Шыңжаң өлкесіндегі үш форматтағы қазақ әскерлері

Şıñjañ ölkesindegi üş formattağı qazaq äskerleri

| Apr 10, 2020

Ürimji qalası, Qaratau (qıtayşa Nan' Şan) jaylauı, kigiz üydi qorşağan qazaq äskerleri, şaması 1946-1947 jj tüsirilgen. Sol jıldarı Qaratauda mañızdı kezdesu wyımdastırıldı. Ölkelik ükimet pen Nan' Kin qalasınan kelgen sayasi twlğalar kigiz üyde basqostı. Üy sırtın qorğap twrğan qazaq äskerleriniñ jarqın beynesi (işinde kişkentay qazaq qız bala da bar) tarihi estelikke tüsip qalğan.

Ol twsta Şıñjañ ölkesinde üş formattağı qazaq äskerleri bir uaqıtta ömir sürdi. Olar:

*Şarqi Türkistannıñ qazaq äskerleri;

Şarqi Türkistannıñ jalpı äsker sanı 30 mıñdı qwradı.
Äskeri kiim-keşek, qaru-jaraqtarı men şen belgileri tügeldey sovettik ülgide boldı.

* Çin Türkistannıñ qazaq äskerleri;

1946-47 jıldan bastap qauırt jasaqtaldı, äsker qatarına Manas, Qwtıbi, Sanjı, Ürimji, Miçuan, Üşböken, Jemsarı, Şonjı jäne Mori men Barköl qatarlı 10 audannıñ qazaqtarı tartıldı. Çin Türkistannıñ general, mayor şenin alğan qazaq twlğaları küni büginge deyin aytılmay keldi.

Çin Türkistannıñ äskeri kiim-keşekteri, şen belgileri jäne qaru-jaraqtarı gomin' ükimetimen birdey boldı. Gomin' ükimeti äskeri model'di Aqş-tan aldı.
Çin Türkistannıñ qazaq äskerleriniñ qwrılu tarihı 1944-jıldan bastau aladı. Bastapta audan, aymaq öz-özin qorğau maqsatında jasaqtaldı da keyin memlekettiñ bildey qorğanıs jasağına aynaldı.

* Ospan Batır bastağan Ör-Altay qazaq äskerleri;

Äsker qwramın negizinen Köktoğay, Şiñgil eki audannıñ qazaqtarı qwradı. Äskeri partizandar 1939-jıldan bastau aladı, 1943-1944 jıldar damu kezeñi sanaldı, 1946-47 jıldarı Şarqi Türkistan ükimetiniñ äskeri jüyesinen birjolata at kekilin kesisti. 1947-jıldan bastap jeke sanattağı äskeri küşke aynaldı.

Äskeri kiim-keşekteri wlttıq naqışta boldı (tımaq, işik, sırma şapan, saptamalı etik, tb). Qaru-jarağı sovetten alındı keyin gomin' ükimeti arqılı Aqş qarularımen qarulandı.

Eldes Orda

Jin Noda: Qazaq handarı men Cin' imperiyasınıñ baylanısı tım tereñ

kerey.kz

Ötken jılı qolıma Tokio şet tilder universitetiniñ professorı Jin Nodanıñ «Resey men Cin imperiyaları arasındağı Qazaq handıqtarı: XVIII-XIX ğasırlardağı Ortalıq Euraziya halıqaralıq qatınastarı» attı zertteu eñbegi tüsti. Öz tarihımızğa qatıstı bolğan soñ, bir demmen oqıp şıqtım. Atalğan kitapta qazaq hanı Abılay men özge swltandardıñ Cin imperatorına jazğan hattarı turalı bayandaladı. Jaqında Jin Nodamen habarlasıp, kökeyimizde jürgen swraqtardı qoydıq. – Ğılımi zertteu kitabıñız ertedegi Qazaq-Cin' imperiyası qatınasın özgeşe tanuğa arnalğan akademiyalıq eñbek eken. Bwnday zertteuge bet bwruğa ne türtki boldı? – Men Ortalıq Aziyanı zertteu barısında Resey jäne Cin' imperiyası turalı közqarastarda ülken alşaqtıq bar ekenin bayqadım. Osı alşaqtıqtı joyu maqsatında men qazaqtardıñ tarihın reseylik jäne qıtaylıq derekközder negizinde zertteuge kiristim.
Etnikalıq qazaqtarğa 65 «Ata jolı» kartası berildi

kerey.kz

Etnikalıq qazaqtarğa – basqa elderdiñ azamattarına Qazaqstanda 10 jıl ömir süruge jäne jwmıs isteuge qwqıq beretin 65 «Ata jolı» kartası berildi. Elimizde öz isin damıtuğa dayın biznes-immigranttar 27 karta aldı, al swranısqa ie mamandar osınday 38 kartanıñ iegeri atandı. «Qazaqtar qay jerde ömir sürse de, olardıñ jalğız Otanı – Qazaqstan. Sondıqtan biz üşin şetelde twratın otandastarımızdı qoldau ärqaşan mañızdı», – dedi Qazaqstan Respublikasınıñ Prezidenti Qasım-Jomart Toqaev. «Ata jolı» kartasın aluşılar işinde injener-fizik, injener-matematik, himiyalıq tehnologtar, jaq-bet hirurgiyasınıñ därigerleri, pediatrlar jäne t.b. mamandar bar, olar Resey, Germaniya, Moñğoliya, Qıtay, Wlıbritaniya, AQŞ, Izrail', Franciya, Niderlandı, Finlyandiya, Qırğızstan jäne Özbekstan sekildi şet elderden keldi. «Ata jolı» kartasınıñ iegerleri elge kirgen kezde 10 jıl
2025 jılı 1 070 etnikalıq qazaq qandas märtebesin aldı.

kerey.kz

2025 jılı 1 070 etnikalıq qazaq tarihi otanımen tabısıp, qandas märtebesin aldı. Jalpı 1991 jıldan beri respublikağa 1 mln 149 mıñnan astam etnikalıq qazaq oraldı. Jıl basınan Qazaqstanğa kelgen qandastardıñ jartısınan köbi (51,9%) – Qıtay Halıq Respublikasınan, 37,5% – Özbekstannan, 7,1% – Türikmenstannan, 1,8% – Reseyden jäne 1,7% basqa elderden. 2025 jılğı 1 aqpandağı jağday boyınşa eñbekke qabiletti jastağı etnikalıq qonıs audaruşılar sanı 60,2%-dı, kämeletke tolmağandar 32,9%-dı jäne zeynetkerler 6,8%-dı qwraydı. Eñbekke qabiletti jastağı qandastardıñ işinen bilim deñgeyi boyınşa 16,7%-ı joğarı bilimdi, 32,9%-ı orta käsibi bilimdi, 48,4%-ı jalpı orta bilimdi, jäne 1,9%-ınıñ bilimi joq. Qonıs audarğan etnikalıq qazaqtar respublikanıñ türli öñirlerine qonıstandı. Sonımen birge, qandastardı qonıstandıru üşin mınaday eñbek küşi
Doğal şayqası

kerey.kz

1917 jılı Torğay dalasında ataqtı Doğal şayqası boldı. Bwl Amangeldi Imanov bastağan wlt-azattıq qozğalısındağı eñ iri şayqas sanaladı. Şayqasta Amangeldimen qatar, onıñ jauınger serikteri Ibıray Atambekov, Keyki Kökembaev erekşe erlik körsetti. Doğal şayqası nemese Doğal–Ürpek soğısı – 1916 jılğı wlt-azattıq köterilis kezindegi A. Imanov bastağan Torğay qazaqtarı köterilisşileriniñ Resey Ükimetiniñ jazalauşı otryadına qarsı soñğı soğısı. Şayqas 1917 jılı 22-23 aqpan künderi Doğal qopası men Ürpek qonısı aralığında bolğan. Bwl kezeñde köterilisşilerdiñ negizgi küşi Torğay qalasınan 150 şaqırım qaşıqtıqtağı Batpaqqara eldi mekeniniñ mañındağı Jaldama, Torğay özenderiniñ boyına ornalasqan edi. Al ekinşi böligi Torğay qalasınan 140 şaqırım jerdegi Jılanşıq özeniniñ boyına, üşinşisi qaladan 80 şaqırım qaşıqtıqtağı Perovsk jolınıñ boyında toptastırılğan. Torğaydağı köterilisti
Alaştıñ alğaşqı matematikteri

kerey.kz

Foto: aikyn.kz Matematika – adamzat örkenietiniñ damuına negiz bolğan irgeli ğılımdardıñ biri. Onıñ bastauın ejelgi Mısır, Vavilon, Ündistan, Qıtay jäne Grekiya örkenietterinen bayqauğa boladı. Bwl halıqtar matematikalıq bilimniñ alğaşqı jüyelerin qalıptastırıp, arifmetika, geometriya, algebranıñ negizderin qaladı. Keyingi orta ğasırlarda arab-mwsılman älemi matematika ğılımınıñ damuına zor ıqpal etti. Äl-Horezmi, äl-Farabi, Omar Hayyam, Nasireddin Tusi sındı ğalımdar algebra, trigonometriya, sandar teoriyası men astronomiya salalarında jañalıqtar aşıp, keyingi europalıq ğılımğa negiz qaladı. Bwl ürdis türki halıqtarı qonıstanğan aymaqtarğa da äser etti. Qazaq dalasında matematikalıq bilimniñ özindik erekşelikteri boldı. Köşpeli örkeniet twrmıs-tirşiliktiñ qajettilikterine negizdelgen matematikamen tığız baylanısta damıdı. Qazaq halqı astronomiyalıq esepteulerge süyene otırıp, uaqıttı anıqtau ädisterin qoldandı, geometriyalıq principterdi jer ölşeude, qwrılıs saluda,