Sayasattanuşı Raswl Jwmalınıñ pikirinşe, Putin Qazaqstandı täuelsiz el dep eseptemeydi äri öziniñ «teñ därejedegi äriptesterimen» sanasqısı joq. Ol bwğan naqtı derek keltirdi. 

Bwğan qosa Jwmalı: «wltşıl, memleketşil wstanımdağı azamattardı memleketten aqşa alatın aqparat qwralına şığarmaydı.  Pälenşe men Tügenşeniñ atı kirgen «qara tizim» bar» deydi. 

– Ötken aptada Vladimir Vladimirwlı jwrtpen tikeley jelide pikirlesti. «Reseyden tıs jerde twratın orıstardıñ jaylı ömir süruin qamtamasız etudi integraciya arqılı jüzege asıramız» dedi. Mwnısı nesi?

– Putinniñ bwl jolğı swraq-jauabı bıltırğıdan bölek. Bastısı, arını basılğan.

Bıltır «Ukrainanıñ mäselesin biz şeşemiz», «Kievtegi jaña bilik – faşister» dep ayıptağan Putin özgere qaldı. Mwnday äñgimeler bwl jolı aytılğan joq. Esesine, «Ukrainanıñ oñtüstik-şığısındağı dağdarıs bwl eldiñ işki mäselesi, olardı Ukraina özi şeşui kerek, bizdiñ bwl iske aralasuğa qaqımız joq, tek qana öz oyımızdı ortağa saluğa dämelimiz. Ukrainadan bir närseni  talap etemiz. Kiev Kreml'ge teñ därejedegi äriptes, seriktes retinde qarauı kerek» dedi. Bılayşa aytqanda, öte örkenietti söyledi.

– Putinniñ qatqıl, aşı pikirden bas tartuında ne jatır? Bwl beker emes şığar?  

– Reseydiñ halıqaralıq sankciya qwrsauında qaluı, rubl'diñ qwldırauı, mwnay bağasınıñ tömendeui Kreml'ge äser etkeni körinip twr. Sodan bolar, auzın baqtı. Alayda Putinniñ söz jüzindegi jäne is jüzindegi äreketiniñ arasında ülken alşaqtıq jatır. Ukrainanı aytpay-aq qoyalıq, bwl Qazaqstan men Reseydiñ arasında da anıq bayqaladı.

Söz jüzinde «biz teñ därejedegi äriptespiz» deydi. İs jüzinde sanaspaydı. Keyde onıñ işinde orıstildi azamattarğa kelgende arandatatın, birjaqtı mälimdeme jasaydı. Ol orıstildi azamattardıñ Qazaqstan nemese Belarus' twrğını ekenin ekinşi retke qaldıradı. Jalpı, bizdiñ azamattardıñ jağdayın oylauğa onıñ eşqanday zañdıq nemese sayasi qaqı joq.

Osı jolğı swraq-jauapta jwmsaq söyleuiniñ özi onıñ öz qateligin tüsingendikten, moyındağandıqtan emes, soğan mäjbür bolğandıqtan uaqıtşa jasalğan taktikalıq äreketi dep tüsinu kerek.

 Osıdan 6 ay bwrın Putin bir basılımğa swhbat berdi. «Reseydiñ öz aumağınan tıs äskeri bazaları tek eki memlekette ğana bar. Biri  – Armeniyada, endi biri – Täjikstanda» dedi. Reseydiñ bizdiñ elde 6 äskeri bazası men poligonı ornalasqan. Onı aytqan joq. Demek, Putinniñ tüsiniginde Qazaqstan şetel, bılayşa aytqanda öz aldına bölek memleket emes.

 – Bir söziñizde Qazaqstan men Ukrainanıñ wqsas twstarı öte köp depsiz. Mısalğa?

–  Sırttağı älem Reseymen şektelmeydi. «Orıs ketse, Qazaqstannıñ täuelsizdigine twmsıq tığatın, bizdi jaulağısı keletinder payda boladı. Olardan saqtaytın jalğız küş – Resey» degen oydan arılu kerek.

Ukrainanıñ bizge wqsas twstarı köp. Sonıñ biri orıstildilerdiñ mäselesi, Reseydiñ äseri, Putinniñ Qazaqstan men Ukrainadağı orıstildi azamattardı öz müddesine paydalanuğa tırısuı, işki isimizge qol swğuı.
Jalpı, «qızıl imperiyanıñ» şekpeninen şıqqan elderde wlttıq sana-sezimniñ oyanu procesi äli jürip jatır. Kreml' bwl ürdisti tejeuge, keñestik zamandağı psihologiyanı, oy-öristi saqtap qaluğa tırısuda.

Öz salamız boyınşa türli basqosuda bolam. Reseyşil sarapşısımaqtardıñ alğa tartatını: «Ukrainadağı jağday Qazaqstanda boluı mülde mümkin emes! Olarıñız ne, oybay? Ukraina mülde bölek memleket qoy. Resey öz äreketin Qazaqstanda qaytalauı mümkin degen boljamdı müldem oyğa almañızdar!» deydi. Mwnıñ özi sayasat. Qazaqstandıq azamattardıñ oyın, sanasın wyıqtatıp tastauğa bağıttalıp otır.

Osıdan 6 ay bwrın Putin bir basılımğa swhbat berdi. «Reseydiñ öz aumağınan tıs äskeri bazaları tek eki memlekette ğana bar. Biri  – Armeniyada, endi biri – Täjikstanda» dedi. Reseydiñ bizdiñ elde 6 äskeri bazası men poligonı ornalasqan. Onı aytqan joq. Demek, Putinniñ tüsiniginde Qazaqstan şetel, bılayşa aytqanda öz aldına bölek memleket emes.

