Memleket basşısı – sol eldiñ örkendeui men onda twrıp jatqan halıqtıñ äl-auqatına tikeley jauaptı twlğa. Ol bilikte twrğan kezde üş närse jasauğa mindetti – öz jeriniñ şekarasın berik qıluı, öz eliniñ şañırağın biik etui jäne özi basqarıp otırğan elde qayırşınıñ bolmauın qadağalauı tiis.

Eger, el tizginin wstap otırğan meyli ol han bolsın, swltan bolsın, patşa bolsın ne prezident bolsın halqı üşin osı üş jağdaydı jasap bermese onı qaraşa qantalapay etedi.

Ful'hensio Batista

FOTO: KOMMERSANT.RU

1940 jılı Kubanıñ prezidenti bolıp saylandı. Biraq, eldiñ ıqılasına bölene qoyğan joq. Eldegi dürkin-dürkin töñkeristerdiñ kömegimen biligin saqtap qaluğa tırısıp baqtı. Onıñ kezinde Kubada tapsırıspen kisi öltiru men adamnıñ izim-ğayım joğaluı dendedi. Bwl Batistanıñ oppoziciyanı auızdıqtau täsili-twğın.

Aqırı, Ernesto Çe Gevara men Fidel' Kastro bastağan revolyucionerler onı bilikten taydırdı. 1959 jılı Batista Dominikan respublikasına qaşıp, keyinnen Portugaliyağa ötip ketti. Soñğı twrağı Ispaniyanıñ Guadal'mina qalaşığı boldı. Jürek talmasınan qaytıs bolıp, Madridte jerlengen.

Mohammed Reza Pehlevi

Irannıñ soñğı patşası da qantalapayğa tüsken. Mohammed Reza Pehlevi 1979 jılı Iranda orın alğan islam revolyuciyasınan keyin elin tastap ketuge mäjbür bolğan. Biraz jıldan soñ Kairde köz jwmdı.

Bokassa Jan-Bedel'

20 ğasırdıñ eñ jwmbaq ta «birtürli» sayasatkeri – Bokassa Jan-Bedel'. Özin Ortalıq Afrika imperiyasınıñ imperatorı dep jariyalap qana qomay, özin ataqtı mwsılman qolbasşısı Salah ad-Dinge teñedi. Halqı aştan qırılıp jatqanda jauhar tastarmen kömkerilgen täj kiip jürdi.

19 äyeli men 77 perzenti (özi resmi moyındağanı) boldı. Pikirine qarsı kelgenderdi azaptap, jazağa kesti. Tipti, «Bokassa adam jeydi» degen äñgimeler de aytıldı. 1979 jılı onıñ bwyrığımen oquşılarğa arnalğan mektep kiiminiñ birıñğay ülgisi engizildi. Biraq, nanın äreñ tauıp jürgen halıq üşin onıñ bağası tım qımbat bolatın.

Sondıqtan mektep oquşıları birıñğay mektep formasına qarsı narazılığın bidirdi. Sol kezde Bokassanıñ bwyrığımen olarğa qarsı oq atıldı. Bwl osı uaqıtqa deyin onı qoldap kelgen Batıstıñ aşuın keltirip, teris aynaluına wlastı. Osı kezde qattı ızalanğan halıq onı bilikten ketirdi.

1979 jıldıñ 20 qırküyeginde Bokassa Jan-Bedel' Liviyada saparda jürgen kezinde OAR-da francuz jasağınıñ kömegimen qantögissiz töñkeris jüzege asırıldı. Öz elinde bilikten ayırılğanın bilgen Bokassa Liviyadan keyin Parijdegi Ardikur qamalında twrdı. Al öz elinde onı sırtınan sottap, ölim jazasına kesken bolatın.

Soğan qaramastan, 6 jıldan soñ ol halıq keşirimi men taqtan dämelenip, OAR-na oraldı. Biraq, oyındağısı bolğan joq. Dereu twtqınğa alınğan Bokassa qayta sottalıp, tağı da ölim jazasına kesildi. Sot kezinde Bokassa adamnıñ dene müşelerin jeu üşin emes, semantikalıq senim twrğısınan (jauınıñ jüregi aybın beredi nemese büyregi joldı aşadı degen siyaqtı) saqtap jürgenin däleldey aldı.

Sondıqtan oğan tağılğan «kannibalizm» ayıbı alınıp tastaldı. Biraq, özge qılmısı da jetkilikti edi. 1987 jıldıñ 12 mausımında Bokassa Jan-Bedeldi OAR sotı ölim jazasına kesti. Biraq, kelesi jılı oğan raqımşılıq jariyalandı. Ükim aldımen ömir baqi bas bostandığınan ayıru jazasına almastırılıp, keyinnen 20 jılğa sottaldı.

Elde demokratiyalıq qwrılım qayta ornağan 1993 jılı amnistiyanıñ arqasında Bokassa bostandıqqa şıqtı. Üş jıldan soñ jürek talmasınan köz jwmdı.

Ferdinand Markosi

FOTO: OKO-PLANET.SU

Halqınıñ kärine wşırağan tağı bir basşı – Filippin araldarın 1965 jıldan 1989 jılğa deyin basqarğan Ferdinand Markos. Ferdinand Markos Filippin prezidenti bolıp twrğan kezde elde onıñ jeke basına tabınuşılıq şıñına jetken edi. 1972 jılı elde konstituciyanıñ küşi toqtatılğanda jağday, tipti uşığıp ketti.

Markos qarsılastarınıñ bärin sotsız-aq türmege japtı. 1986 jılı elde kezekti saylau bolıp, onda zañdı belden basqan Markos qayta prezident bolıp saylandı. Biraq, bwl onıñ soñğı bilikke kelui edi. Saylaudan köp uaqıt ötpesten, sol jılı Filippinde äskeriler odan bilikti tartıp aldı. Al Markostıñ özi elinen qaşıp ketti. Aldımen Gavay araldarına barğan Ferdinand Markos 1988 jılı AQŞ- ta köz jwmdı.

Asqar Aqaev

FOTO: AZATTYQ.ORG

Al postkeñestik memleketter arasında elinen qaşıp ketken alğaşqı basşı – Asqar Aqaev. Täuelsizdik alğalı Qırğızstandı basqarıp kelgen Aqaev 2005 jılğı «jauqazındar revolyuciyasınıñ» nätijesinde bilikten taydırıldı. Oppoziciya onı jäne onıñ tuıstarın jemqorlıqpen ayıptap, qudaladı.

Saldarınan Asqar Aqaevtıñ elden qaşıp ketuine tura keldi. Qazir Mihail Lomonosov atındağı MMU-de wstazdıq etedi. Mäskeu men Astananıñ arasında köşip-qonıp jür degen aqparat bar.

Qwrmanbek Bäkievsti

QWRMANBEK BÄKIEV (SOL JAQTA) PEN RESEY PREZIDENTİ DMITRIY MEDVEDEV. FOTO: AZATTYQ.ORG

Al onıñ ornın basqan Qwrmanbek Bäkiev te bilikte köp otırğan joq. 2010 jılı qırğız ağayındar tağı da jappay köterilip, onı da bilikten bas tartuğa mäjbür etti. Belorussiyada bas sauğalağan Bäkievti Qırğız parlamentiniñ «elge qaytarılsın» degen talabına qaramastan, Lukaşenko bauırına basıp, sayasi baspana berdi. Qazir Qwrmanbek Bäkiev Minskide oyınşıq şığarıp jür. Sol eldiñ azamattığın alğan.

Viktor YAnukoviçisti

FOTO: NOVOSTIPMR.COM

Qırğızdardan keyin öz prezidentin bilikten taydırğan Ukraina bolatın. Sol kezdegi prezident Viktor YAnukoviçtiñ Ukrainanıñ Euroodaqqa kiru turalı kelisimge qol qoyudan bas tartqanı 2013 jıldıñ soñında Maydandağı mitingige mwrındıq boldı.

Soñı jappay narazılıqtarğa wlasıp, aqırı YAnukoviç elden qaşıp ketip, Reseyde jasırındı. Halıq pen tärtip saqşıların bir-birimen qaqtığıstırıp, qaşıp ketkenine qaramastan, özin äli de Ukrainanıñ zañdı prezidenti sanaydı.

Äzirge qoynauı qwpiyağa tolı qart tarih özge elde swltan bolıp, abıroyı barında bilikten öz erkimen bas tartqan bir ğana twlğanı tanidı. Ol – Swltan Beybarıs. Ol özge eldegi biligin kindik qanı tamğan jerde ösetin jusanınıñ iisine ayırbastadı.

Nur.kz