Oqiğa Äleumet

Seni qalay qorğaymız, büldirşin qız?

kerey.kz

 |  May 28, 2015

Juırda Mañğıstauda jantürşigerlik oqiğa orın aldı. Jäne ädettegi tüsinikke say «şım-şıtırıqqa tolı» qalada emes, ayranday wyığan auılda. Mañğıstau audanına qarastı Say-Ötes auılında 12 mamır küni keşki sağat 20.00 şamasında üy mañındağı şağın dükennen özine qajetti äldenelerdi aluğa jügirip ketken bala qız qaytıp oralmağan. Qolına tiın-teben tüsse «balmwzdaq alam, kämpit alam» dep dükenge jügire jöneletin bala bitkenniñ ädeti ğoy, onıñ dükenge ketuine käduilgi şaruaday qarağan üy işindegiler bastapqıda «dostarımen oynap jürgen bolar» dep oylaydı da, arada bir sağattan astam uaqıt ötkende qızdı izdey bastaydı. Qwldırañday jügirip üyden şıqqan bala wştı-küyli joğaladı da ketedi. Körşi-kölem, ağayın-tuıs jabıla qarap, qora-qopsı mañına deyin jiti tinte jürip, tüngi sağat 2-ler şamasında büldirşinniñ öli denesin tabadı.

Äbden azaptalıp öltirilgen dene öz üyinen qaşıq emes, yağni körşi deuge bolarlıq üydiñ sarayınan tabıladı. Segiz jasar qız balağa oyına kelgenin jasağan belgisiz bireu onıñ auız-mwrnına, tınıs joldarına topıraq qwyıp twnşıqtırıp öltiredi. Biraq, küdiktini tabu qiınğa tüspeydi, adamdıqtan bezgen ol jan – sol saraydıñ iesi, bwrın üş ret üylengen, qazir de otbasılı, üyinde üş bala ösirip otırğan 26 jastağı azamat bolıp şığadı. Qatıgez äreket, ülperşektey qız balanıñ ayanıştı ölimi auıl twrğındarın, barşa mañğıstaulıqtardı, tipti qwlağdar bolğandardıñ barlığın eseñgiretip jiberdi. «Hayuandı jazalaymız!» dep jelpingen auıl jigitteri de tabılmay qalmadı. Söytsek, älgi qarajürek sol auılğa özge öñirden köşip kelip, sauda jasap, künin körip jürgen otbasınıñ azamatı eken. Auıldıñ adamdarın iştartıp, erkeley qaraytın auıl balası künde körip jürgen körşi ağay jılı jımiıp erkeletip twrğasın, añqıldap senip qaldı ma eken, älde qapiyada şapqan hayuan tasa jerge küşpen köterip ketti me eken?! Äyteuir, jelkildep ösip kele jatqan qızğaldaq-ğwmır oqısta jwlındı, bir otbasınıñ köñiliniñ nwrı semdi jäne qalay deseñizşi?!. Jas ölimniñ ökinişi bölek bolar-au, biraq tağdırdıñ jazuımen nauqastı bolsa, amal joq, al üyden jaña ğana jayrañday külip şığıp, öli denesi oralğan, on ekide bir güli aşılmay jatıp eñgezerdey erkekten zorlanıp, kül-parşası şıqqan, auzı-mwrnına topıraq qwyılıp, azappen ölgen säbi öliminiñ auırtpalığı men jan azabı aytpasa da tüsinikti…

