1991 jıldıñ basında äueli “Qayt, qazaq Otanıña!” dep Qazaqstannıñ ziyalı qauımı bas köterse, el Prezidenti N.Nazarbaev “Alıstağı ağayındarğa aq tilek” attı äygili hatın jariyaladı. Hatta: “Atamekenge kelemin deuşilerge jol aşıq, ata-baba aruağı aldarıñnan jarılqasın”, – degen aq tilek aytılğan. Osı hat onsız da elpildep, elegizip otırğan şeteldegi qazaq qauımın ruhtandırdı. 1992 jıldıñ 28-qırküyeginde prezidentimizdiñ bastamasımen Almatıda Düniejüzi qazaqtarınıñ qauımdastığı qwrıldı. Täuelsizdik alğan twsta repatriaciya procesin retteuşi negizgi qwqıqtıq qwjat – 1992 jılğı 26 mausımda qabıldanğan «Immigraciya turalı» Qazaqstan Respublikasınıñ Zañı boldı.
QR Ministrler Kabineti 1992 jılı 23 qırküyekte qabıldağan «Şet eldegi qazaq diasporasınıñ ökilderin Qazaqstan Respublikasında bolğan kezinde äleumettik-ekonomikalıq jeñildiktermen qamtamasız etu turalı» äygili №791 qaulısı alıstan arıp-şarşap jetken ağayınnıñ osı topıraqta ösip-önip ömir süruine oñtaylı jağdaylar jasadı. Oralmandardıñ köpşiligi üy-jay jäne basqalay jeñildikterge qol jetkizdi.
Birinşi Düniejüzi qazaqtarınıñ qwrıltayı 1992 jılğı 28 qırqüyek pen 3 qazan aralığında Almatı qalasında ötti. Qwrıltaydıñ bastı maqsatı – bükil älemdegi qazaq qauımınıñ bolaşağı jöninde oylau, wltımızdıñ tarihındağı osınau erekşe belestiñ twsında endigi tağdır-talayımızdıñ qalay öriletinin talqılau. Qwrıltay barısında älem qazaqtarınıñ wyıtqısı bolatın qauımdastıq qwrıldı. Eñ bastısı – twñğış Qwrıltay alıstağı ağayınnıñ elge oralatın wlı köşine qozğau salıp berdi. Osı qwrıltayda söylegen sözinde N.Ä. Nazarbaev: “…Bwl düniede bizdiñ bir ğana Otanımız bar, ol – täuelsiz Qazaqstan. Biz tuğan memleketimizdiñ täuelsizdigin bayandı etuge, quatın arttıruğa, onıñ igiligine, halıqaralıq qoğamdastıqta abıroyınıñ ösuine adal qızmet etuge parızdarmız” – dep, «Bar qazaq – bir qazaq» degen sarındağı jalındı söz söyledi.
Prezidenti Jarlığımen 1996 jılı qabıldanğan «Şet eldegi ağayındarğa qoldau körsetu turalı memlekettik bağdarlama» jäne 1997 jılı qabıldanğan «2000 jılğa deyingi köşi-qon sayasatınıñ negizgi bağıttarı» turalı quattı qwjattar jasaldı.
1997 jılı Qazaqstan Prezidenti N.Ä. Nazarbaevtıñ «Qazaqstan-2030» joldauındağı «küşti demografiyalıq sayasat – eldiñ wlttıq qauipsizdiginiñ basımdığı retinde» körsetiluine say, 1997 jılğı 13 jeltoqsanda «Halıqtıñ köşi-qonı turalı» Qazaqstan Respublikası Zañı qabıldandı. Bwl zañda şetelde twratın bwrınğı otandastarmen jäne etnikalıq qazaqtarmen özara qarım-qatınastı, onıñ işinde, mädeni ıntımaqtastıq pen aqparattıq qamtamasız etu salasındağı özara qarım-qatınastı qoldau men damıtuğa, etnikalıq qazaqtardıñ tarihi otanına qonıs audaruına järdemdesuge aytarlıqtay köñil bölindi. Alayda, atalğan zañnıñ 2011 jılğı 22 şildedegi «Halıqtıñ köşi-qonı turalı» № 477-IV Zañmen küşi joyıldı.
