|  |  |  | 

Köz qaras Suretter söyleydi Tarih

Şağın saraptama:Şıñjañ ölkelik ükimeti, şetelge oquşı jiberu jwmısı

Şağın saraptama
1934-35 jılı jaña Şıñjañ ölkelik ükimeti qwrılğan soñ şetelden oqu, şetelge oquşı jiberu jwmısı keşendi jüzege astı. Sonıñ negizinde ölkelik ükimet Sovet Odağınan oqitın jas talapkerlerge konkurs jariyalap arnayı ükimettiñ oqu stipendiyasın böldi, nätijesinde 1935-39 jıldarı wzın sanı 300-ge tarta student Sovet Odağında bilim aldı.
1935 jıldarı Şığıs Türkistandıq studentterdiñ eñ köp oquğa tüsken bilim ordası- Taşkendegi SAGU edi, atap aytqanda Ortalıq Aziya Memlekettik Universiteti. Taşkennen oqığan Şıñjañdıq studentter Şığıs Türkistannıñ barlıq aymaqtarında türli qızmette jwmıs istedi, olardı keyin “Taşkentşilder” dep te atadı.426039277_2832650150231887_2898209500227915015_n
1939 jıldan keyin Mäskeu men Şıñjañ ölkelik ükimettiñ arası diplomatiyalıq dağdarısqa wşıradı, sonıñ kesirinen resmi Ürimji Sovet Odağı qwramındağı student azamattardı elge şaqırtıp aldı. Bilim salasındağı auıs-tüyis kilt toqtadı.
Arhivtik statistikağa süyensek 1935-39 jıldarı şetelge şığıp oqığan Şığıs Türkistandıq studenttiñ 95%-i Sovet Odağında, 5%-i işki qıtayda (Nankin, Lanjou) bilim alğan. İşki qıtayda bilim alu mümkindiginiñ az boluı Ölkelik ükimet pen resmi Nankin ükimeti arasındağı sayasi toqırau sebep bolsa kerek, degenmen onşaqtı student Lanjou, Nankinde oquın jalğastırğan.
Bir qızığı, şetelde jäne işki qıtayda bilim alğan studentterge Ekinşi Jahan soğısı janamalay äsker etken. Sovetke oquğa tüsken keybir student jastar arasında maydanğa attanğandarı boldı. Al Japon-Qıtay soğısı kezinde işki qıtayğa äskeri barlau salası boyınşa stipendiyamen oqığan wyğır men qazaqtar bolğan. Olardıñ keyingi tağdırı öte qızıq.
1939 jıldan keyin kilt toqtap qalğan Ölkelik ükimettiñ şetelge oquşı şığaru bağdarlaması arağa 10 jıl keşigip 1951 jılı qayta qolğa alındı. Nätijesinde 1951-58 jıldarı 150-ge tarta student Sovet Odağında bilim aldı. Esteriñizde bolsa osı jıldarı zañğar jazuşı Q.Jwmadil marqwm Almatıda bilim alğan edi. 1958 jıldan soñ Sovet Odağı men Qıtay kommunistik ükimeti arasına tağı da jik tüsti, bükil baylanıs arnaları jabıldı. Qıtay mülde jabıq elge aynaldı…426035615_2832650190231883_6846607761536015603_n
1978 jıldan keyin jılımıq payda boldı, 1980 jıldan bastap oqu isi qayta qaraldı, keybir tüzetuler engizildi. 1983-84 jıldan soñ şetelden oqu üderisi qayta tolqıdı, biraq bwl qatarda äli de bolsın Sovet Odağı bolmadı, kerisinşe alıs şetelge (AQŞ, Europa) mädeni baylanıs qarqındı damıdı. 80- jıldıñ ayağına qaray wyğır men qazaq jastarı AQŞ pen Europa universitetterinde bilim aldı. Sol jıldarı mädeni maydan bükilqıtayda qarqındı jürdi, onıñ soñı 1989 jılğı studentterdiñ tolquına äkeldi, resmi bilik student jastardıñ sayasi küşke aynaluınan meylinşe üreylendi. Atalğan jağday Şıñjañda da qaytalandı, student jastar Ürimjide alañğa şıqtı, elitanı aşıq dialogqa debatqa şaqırdı.
1991 jılı Sovet Odağı qwrdımğa ketti. Sol jıldan bastap Qazaqstanda bilim alu üderisi qayta köterildi. 2001-2003 jılğa kelgende jılına mıñ-eki mıñ student Qazaqstan universitetterine oquğa tapsırdı. Bwl 1935-39 jıldan keyingi rekordtıq eñ joğarı körsetkiş. 2010 jıldan keyin Ortalıq Aziya respubilikalarında (sonıñ işinde Qazaqstanda) oqitın Şıñjañdıq studentter (köbinşe qazaqtar) sanı kürt azaydı, esesine AQŞ, Europa jäne t.b şetelde oqu körsetkişi joğarı boldı. 2017-2021 jıldarı Qazaqstanğa oquğa tapsıruşı Şıñjañdıq studentter (qazaqtar) sanı tipti qwldırau deñgeyine jetti.425995099_2832650216898547_6893789984581302218_n
2022-23 jıldarı oquğa tapsıruşı studentter arasında Şıñjañdıq qazaqtardan bölek oqu grantin igeruşi qıtaylıq özge azamattar da kezdesedi. Esesine Şıñjañda işki qıtayda bilim alu nemese jwmıs isteu körsetkişi jalğastı joğarlağan. Sonımen birge, Qazaqstannan bölek alıs şetelderde bilim alu körsetkişi de ösken.
Soñğı jıldarı qıtayda bilim beru salası türli reformalardan ötti, oqu jüyesi keşendi jañartıldı. Atalğan jüye negizinde bilim alğan qazaq qandastardıñ Qazaqstanğa kelui, bwl jaqtıñ bilim beru jüyesine beyimdelui jeke mäsele bolğalı twr.
Al, qıtaydağı qazaqtar ülken masştabta 3 ülken sanatqa bölinedi. Olar:
* Töteşe oqığandar;
* Töteşe jäne qıtayşa oqığandar;
* Qıtayşa oqığandar.426074251_2832650183565217_3359438382271102126_n
Qıtay sarapşıları osı üş kategoriya boyınşa strategiyalıq keşendi jospar qwrğan. Qazirdiñ özinde taza qıtayşa bilim alğan wrpaq qoğamnıñ türli salasında körinis tauıp aldıñğı eki buın wrpaqpen jabıq konkurent bolıp jatır. Soğan baylanıstı qıtayda bwrın 100 mıñdağan twtınuşısı bar taza qazaqşa kontentterdiñ däureni qwldıradı, esesine şwbar tildi kontent payda boldı.
Endi qaytbek kerek?
Meniñ oyımşa mınaday Qazaqstandıq mümkindikter bar:
Mädeni ıqpaldastıq
YAğni qıtayda äsirese ŞWAR-da qazaqstandıq kontetti türli joldarmen ıqpalın köteru;
Ekonomikalıq ıqpaldastıq
Qazaqstandıq biznes ökilderi qandastar köp twratın aymaqtarda sauda biznes ıntımaqtastığın köbirek qaperge aluı tiis;
Geosayasi ıqpaldastıq
ŞWAR aymağı Ortalıq Aziyanıñ geografiyalıq bir böligi sanaladı. 1864 jılğı “Şäueşek kelisimi” negizinde bügingi şekaralıq beldeu sızığı qalıptastı. Biraq geosayasattı bwrınğı qalpında qala berdi, atap aytqanda OA ŞWAR-ğa, ŞWAR OA-ğa geosayasi äserin tigizedi. Biz osı ıqpaldastıqtı Qazaqstandıq müddege jwmıs jasata biletin diplomatiyalıq qabiletke ie elmiz;
Eldes ORDA
06.02.2024