Odaq ayasındağı «teñ därejedegi äriptesteri» Nazarbaev, Lukaşenkomen aqıldasudı qoydı.

Ortaq valyutanı alayıq. Bıltır Lukaşenko men Nazarbaev: «Asığudıñ  reti joq. Bwl mäseleni 10-15 jıldan keyin qarastırsaq ta keş emes» degen. Putin mwnı qayta köterdi.

Reseydegi aqparat qwraldarınıñ ne degenine nazar audarsañız: «Putin poruçil sozdat' edinuyu valyutu Evraziyskogo soyuza», «Putin dal poruçenie sozdat' edinuyu valyutu. Nazarbaev i Lukaşenko uznayut ob etom iz rossiyskih gazet» deydi. Bwl orıs gazetterindegi maqalalardıñ atauı!

Reseyden tıs elderde ömir süretin orıstardıñ äleumettik jağdayı, tildik mäselesi Putin üşin jeleu. Olardıñ tağdırın oylap otırğan ol joq. Mwnı qazaqtar, ukraindar ğana emes, orıstildi azamattar da tüsinui kerek.

– Biz Kreml'diñ aqparattıq-ideologiyalıq keñistiginde ömir sürip otırmız dep aytuğa bola ma?

– Bizdiñ aqparat salasınıñ 80 payızı Reseydiñ qolında. Onıñ özin azsınıp otır. Sonıñ biri – ortaq aqparattıq keñistik qwru.

Ortaq degenimiz ne? Ärine, reseylik aqparat qwraldarı, ortaq valyuta degen, ärine, rubl', ortaq parlament degen, ärine, reseydiñ GosDuması. Sosın, bizde Mäskeuge jwmıs isteytin  tarihşılar, ekonomister, sayasattanuşılar bar. Kreml' qazaqstandıq qoğamda reseyşil közqarastı qalıptastıruğa qıruar qarjı jwmsauda. Bwl älgindey sayasattanuşılardıñ öz nieti emes. Mäskeudiñ aydap salumen, aqşa berumen jürgizip otırğan düniesi.

Bir qızığı, bwlarğa kedergi joq. Al wltşıl, memleketşil wstanımdağı azamattardı ükimetten aqşa alatın aqparat qwralına şığarmaydı. Estuimşe, Bälenşe men Tügenşeniñ atı kirgen «qara tizim» bar.

Täuelsizdik alğalı Kiev Qırımdı ukraindıq ete almadı. Aqparattıq, ideologiyalıq jwmıstar atqarğan joq. Qırım Ukrainanıñ qwramında bolsa da, «orıs äleminde» ömir sürdi. Mwnda Ukraina emes, Reseydiñ arnaları habar tarattı. Reseydiñ jwldızdarı koncert berdi. Sayıp kelgende Qırımdağı orıs halqı üşin eşteñe özgergen joq.

– Sayasattanuşı Rüstem Qadırjanov Ukrainağa qatıstı bir  jolğı jiında: «Erteñ Kreml' däl bwl scenariydi Qazaqstanda qaytalasa, qazaq qolına qaru aladı. Al orıs şe? Olar qaytpek? Qazaqtıñ artınan ere me, älde basqınşılardı (nemese öziniñ etnikalıq bauırların) nan men twz köterip qarsı ala ma?» dedi.  Qalay oylaysız, bwlay deuge negiz bar ma?
– Öte auır saual.  Talay adamnıñ oyında jür.

Ukrainadağı oqiğalar bizdiñ qoğamdı ekige jardı. Mwnıñ özi memlekettiñ älsizdigin bildiretin jayt.

Osındağı «özimizdiñ orıstar» özderin Resey men Qazaqstannıñ arasındağı däneker emes, el azamatı retinde sezinuge, tağdırın, bala-şağasınıñ bolaşağın osı elmen baylanıstıruğa tiisti edi. Biraq osı uaqıtqa deyin bilik olardıñ kökeyinde mwnday sezim tudıru üşin qanday da bir ideologiyalıq jwmıs atqardı ma, ne bitirdi?

Bir mısal. Resey Qırımdı aldı. Referendum ötkizdi. Ras, öreskel zañ bwzdı. Biraq, referendum nätijesinde halıqtıñ birtalay böligi Reseyge qosılatının ayttı. Sebebi nede?

 Täuelsizdik alğalı Kiev Qırımdı ukraindıq ete almadı. Aqparattıq, ideologiyalıq jwmıstar atqarğan joq. Qırım Ukrainanıñ qwramında bolsa da, «orıs äleminde» ömir sürdi. Mwnda Ukraina emes, Reseydiñ arnaları habar tarattı. Reseydiñ jwldızdarı koncert berdi. Sayıp kelgende Qırımdağı orıs halqı üşin eşteñe özgergen joq.

Qazaqstannıñ soltüstigine qarayıq. Halıq erteden qara keşke deyin Reseydiñ «NTV», «Resey-24» arnaların köredi. Mwndağı halıq Ukrainadağı oqiğalarğa Kreml'diñ közimen qarap otır. Biraq bwğan olardı kinälaudıñ jöni bar ma? Bälkim, bwl reseylik aqparat qwraldarın Qazaqstanda tayrañdatıp qoyğan biliktiñ kinäsi şığar? Ukrainadağı oqiğalar körsetkendey bwl künderdiñ küni ülken qasiretke alıp kelui mümkin.

– Rahmet!

Äñgimelesken,

Duman BIQAY

dalanews.kz