2002 jılğı 23 qazanda Türkistan qalasında Düniejüzi qazaqtarınıñ ekinşi qwrıltayı ötkizildi. Bwl jiında oralmandar üşin özekti köşip kelu, bilim alu, eñbek etu mäseleleri jan-jaqtı qaraldı. Düniejüzi qazaqtarınıñ üşinşi qwrıltayı 2005 jılğı 28-30 qırqüyek aralığında Astana qalasında ötkizildi. Bwl qwrıltayda Elbası N.Ä. Nazarbaev 1991-2005 jıldar aralığında elimizge barlığı 110 mıñ 591 oralmandar otbası qonıs audarğandığın ayta kelip, elimizdegi qazaqtardıñ sanı altı jüz mıñğa juıq adamğa köbeygendigin atap ötti. Elbası älemdegi ärbir üşinşi qazaq şet elderde twratının, qazaqtardı tarihi otanğa jinap, biriktirudiñ mañızın erekşe atap ötti. Sol kezeñdegi Köşi-qon jäne demografiya agenttiginiñ mälimetteri boyınşa, 1991-2006 jıldarı şet elderden kelgen oralmandardıñ jalpı sanı 143343 janwya şamamen, 565757 adam bolğan.
Qazaqstan Respublikası Eñbek jäne halıqtı äleumettik qorğau ministrliginiñ 2007 jılğı 27 qırküyektegi № 224 bwyrığımen Oralman märtebesin beru erejesi bekitildi. Bwl märtebe de, QR Eñbek jäne halıqtı äleumettik qorğau ministriniñ 22.07.2013 № 329-ö-m bwyrığımen alınıp tastaldı.
«Ükimettiñ 2011 jılğı 22 jeltoqsandağı qaulısımen 2011-2014 jıldarı jıl sayın 10 mıñ oralman otbasığa kvota bölinedi dep bekitilgen bolatın. Ükimet bwl qaulını keri qaytarıp aldı», – degen Köşi-qon policiyasınıñ habarlaması talay qazaqtıñ ümitin su sepkendey bastı. 2012 jılğı 23 säuirde Qazaqstan Ükimeti bwl qaulını keri qaytarıp aldı. Elbasınıñ aytqanı nege iske asırılmay qalğanı beymälim. Köşi-qon organı qısqa ğana: «Kvota dwrıs bölinbegen, aymaqtıq erekşelikter eskerilmegen. Olqılıq tüzelgen soñ bäri qalpına keledi» degen tüsindirme berdi. Kvotağa qol jetkizu mwñ bolıp twrğanda, jığılğanğa jwdırıqtay bolıp, oralmandarğa azamattıq berudi 4 jılğa deyin sozatın jaña talap zañdı türde bekitilip ketti. Osılayşa, täuelsizdik alğan kezeñnen beri bir izdi jürgizilgen etnikalıq köşi-qon sayasatı swyılıp, «Nwrlı köştiñ» soñı siır qwyımşaqtanıp, Ata jwrtqa jol tartqan qandastarımızdıñ köşi dağdarıp qaldı.
2014 jılı, 6 tamızdağı ükimettiñ birikken otırısında Elbası qazaq köşiniñ sayabırlap qalğanın aytıp, köşti jandandıruğa tapsırma berdi. Osı otırısta Elbasınıñ aldında QR Prem'er-Ministriniñ orınbasarı Gülşara Äbdiqalıqova parlamentke sol jılı küzde jaña zañ ötkizip, qabıldatar söz aytqan. Alayda, äli nätije joq.
Qandastarımızdıñ Qazaqstan aumağına qonıstanuındağı materialdıq jäne qwjattıq mäselelerin retteytin zañ äli qabıldanbadı. Bwl mäseleni işinara parlament deputattarı, qazaq tildi BAQ, jurnalister men qoğam qayratkerleri üzdiksiz köterip keledi.
Oralman tağdırı — qazaq tağdırı, Qazaq tağdırı – Qazaq eliniñ tağdırı ekeni aqiqat. Demografiyalıq mäselesi ötkir Qazaq qoğamınıñ asa ülken swranıs talabı men qajettiligin bılay qoyğanda, Elbasınıñ özi ılği da köñil bölip kele jatqan şeteldegi qandastarımızdı tezirek otanğa oraltu mäselesiniñ tiisti şeşimin äli taba almauına qanday batpannıñ kedergi ekenin tüsinu qiın. Qazaq adım attağanşa jeti aynalatın jer jahannıñ tösinde güldengen Qazaq degen eldiñ atağı aspandauı üşin qazaq jwdırıqtay jwmıluı kerek. Elbasınıñ özi aytqan är üşinşi qazaqtıñ äli künge janarı jäudirep şetelde jürui bärimizge de sın. Qanşalıqtı keşiktirip alsaq ta, qajetti qadamımız tezirek jasalsa dep bilikke telmirip kelemiz. Qazaq köbeymey qazaqtıñ mäselesin şeşilmeytinin bärimizdiñ de tüsiner uaqıtımız jetti. Osı mäselede qolınan qağaz ötkizip otırğan mänsaptı jandar Elbasınıñ qandatarımız jaylı aytqan altınday är sözine zer salsa, Elbası men eldiñ tilegin tezirek orındasa deymiz.
Abai.kz
Pikir qaldıru