Related Articles

  • OA qorğanısqa qarjını ne sebepti arttırdı? Kaspiyden Ukrainağa zımıran wşırğan Resey sudı lastap jatır ma?

    Elnwr ÄLİMOVA Qazaqstan, Qırğızstan, Täjikstan, Özbekstan jäne Äzerbayjan äskeri birigip ötkizgen «Birlestik-2024» jattığuı. Mañğıstau oblısı, şilde 2024 jıl. Qazaqstan qorğanıs ministrligi taratqan suret.  Ortalıq Aziya elderi qorğanıs şığının arttırdı, mwnıñ astarında ne jatır? «Qazaqstan auıl şaruaşılığı önimderin eki ese köp öndirudi josparlap otır, alayda ükimet bwl salada jwmıs küşiniñ azayğanın esepke almağan». «Kaspiy teñizinen Ukrainağa zımıran wşırıp jatqan Resey teñizdiñ ekologiyalıq ahualın uşıqtırıp jatır». Batıs basılımdarı bwl aptada osı taqırıptarğa keñirek toqtaldı. ORTALIQ AZIYA QORĞANIS ŞIĞININ ARTTIRDI. MWNIÑ ASTARINDA NE JATIR? AQŞ-tağı «Amerika dauısı» saytı Ukrainadağı soğıs tärizdi aymaqtağı qaqtığıstar küşeygen twsta Ortalıq Aziya elderi qorğanıs salasına jwmsaytın aqşanı arttırğanına nazar audardı. Biraq sarapşılar mwnday şığın twraqtılıqqa septesetinine kümän keltirdi. Stokgol'mdegi beybitşilikti

  • Gerb auıstıru mäselesi nemese «teristeu sindromı» qalay payda boldı?!