Auılda bwrınıraqta birnärseni büldi­rip alğan ini-siñlilerimizge qabaq şıta qal­saq, anamız «jerden bauırın endi köterip, közin endi aşqan küşik qoy bwlar, neni bilsin?» dep basu aytatın. Ömirdiñ mänin tüsinbegen, qatıgezdikti wğınbaytın jäne zorlıq-zombılıq degen qanıpezerliktiñ bar ekendigin bilmeytin büldirşin ataulığa keregi äzirge tamaq, kiim, oyın men wyqı ğana. Biraq, bizde qazir solay ma? Balalardıñ wrlanuı, balalardıñ ölimi jäne pedofilderdiñ jas balalardı zorlauı jii bolatın oqiğağa aynaldı. Tipti, jii-jii «kişkentay qızdı zorlap ketipti» dep düñk-düñk etken äñgimeler, ğalamtor men bwqaralıq aqparat qwraldarındağı habarlar essizderdiñ esiri­gin arttırıp, qwmarlığın oyata tüsetindey. Keybireulerdiñ qwlağına oñ jağatın bolu kerek, keleside özi jasap köruge tırısadı ma, kim bilgen? Nemese, psihikalıq auru, naşaqorlıqtıñ kesiri me, äyteuir, köbeyip twr… Aqtau qalasınan 300 şaqırımğa juıq qaşıqtıqtağı, temirjol boyındağı Say-Ötes auılında soñğı tört-bes jıl işinde pedofilderdiñ oyranı twraqtı orın alıp keledi deuge boladı. Bwdan tört jıl bwrın poyızdan mas küyinde tüsirip ketken jolauşı vokzal mañınan 12 jasar qızdı dalalıq jerge küştep alıp barıp, birneşe sağattar boyı qatıgezdikpen zorlağan oqiğası da eldi dür silkindirgen. Pedofil sanaulı sağattardan soñ vokzaldan wstalğan bolatın. Bwdan basqa on balalı otbasınıñ otağası jäne auıl jas­tarımen birge öziniñ wl-qızdarın sportqa baulıp, birneşe dodalarda top jarğan jattıqtıruşı-äkeniñ üş qızın birdey zorlap, tipti bireuimen birneşe jıldar boyı eriksiz türde jınıstıq qarım-qatınasta bolıp kelgendigi äşkere bolğan edi. Aytuğa äkesinen qorqıp, ünsiz könip kelgen qızdardı aqırı äkeniñ «ıstıq qwşağınan» sot ajırattı – zorlıqşıl sottalıp ketti. Endigisi mınau… Qwday betin äri qılsın, biraq «jaman aytpay jaqsı joq», alda tağı kimdi ne kütip twr? Bwl tek qana Say-Öteste nemese Mañğıstauda emes, respublikamızdıñ barlıq öñirlerinde kezdesetin jäne jıldan-jılğa qarqın alıp bara jatqan üreyli qwbılısqa aynaldı. Mañğıstau oblıstıq İşki ister depar­tamenti baspasöz qızmeti habarlağan mälimet­te departament bazasında pedo­fildikke qatıstı 144 oqiğa tirkelgen, bwl oqiğalardıñ bireuiniñ «bastı keyipkeri» jüyke jüyesi aruları dispanserinde esepte twradı eken, al qalğandarı kimder? Ön boyın qwmarlıqtıñ qwrtı kemirip, balğın deneden toyat izdegenderdi kim deu­ge boladı?

Ğalamtor qoynauın aqtarıp otırsaq, bir ğana Aqtau qalasında jas qızdarğa şabuıl jasaudıñ birneşe derekterine kuä bolamız. Mısalı, 2012 jılı 24 jas­tağı azamat Aqtau qalasındağı 5 şağınaudanda qañtardıñ 20 küni tañerteñ sabaqqa ketip bara jatqan 12 jasar qızdı 9 qabatqa küştep alıp şığıp, zorlağan. Sol jılı qırküyek ayında Aqtaudağı 12 şağınaudanda belgisiz bireu 4 jasar qızdı zorlamaq bolğan. Arada üş kün ötkende bir jas jigit 27 şağınaudandağı twrğınüylerdiñ biriniñ pod'ezine eki oquşı qızdı alıp kelgen. Alayda, kişkene eki qızdıñ ortasında sereyip kele jatqan er adamnıñ jürisinen seziktengen özge adamdar dereu tiisti orındarğa habarlap ülgeredi. Aqtau qalalıq İİB qızmetkerleri oqi­ğağa qatıstı 23 jastağı jigitti wstaydı jäne 4 jasar qızdı oñaşalağan aldıñğı oqi­ğa da osı küdiktiniñ äreketi bolıp şığadı.

Pedofilderdiñ isi qazir qaladan şı­ğıp, auıldıq jerlerge qanat jaya bas­tadı. 2013 jılı Aqtau qalasınıñ ir­gesindegi Aqşwqır auılında 51 jastağı er adam oynap jürgen 5 jasar qız balanı kämpit berip aldap, üyge şaqırıp alıp şeşindire bastaydı. Abıroy bolğanda şoşına ayqaylağan qızdıñ dauısın estigen körşiler qwtqarıp qaladı. Al, däl sol jılı Mwnaylı audanında 44 jastağı ögey äke 12 jastağı ögey qızın jıl boyı zorlap kelgendigi anıqtalğan. Tağı da osı jılı naurız ayında oblıs ortalığındağı 27 şağınaudanda belgisiz er adamnan 2-sınıp oqitın qız bala qaşıp qwtılsa, bir sağattan soñ 29 şağınaudanda 3-sınıp oquşısına şabuıl jasalğan. Onı da jolauşılar qwtqarıp qaladı, osı jolı 37 jastağı Aqtau qalasınıñ twrğını wstaladı. Al, Jetibay auılında keşqwrım dükenge barğan 16 jasar qızdı küştep kölikke salıp alıp, bireuiniñ üyine aparıp zorlağan, sonan soñ tağı 6-da tanısın şaqırıp alıp, qızdı «sıyğa» tartqandardıñ oqiğası tağı bar. «Lada» gazetiniñ saytı 2013 jılğı 11 naurızdağı habarında «Aqtau qalalıq İİB kriminaldıq policiya qılmıstıq izdestiru bölimi qızmetkerleri «naurız ayınıñ basınan beri osınday 10 oqiğanıñ tirkelgendigin ayttı» degen derek keltiredi. Sonda, on bir künniñ işinde on oqiğa tirkelse, jağdaydı şamalay beruge bolatın bolar?! Al, QazTAG agenttigi saytında 2013 jılğı 29 säuirde jariyalanğan Madina Alimhanovanıñ respublikalıq psihiatriya, psihoterapiya jäne narkologiya ğılımi-zertteu ortalığınıñ bölim meñgeruşisi Ğ.Joldığwlovpen jürgizgen swhbatında «2010 jıldıñ 9 ayında elimizde 94 pedofildik deregi tirkelse, 2011 jılı osı merzimde 111, 2012 jılı 248 zorlau jäne 120 jınıstıq sipattağı küşteu äreketi tirkelgen» degen derek keltiredi.

Respublika boyınşa da jağdaydıñ mäz emes ekendigi körinip twr. Mwnday oqiğalardı jäne statistika derekterin tizbektey beru mindet emes, aytpağımız – pedofilder nege köbeyip ketti? Jäne olardıñ tek qız balalarğa ğana emes, arasında wl balalarğa şabuıl jasauı da kezdesip qaladı. Biz balalardı qalay qorğaymız? Bügingi swraq ta, mäsele de – osı. Äli esimde, bala kezimizde biz jatatın şopan balalarına arnalğan keñşar ortalığındağı internatta äldebir äñgime taradı. Audan ortalığı Beyneude «eresek er adam bes jasar qızdı zorlap, öltirip, köpqabattı üydiñ pod'ezine otırğızıp ketipti» dep qorqınıştı äñgime ayta­tın jası ülken qızdar. «Zorlau» degenniñ mänin tüsinbesek te, äñgimeniñ üreyli mäneri, qızdıñ öltirilui oqiğanıñ jaqsı emes ekendigin birden sezdirtetin. Keyinnen oqiğağa qatıstı wstalğan azamattı «ölim jazasına kesipti» degendi de estidik, qor­qınış wlğaya tüsti. Qalay bolğanda da iske kinäli sanalıp, abaqtığa attanğan sol adam qaytıp auılğa oralğan joq. Sodan keyin kişkentay qızdardı zorlau turalı äñgime qwlağımızğa tigen joq, yağni jigitter jağına osı oqiğa jäne jazıqtınıñ auır jazalanuı sabaq bolğan siyaqtı.

Qazir pedofilderdiñ «däureni» jürip twr. Olardıñ köbeyuine birinşi jazanıñ jeñildigi äser etse, ekinşiden aqparattıñ aşıqtığı da özindik ıqpalın tigizedi dep oylaymız. Mısalı, 10-15 jılğa sottalğan pedofil tiri bolsa bäribir oraladı, kelgen soñ öz isin qaytalamasına eşkim kepildik bere almaydı. Sonday-aq, barlıq aqparat qwraldarında jarnamalanğanday-aq atıs-şabıs, kisi öltiru, qız zorlau, suicidke baru türleri, t.b. qılmıstıq oqiğalardıñ tınbay berilui adamdardıñ oğan boyın äbden üyretip, psihikasına tıqpalap, qwlağına siñdirip jibergendey. Jalpı pedofildermen küres özge memleketterdiñ de «bas auruına» aynalğan, sol sebepti olarmen küres nemese olardı jazalau qatañ nazarda. Ädette olarğa qoldanılatın jaza himiyalıq, hirurgiyalıq kastraciya men ömir boyı türmege jabu. Derekter himiyalıq kastraciyanıñ qwmar­lıqtı basatın psihikalıq-farma­kologiyalıq täsil, ol adamğa anti-androgen däriler işkizu arqılı jüzege asadı dese, hiurgiyalıq täsil jınıs bezderiniñ tinderin hirurgiyalıq jolmen alıp tas­taytın jol. Birinşi täsil Moldova, Pol'şa, Oñtüstik Koreya jäne AQŞ-tıñ birqatar ştattarında jüzege asırılsa, ekinşi täsil Germaniya men Çehiyada jolğa qoyılğan. Zañda qarastırılğanmen, onı da talqılap-saraptauşılar köp. Bir tarap «qılmıskerdiñ qwqı» degendi aytıp, oğan mäjbürli türde jasalmauı kerek, onıñ kelisimi qajet degendi aytsa, ekinşiler «olar kämeletke tolmağan jastı, kişkentay balanı zorlarda onıñ qwqın oylap, kelisimin alıp pa edi? Onıñ ömirine qanşalıqtı nwqsan keltirdi, tipti birqatarı mezgilsiz ajal qwştı emes pe? Olarğa auır jazalar layıq» de­genge sayadı. Kastraciya jasalğan jan­nıñ birjolata jınıstıq qabiletinen ayırılmaytındığın eskersek, onıñ mwnday qılmısqa qayta aynalıp soğuı da äbden mümkin eken. Biraq, Çehiyada kastraciya jasalğan 100-ge juıq qılmısker 10 jılda birde-bir ret atalmış qılmıstı qaytalauğa jol bermegen körinedi. Körşi Resey elinde de bwl – özekti taqırıp. 2009 jılı bwl elde türmedegi merziminiñ törtten bir böligin ötese merziminen bwrın bosatatın zañ tarmağına say bosap şıqqandardıñ 90 payızı qılmıstı qaytalağan. Qaytalauşılardı ömir boyı türme kütip twradı jäne himiyalıq kastraciya da qoldanıluı mümkin.      Qazaqstanda pedofilderge beriletin jaza – 15-20 jılğa deyin bas bostandığınan ayıru. Bizdiñşe, jaza tek qılmıs jasauşılardı jäy jazalap qana qoymay, köz qorqıtu üşin kem degende bir ret bolsa da keyingige sabaq bolatınday därejede boluı tiis. Sonda ğana balalardıñ obalına qalıp jürgen ozbırlar ayağın tartuı mümkin. Äytpese, qılmısker memleketten bölingen qıruar qarjığa işip-jep, türmeniñ töseginde «şaljiıp» jatıp, merzimi bitkende nemese äldeqanday jeñildikterge iligip qaytıp keleri anıq. Al, ajal qwşqan säbidiñ obalı men onıñ otbası, tuıs-tuğandarınıñ jan azabın, qasiretin kim öteydi? Key kezderi oqiğadan birneşe kün ötken soñ «küdikti» wstaladı, al ol bolsa «men emes» dep aqtaludan tanbağan küyi jazalanadı. Jwrt arasında «kinäli naqtı sol ma?» degen swraq qaladı. Al, Say-Öteste orın alğan oqiğada qılmıskerdi auıl twrğındarı tapjıltpay wstap, naqtı anıqtap otır. Dälel-däyek, kinälini izdep ärege tüsudiñ qajeti joq. Osınday naqtı anıqtalğan qılmıskerdi elimizde bir ret bolsa da auır jazalasa, özgelerge sabaq bolar edi. P.S. Auıl twrğındarınan jetken mälimet boyınşa, qılmıskerdiñ otbasın äzirge aşulı auıl twrğındarınıñ arasınan alıp ketken. Oyda-joqta kisi qolınan azaptalıp ölgen bir otbasınıñ jalğız qızınıñ denesi 14 mamırda jer qoynına tapsırıldı. Hayuannıñ äreketin estigen el ürey qwşağında. Oqiğadan soñ auılğa moldalar kelip, uağız-nasihat jwmıstarın jürgizip te ketipti. Kisi öltiruşini asıl dinimizdiñ qwptamaytını, onıñ o düniedegi jauabı men jazası auır bolatını dini ilimnen belgili. Alla aldındağı jazasın ärkim özi-aq tarta jatar, al qoğam men zañ, adam aldında, eñ birinşi näreste ruhı aldında qılmısına say jazası boluı tiis.

Gülayım ŞINTEMİRQIZI, «Egemen Qazaqstan».

Mañğıstau oblısı.