|  |  |  | 

Tarih Twlğalar Qazaq şejiresi

ITELİ – KEREY MEN UAQTIÑ EÑ ESKİ RUI

278173563_549072239911179_4034273940955780788_n
Ötkende «”V”dıbısınıñ ömiri» attı maqalamızda iteli, molqı ataularınıñ böri wğımımen tığız qatıstılığı turalı mändi de,mağınalı äñgime aytqanbız. Sonı qayıra wsınamız.
Kok-volk(kök böri) atauı uaqıt öte kele Kökbwlaq bolıp aytılıp, iteli şejiresiniñ negizgi atauın twlğalandırğan. Kök böri sözinen şıqqan Kökbwlaqtı köşpendi ömirdegi böriniñ atın tike atamaytın ädet boyınşa, Kökbwlaqtıñ twqımdarın “it eli” atap ketken.
Endi osı Aqmergen(Küyik), Aqbaqtı, Aqmalay(Tınıbek) dep tanılğan üş iteliniñ atası bolğan Kökbwlaqtıñ Ahmetäli, Aqberdi degen eki wlınıñ işinde, Ahmetäliden üşeui taraydı. Kökbwlaqtıñ kelesi bir wlı bolğan Aqberdi atauına kelsek, Ah-bört(Aqböri) degen sözdiñ keñitip aytıluınan kelip şıqqan. Qazaqtıñ Alaşa ruı Aqberli, Toqberli degen eki ülken tarmaqqa bölinedi. YAğni, aq börili, toq börili degen mağınalarda. Osı Toqbörliden Börişe twqımı şığadı. Osındağı aqbörli men itelidegi Aqberdi ekeui bir wğım. Osı Aqberdi(Aqböri) esimin Aşamaylı atanğan adamnıñ naq öz atı deytin şejireler bar. Olay bolsa onıñ ağayını Ahmetäliniñ şın esimi Abaqtı bolıp şığadı da, keyingi molda-qojalar arabşağa beyimdep Ahmetäli qılıp jibergen. Al, üş wldıñ biri bolğan Aqbaqtı sol abaqtı söziniñ özgergen nwsqası. Ejelden, abaqtı nemese abaqlı, aşamaylı degen atpen köptegen wlıstardıñ qwramında osı eki kerey tobı kirdi. Şejirede Aqbaqtıdan tarauğa tiisti Aqmergen men Aqmalaydı onıñ ağayındıları etip qoyğan. Sonımen, bwlar üş itelini qwrap twr. Bir qızığı, osı üşeuiniñ jeke-jeke şejire taralımında Aqbaqtıdan Qazeke, Däuit, Däuitqali, Esenbaqtı. Qazekeden Jañbırşı, Kenjebay. Jañbırşıdan Aqmalay bolıp taralıp twr. Bwl bizdiñ Aqmalay da, Aqmergen de Aqbaqtıdan şığadı degen qisınımızdı bekemdey tüsedi. Esenbaqtı degen ataudıñ özi bizdi oylandıradı. Esen-Abaqtı (Izen-Abaqtı) nemese Üysin-Abaqtı sözin qisınğa keltiredi. Öytkeni, abaqtıñ bir şeti sarı üysinnen şığadı. Al, üş iteliniñ biri bolğan Aqmalay Däuletinen Qiğılıq, Qiğılıqtan Jandalı tarasa, qazirgi uaqtıñ jartısı Jandalı(Janteli) dep ataladı. Osı Aqmalaydıñ Qalmatayınan Şäyköz tuadı. Al, şäyköz bolsa uaqtıñ segiz mañızdı ruınıñ biri. Al, osı Eltoqtıñ bes balasınıñ biri Izenberdi(Izenböri, Esenböri). Kerey men uaq ruları da Izen, Jusan degen adamdardan tarağan wrpaq. Al, Eltoqtıñ bes balasınıñ biri bolğan Ağanastan Qaraş, Qaraştan Izenberdi, Jusanberdi degen tağı eki tarmaq tarap twr. Al, uaqtıñ işinde sirgeli ruı bar. Wlı jüz sirgeliniñ işindegi Aqköñirdek ruı Eltoq, Jantoq degen eki tarmaqqa bölinedi. Uaqta sarıbağıs ruı bar. Arğında aqbağıs ruı bar. Arğındağı aqbağıstan qaraqas tuadı. Kereydegi abaqtan qaraqas tuadı. Demek, aqbağıs dep jürgeni abaqas degennen kelip şıqqan. Sarıbağıs degeni sarı abaqas degennen kelip şıqqan. Iteliniñ Aqbaqtısı da Abaqtı ğana emes, Aq Abaq degen wğımdı da jüktep otır. Bağanalınıñ şegelegi işindegi iteli, qarakereydiñ qojambeti işindegi iteli, qanjığalı işinde barğanadan tuatın iteli jäne Kerey şejiresindegi Mağanalı(barğanalı, bağanalı) atauı özara tuıstıqqa ie. Kerey men uaq ataulınıñ ata-babası bolıp esepteletin şejiredegi wlı atalardıñ basım köpşiliginiñ iteli ruınıñ türli tarmaq bölimderi retinde ataluı iteli ruınıñ öte eski ru ekenin, onıñ Kökböri(Kökbwlaq) atanğan kerey men uaqtıñ ortaq ata-babasınıñ tergeu sözden şıqqan atau ekenin wğındıradı. Qazaq dalasında kök böri kiesi eñ köp darıytın ru – abaq kereyler. Qalğan öñirlerde de böri kie kezdesedi. Biraq, Jetisuda jolbarıs, batısta bura, jılan kieler köbirek.

