|  | 

Әдеби әлем

Рух жыры

Мен – сол, баяғы Менмін!
Үзілмей қалған деммін…
Ұлы далада қасқырдай ұлып,
Заманға есесі кеткен елмін!

Қазақ

Менің ата-бабаларым арбаның дөңгелегін ойлап тапқан күннен бастап, тіршілік тізгініне жан бітіп, мына дүние дөңгеленіп жүре берді. Содан бастап өр рухым – мәңгі өлмеске бекіп, орнынан түрегелді.
…Тыныштық пен үнсіздік тылсым әуенге тұншығып, бесіктей тербеліп тұрды. Тылсым әуеннен сиқырлы үн шығарып, уілдеген үннен саз құраған ұлы дала ұлағаты – сол, менің өр рухыма дем беріп тұрды.
Ата тілім – Сақа тілім еді!.. Тәңірмен де тең сөйлесетін. Ана тілім – мейір тұнған тұма тілім еді, даламның тасын да тебірентіп, тербететін!
…Күннің қатты ыстығы, айдың жұмсақ жылуы бауырынан түлеген аспаптардың атасы – Қобызды ойлап тапқан да, жұмыр жердің жүрегін ән мен күйге бөлеген де – менің ата-бабам!

Мен – дүниенің барын түгендеп, жоғын іздедім.
Адам боп қалудың жолын іздедім.
Мәңгіліктің мәстегіне мініп алып,
Қорқыт боп жүріп, өлместің емін іздедім.

Алдында тұрып, Тәңір дейтін тақсырдың.
Ата жауымды ат тұяғына тапсырдым…
Саф алтын сауыт кисем де,
Бір құдайдан құрық бойы пәс тұрдым.
Тірі өлікті бүктетіліп, бүрместен
Өлексені назарыма да ілместен,
Асқақтығымды аласартпай аш жүрдім.
Өйткені мен – өрлігіне ғана құл болған
Бөлтірігі емес, бөрісі едім ғой қасқырдың…
Тіл мен ділім, дінім – бәрі бір өлшем,
Бөлшектенбей қайта қалқып шығатын
Табанында қалса-дағы тарих дейтін тасқынның.
Қас қылғанды – дос қылдым.
Достың өзін пенделікке қас қылдым.
…Дүниені түгел аралап,
Әлемді құшағыма алып, қапсырдым!..

Үмітімді дем үзілгенше, үзбедім.
Күй боп төгіліп,
жыр боп өріліп, тарихта жатыр іздерім.
Жұмыр жердей жүрегімді көтеріп,
Асанқайғы боп жерұйығымды іздедім!
Батырлығым – дала жырында.
Асылдығым – даралығымда.
Ақындығым мен хакімдігім –
Абайдың даналығында!..

Қилы-қилы қыңыр өткен заманды,
Қырсық шалып, бұрын өткен заманды,
Қиюы мен қыры кеткен заманды,
Зәузатыма жететіндей зауалды,
Зары менен мұңы жеткен заманды,
Қазақ болып өткізгенмін басымнан.
Ғапыл көріп, ғарасатты ғасырдан.
Аманат пен өсиеттің қолымен
Қасиетімді жинап келем шашылған.
Қосылмас та ажырамас ақ пен қара секілді,
Қайран дүние, қайда бұрдың бетімді?!
Дәстүр-дінімді дуалап,
Салт-санамды сыналап,
Кім өшірді менің нұрлы отымды?!
Көп отырғам,
қазан-қазан ой қайнатқан ошақтың
көмейінен от көрмей, сырт жағынан сығалап.
Оты ұрланған кәрі Шаһар секілді.

Тұрса-дағы арманыңның жолы алда
…көң тергізіп, қоң жинатқан қоғамда,
Ақшаның буымен буыны бекіп,
басқаның тілімен бұғанасы қатқан
сорлы ұрпақтың ертеңі – қорқынышты ертегі…
Балаң түгіл, бабаң шошып оянар!..
Сосын әлгі…
Жылап оянған баладай
Күні бойы көңілсіз боп, күмілжіп,
Шақша басы – шарадай
бір ынжықты жұбатады бір ынжық;
Соқырдың тілі өткір,
мылқаудың көзі өткір,
Қорқақтың қолы қатты,
Батырдың да жаны тәтті…
Соған бола мен қайтейін түңіліп,
Өмір ғой ол – жататұғын бір сүрініп-жығылып.
Соқырдың да көзіне тік қарағам,
Көк жүзіндей көкірегіне үңіліп…
Мылқаудың да жан айқайын естігем
Пәк-пышақтай бүктетіліп, бүгіліп…
Өлерменнің өзегінде өртенген
Өкініші өткір еді, не деген!..
(Тірі өлсе де… пәлен-түген демеген)
…Шаһитты да жерлеп тұрып, ерте өлген
өр намысын алып қалдым,
Еш бір жауға бермеген.
Құдайсынған пендеңді де ұрғам жоқ,
Кеуде соғып, «Мен!» деген.
Ар-намысты асқақ тұтқан рухым бар
Ешбір жаннан жеңілмеген, жеңбеген…
Жеңілмесем – кетпегені елге есем.
Ар жолынан аттамадым – жеңбесем.
Міне, осындай, менің рухым – алдаспан,
Мәртебем де мәңгілікке жалғасқан.
Бар адамзат ойсыз-мұңсыз тыңдаған
Менің «Бесік жырым» еді – алғашқы ән!
Әлдилеген әуенім де пәк еді
Пенделік-ай, әуезіне мұң қосқан,
Қу тірлік-ай, өзегіне зар қосқан…

Мысалы, анау, күн мен түндей, алма-кезек ауысып,
Жақсы менен жаманның да жүрегіне жабысып,
Бір пәле жүр!..
«Пәле, кет!» – деп айта алмайсың сен оған.
Өзің қашып құтылмайсың тағы да…
Оны өлтіру – өзіңді өзің өлтіру!
Өйткені ол – мына сенің,
жарқанаттай жабысып ап жаныңа,
сіңіп кеткен, жүрегіңе-қаныңа!
Иә, ол – Пендешілік!!!
О, Пенделік,
Күн мен түндей бір-біріне кіріге алмай, кіре алмай,
от пен судай бірін-бірі сүйе алмай не қия алмай,
«Мен – Ұлымын!..» дейді тағы ұялмай!

Адамдық пен пенделіктің арасы –
қас-қағым сәт болғанмен,
ортасында сан мың жылдың іздері бар,
азап көріп, қан кешкен!
Бесік-табыт, өмір-өлім арасы –
Қас пен көздің арасындай болғанмен,
Қадымдардың қасіретіне шомылып,
қазақ болып зар көшкен…
бұл ғаламда ештеңе жоқ мәңгі өшкен!

Қай қоғам да қайтара алмас ер намысын, ел сесін
Өйткені олар тіктеп алған өр рухымен еңсесін!
Бірақ мынау
жұмыр ай мен жұмыр күннің жүрегіндей жұмыр жер
талмаусырап жатқандығын,
сендер біле жүріңдер!
Ей, жүргіндер, …иә, біліңдер!
Бір кезде ол да жас еді…
Жасыл еді, жұмаққа тән жұпарлы.
Пенделіктің ең алғашқы оты неден тұтанды?!
…Сол-ау, бәрін бүлдірген.
Қызғаныштың қызыл итін үргізген.
Бақастық пен бақталастық, менмендік –
Ынтымақ пен берекенің
зерлі етегін түргізген.
Әйтпесе,
Күннің көзі солғын тартты дер ме едің?
Нұрдың өзі көр-құрсақты дер ме едің?
Бәрі-бәрі тірлігі еді пенденің!
Һәм анау,
Ібілістің нәті – әлгі, оттан дүр
Содан болар, сол сайтандар әлі күнге оттап жүр!

Бақ деген не?
Қорға айналған сұлбасы ма пенденің?
Құт деген не?
Мұңы болар, Қорқыт-Қобыз – кеуденің?
Осыны айтып зарлайды-ау кеп,
жүректегі жұмыр жер,
О, Жаратқан,
жүрегімдей жұмыр жерге ғұмыр бер!

Жерді айтсам, топырақ жылайды .
Желді айтсам, жапырақ жылайды.
Елді айтсам, азамат жылайды.
Ерді айтсам, қазанат жылайды.
Сөзді айтсам, ақындар жылайды.
Езді айтсам, батырлар жылайды.
Ұлтты айтсам, арыстар жылайды.
Рухты айтсам, намыс зар жылайды.
Көрді айтсам, күрегің жылайды.
Сорды айтсам, жүрегің жылайды.
Жылайды бәрі, жылайды бәрі, жылайды…
Тек жылатып алмаңдаршы,
Жүректің ішіндегі Құдайды!!!