    Elimizdiñ gerbin auıstıru turalı Prezidenttiñ wsınısı (o basta wsınıs suretşi-dizayner mamandardan şıqqan siyaqtı) twtas qoğamda bolmağanmen, äleumettik jelilerde äjeptäuir qarsılıq tudırdı. Biraq, bayıptap qarasaq, bwl qarsılıqtıñ qazirgi gerbtiñ qazaq üşin erekşe qasterli nemese estetikalıq twrğıdan minsiz boluına eş qatısı joqtığın añğarasız. Soñğı uaqıttarı, auır indetpen qatar kelgen qañtar tragediyasınan bastap, halıq aytarlıqtay küyzeliske wşıradı. Qazaqstannıñ erkinen tıs, soğısqa, basqa da sebepterge baylanıstı bolıp jatqan ekonomikalıq qiındıq saldarınan halıqtıñ äl-auqatı tömendedi. Osınıñ bäri qazir qoğamda bayqalıp qalğan «teristeu sindromına» türtki boldı. «Teristeu sindromı» – dwrıstı da bwrısqa şığaratın, qanday bastamağa bolsın qarsı reakciya şaqıratın qwbılıs. Äleumettik psihologiyanı zertteuşilerdiñ payımdauınşa, osı qwbılıstı barınşa küşeytip twrğan faktor – äleumettik jeliler. YAğni, aldağı uaqıtta

  • Üzdik oydıñ üzindileri

    Üzdik oydıñ üzindileri Arma äleumet! Men qazir taza akademiyalıq ğılımi ortada jürmin. Özimniñ neşe jıl boyı jinağan bilimimdi, oqığan oquımdı, şeteldik täjiribemdi, intellektualdı qarım-qabiletimdi şınayı qoldanatın qara şañıraqtıñ işinde jürmin. Almatınıñ bärinen bölek mädeni ortası erekşe wnadı. Almatı qala men dala deytin eki wğımnıñ tüyisken ädemi ortası eken. Oylap körsem men baqıttı perezent, bağı janğan wrpaq ekenmin. Äkem twrmıs pen joqşılıq, jalğızdıqtıñ tauqımetin äbden tartıp eş oqi almadım, nebäri üş ay oqu oqıdım-, dep meniñ oquımdı bala künimnen qadağaladı, şapanımdı satsam da oqıtam dep barın saldı. Al mektepte baqıttı şäkirt boldım. Mağan däris bergen wstazdarım kileñ darındı, qabiletti kisiler boldı. Universitette jäne şetelde men tipten erekşe darın ielerine şäkirt boldım.

  • Samat Äbiş qalay “sütten aq, sudan taza” bolıp şıqtı?

    Azattıq radiosı Sayasattanuşı Dosım Sätpaev WQK törağasınıñ bwrınğı birinşi orınbasarı, eks-prezident Nwrswltan Nazarbaevtıñ nemere inisi Samat Äbişke şıqqan ükim “Qazaqstandağı rejim bolaşaqtı oylamaytının körsetti” deydi qazaqstandıq sayasattanuşı Dosım Sätpaev. Sarapşınıñ payımdauınşa, bileuşi “elita” jeke isterimen jäne tasadağıkelisimdermen äure bolıp jatqanda elde tağı bir jaña äleumettik jarılısqa äkelui mümkin faktorlar küşeyip keledi. SayasattanuşıResey öziniñ ekonomikalıq müddeleri men geosayasi josparların keñinen jüzege asıru üşin Qazaqstannıñ işki sayasatına tikeley äser etuge tırısıp jatuı mümkin dep te topşılaydı. PUTIN “QAUİPSİZDİK KEPİLİ” ME? Azattıq: Sonımen wzaq demalıs aldında osınday ülken jañalıq jariyalandı. Meyram aldında, 19 naurızda qazaqstandıqtar mäjilis deputatınıñ postınan Samat Äbişke şıqqan ükim jaylı bildi. Mwnıñ bäriniñ baylanısı bar ma älde kezdeysoqtıq pa? Dosım Sätpaev: Äñgimeni bwl istiñ qwpiya

  • Hristian missionerleriniñ qwmdağı izderi

    Orını: Qaşqar q-sı; Jılı: 1933 j; Atı-jöni: Qabıl Ahond; Dini: hristian; Tüsinikteme: Bwl jigittiñ keyingi esimi Qabıl Ahond, hristian dinin qabıldağan alğaşqı wyğır. Keyin dini senimine baylanıstı öltirilgen. Suret europadağı missionerlik muzey arhivinde saqtaulı. Atalğan muzeyde jüzdegen hristian wyğır ökilderiniñ sureti saqtalğan. 1930 jıldarı hristian wyğırlarına twrğılıqtı mwsılmandar men äkimşilik bilik tarapınan qısım körsetile bastağan soñ bir bölimi missionerlerge ilesip europa elderine “hijrağa” ketti. Alqissa Hristian äleminiñ Qaşqariyağa basa män berui äsirese YAqwp Bek memleketi kezeñinde jaña mümkindikterdi qolğa keltirdi. 1860-70 jj. Qaşqariyanıñ Cin imperiyasına baylanıstı köñil küyin jaqsı paydalanğan Hristian älemi Ündistan men Tibet arqılı Qaşqariyağa mädeni ıqpalın jürgize bastadı. Olardıñ maqsatı bwl aymaqtı Resey imperiyasınan bwrın öz ıqpalına

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: