Jügirtpeler
 |  |  |  |  | 

Tarih Twlğalar Qazaq handığına 550 jıl Qazaq şejiresi

Kenesarı Han men balası Sızdıq Swltan turalı derek Osman mwrağatınan

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Jun 18, 2020
103876087_1734056330091280_1966084923047869475_nKenesarı Han men balası Sızdıq Swltan turalı derek Osman mwrağatınan kezdesui bek mümkin. Bwğan eşqanday da şübäñiz bolmasın.
Birinşi sügiret, Osman elinde jarıq körgen “Basirat” (basîret) attı gazet.
Ekinşi jäne üşinşi sügiret, Osman memleketinde jarıq körgen “Uaqıt” attı gazet.
Törtinşi sügiret, Osman swltanı Äbdüläzizdiñ Qaşqariyağa kömekke jibergen äskeri qaru-jaraq, oq-därisinen bir parşa körinis.
Kenesarı men Sızdıq Swltan turalı Osman derekteri şını kerek äli tolıq zerttelgen joq. Han Kenesarınıñ wlt-azattıq köterilisin Qazaqstan aymaqtarımen şektep bölip qarau eñ ülken qatelik sanaladı. Han Kene men Şığıs Türkistandağı qazaq, wyğır, dwñğan köterilisteri arasındağı sayasi, äskeri qatınastar turalı derek te qıtay mwrağatında kömuli jatır. Onda Şäueşek, Qwlja jäne Ürimji qalalarındağı qazaqtardıñ Han Kenemen jäne keyingi Sızdıq Swltanmen jasasqan qwpiya hattarı saqtaulı. Osı twsta Osman memleketiniñ sırtqı qwpiya barlau qızmeti Cin ükimetine qarsı wlt-azattıq köterilis wyımdastırğan mwsılmandar turalı raport dayındadı. Onda Qwlja, Şäueşek, Ürimji jäne Qaşqariya mwsılmandarı turalı hattamalar toptalğan. Hattamanıñ kelesi buması Hiva, Buhara jäne Qoqan handıqtarınıñ Resey sayasatı men otarına baylanıstı jinaqtalğan. Han Kenesarınıñ atı men is-qimıldarı sonda tolıqtay kezdesedi.
Keyin Kenesarı öz äskeri is-qimılın Şığıs Türkistan betterinde jalğastırudı da közdedi. Öytkeni, İşki qıtayda Cin ükimetine qarsı köterilister art-artınan tuılıp, manjurlardıñ Qwlja men Ürimjidegi qazaq, dwñğan jäne wyğırlar köterilisin basıp janşuğa küşi därmensiz qalğan edi. Osıdan soñ manjurlardıñ Qwlja (Küre) arqılı twtas ortalıq aziyağa sayasi ekspansiya jürgizu jobası tas-talqan boldı. Qwlja men Ürimjidegi wlt-azattıq köterilis Han Kenesarı üşin jaqsı oray boldı. Han Kene endi Täñir tau men Altay arasındağı qazaq jerin artqı baza retinde qoldanudı közdedi. Bwl alqap atası Abılay kezinen beri handar auzınan tüspegen künşığıs jaylı aumaq-tı. Atası Abılayğa aybar şekken Cin ükimeti qazir qauqarsız, köterilis kün sanap örşip keledi. Biraq Kenesarı bwl armanına jetpedi, maqsatı Alataudan asa almadı…103941394_1734056440091269_5753670265631780279_n
Han Kenesarı ölgen kezde Sızdıq Swltan toqım qağar jasta boldı. Orındalmağan sayasi armandı Sızdıq swltan atqardı. Ol işki qıtaydağı manjur biligine qarsı “Taypi'n tiyan' go” bwlğağın sätti paydalana otırıp, Ürimji men Qwlja jäne Şäueşek qalalarındağı qazaq köterilisine bolıstı jäne qısqa uaqıt işinde sayasi twlğa retinde tanıldı.
Däl osı twstağı äskeri oqiğalar Istanbwlda jarıq körgen “Basirat” pen “Uaqıt” gazetterinde köp jazıldı. (sügiretter gazettiñ keyingi nwsqaları). Ol gazetter Qaşqariya men Joñğariya turalı aptalıq aqparattıq saraptama jasap twrdı. Gazet tipti ol jaqtan kelgen elşilerdiñ Swltan Äbdüläzizben saraydağı jolığuın da aptalıq eñ mañızdı jañalıq retinde berip otırdı. Swltan Äbdüläziz äskeri qaru-jaraq pen oq-däri jäne sonımen birge äskeri soğıs mamanı men äskeri tehnolog kadrların jerorta, qızıl teñizden kesip ötip parsı şığanağı arqılı ündi mwhitına odan bombayğa deyin jetkizgen. Bombaydan Qaşqariyağa deyin Istanbwldağı Ağılşın diplomattarına qolqa salıp jürip Qaraqwrım tauınan atkölik aman asırğan. “Basirat” pen “Uaqıt” gazetiniñ 1971-1972 jılğı köne nwsqalarında osı turalı aytıladı (keme bastapta sveyiş kanalı mañında qayrañdap köp twrıp qalğan, keyin türik swltanı kemeni öñdep qayta jibergen).103950450_1734056346757945_2386296348615586874_n
Sızdıq Swltan Qwlja, Şäueşek jäne Ürimji qalalarında belsendi äskeri qimıl jürgizgen kezinde Altaydağı Kögeday ordası Abaq Kerey biligi men Qaşqariyadağı YAqwp Bek Han arasında bizge äli beymälim diplomatiyalıq qatınastar jürip jattı.
Wzın sözdiñ qısqası, bwl kezeñge baylanıstı ğılmi aynalımğa tüspey qalğan tıñ derekter Osman mwrağatında şañ basıp jatır. Sol derekterdi ontologiyalıq taldaudan ötkizip, adal jolmen aşsa bilsek (bwrmalausız) Han Kenesarı men Sızdıq Swltan turalı bizge beymälim tıñ derekter köptep kezdeseri anıq.103872142_1734056396757940_9179485767926288752_n
Swltan Äbdüläzizden soñ bilikke kelgen Swltan Ekinşi Äbdülqamittıñ Istanbwlda qwpiya qwrıltay ötkizip Şığıs Türkistannan qazaq ökilderin ülken qwrmet jäne wlı senimmen şaqıruı tegin emes. Tarih sahnasında olar “qajığa barğan qazaqtar” degen atpen ğana saqtaldı, al şın mäninde qajılıq sapardı sıltau qıla otırıp, swlttannıñ arnayı qwpiya qwrıltayına bara jatqanın qaydan bilsin…
Eldes Orda
12.06.2020