Өйткені мен – мұңлымын да зарлымын…
Зарлап жүріп, зау көгіңе қарғыдым.
Қайғырғанда – қанатымнан от шаштым,
Қуанғанда – мұңменен дос ән-жырым.
Шапақ жиып шаттанам да кешқұрым,
Қарсы аламын Тәңір жүзді таң нұрын.
Келешекке – кемел болсын тағдырым,
Болашаққа – бедел болсын ар-жүгім.

…Ал бүгін,
етек-жеңін жинаған ел болсам,
Ата-баба аманатын сөйлеттім.
Жерұйыққа айналып жатқан жер болсам,
Жүрегімді адалдыққа шөлдеттім.
Астанадай Алты Алашқа төр болсам,
Аманатты арқалап жүріп ержеттім.
Ел үшін туған ер болсам,
Мен – кебінге емес, кебенекке айналар жөргекпін!

Бақыт БЕДЕЛХАНҰЛЫ Халықаралық «Алаш» сыйлығының иегері                                                                                                    zhasalash.kz

Related Articles

  • АЛАШ ЗИЯЛЫЛАРЫНЫҢ ҮРІМШІДЕН ҚАЙТЫП КЕЛЕ ЖАТҚАНДА

    Болған оқиға ізімен Болған оқиғаның ізімеН…   Алаш жұртының бір емес, бірнеше съезі өтіп, Әлиханның Колчактан беті қайтып, “Енді қайтып тәуелсіз ел боламыз” деп жүрген кез еді. Семй Алаш қайраткерлерінің ордасы еді. Семейде жүрген Ахмет Байтұрсынов бастаған бір топ алашордашылар Қытай шекарасындағы Үрімші қаласына барып, ондағы қазақ жұртының хал жағдайын біліп қайтуға жолға шыққөан. Ол кезде Үрімшінің көбі қазақ еді Үйлері негізінен саздан құйылған. Орта Азияның көп қалаларын еске салғандай. Біраз үлкен кісілер мен жастар Ахаңның төте әліпбиімен кітап газет оқиды. екен. Ахаңды бұрын көрген адамдар да кездесті. Дегенмен, Ахаң Үрімші қазақтарының тәелсіз автономия құру туралы ойлары да жоқтығын байқаған. Соныменг, Үрімші қазағының және Қытайға жақын басқа ұлттардың басты тұрмысы

  • БІР АУЫЛДАҒЫ  ЕКЕУДІҢ ТАҒДЫРЫ

      Жұмат  ӘНЕСҰЛЫ   ( Махаббат туралы әңгіме) “МЕН СЕНЕН БАСҚАНЫ ӨЛГЕНШЕ  КӨРМЕЙМІН ДЕП СЕРТ БЕРІП ЕДІМ ӨЗІМЕ” “ДЕДІ БУЫНЫП ӨЛЕЙІН ДЕП ЖАТҚАН МАЙСА ДЕГЕН ҚЫЗ.. Бұл БАЙТӨБЕ деп аталатын ауыл. БҰРЫН ҮЛКЕН ШАРУАШЫЛЫҚТАРЫ БОЛҒАН.ОҚУ АЯҚТАЛЫП, МЕКТЕП БІТІРУШІЛЕР МЕКТЕПТІҢ ЖАНЫНДАҒЫ АЛМА БАҒЫНДА МЕКТЕП БІТІРУШІЛЕРДІҢ ТОЙЫ МЕН  СЫНЫПТАС ЖАРАС ПЕН МАЙСАНЫҢ ТОЙЫ БІРГЕ ӨТЕІЗІЛЕТІН БОЛҒАН. ЖАРАСТЫҢ ƏКЕСІ ФЕРМЕР, АЗДАП ЕГІСТІГІ БАР. Ал Жараспен біргн оқыған Əміренің əкесі əкімшілікте қызмет жасайды, əрі жеміс өсіреді. БҰЛ ЖАРАС ПЕН МАЙСАНЫҢ ҮЙЛЕНУ ТОЙЫ БАСТАЛАЙЫН ДЕП ЖАТҚАНДА БОЛҒАН ТРАГЕДИЯ. ЖАРАС ПЕН МАЙСА МЕКТЕП БІТІРІП,, ӨЗ СЫНЫПТАСТАРЫМЕН МЕКТЕПТІҢ ЖАНЫНДАҒЫ ҮЛКЕН БАҚТА ҮЙЛЕНУ ТОЙЛАРЫН МЕКТЕП БІТІРУ ТОЙЫМЕН ЖАЛ,ҒАСТЫРМАҚШЫ ЕДІ. МЕКТЕПТІҢ БАҒЫ АЛҚЫЗЫЛ ГҮЛМЕН ЖАЙНАП ТҰР. оҒАН ТҮРЛІ ТҮСТІ ЛАМПАЛАР ҚОСЫЛҒАН. сЫРТЫНАН

