Twrsın Jarqınbaev kim edi?
kerey.kz
Twrsın Jarqınbaev Keñestik sayasattıñ payımınşa –wltşıl, ataman
Annenkovtıñ äskeri qwramındağı «Alaş polkiniñ» sardarı, bay
twqımınıñ ökili. Al, kommunistik qıtay ükimetiniñ payımınşa, «japon
tıñşısı», «töñkeriske qarsı element». «Ertis öñiri» gazetiniñ 2009jılğı,
5-tamızdağı, №31 sanında R.Nüsipovtıñ «Alaş polkiniñ aqiqatı» attı
maqalasın oqıp otırıp, atalmış maqalada aytılğan T.Jarqınbaevtay
abzal jan turalı oqırmanmen oy bölissem dep edim.
«…Söytip, üzilip qalğan arman jibi qayta jalğandı. Keşigip kelgen meni qala
mektebine eş qağidasız-aq qabıldap, bilimniñ wzaq saparına öz qolımen
qosqan – belgili ağartuşı, Alaştıñ asıl azamatı Twrsın Mwstafin
edi».(Q.Jwmädilov. Tañğajayıp dünie. 82-bet, Almatı, «Tamır»,
1999j.)Bwl zamanımızdıñ zañğar jazuşısı Q.Jwmädilovtıñ jürekjardı
lebizi. Älde, Twrsın ağamız bala Qabdeştiñ kelbetinen bolaşaq qazaq
ziyalısınıñ beynesin tanığan şığar-au? Bwdan äri, Q.Jwmädilov:
«Alaştıñ asıl azamatı, Şäueşek ziyalılarınıñ talay buının tärbielep
şığarğan, wlt qamın jegennen basqa jazığı joq, qadirli wstaz Twrsın
Mwstafin atu jazasına kesildi»(bwl da sonda, 107-bet). «Bir künde
orındalğan ökim» ( «Möldir sana» gazeti, №24 sanı, 28-qırküyek
2007j.)degen maqalasında Ayagöz qalasınıñ twrğını Ğaziz Qamıtbaev ta
körgenin jipke tizgendey bayan etedi.Tağı da Qabdeş ağamızğa jügineyik:
«Twrsın Mwstafin jasında Semeydiñ mwğalimder seminariyasında Mwhtar
Äuezovpen qatarlas oqıptı.Keyin sol jaqta ärtürli qızmetter atqarğan.
Kezinde Alaşorda basşılarınıñ birazın közimen körip, tälim alağanı tağı
bar»(bwl da sonda, 98-bet).
«…Arbanıñ artqı jağın lıq toltırıp kele jatqan qoñqaq tanau qara
kisi sözdi samarqau tıñdap, ünsiz bas izep qoyadı.Bwlardıñ jastauı –
gimnaziyanıñ direktorı Nwrbek te, egde tartqan semizi Twrsın Jañabaev
edi» (Q.Jwmadilov, 4-şi tom, «Soñğı köş», Almatı, «Qazığwrt»,
2005j.102-bet),-dep tıñğa türen salğan erek düniesi- «Soñğı köşine»,
Twrsındı prototip etip aladı.Twrsınnıñ bilim därejesi turalı
joğarıdağı maqala avtorı Ğ.Qamıtbaev «…Köl dariya bilimniñ iesi, tört
tilde birdey kösilip söyleytin, ülken ğalım. Arabşa, orısşa jetik
biletin.Taşkenttegi Şığıstanu fakul'tetin bitirgen.Alaşordanıñ beldi
müşesi bolğan.Twrsın aumalı-tökpeli zamanda Qıtay asıp, ol jerdegi sot
qızmetin, bilim basqarmasın, mektep direktorı qızmetterin atqara jürip
qıtay tilin meñgergen.Tarihi äñgimege bay Twrsın Qazaqstan Alaşorda
ükimetiniñ kösemderi: Älihan Bökeyhanov, Ahmet Baytwrsınov, Mirjaqıp
Dulatov jöninde köp aytıp,äñgimelep otıruşı edi.»,- dep ayta ketedi.Sol
jıldarı Taşkende eki jıldıq kommunistik bağıtta oqıtattın institut
bolğanı ras, biraq Twrsınnıñ onda oqığanı turalı naqtı deregimiz joq.
Semeydegi seminariyanıñ, Lepsi oyazınıñ mwrağat qorın üñilu kerek
siyaqtı.Bwl, ärine, bolaşaqtıñ enşisindegi şarua.Qazaqstannıñ Halıq
jazuşısı Q.Jwmädilov bir swhbatında: «Jastayımna wlttıq ezgini,
zorlıq-zombılıqtı körip östim.Bizge sabaq bergen mwğalimdi köz aldımızda
naqaqtan-naqaq atıp tastadı.Küni keşe Alaş azamattarınıñ sarqıtın
işken tamaşa kisi edi.Osınıñ bäri meni jazuğa itermeledi»,-degende Twrsın
Jarqınbaevtı aytıp otığanı aydan anıq.(Köpen Ämirbekke bergen
swhbatınan«Ertis öñiri» gazeti,2007j.4 säuir, «EÖ – dayjest»).
«Mısalı,atalmış üş şığarmadağı(«Tağdır», «Soñğı köş», Daraboz»
romandarın aytıp otır)Qabanbay batır, Abılay han, Töle bi, Qazıbek
bi, Bwqar jırau, Aqtamberdi jırau, Ismayıl, Küderi, Qanağat bi,
Qayıñbay, Jağda, Estay(avtor), Ospan batır, Twrsın(astın sızğan
Avtor),Şäken, Kerimbay, Nwrbek, Demejan, Başbay bay, Äset pen Ärip
siyaqtı keyipkerler tarihta naqtı bolğan adamdar»,- atap ötedi Qabdeş
ağamızdıñ şığarmaşılığı jaylı ğılımi zertteu jazğan filologiya ğ.d,
professor Ruda Zaykenova.
R.Nüsipovtıñ maqalasına qarasaq, Twrsın alaşordaşıl azamat
Otınşı Äljanovpen üzeñgiles bolğan eken.O.Äljanov 1909-jılı Lepsi
oyazına(qazirgi Ürjar audanı) jer audarılıp keledi.1917-jılı, 5 –
13jeltoqsanda Orınbor qalasında, 2-şi Bükilqazaq Qwrıltayında Älihan
Bökeyhanov bastağan 15 adammen birge «Uaqıtşa Halıq Keñesiiniñ»
qwramına saylanğan.1919-jılı Ürjarda jasaqtalğan «Taudıñ Qızıl
qırandarı» jazalauşı otryadı soñına tüsip, qorşauğa tüsip qalğanda
şirkeuge bekinip alıp berilmegen janqiyar jandı taptıq küres ideyasın
boyına siñirgen, komsomoldar otryadı şirkeumen qosa örtep
jiberedi.(Qwsmiliya Nwrqasımov, «Wmıtpañdar meni».Almatı, «Ata mwra»,
2002j. 149-bet ).Twrsın Mwstafawlınıñ ruı-Şaqantay kerey. Bwl
jöninde Şaqantay Kereylerlerdiñ ata qonısı, Şwbartau öñiriniñ adamdarı
bile bermeydi. R.Nüsipovtiñ aytuınşa Twrsındı oqıtudı maqsat etken ata-
anası, alasapırannıñ aldında erterek Köktwmağa(qazirgi Maqanşı
öñirindegi Baqtı auılı) köşip ketedi.Köktwmada Mwstafanıñ meşiti bolğan,
qıñırlau şal bolsa kerek, qızıldıñ örti twtap twrğan sätte de,
mwnarasına şığıp azan şaqıradı eken, jarıqtıq.Meşittiñ ğimaratı,
aldımen qızıl äskerlerge kazarma, keyinnen at qora bolğanın sol auıl
twrğındarı jaqsı biledi.Sol öñirdiñ tuması, keyinnen Ayagöz öñirinde
twrğan wltı özbek Raşid ağamızdıñ aytuınşa, at qorada «konnik» bolıp
isteytin «jer audarılıp» aydalıp kelgen bir latış bolıptı. «Sol latış
at qoradan altın tauıp alıp memleketke ötkizipti de, özine tiesili aqşanı
işip jatıp öldi, bayğws»,- dep otıratın.1953-jılğa deyin onday adamdar
elderine qayta almadı ğoy.
Jarqınbaev Twrsın Mwstafawlı 1894 jılıbwrınğı Şwbartau
audanı, Qosağaş auılınıñ aumağındağı «Jarqınbay qorası» degen
qıstaqta ömirge kelgen. Twrsındı oqıtu maqsatında, onıñ 7-8 jasında
ata-anası Köktwmağa(qazirgi Baqtı auılı)qonıs audaradı.Oqu aqısına
«…jılına eki siır tölep, orısşa «staroslav'yan»qarpindegi gimnaziyada
oqıtadı.Twrsın orısşa söylep, orısşa jazğanda orıstıñ nebir
sauattıları basın şayqap riza bolıp, tañdanadı eken»,-dep jazadı
R.Nüsipov joğarıda aytılğan maqalada. Şınıda da Twrsın, ataman
Annenkovtıñ ştabında «pisar'» bolğan ğoy.Ol kisi Keñes ökimeti jıldarı
Lepsi oyazına qatıstı Maqanşı öñirinde 1927 jılğa deyin Köktwma
audandıq komsomol komitetiniñ birinşi hatşısı,1926-29jıldarı audandıq
sot qızmetterin atqarğan. Jaqında, Kerey.kz portalında Şaqantay Kerey
şejiresiniñ tolıqtırılğan törtinşi basılımında Qıtayda ğwmır keşken
Tenteksarı ağamızdıñ şejiresi boyınşa/ Taytöleu Isqaqwlı Töltay,
«Şaqantay şejiresi» (törtinşi basılım) , Kerey.kz portalı / Twrsın
atamızdıñ ata –tegi jazılıptı.
Jarqınbaev Twrsın Mwstapawlı, ruı Kerey Şaqantay, Torğay. Torğay
babanıñ birinşi äyelinen segiz wl bolğan:Teleu, Bölegen, Äbil, Qabıl,
Arğanatı, Keyiken, Aytbay, Nısan.Bölegennen on bes wl:Jarqınbay,
İlebay,Jolbay, Arıstanbay, Erkebay, Twğıl, Jidebay, Keñesbay, Keñesbek,
Äli, Bobay, Rahmet, Bwğıbay, Naymanbay, Jarqın. Jarqınbaydan: -
Mwstapa, Omar. Bölegenniñ twñğış wlı Jarqınbaydan: Mwstapa.
Mwstapadan: Twrsın, Qabdolla. Bölegenniñ ekinşi wlı Omardan wrpaq
joq.Sonımen, Twrsın ata men Qabdolla atamdı(Meniñ şeşem-Gülşärbanu
Qabdollanıñ qızı.Avtor) osılay taratsaq kerek: Abaq Kerey, Jastaban,
Beyimbet, Beknazar, Qwdayberdi, Jauqaşar, Şaqantay(Jañıl), Torğay,
Bölegen, Jarqınbay, Mwstapa, Mwstapadan: Twrsın men Qabdolla.
Twrsınnan jalğız wl –Şıñğıs(Üylenbegen, Ayagözde qaytıs boldı).
Qızdarı: Rauşan, Qajiya, Zibayla, ekinşi äyeli Qadişadan –
Mukarama(Maqanşıda twradı). Qabdolladan: Patqolla. Qızdarı:
Gülşarbanu(Şaken)- meniñ şeşem/ men Külpan.Twrsınnıñ eki äyeli bolğan,
bäyibşesi –Zeynep, toqalı – Qadişa. Zeynepti közim kördi, ülken wyalı qoy
közdi, tolqındı bwyra şaşı jaulığına simay twratın, qızıl şıraylı,
nwrlı adam edi. Äkesiniñ atı-Jalıqpas.Twrsın atılğan soñ, sol jıldarı
salt jürgen «ämeñgeri» nağaşı atam Qabollamen twrmıs qwrğan.1966-jılı
Şıñğoja auılında ömirden ötti.Toqalı-Qadişa, Mämbette –Ömir,
Janqaranıñ qızı.Ol kisi turalı basqa deregim joq.Qabdolla atamnıñ
alğaşqı äyeli-Elen(Qadişa) Mämbette Jambol, Jamanközdiñ qızı. Al,
ataqtı Başbay men Jamanközdiñ ağayındas adamdar ekenin Maqanşı öñiri
men Qıtaydağı qazaqtardıñ ämması biledi.Alayda, äldebir sebeptermen
Qadişa apamız Qabolladan ajırasıp1949jılı beri ötip ketedi de, üş bala
Twrsın atamızdıñ tärbiesinde ösedi.Qabdeş ağamız «Tañğajayıp
düniesinde» Şıñğıs pen Patqolla turalı da ayta ketedi.R.Nüsipbaev
Şıñğıs turalı: «…Sodan balanıñ esi auısıp, 1960jıldardıñ
işinde(dwrısı 1963jıl 27 jasında,Avtor)Ayagöz mañında poyızdıñ
astına tüsip, qaza boldı»,-degen joldarına kelispegendikten qolıma qalam
alıp osı maqalanı jazıp edim.Alayda, maqala avtorın jazğırmaymın,
alğıstan basqa aytarım joq.Uaqıt öte kele Twrsınday adamdı eldiñ añızğa
aynaldırıp jibereri bar emes pe? Äkesi atılğanda, Şıñğıs on altı jasta
boluı kerek.Äkesiniñ nahaqtan atıluı bala jüregine öte auır tidi.
Kommunistik ideyamen «ulanğan» tobırğa, «töñkeriske qarsı elementtiñ
balası» dep kez-kelgen jerde «köz türtki» bolu, keşegi el sıylağan qadirli
adamnıñ wlına öte auır tidi.Sayasat kinalasa da, bala jüregi äkesine kina
arta alar ma?1959-jılı äpkesi Rauşan, jezdesi Qantay Äzirbaevtarmen
«sovet grajdanı» bolıp şekaradan beri ötedi. Qwdandal, jamağayın eli-
Toğalaq, Ospan degenniñ üyinde twrıp, temirjolğa jwmısqa twradı.Aqıl-esi
auısqan adamdı temirjolday bedeldi käsiporın jwmısqa ala ma? «Boyı
ortadan alasalau, wqıptı, taza kiinip jüretin, aqsarı aşañ jüzdi, bauırmal
jigit edi»,-deytin közkörgenderi.Şıñğıstıñ ölimi –janı jabırqap,
jalğızsırağan jas adamnıñ ruhani baz keşui dep biluimiz kerek siyaqtı.Özi
ömir sürgen qoğamğa, adamdardıñ eki jüzdiligi men ayarlığına qarsılığın
paş etui şığar dep oylaymın.
Ğ.Qamıtbaevtıñ maqalasında atılar aldında T.Mwstafinge sot ükimi
oqılğanda: «Şekaradan ötkende atısıp, eki qızıläskerdi öltirip ketipti-
mıs»,-degen ayıp ta tağılğan bolatın.R.Nüsipovtıñ maqalasında
Twrsınnıñ Qıtayğa ötuin «tayğa tañba basqanday» etip, täptiştep jazğanı
jıldar boyı janımızdı jegidey jep jürgen küdikti oydan
seyiltti.Maqalada: «T.Jarqınbaev 30-day adammen T.Qozıbaevtıñ(Twrsın
Qozıbaev (1896-1969)auatkom törağası, ruı – Toğas. Avt.)keñsesinde
jinalıs ötkizedi.Alda qiın zaman kele jatqanı, jwmıstıñ bir azıp-
tozatını, sonan soñ kelistirip otırıp swraytını, basıñnıñ qayda
qalatının bilmeytin kün tuatını turalı aytıladı.Twrsın: «Bizge qaşudan
basqa amal joq» deydi.Biraq, oğan T.Qozıbaev könbeydi. T.Qozıbaevtı
keñsesinde qolın baylap, arbağa salıp, keşke taman bwrın Jetisu
maydanında bolğan qarulı 30-day jigitpen äskeri garnizonğa
keledi.V.Çernenko(äskeri garnizon bastığıAvt.) men T.Jarqınbaev jeke
söylesedi.Komandir ne atuğa, ne atpauğa bwyrıq bere almay twrıp
qaladı.Qarauılda twrğan äsker aspanğa bir-eki ret oq atadı.Analar
şekaradan ötip jüre beredi»,-dep jazılğan. Sol üşin de, maqala avtorına
Twrsınnıñ tuıstarı atınan alğısımdı aytamın.Şekaradan Twrsın äkesi
Mwstafa ekeui salt atpen ötedi de, saqtıq jasap balaları men äyelderdi
inisi Qabdolla Emil özeni arqılı tündeletip ötkizip ketken edi.Ülkenderdiñ
aytuı boyınşa, meniñ şeşem bir jasqa tola qoymağan, al Rauşan işte
boluı kerek.Rauşan tuğan soñ şeşesiniñ emşeginen süt şıqpay qalıp,
meniñ nağaşı apam-Elen(Qadişa)ekeuin egizdep emizedi.
«Toğalaq(Bäyjigit, Mämbet ruınan taraydı.Avtor) ru basılarınıñ
nadandıqpen küresip, balanı oqıtu isi Temirbek, Şalğınbay zamanınan
bastalıp, 1930jıldıñ basınan auıldıq mektep aşıla bastağan.Oğan
Toğalaqtıñ sol kezdegi ziyalı azamattarı Ädikey, Nwrtaza(Ükirday bolğan,
«qapqa tüsip» öldi, Avtor), Qwsayındar mwrındıq bolğan. Mısalı, Twrsın
Mwstafin 1951jılı Qıtayda atılğan.(Şındığında 1951jılı qamauğa
alınıp, 1952jılı atılğan.Avt.)Baypaq, Şwlğau auılında mektep aşıp
bala oqıtqan»(Mäuilitqan Seyithanwlı, «Toğalaq şejiresi». Almatı,
«Almatı», 2002j. 161 bet).(Bwl kitaptıñ avtorı äygili telekomentator
Amangeldi Seyithanovtıñ äkesi Avt.) Keyinnen Twrsın osı auılmen
qwdandal bolıp, ülken qızı Rauşandı Qwtiğajınıñ jalğız wlı- Qantayğa
beredi.
«1935jılı ağası Temirbek ükirdayğa hatşı bola jürip, Temirbektiñ
kömekşisi bolıp jürgen zamandas tuısı Nwrtazamen birlesip, jondağı
Oyqwdıq mektebin aşqan.(Toğalaqta – Ädikey bi Büyintiwlın aytıp
otır.1951jılı, 61 jasında Qıtay türmesinde özine-özi qol
jwmsağan.Avt.)Ol tört jıldıq mektep bolıp qalıptasqan.Alğaşqı wstaz
Mırzabek degen kisi bolğan.Keyin bwl mektepte Twrsın Mwstfin wstazdıq
etken» (Bwl da sonda, 147bet).
Qıtay jerindegi ömirin kiiz üy tiktirip mektep aşudan bastağan
T.Jarqınbaev Şäueşekke kelip oqu isine aralasadı. «Är wlttıñ balası öz
mektebinde oquı kerek»,-degen wstanımdı maqswt etti. Solaqay sayasat üşin
bwl wstanım «wltşıldıq» bolğanımen, wltın saqtar el üşin bastı qağida
bolıp qala bermek.Qıtaydıñ sol jıldarı jürgizgen «ortaq til» sayasatı,
bizdiñ keñestik sayasattağıday halıqtı wltsızdandırudıñ bastapqı
qadamdarı edi.
«Socialdanbağan» Twrsınday keşegi «Alaşordaşığa» bwl qoğamnan
orın joq ekeni beseneden belgili jayt. Äriptesi Şäken mwğalimdi ayıptağan
jinalısta: «Şäken jau bolsa, men de jaumın!»,-degeni közsiz
erlik.Köpşiliktiñ közinşe dar aldında twrıp ta şındıqtı aytudıñ ülgisin
körsetti. «Halqım, naqaqpın!» Bwl onıñ moynına salınğan qıl twzaqqa
qılğınıp twrıp twrıp aytqan soñğı sözi edi…(Atu jazasına kesilgen ärbir
adamnıñ artında, twtqınnıñ moynına twzaqtap salınğan arqandı wstap
bir-bir sarbaz twradı. Twtqın bilikke jaqpaytın söz ayta bastasa, sarbaz
twzaqpen qılqındırıp ünin şığarmay qoyadı).Twrsınnıñ ruı Şaqantay
bolsa da, onda Şwbartau öñiriniñ halqı ol turalı nege bilmeydi degen zañdı
swraq tuındaydı? Şwbartau köterilisiniñ batırları Aydınköl – Şalqardı
bwl el jaqsı biledi(Sol jıldarı ağayındı jigitterdiñ attarın
qosarlap aytatın ürdis bolğan.Mısalı: Kenebay-Sadıq, Qalibek-Täkiman.
Avt).Meniñ şeşem Gülşarbanudı Twrsın on toğız qara «qalıñ malın»
alıp, äkem- Rahmetolla Aqınpatşawlına wzatqan.(Aşamaylı Kerey,
Tarışı, bergi atası-Ajı, Köse).Jası jüzden asqan, büginde közi tiri
jeñgem, Külsağat apamızdıñ aytuınşa qwdalıqqa Twrsınmen birge
Aydınköl jäne Şaqantay Kerey Qayralas üşeui kelgen.Qayralas kedeyleu
bolğanmen tilge jüyrik adam bolıptı.Wrpaqtarı Ayagöz audanında twradı.
«Qayralastıñ qorası,
İşi tolğan borasın.
Biılşa qıstap şığayın,
Keler jazda boğım sasıp qalarsıñ»,-dep öz qorasın äzil-şını aralas
öleñge qosadı eken, jarıqtığıñ.Aydınköl turalı «Ertis öñiri» gazetinde
qalamger M.Jwmabaevtıñ «Aydınköl- Şalqar kim nemese Ziyat
Şäkärimwlınıñ ajaldan qwtqarıluı» degen maqalası jarıq kördi. Bwl
maqalada Aydınköldiñ osı jaqtağı tuıstarı Qıtaydağı molasınıñ
basına tas qoyğandığı jaylı da aytıladı.
Qıtay eliniñ Şıñjañ ölkesinde Mäskeu qoldap, Älihan töreni bas
qılıp «Şarqi Türkistan» memleketi qwrılıp, «Üş aymaq»(İle, Tarbağatay,
Altay)köterilisi wyımdastırıladı.Älihan töre Sağni(1885-1976), ğwlama
oqımıstı, eki ret qajılıqqa(1905,1924)barğan.Tegi Ündistan-Moğol
bileuşisi Babır şahtıñ serikteriniñ biri bolğan, Qılış Bwrhan töreden
taraydı.Qıtay memleketi, Keñes ükimetiniñ äskeri placdarmı,
Moñğoliyanıñ täuelsizdigin tanığan soñ, Mäskeudiñ közqarası kilt özgerip
sala berdi.Olardıñ endigi maqsatı, kommunistik Maonı qoldap, Qıtayda
socialistik memleket qwrıluına ıqpal etu bolatın.Ol josparları iske
asıp, 1949jılı Qıtay halıq Respublikası jariyalandı.Kominterndi bet-
perde etken «kommunistik qozğalıs» dünie-jüzin şarlay bastadı. Onıñ
salqını Şıñjañ ölkesine de jetti.Otızınşı jıldardıñ soñında, bwl
ölkeniñ äkimi Şıñ-Şicaydıñ qılışınan qan tamıp twrdı. «Äsirese,
Mäskeumen astasa otırıp, 1937jıldan bastap «Şıñjañdağı japon
tıñşıların», «trockiyşilderdi(anığında türkişil, islamşıl, wltşıl)
ziyalı qauımdı qırıp joyuğa kelgende, Şıñ Şicay Kreml'degi «mwrttı
kökesinen» eş kem soqqan joq.Stalin «halıq jauı» dep aydar tağıp,
«moyındatıp» atıp öltirgen bolsa, Şıñ-Şicay qazaq-wyğırdıñ sorpa
betine şığar el ağaların «jinalısqa» şaqırıp alıp, bas salıp
twtqındap, qırıp salıp otırdı.1937-42 jıldar aralığında qandıqol
Şıñ-Şicaydıñ beyküna öltirgen adamınıñ sanı 4 000-nan asıp
jığılğan»(Düken Mäsimhan, «Qaharman Qalibek», «Egenmen Qazaqstan»,
5qaraşa, 2008j.)Tağı bir derek közderine jüginsek: «Mwnan soñ basqınşı
qızıl imperiyanı aqılşı etken Şıñ Şicay qızıldardıñ istegenin istedi.
Keñes Odağında bastalğan «halıq jaularınan tazalau» attı stalindik
repressiyanı Şığıs Türikstan öñirinde Şıñ-Şicay da jüzege
asırdı.Aynalası bir-eki jıldıñ işinde Şıñjan boyınşa är wlttan 60
mıñday körnekti, parasattı basşı adamdar «satqındar» degen jalamen
twtqındaldı. Zertteuşilerdiñ anıqtauına qarağanda, 12 mıñday adam
atılıp, mal-mülikteri tärkilengen, bala-şağaları jer audarılğan»,-dep
jazadı öz esteliginde Ğalım Nökişwlı(Didar gazeti, №156-157, 17
qırküyek, 2009j.)
Twrsındar Qıtay jerine Alaş ideyasın alıp bardı.Qıtay
wlıqtarınıñ ezgisindegi halıqtıñ közin aşıp, wlttıñ ruhın oyattı.Ospan
men Qalibek häkim(Europadağı qazaq qauımdastığınıñ köşbasşısı,
Myunhendegi «Azattıq» radiosınıñ qızmetkeri bolğan Hasan Oraltaydıñ
äkesi)köterilisteri janşılıp, Ospan 1951jılı atıldı.Aqın Aqıt qajı
Ülimjanwlı(1868-1940)1939jılı Ürimşige aldap şaqırılğan on şaqtı
adammen birge twtqındalıp, 1940jılı türmede öldi. Twrsınmen qatar
qarapayım oqıtuşı Şäken Elubaev ta atıldı.Al, 20jılğa sottalğan
gimnaziya mwğalimi Ürkinşi Sadıqwlı Qazaqstanğa kelip, 1998jılı qaytıs
boldı.Ürkinşimen birneşe ret kezdesip, äñgimelestim.Twrsın atılğan soñ
bir jıldan keyin «mwrttı kösem» de ömirden ötti.QHR öziniñ sırtqı sayasat
koncepciyasın qayta qarap, Keñester Odağınan irgesin aulaq saldı. «Endi
bir jıl ğana twra twrğanda Twrsındar tiri qalar ma edi, kim bilsin?»-dep
armandap otıruşı edi, äkem közi tirisinde.Ol kezde men bala boldım, qazir
onday swraq bolsa, sol elde keyinnen bolğan«mädeni revolyuciya» sındı
joyqın sayasi nauqannan bäribir aman ötpeuşi edi dep jauap berer edim.
«Erkek toqtı – qwrbandıq» degendey, Twrsın Jarqınbaev el mwrat üşin
şeyit bolğan asıl erlerdiñ biri. «Batırdıñ atı ölmeydi, Häkimniñ atı
ölmeydi» degen bar emes pe?Twrsın şın mäninde, Häkim därejesine jetken
wlağattı wlt wstazı dep bilemin.
Aldabergen Rahmetollawlı, Qazaqstan Jurnalster odağınıñ müşesi,
aqın.
24.01.2019j. Ayagöz qalası
kerey.kz
Pikir qaldıru