Related Articles

  • SARBAS RUI JÄNE SARTOQAY BATIR

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Tarihtı tügendeu, ötkenniñ şejiresin keyinge jalğau – atadan balağa jalğasqan ejelgi dästür. Şejire, wlt-ru, taypa tarihı – atanı bilu, arğı tarihtı bilu bolıp qalmastan wlttıñ wlt bolıp qalıptasuı jolındağı bastan keşken san qilı oqiğaları men auır tağdırınan da mol derek beredi. Şejire – twtas halıq tarihınıñ irgetası ğana emes, wlt pen wlıs tanudıñ älippesi  sanaladı. «Qazaq halqı 200-den asa rudan qwralsa da är rudıñ öz şejiresi bolğan. Şejireşiler jüz, taypa, ru, ata tarihın tereñ talday bilgen»(1). Patşalıq reseydiñ däureni ayaqtalar twsta qazaqtıñ memlekettigin qalpına keltirudi maqsat twtqan Alaş kösemi Älihan Bökeyhan (1866-1937) alğaşqı bolıp qazaq tarihınıñ qajettiligin alğa tartıp, başqwrttıñ äygili ğalımı Uälidi Toğanmen kezdesipti. Uälidi Toğan öziniñ esteliginde: «Men birneşe

  • OA qorğanısqa qarjını ne sebepti arttırdı? Kaspiyden Ukrainağa zımıran wşırğan Resey sudı lastap jatır ma?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Elnwr ÄLİMOVA Qazaqstan, Qırğızstan, Täjikstan, Özbekstan jäne Äzerbayjan äskeri birigip ötkizgen «Birlestik-2024» jattığuı. Mañğıstau oblısı, şilde 2024 jıl. Qazaqstan qorğanıs ministrligi taratqan suret.  Ortalıq Aziya elderi qorğanıs şığının arttırdı, mwnıñ astarında ne jatır? «Qazaqstan auıl şaruaşılığı önimderin eki ese köp öndirudi josparlap otır, alayda ükimet bwl salada jwmıs küşiniñ azayğanın esepke almağan». «Kaspiy teñizinen Ukrainağa zımıran wşırıp jatqan Resey teñizdiñ ekologiyalıq ahualın uşıqtırıp jatır». Batıs basılımdarı bwl aptada osı taqırıptarğa keñirek toqtaldı. ORTALIQ AZIYA QORĞANIS ŞIĞININ ARTTIRDI. MWNIÑ ASTARINDA NE JATIR? AQŞ-tağı «Amerika dauısı» saytı Ukrainadağı soğıs tärizdi aymaqtağı qaqtığıstar küşeygen twsta Ortalıq Aziya elderi qorğanıs salasına jwmsaytın aqşanı arttırğanına nazar audardı. Biraq sarapşılar mwnday şığın twraqtılıqqa septesetinine kümän keltirdi. Stokgol'mdegi beybitşilikti

  • Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: