AQŞ-tıñ Europadağı äskerin basqarğan general Ben Hodjes “Nastoyaşee vremya” telearnasına bergen swhbatında Putinniñ yadrolıq qaru qoldanbaytının, Batıs bwl qaterdi äsirelep jibergenin ayttı. Onıñ sözinşe, Ukraina Qırımdı jazdıñ ayağına deyin azat etui ıqtimal, al Aq üy Ukraina küşteriniñ Qırımdağı Resey ob'ektilerin atqılauına “endi qarsı emes ekenin” bildirip otır.

“Nastoyaşee vremya”: General Hodjes, The Washington Post gazetinde jarıq körgen maqalağa qarağanda, AQŞ Ukrainağa “soğısta ekinşi şeşuşi sät bastalıp jatır” dep eskertken. Siz bwl közqarasqa kelisesiz be?

Ben Hodjes: Siz CRU direktorı Berns mırzanıñ sözin aytıp otırğan bolarsız. Aldağı altı aydıñ soğıs üşin asa mañızdı bolatını jaylı. Men bwğan kelisemin.

Biraq men Ukrainanıñ wtımdıraq jağdayda ekenin eskertkim keledi. Reseyde dayındığı naşar, basqaruğa keliñkiremeytin jayau äskerdi otqa aydaudan basqa amal joq. Olarda jağdaydı özgertetindey jaña mümkindikter barın körip twrğanım joq.

Al Ukrainağa kelsek… Ärine, onıñ da sarbazdarı şarşadı, bükil el şarşadı. Aylar boyı soqqınıñ astında otır. Biraq Ukrainanı qoldaytın 50 el bar. Meniñşe, Batıs Ukrainağa uäde etken kömegin odan äri beredi. Oğan qosımşa alıstı däldeytin jüyeler berse, Qırım jazdıñ ayağına deyin azat etilui ıqtimal.

“Nastoyaşee vremya”: Batıs bergen, bereyin dep otırğan qaru Kiev üşin jetkilikti me?

Ben Hodjes: Ärine, bwl jetpeydi. Biz keyingi 20 jıldağı qateliktiñ zardabın tartıp otırmız. Qorğanısqa qajet qaru men oq-däriniñ tiisti qorın qamtamasız ete almadıq. Endi sol qordı toltırmayınşa, Pentagon qaterdi tarazılap otıruğa mäjbür. Oğan Qıtaymen aradağı qiındıqtarımızdı qosıñız.

Söyte twra, biz Reseydiñ yadrolıq qarudı qoldanu ıqtimaldığın äsirelep jiberdik. Osı sebepti qaru berudegi şeşimderdi birtindep qabıldadıq. Onıñ ornına Ukrainağa birden “Senderge keregi mineki. Jaqında tağı beremiz” dep aytu qajet edi.

Qazir Aq üy Reseydiñ yadrolıq qarudı qoldanbaytınına senimdirek. Men de soğan senimdimin. Aq üy endi Ukraina äskeriniñ Qırımdağı Resey ob'ektilerine soqqı jasağanına da qarsı emes.

“Nastoyaşee vremya”: Resey yadrolıq qarudı qoldanbaytınına senimdisiz. Ne sebepti bwlay deysiz?

Ben Hodjes: Bwl bärin alañdatatın negizgi swraq bolsa kerek. YAdrolıq qarudıñ eki türi bar ekenin eske salayın. Birinşisi – strategiyalıq. “Doktor Strendjlav” fil'min körgen bolsañız, onda qwrlıqaralıq raketalar bar, AQŞ sonımen soqqı berui kerek boladı. Qarudıñ mwnday türi Reseyde bar jäne ol ülken kölemde. Onı az adamnan twratın top qadağalaydı. Onı qoldanuı ekitalay. AQŞ-qa yadrolıq soqqı jasasa, tura sol soqqığa özi wşıraydı. Bwdan eşqanday payda joq. Mwnday jağday bola qoymaydı.

YAdrolıq qarudıñ ekinşi türi – taktikalıq. Onıñ jarılıs auqımı Hirosima men Nagasakige tastalğan bombadan edäuir az. Onı qoldanu üşin köp adamnan twratın tizbek kerek. Qoymadan oqtwmsıqtı şığarasız, onı wşaqqa ne özge de jüyelerge ornatasız. YAğni tizbekte öte köp adam bar, sonıñ biri “Joq, biz bwğan barmaymız” dep aytuı mümkin. Sonday-aq oğan köp uaqıt ketedi. Al biz olardıñ mwnday josparı barın bilip qoyamız.

“Nastoyaşee vremya”: Biraq bir jıl bwrın basqınşılıq soğıstıñ qisının keltiru qiın edi ğoy? Onıñ üstine, Vladimir Putinniñ şeşim qabıldarda qandayda da bir logikağa süyener-süyenbesin de anıq bilmeymiz.

Ben Hodjes: Ärine, bir jıl bwrın olar qattı qatelesti. Kievke qırğiqabaq soğısı kezinde Budapeşt pen Pragağa kirgendey kiremiz dep oyladı. Öz mümkindigin äsire bağalap qoydı, Ukrainanıñ äleuetin dwrıs boljamadı. Olar sonday-aq Batıs [Reseydi] jauapqa tartuğa odan äri de qwlıqsız boladı dep oyladı.

Qazir Kreml' qateleskenin tüsinip-aq otır. Biraq jauapkerşiliktiñ bir jügi bizdiñ de moynımızda. Öytkeni Gruziyağa basıp kirgende, biz Reseydi jauapqa tartpadıq.

YAdrolıq qaru turalı tağı bir närseni aytqım keledi. Prezident Bayden Resey yadrolıq qaru qoldansa, saldarı auır boladı dep eskertti. Meniñşe, Mäskeu oğan sendi. Qıtay da bwl qadamğa barmauğa ündedi. Soğıs alañında yadrolıq qaru eşqanday artıqşılıq bermeydi. Sol sebepti men ol osı qarudı qoldanatınına senbeymin. Putin zwlım. Biraq ol aqıl-esinen adaspağan. Özine qol jwmsamaydı. Pandemiya kezinde üstelde keñesşilerinen 10 metr qaşıqta otırğanın eske tüsiriñiz. Ömir sürgisi kelmeytin adamğa wqsamaydı.

“Nastoyaşee vremya”: The Washington Post gazetindegi maqalağa oralsaq. Onda “Ukrainağa berilgen qaru – soğıs bağıtın özgertuge jaqsı mümkindik” dep aytılğan. Mwnı kömek erte me, keş pe toqtaydı dep wğuğa bola ma?

Ben Hodjes: Mwnıñ bäri AQŞ kongresiniñ qoldauına baylanıstı. Öytkeni mwnday qarajattı böludi kongress qana maqwlday aladı. Quanışqa oray, respublikaşıldar da, demokrattar da mwnı qoldap otır. Iä, “bizge mwnıñ qajeti ne?” dep ayqaylap otırğan on şaqtı adam bar. Biraq bwl – şağın top qana. Al kongreste 435 adam bar. Biraq men kongresmenderdiñ edäuir böligi äskeri kömekti qoldaytının körip otırmın. Eger AQŞ osı bağıtınan taymasa, “Ramştayn” tobına kiretin qalğan 50 memleket odan äri kömek bere beredi.

Biraq, jalpı alğanda, Ukrainağa qajettiñ bärin bere alsaq, soğıs biıl-aq ayaqtaluı mümkin.

“Nastoyaşee vremya”: Joyğış wşaqtardıñ artıqşılığı turalı aytıp twrsız ba? Kiev qazir [osı wşaqtardı] swrap otır.

Ben Hodjes: Joq, mäsele wşaqtarda ğana emes. Meniñ aytıp otırğanım – däldigi joğarı alısqa wşatın qaru. Wşaq – sonıñ bir böligi ğana. Alıstağı nısandı däldey alu, qoymalar men kölik infraqwrılımdarın, ştabtardı joyu mümkindigine nazar audarıñız. Osı üşeuin nısanağa ala alsañız, Reseydiñ jayau äskerinde qanşa adam barı mañızdı bolmay qaladı. Bwl sonday-aq Qırımdı Resey äskeri üşin öte qauipti etedi.

“Nastoyaşee vremya”: Kiev swrap otırğan qaru [Batıs elderinde] bar ma?

Ben Hodjes: F16 wşağın, Grey Eagle sekildi drondardı aytıp otırsañız, iä. Diametri az, jerden wşırılatın, biraq 150 şaqırımğa wşatın qaru jaqın arada jetip qaladı. 300 şaqırımğa wşatın ATACMS ballistikalıq raketaları bar. Mine, osı qaru qazir jetpey twr. Onı HIMARS sekildi jüyelerden wşıruğa boladı. Biraq soğan balama basqa jüyelerdi qarastıruğa boladı. Sol sebepti qarudıñ türine emes, mümkindikterine nazar audarğan jön.

“Nastoyaşee vremya”: Qırımdı qaytarmay, bwl soğıs ayaqtalmaydı deysiz. Mwnday jağdayda qarımta şabuıl twrğısınan Ukrainanıñ strategiyası qanday boluı kerek?

Ben Hodjes: Qırımnıñ soğıstı ayaqtauda şeşuşi röl atqaratınına senimdimin. Ukraina Donbasstı, Doneckini, Luganskini, bärin qaytarıp alıp, biraq Qırımda Resey twrsa, kelissöz nätijesinde Resey üş-tört jıl kütip, Batıstıñ Ukrainağa degen qızığuşılığı älsireydi dep ümittenui mümkin. Osı arada olar äskerin qayta jasaqtap, Qırımdı Ukrainağa jaña şabuılmen kiruge alañ retinde paydalanuı ıqtimal. Olardıñ onda logistikası, raketaları, wşaqtarı men drondarı bar. Bwl twrğıdan alğanda, Ukrainağa qauip tönip twra beredi, Qara teñiz jağalauı qauipti boladı.

Ekonomikalıq jağı da bar. Resey Qırımdı baqılauında wstasa, Ukrainağa ekonomikasın qalıpqa keltiru qiınğa soğadı. Öytkeni Resey Azov teñizine kirer joldı bögep twradı. Al bwl degeniñiz Berdyansk pen Mariupol'diñ qirağan küyi qala beretinin bildiredi. Al Odessa Sevastopol'den 300 şaqırım jerde. Resey ol jerdegi saudanı da baqılay aladı. Qazir ondağı portta astıq jüktelgen 100 keme Resey inspektorınıñ maqwldauın kütip, teñizge şığa almay otır.

Osı sebepti Qırımdı qaytaru kerek boladı. Oğan qalay qol jetkizedi? Kartağa qarasañız, Reseydi Qırımmen eki jol qosıp twr. Biri – Kerçen köpiri. Oğan ukrainder bir ret soqqı jasağan, alda tağı oraladı dep oylaymın. Ekinşisi – Rostov, Taganrog, Mariupol' jäne Melitopol' arqılı Qırımğa şığatın jol. Osı ekeuin üzip tastasa, Qırım twzaqqa aynaladı. Al odan keyin qarudı taqap qoyıp, Sevastopol', Saki jäne Janqoydağı Resey bazaların atqılay beruge boladı. Resey ol bazalardı paydalana almay qaladı. Osılay isteu kerek. Biraq Ukrainağa alıstı däldeytin qaru bermese, bwl josparım jüzege aspaydı.

“Nastoyaşee vremya” saytındağı swhbattıñ ıqşamdalğan nwsqası.

Azat Europa / Azattıq radiosı