Related Articles

  • SARBAS RUI JÄNE SARTOQAY BATIR

    Tarihtı tügendeu, ötkenniñ şejiresin keyinge jalğau – atadan balağa jalğasqan ejelgi dästür. Şejire, wlt-ru, taypa tarihı – atanı bilu, arğı tarihtı bilu bolıp qalmastan wlttıñ wlt bolıp qalıptasuı jolındağı bastan keşken san qilı oqiğaları men auır tağdırınan da mol derek beredi. Şejire – twtas halıq tarihınıñ irgetası ğana emes, wlt pen wlıs tanudıñ älippesi  sanaladı. «Qazaq halqı 200-den asa rudan qwralsa da är rudıñ öz şejiresi bolğan. Şejireşiler jüz, taypa, ru, ata tarihın tereñ talday bilgen»(1). Patşalıq reseydiñ däureni ayaqtalar twsta qazaqtıñ memlekettigin qalpına keltirudi maqsat twtqan Alaş kösemi Älihan Bökeyhan (1866-1937) alğaşqı bolıp qazaq tarihınıñ qajettiligin alğa tartıp, başqwrttıñ äygili ğalımı Uälidi Toğanmen kezdesipti. Uälidi Toğan öziniñ esteliginde: «Men birneşe

  • OA qorğanısqa qarjını ne sebepti arttırdı? Kaspiyden Ukrainağa zımıran wşırğan Resey sudı lastap jatır ma?

    Elnwr ÄLİMOVA Qazaqstan, Qırğızstan, Täjikstan, Özbekstan jäne Äzerbayjan äskeri birigip ötkizgen «Birlestik-2024» jattığuı. Mañğıstau oblısı, şilde 2024 jıl. Qazaqstan qorğanıs ministrligi taratqan suret.  Ortalıq Aziya elderi qorğanıs şığının arttırdı, mwnıñ astarında ne jatır? «Qazaqstan auıl şaruaşılığı önimderin eki ese köp öndirudi josparlap otır, alayda ükimet bwl salada jwmıs küşiniñ azayğanın esepke almağan». «Kaspiy teñizinen Ukrainağa zımıran wşırıp jatqan Resey teñizdiñ ekologiyalıq ahualın uşıqtırıp jatır». Batıs basılımdarı bwl aptada osı taqırıptarğa keñirek toqtaldı. ORTALIQ AZIYA QORĞANIS ŞIĞININ ARTTIRDI. MWNIÑ ASTARINDA NE JATIR? AQŞ-tağı «Amerika dauısı» saytı Ukrainadağı soğıs tärizdi aymaqtağı qaqtığıstar küşeygen twsta Ortalıq Aziya elderi qorğanıs salasına jwmsaytın aqşanı arttırğanına nazar audardı. Biraq sarapşılar mwnday şığın twraqtılıqqa septesetinine kümän keltirdi. Stokgol'mdegi beybitşilikti

  • Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

    Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

  • Aytpay ketti demeñiz… (Tibet arhivi turalı)

    Altaydan auğan el turalı tarihi jazbalarda oqtın-oqtın aytılğanı bolmasa isi qazaq jwrtına Tibet turalı tüsinik äli künge deyin beymälim. Äsirese Tibet jazba derekterinde külli türki balasınıñ tarihı turalı tıñ derekterdiñ kömuli jatqanın tipten bile bermeymiz. Tibet- tarihi derektiñ eñ köp saqtalğan aymağı sanaladı. Mädeni, ädebi, ruhani jäne tarihi türli derekterdiñ ıqılım zamannan beri jaqsı saqtaluımen sırt älemdi özine baurap kegen Tibet jwrtına 19 ğasırdan bastap Batıs ekspediciyası basa nazar audarıp keşendi zertteuler jasadı. Sonıñ negizinde Tibettegi keybir salalıq bayırğı derekter Batısqa köşirildi. Esesine Tibettanu ğılımı qalıptastı. Jağırafiyalıq ornalasuı tım wzaq bolğandıqtan Tibettanu ğılımı qazaq jwrtına qajettilik tudırmadı. Tibettanumen negizinde alpauıt küşter aynalıstı. Olar tibet jwrtın igerudi basqa qırınan bağaladı. Tibette

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: