Bwrın Ukrainağa äskeri tank beru mäselesi aytıs tudırıp kelse, endi äskeri wşaq turalı pikirtalas bolıp jatır. Wlıbritaniya birikken korol'digi äskeri äue küşteriniñ bwrınğı qolbasşısı, aviaciya marşalı Greg Begvell Azattıqtıñ Gruzin qızmetine bergen swhbatında Resey aviaciyasınıñ osal jağı jaylı, Ukraina Batıstan äskeri wşaq alsa, jağday qalay özgerui mümkin ekenin aytıp berdi.
Resey basqınşılığına qarsı küresip jatqan Ukrainanıñ äskeri äue küşteri köbine sovet kezinen qalğan MiG wşaqtarın paydalanadı. Kiev Batıs elderinen birneşe ret äskeri joyğış wşaq swrağan. Biraq AQŞ ta, Wlıbritaniya da äzirşe könbey otır. Olar soğıstı uşıqtırıp jiberuden qauiptenetinin alğa tartıp, basqaşa äskeri kömek berudi jön köredi.
Keybir sayasatkerler men sarapşılar Ukrainağa Batıs wşaqtarın beru mäselesinde oqıtıp-üyretu men logistika qiındıq tudıruı mümkin ekenin aytadı.
Azattıqtıñ Gruzin qızmeti äskeri wşqış, Wlıbritaniya birikken korol'digi äskeri äue küşteriniñ bwrınğı qolbasşısı Greg Begvellmen swhbattastı. Aviaciya marşalı Resey äue küşterindegi kemşilikter, Batıs elderiniñ Kievke äskeri wşaq beruden nege tartınıp otırğanı jäne äue şayqasına “asa ıñğaylı” F-16 joyğış wşağı jerin basqınşılardan qorğap jatqan Ukrainağa nesimen wtımdı bolatını turalı aytıp berdi.
RESEY AVIACIYASI QAYDA?
Azattıq: Reseydiñ Ukrainağa qarsı soğısı josparlağanınan özgeşe örbidi. Äuede üstemdikke ie bola almauına ne sebep?
Greg Begvell: Öte jaqsı swraq. Ondaydıñ qajeti joq, onı [soğıstı] tez bitiremiz degen senimde bolğandıqtan dep topşılauğa bolar. Äskeri küş-quatınıñ artıqşılığı men şapşañ qimıldıñ arqasında alasapıran jasap, eldi op-oñay basıp alamız dep oylasa kerek.
Biraq is jüzinde özgeşe bolıp şıqtı der edim. Reseydiñ äue küşteriniñ mümkindigi jaylı söz bolğanda, olardıñ mälimdemesine qarap, mıqtılığı jağınan Ukrainağa teñ keletin, bälkim, tipti odan da, Batıstan da küşi artıq qarsılas bolıp körinui mümkin. Alayda is jüzinde ol sözi eşqaşan rastalğan emes.
“Temir şımıldıq” küyregennen keyin, onday wşaq şınımen de äuede birşama mümkindikke ie ekenin bayqatqan. Biraq logistika twrğısınan qoldau, derekter basqaru, qaru-jaraq, sensorlarmen jabdıqtau jäne bastısı [oğan qızmet körsetetin] qwramnıñ dayındıq deñgeyi älsiz ekeni añğarıldı. Mwnday jağdayda qımbat, asa quattı maşina öz mindetin joğarı deñgeyde atqara almaydı.
Ondaydı äsirese Resey äskeri äue küşterinen bayqadıq: olar mwnday platformalardıñ äleuetin tolıq paydalanuğa maşıqtanbağan bolıp şıqtı. Öytkeni dayındıq rettelgen qalıppen jürgiziledi eken. Belgili bir procester men proceduralar bar. Batıs äskeri olay soğıspaydı. Bizde jeliler men datçikter bar, [jäne] bizge anağwrlım bayıptı şayqas wnaydı. Al onday wrısqa olaq Resey äskeri küşti üyip-tögip soğısqandı jön sanaydı. Onısın Siriyada jäne basqa jerlerde körsetti, biraq Ukrainağa kelgende anağwrlım aqıldı [qarsılasqa] tap boldı jäne onı ala almadı dep oylaymın.
Meniñşe, Resey aviaciyasınıñ közimizge köp tüspeuiniñ negizgi sebebi – osı. Tağı bir faktor boluı mümkin: eger äuede atıp tüsirse, joğarı deñgeydegi, asa qımbat qazirgi zamanğı [ülgidegi] qwraldan ayırılıp qalamız, onıñ üstine, talay adamnıñ abıroyı ayranday tögiledi dep Ukrainadan qattı qorqatın da tärizdi. Sondıqtan orıstar ne tañdap-talğamay şabuıldağandı, ne qozğalmaytın nısananı joyuğa ğana tiimdi qaru – alısqa jetetin zımıran qoldanğandı jön köredi. Al ondayda köbine nısanağa azamattıq ob'ektiler ilinip jatır.
BATIS ELDERİ UKRAINAĞA JOYĞIŞ WŞAQ BERUDEN NEGE TARTINADI?
Azattıq: Ukrainağa Batıstıñ joyğış wşaqtarın beru mäselesine keleyik. Ne sebepti bermey otır? Vaşington da, London da, Berlin de bwl mäselege baylanıstı konsensusqa keletindey körine me?
Greg Begvell: Resey mwnı tıyım salınğan äldebir şekten attau dep qabıldauı mümkin degen wğım negizgi sebep bolıp otır, öz basım onı qate dep esepteymin. Jäne osınday köñil-küy, ärine, Reseyge de jağadı. Öytkeni ol Ukraina aspanınan Batıs wşaqtarın mülde körgisi kelmeydi.
Jañağı boljam boyınşa, Batıs wşaq bergen jağdayda Ukraina sonımen Resey aumağındağı nısanalarğa şabuıldauı, al [Resey prezidenti Vladimir] Putin onı mülde şekten şığu dep qabıldap, asa şalt qimılğa baruı mümkin-mıs. Jäne de özge elderdi, NATO nemese tağı basqalardı janjalğa aralastıruğa sebep boluı ıqtimal degen qauip aytıladı.
Barlığı da janjaldı örşitkisi kelmeytini tüsinikti. Biraq osı jerde swraq tuadı: wşaqtar bersek, Reseydi Ukrainağa nemese onı qoldap otırğan basqa elderge jauap retinde tıñ qadamğa baruğa itermeleymiz be? Onday eşteñe bolmaydı dep esepteymin. Resey maydannıñ aldıñğı şebinen qazirgi zamanğı wşaqtardı üzildi-kesildi körgisi kelmey otırsa da, essiz is-äreketke baradı dep oylamaymın. Bwl – jeke pikirim.
Öte auır jük bolatının tüsinemin, sondıqtan adamdar şeşimge kelmes bwrın jüz oylanıp, mıñ tolğanıp jatır. Biraq wşaqtardı şekti türde, yağni äue şabuılına qarsı jäne Ukrainanı qorğauğa paydalanudı nelikten [janjaldı] wşıqtıru dep qabıldaytının tüsinbeymin. Bwl – wltqa öz egemendigi men şekarasın halıqaralıq qwqıqqa say qorğau üşin beriletin qwral ğoy.
Bwğan deyin äskeri tankilerge baylanıstı da osığan wqsas jağday boldı. Bwrın ol şekten tıs närse bolıp körinetin. Onday “äynek kedergini” de eñserdik.
Azattıq: Tankiler beru mäselesi siyaqtı jayt qaytalana ma?
Greg Begvell: Äldebir oqiğalar tizbegin köruimiz äbden mümkin. Esiñizde bolsa, bıltır bwrın sovettik äskeri odaqta bolğan Şığıs Europa elderinde qalğan MiG-29 joyğış wşaqtarın beru mümkindigi talqılandı. Biraq odan eşteñe şıqpadı, öytkeni Pol'şa ol wşaqtardı tikeley bergisi kelmey, AQŞ-tan agent boluın ötingen-di, oğan AQŞ kelispedi.
F-16 [joyğış wşaqtarın beru] jaylı wsınısımnıñ bir sebebi – olardı AQŞ qana emes, ärtürli elder bere aladı, AQŞ [tek qana] rwqsat etse jetkilikti, tikeley qatısuı mindetti emes.
Sondıqtan ärqaysısı: “Maqwl, solay isteyik” dep aytqan sätke deyin äli talay uaqıt diplomatiyalıq qaqpaqıl oyınına kuä bolamız dep oylaymın.
Ol künge de jetermiz dep ümittenem, sebebi jaña wşaqtı, bükil jüyesi men qır-sırın zerttep-üyrenu – oñay şarua emes. Mağan Ukraina onı tezirek meñgeretindey bolıp körinedi. Biraq eger Batıstıñ bergen tankileri köktemde sapqa qosılatın bolsa, olardı äueden qorğap, qoldau körsetetin eşkim bolmaydı.
Biz Ukrainağa barlıq qwral-jaraqtı bermey, bwl soğıstı kezeñ-kezeñmen jürgizuine kömektesuge tırısıp jatırmız. Meni osı närse mazalaydı: “äynek kedergini” bir-birlep şağa otırıp, jalpı äsker soğısın birtindep jürgizgen jön deymiz.
Azattıq: Ukrainağa joyğış wşaq beruge qarsı şıqqandar onı paydalanudı oqıp-üyrenu men logistika mäselesi qiındıq tuğızadı degen uäj keltirdi. Ukrainderdi F-16 wşağın meñgerudi üyretuge qanşa uaqıt ketedi?
Greg Begvell: Eger siz äskeri wşqış bolsañız, MiG-29 wşağın minip şayqasqan täjiribeñiz bolsa… Turasın aytsaq, qazirgi kezde Ukrainanıñ äskeri wşqıştarı älemdegi eñ täjiribelilerdiñ qatarında, olardıñ köbi äli sapta jür dep ümittenemin.
Solardıñ arasınan bireuler jaña wşaqqa… şamamen, altı-segiz apta maşıqtanğan soñ auısıp otıra aladı. Bwl tım qısqa [hronologiya] bolıp körinetini ras. Biraq iske asıruğa boladı dep oylaymın. Oqulıqtağı ädis-täsildiñ barlığın zertteuge köp uaqıt ketirmey, eñ negizgilerin virtual şınayılıq simulyaciyasın paydalanu arqılı meñgere alasız.
Bälkim, onıñ qwpiyasın jariya qıludıñ qajeti joq şığar, biraq wşaq basqaru bir-birine wqsas. Joğarı, tömen, solğa, oñğa wşqan kezde bäri däl solay basqarıladı. Drossel'der, alğa, artqa, şapşañ, bayau. Bwl – negizgileri. Radardı, qarudı paydalanu, nısananı añğaru birşama eptilikti qajet etedi. Biraq qazirgi zamanğı, äsirese Batısta jasalğan wşaqtardı basqarudıñ qır-sırın şamalı uaqıtta meñgeruge boladı.
Al wşaqtı babında wstap, onı qaru-jaraqpen jabdıqtaytın qızmet körsetuşi qwramdı dayındau edäuir uaqıt aladı. Degenmen ol – yadrolıq fizika emes qoy. Basına kamera tağıp alğan tehnikke virtual şınayılıq, tipti qosımşa şınayılıq aspabın paydalanıp, kez kelgen jerden otırıp tüsindirip beruge mümkindik bar.
Bwl jöninde jeke pikirim mınaday: bwl – oqıp-üyretuge jäne logistikağa paydalanuğa ıñğaylı täsil. Soğıs bastalğalı bir jıl, yağni ukrainder endigi [jattığudıñ] tolıq kursınan eki ret ötetin uaqıt boldı.
Sondıqtan mwnday sıltaudı doğarıp, şındıqtıñ betine tura qarayıqşı: [Batıstıñ] dwrıs şeşim şığaruğa batılı qaşan jetedi? Öytkeni bwl – Ukrainanıñ qolınan keletin şarua: eger olar äskeri tankilerdiñ negizgi üş türin basqarudı birneşe ayda meñgerip şıqsa, onda F-16 wşağın basqarudı da üyrenip kete aladı.
JOYĞIŞ WŞAQ NESİMEN MAÑIZDI?
Azattıq: Batısta jasalğan joyğış wşaqtar Ukrainadağı soğısqa betbwrıs engize ala ma? Älde Ukrainanıñ onsız da soğısuğa şaması jete me?
Greg Begvell: Ukraina köp jağınan tañğalarlıq jetistigimen tanıldı, men mwnı barınşa ağımnan jarıla aytıp otırmın, twtas wlttıñ qaysarlığımen birge özinen kölemi jağınan da, äskeri quatı jağınan da ülken eldiñ basqınşılıq şabuılına toytarıs berip, betin qaytara aldı.
Al osı is-äreketiniñ qolaysız jağı da bar, öytkeni jağdayı qanşalıqtı kürdeli ekenin ajıratu körer közge oñay emes. Jwrttıñ bäri Ukraina iri jeñiske jetip jatır dep oylaydı. Jäne key kezderi solay ekeni de ras, biraq, şın mäninde, olardıñ jağdayı äli de öte auır, qattı qıspaqta qalıp otır. Ukrainanıñ jetistigin, tipti onısı şınımen erekşe quantarlıqtay bolğan künniñ özinde, asıra bağalamau mañızdı dep esepteymin.
“Napoleon da, vermaht ta emes. Bwl – ukraindar”. Äskeri strateg Şon Makfeytpen swhbat
Olar Resey äskeri äue küşterimen ayqın teñese aldı. Iä, alısqa wşatın äskeri zımırandardıñ keybirin atıp qwlatu öte qiın ekeni ras. İşinara onday şabuıldar “äue-äue” qaruımen emes, “jer-äue” jüyesiniñ kömegimen jasalıp jatır.
Meyli, qanday qiındıq bolsa da, Ukraina twyıqtan şığar jol tabadı dep sengiñ keledi. Biraq olarda barlığı keremet boladı degen pikir qalıptastırudan aulaqpın. Öytkeni eger biz qoldan kelgenniñ bärin jasap kömektespesek, jaudan jeñilip qalu qaupi öte joğarı dep esepteymin.
F-16 QANDAY WŞAQ?
Azattıq: Qanşalıqtı qauip tönip twr?
Greg Begvell: Eger Batıs kömek retinde bergeli otırğan tankilerdi şekteymiz degen şeşim qabıldasa, bwl Ukrainağa öte jaman belgi boladı dep oylaymın. Bwl degeniñiz olarğa: biz özimizde barmen kömektesemiz, biraq qolımızdan keletinniñ bärin bereyin degen oyımız joq degendi bildirer edi. Jäne mwnıñ Ukrainağa äseri jaqsı bolmaydı, bizdi janaşır, qoldauşı dep esepteytin olardıñ moral'dıq ruhın da mwqaltadı.
Jäne bwl “qızıl sızıqtan ötuge bolmaydı” dep jürgen Reseyge de belgi bolmaq: Putinde eger jetkilikti qısım jasaytın bolsam, Batıs elderiniñ pikirin özgerte alamın, söytip, Ukrainadağı jağdaydı qolayıma jağatın deñgeyde wstap, bilgenimdi isteymin degen senim payda boladı dep oylaymın.
[Wşaqtar] beretin bolsaq, biz eki närsege qol jetkizemiz. Aytalıq, Reseydiñ üreyin tuğızatın qazirgi zamanğı maşinalarmen järdem beremiz. Olar qazirdiñ özinde Ukraina äue keñistigine kiruden tartınadı. Al eger Kievtiñ qolına AMRAAM (“äue-äue” klasına jatatın, orta qaşıqtıqqa wşatın äskeri raketanıñ jetildirilgen türi) qaruımen birge F-16 tise, olar mülde jolamaydı. Sondıqtan onday jağdayda Reseydiñ äuedegi is-qimılı özgeretini sözsiz.
Bwl olardıñ jüzdegen mil' jerden zımıranmen soqqı beruine, Ukraina aumağın S-400 zenit zımıranı jüyesimen sırt jaqtan atqılauına kedergi bola almaydı. Biraq bwl Mäskeudiñ qwrğan esebin özgertip, onıñ aldında Batıs bwğıp qalmaytının, jeñiske jetudi maqsat twtqan Ukrainağa şekteu qoymaytının, eger sender (putindik Resey) toqtamasañdar, bükil Batıs önerkäsibi men qwral-jabdıqtarınıñ özderiñdikinen äldeqayda artıq küş-quatına kezigesiñ degen mıqtı belgi bolar edi. Alğan betiñnen qaytpasañ, bäribir jeñilesiñ jäne bwl neğwrlım sozılğan sayın soğwrlım älsirep, bilikten ayırılıp qalasıñ. Ekinşiden, öziñdi halıqaralıq deñgeyde qazirgidey wstaymın dep oylama degen işara bolmaq.
Amerika generalı: Resey Irannan dron aladı, al Ukrainağa 50 el kömektesip jatır
Bwl barlığına jeñis äkeler edi… Mwnday nätijege jetu üşin tipti wşaqtardıñ äuege köteriluiniñ de qajeti joq dep oylaymın.
Endi äskeri twrğıdan äseri jaylı aytar bolsaq, F-16 bwrınğısınşa öte quattı platforma dep esepteledi: küşti radarmen jabdıqtalğan, al asa erekşe wşaqtardı eseptemegende, özi teñdes reseylik wşaqtardıñ köbinen anağwrlım biik wşa aladı. Onıñ radarına qosaqtalğan qaru jüyesi reseylik wşaqtardıñ basım köpşiligin olar şabuıldap ülermey jatıp joyıp jibere aladı.
F-16 wşağımen salıstırğanda, közge tüspeu jağınan F-35 jäne F-22 wşaqtarı mıqtı. Özim F-16 wşağımen şayqasqa da tüsip kördim. Birde sol wşaqpen oğaş jağdayda wşqanım bar, alayda olarğa qarsı ayqasıp ta körgem. Özi şap-şağın, radarğa oñaylıqpen ilinbeydi, al arnayı qwral bolmasa, äuede közge tüsiru odan da qiın. F-16 wşağın “swrjılan” dep ataytını tegin emes. Qırsıq, jımısqı, öte qauipti kişkentay wşaq.
Eger men 100 sağat wşqan täjiribem bar orıs wşqışı bolsam, [wşağımdağı] qaru-jaraq dwrıs istey me dep, köñilim küpti bolar edi, öytkeni jattığu nemese soğıs kezinde olardı paydalanuğa eşqaşan rwqsat etpegen. Äuege köterilgen kezde ol jaqta F-16 jürgen joq pa dep oylap, mazam qaşar edi.
Eger wrıs alañında reseylik aviaciyanıñ ıqpalın şektey alsaq, bwl onda Ukrainağa damıl tauıp, artilleriya küşin, HIMARS-tı (dürkindete atu jüyesi), tankilerdi jäne özge de qarudıñ barlığın qabattastıra qoldanuğa mümkindik beredi. Aqır soñında reseylikterdiñ köbi jeñiske jete almaytınına köz jetkizuge mäjbür bolar edi.
Azat Europa / Azattıq radiosı
Pikir qaldıru