  • МӘҢГІ ҚАЗАҚ(ертегі фэнтези) 

    ҚАЗАҚТАРҒА ЖАСАлып жатқан  ҚИЯНАТ КӨП БОЛҒАСЫН, « Мәңгі қазақ» атты әңгіме жазсам деп жүретін едім. Осыдан бір күн бұрын сол әңгіменің сюжетіне келетін түс көржім. Кешеден бері жазуға кіріссем бе деп жүр едім, сәті бұгін түскен сияқты. ЖҰМАТ ӘНЕСҰЛЫ Өте ертеде емес, бүгінде емес, ғылым докторлары Санжар мен Балжан институтта қызмет ететін.Өздерінің лауазымдарына қарай қарапайым екі қатарлы жақсы салынған коттеджде тұрды.Интеллигент адамдар өмірдің қиындықтарына көп мін бере қоймайды ғой, Өмірлері мәнді, жайлы өтіп жатты. Жақсылықта көп күттірген жоқ, Санжар мен Балжан ұлды болып, коттеджде шағын той өтті. Неге екенін қайдам, әке шешелері ақылдасып, ұлдарыныі есімін Аңсар деп атаған. Аңсар ертедегідей тез де өскен жоқ, кеш те өскен жоқ. Тәрбиелі жігіт болып

  • СУ ІШКЕНДЕ ҚҰДЫҚ ҚАЗЫУШЫНЫ ҰМЫТПА

    (23 – әңгіме) БАЙАХМЕТ ЖҰМАБАЙҰЛЫ — Біздің заманда сендерше киімнен-киім таңдайтын жағдай қайда, жамап-жасқап, тон, шалбар кисек те жететін. Сөйтіп жүріп аянбай еңбек еттік. Бүгінгі күн басатын жолды ол кезде айлап жүрдік, тіпті бүгінгідей дүниенің төрт бұрышынан хабар тауып отыратын жағдай қайда? — деген қария немересінің жұмыстың қырын білмей, тік қасық болып өсіп келе жатқанына наразы бейнесін аңғартып, өз өмір кешірмесінен кеңестер қозғаған. Немересі: — Ата, сол дәуірде туған өздеріңіздің сорлы болған тәлейлеріңізден көрмейсіз бе? Оларыңызды бізге айтпаңыз, —демей ме. Ашудан жарыларман болған қария: — Е, ондай болғанда «Ұрпақ үшін бақыт-байлық жаратсам» деп тер төгіп, жан қиып, азып-тозған ата-бабаларың сендерге айыпты болғаны ғой. «Теңдік үшін» деп әкем оққа ұшты. Ал

  • Мұхтар Мағауин: ОРАЛХАНДЫ ДА, ҚҰДАЙЫҢДЫ ДА ҰМЫТҚАН ЕКЕНСІҢ…

    яғни, Д.Исабековты тәубаға түсіру рәсімі Республика президентінің қолынан биік марапат алып, желі көтеріліп тұрған Д.Исабеков, мына біз сияқты пендесіне көңіл бөліп, «Мұхтар Мағауиннің бүкіл позициясы маған ұнамайды» деген түйінді тақырыппен сұхбат беріпті – Nege.kz, 10.ХІ.2022. Бір заманда таныған, білген, енді көзден таса, көңілден өшкен жазарманның, тәрізі, қырық-елу жыл бойы іште булыққан жүрекжарды толғамы. Жарыққа шыққан кезде біз тарихи-танымдық «Алтын Орда» кітабын дендеп, қажетті тынысқа Эрнест Хемингуэйдің ескі жұрты – жылы теңізге бет түзеген едік. Енді міне, екі аптадан асқанда қайрылып соғуға мүмкіндік таптық. Артықша қажеттіліктен емес, әлдебір әуесқой ағайындар дүдәмалда қалмасын деп. Алдымен, айқайлы сұхбатты оқымаған бүгінгі жұртшылық үшін, ең бастысы – Д.Исабеков бауырымыздың мүбәрак есімін кейінгі заманға ұмыттырмай жеткеру

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: