Oğuzdı tağı şaptıq.

Qağatının qaqtıq, Atatının attıq.

Kültegin ordada qalğan.

Oğuz jau Ordanı almaq boldı.

Tabanğa salmaq boldı.

Kültegin Ögsiz Atın minip,

Öşigip ketti.

Jın wrğanday qalşıldap,

Esirip ketti.

Ordanı bermedi.

Hİİ

Hanım-şeşem, Apalarım, Kelinderim, Künikey-qanekeylerim,

Tiri qalğan barşa jwrt, Qwlaq salıñdar! –

Kültegin bolmasa

Jaudıñ qolına tüsip

Tezek terip, Japa basatın Küñ bolatın ediñder,

Qwlağı kesik Qwl bolatın ediñder,

Könbeseñder Kül bolatın ediñder.

Sonı bilip alıñdar!

Hİİİ

Kültegin inim Qaytıs boldı.

Tauım qwladı,

Jauım quandı.

Qayğıdan – Ört şalğan qarağayday – Qap-qara bop kettim.

Körer közim Körmestey boldı.

Biler biligim Bilmestey boldı.

Sözimnen zar tögildi.

Adam degen Ölmes üşin tuar ma?!

Aşı-twşını Körmek üşin tuar ma?!

Qayğırdım! Künimdi qwlattım,

Ayımnan ayırıldım!

Közimnen Jöñkigen seldey Jas qwyılsa,

Keudeme Dauıldı jeldey Öksik tolsa

Tağı da qayğırdım. Qattı qayğırdım!

Eki şad penen İzbasar ini-jienim,

Oğlanım, bekterim, Qalıñ halqım,

Büginiñ mwnar, Erteñin Tün bola ma dep Qayğırdım.

Körer küniñ Mwñ bola ma dep Qayğırdım!

HİV

Eñirep egilgen Qıtañ, tatabın bastap

Udar Senuñ keldi.

Qayğıdan Qabırğaları sögilgen

Tabğaş qağannan İsii Lekeñ keldi.

Baylıqtarınıñ auızın Aşıp tastadı –

Altın, kümisti Şaşıp tastadı.

Tüpit qağannan Bölek keldi.

Ol da erek keldi.

Künbatıstağı jwrttarınan Neñ Seuñ, Oğıl Tarqan jetti.

Olar da tartınbay Darqan jetti.

On oq oğlım, Türgis qağannan Maqraş tamğaşı Añırap keldi.

Qırqız qağannan Tarduş Inançu Çur Zarlap keldi.

Qara tastarğa Qwmnıñ betine Sızğanday etip Örnek salatın,

Boyaulı jip tökkendey Ärlep salatın

Tabğaş Qağan jieni Çan Señuñ keldi.

XV

Kültegin batır On jetinşi küni Qaza boldı.

Jerdiñ üstinde qayğı,

Aspannıñ astında Aza toldı.

Qoy jılınıñ Toğızınşı ayında,

Jiırma jetinşi küni Asın berdik.

Balbal tası men Bitig tasın

Meşin jılınıñ Jetinşi ayında,

Jiırma jetinşi küni Bağıştadıq.

Kültegin janın Kök Täñirge tabıstadıq.

Kültegin bwl dünieden Qırıq jeti jasında ötti.

Bitig tas, Bädiz tas jasauğa Qanşama toyğwn, Elteberler jetti.

Erkin ädebi nwsqasın jasağan Temirhan MEDETBEK

Abai.kz