|  |  | 

Тарих Тұлғалар

Қажымұқанға қолдау көрсеткен екеу

Осыдан бірер жыл бұ­рын Астана қаласына жол түсіп, біраз күн бас шаһарды араладым. Қала­дағы мәдени, тарихи ескерт­кіштерді тамашаладым. Сол уақытта өзім куә болған жайлардың ішіндегі бөле-жара айтарым әйгілі жазушы, қоғам қайраткері, бәрімізге бала жасымыздан өзінің «Тоқаш Бокин» романымен таныс Зейін Шашкиннің шаңырағында қонақ болғаным дер едім. 1502949163_article_b_1500_Жазушының зайыбы Мә­риям Нұрланқызы жасы сексен жетіге келсе де әлі күнге сергек, ширақ, ба­қуат­ты күйде екен. Ол кісі кен­же қызы Гүлжан мен күйеу баласы Ерболаттың қо­лын­да, солардан ту­ған кішкентай жиен неме­ре­леріне ес болып, тірлік ке­шіп жатыр. Менің бұл үйге тап болғаным да сол Ер­болаттың, Күршім аудан­дық мәдениет бөлімін 18 жыл басқарған белгілі өнер ардагері Қабдолла Тұраровтың кенже ұлының арқасы еді. Күршімге бір келгенінде Ерекеңнің: «Аға, Астана жаққа жо­лы­ңыз түссе, соқпай кет­пе­ңіз!», – деп қатты тап­сыр­ғаны бар-тын. Сол тап­сырманың аяғы осындай қызықты да қадірменді адам­дармен таныстыққа ұласты. Ерболаттың жары Гүлжан Зейінқызы белгілі ғалым, Білім және ғылым министрлігі жанындағы қадағалау және аттестация­лау жөніндегі комитеттің бас сарапшысы, филология ғылымдарының кандидаты. Ал оның анасы Мәриям апамыздың әңгімесін тың­дағанда уақыттың қалай өткенін байқамай қал­ға­нымыз да шындық. Қы­зықты хикаяға бар ынтаммен беріліп отырған менің назарымды қабырғаға ілінген суреттегі даңқты ба­луан Қажымұқанның жа­нында тұрған екі адам аударған болатын.  − Бұл менің әкем Нұрлан мен оның інісі Абдолла, − деп жымиды Мәриям апай суретке бір қарап қойып. – Екеуі де Семейдегі белгілі көпестер болған. Мұхтар Әуезовтің «Абай жолы» эпо­пеясындағы атақты киізші Бейсеке деген бай бар емес пе, сол менің атам. Оның балалары да өзіне тартып, кәсіпкерлікпен айналысты. 1914 жылдың жазында әкем інісімен бірге Ресейдің Нижний Новгород қаласында өткен айтулы жәр­меңкеге қатысады. Осы жәрмеңкеге Шмидт деген немістің балуаны өз циркімен келіп, неше күн бойы өнер көрсетіп жатса керек. Үйреншікті қар­сыластарының бірі келгенін естіген Қажымұқан да ат арытып жетіпті бұл тама­шаға. Бірақ, бай Шмидт Қажекеңмен күресуден қашқақтап, қиындау шарт қойыпты. Өзі сөреге жүз сом (целковый) тастаған неміс Қажымұқанның да осынша ақша тігуін талап етіпті. Ол тұста бір жылқының құны үш сом екен. Отыз үш жылқының құны Қажекеңнің қалта­сында қайдан болсын, ашу­ланған балуан аренаға жү­гіріп шығып:  − Әй, халайық! Маған жүз сом тігіп, мынаумен күрестіретін бір мұсылман бар ма, араларыңда, жоқ әлде жігеріміз құм болып, қала береміз бе?! – деп ай­ғай салыпты. Сол кезде залда отырған ағайынды екі жігіт қатар шығып, Қажекеңнің қолына екі жүз сом ақша ұстатқан екен. Осыдан кейін айбар бітіп, күреске арқасы қозып шыққан Қажымұқан немісті әп-сәтте алып ұрып, жүлдені қанжығасына байлайды. Ел тарай бастағанда сол күрес киімімен жүгіріп шығып, өзіне қолдау көрсеткен екі бауырын тауып алған балуан оларға шынайы ризашылығын білдіріп, ол уақытта әркімнің қолы жете бермейтін фотосуретке түсуге шақырған екен. Кейіннен балуан аға­лары Семейге әдейілеп келіп, Бейсеке байдың балаларына арнайы қонақ болып жүріпті. Сөйтіп, ағайынды кәсіпкерлердің арқасында халқымыздың мақтанышына айналған даңқты балуан өз өнерін жат жұрттың алдында тағы бір мәрте көрсету мүмкіндігіне ие болған екен.          Хасен ЗӘКӘРИЯ                                                                                                                                                                                                                   Шығыс Қазақстан облысы, Күршім ауданы                                                                                                                                                            Egemen.kz

Related Articles

  • Қазақ-жоңғар дін үшін соғыспаған!

    Қазақ-жоңғар дін үшін соғыспаған!

    Қазақ-жоңғар дін үшін соғысқан дегендер мына дерекке сүйенсе керек: 1691 жылы 6 ақпанда Иркутск қаласында Жоңғар ханы Галдан Бошогту (моңғол. Галдан Бошигт; Қалм. Галдан-Бошигт; 1644 – 1697) елшілерінің Қазақ хандығы туралы әңгімесі. «…Шабармандар: «Осыдан он жылдай бұрын олар, Қалмақ Бушухту ханы мен Казак Ордасы, діні әртүрлі болған. Бушухту хан қалмақтармен және басқа да орда мүшелерімен бірге Далай-ламаға сенеді, ал казак ордасы әсіресе Мұхаметке Қырымдық жолмен сенеді, бұсурмандық жолмен сүндеттеледі. Ал Бушухту хан Казак Ордасына онымен, қалмақ Бушухту ханымен және Орданың басқаларымен бір Далай Ламаға бірігіп буддаға сенсін деп жіберді. Сондықтан да олармен жанжал туындады, өйткені олар қалмақ жолымен Далай-ламаға сенгісі келмеді, осының салдарынан үлкен шайқастар болып, Бушухту хан олардың көптеген

  • Жин Нода: Қазақ хандары мен Цинь империясының байланысы тым терең

    Жин Нода: Қазақ хандары мен Цинь империясының байланысы тым терең

    Өткен жылы қолыма Токио шет тілдер университетінің профессоры Жин Ноданың «Ресей мен Цин империялары арасындағы Қазақ хандықтары: XVIII-XIX ғасырлардағы Орталық Еуразия халықаралық қатынастары» атты зерттеу еңбегі түсті. Өз тарихымызға қатысты болған соң, бір деммен оқып шықтым. Аталған кітапта қазақ ханы Абылай мен өзге сұлтандардың Цин императорына жазған хаттары туралы баяндалады. Жақында Жин Нодамен хабарласып, көкейімізде жүрген сұрақтарды қойдық. – Ғылыми зерттеу кітабыңыз ерте­дегі Қазақ-Цинь империясы қатына­сын өзгеше тануға арналған академия­лық еңбек екен. Бұндай зерттеуге бет бұруға не түрткі болды? – Мен Орталық Азияны зерттеу барысында Ресей және Цинь империясы туралы көзқарастарда үлкен алшақтық бар екенін байқадым. Осы алшақтықты жою мақсатында мен қазақтардың тарихын ресейлік және қытайлық дереккөздер негізінде зерттеуге кірістім.

  • Доғал шайқасы

    Доғал шайқасы

    1917 жылы Торғай даласында атақты Доғал шайқасы болды. Бұл Амангелді Иманов бастаған ұлт-азаттық қозғалысындағы ең ірі шайқас саналады. Шайқаста Амангелдімен қатар, оның жауынгер серіктері Ыбырай Атамбеков, Кейкі Көкембаев ерекше ерлік көрсетті. Доғал шайқасы немесе Доғал–Үрпек соғысы – 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс кезіндегі А. Иманов бастаған Торғай қазақтары көтерілісшілерінің Ресей Үкіметінің жазалаушы отрядына қарсы соңғы соғысы. Шайқас 1917 жылы 22-23 ақпан күндері Доғал қопасы мен Үрпек қонысы аралығында болған. Бұл кезеңде көтерілісшілердің негізгі күші Торғай қаласынан 150 шақырым қашықтықтағы Батпаққара елді мекенінің маңындағы Жалдама, Торғай өзендерінің бойына орналасқан еді. Ал екінші бөлігі Торғай қаласынан 140 шақырым жердегі Жыланшық өзенінің бойына, үшіншісі қаладан 80 шақырым қашықтықтағы Перовск жолының бойында топтастырылған. Торғайдағы көтерілісті

  • Алаштың алғашқы математиктері

    Алаштың алғашқы математиктері

    Фото: aikyn.kz Математика – адамзат өркениетінің дамуына негіз болған іргелі ғылымдардың бірі. Оның бастауын ежелгі Мысыр, Вавилон, Үндістан, Қытай және Грекия өркениеттерінен байқауға болады.  Бұл халықтар математикалық білімнің алғашқы жүйелерін қалыптастырып, арифметика, геометрия, алгебраның негіздерін қалады. Кейінгі орта ғасырларда араб-мұсылман әлемі математика ғылымының дамуына зор ықпал етті. Әл-Хорезми, әл-Фараби, Омар Хайям, Насиреддин Туси сынды ғалымдар алгебра, тригонометрия, сандар теориясы мен астрономия салаларында жаңалықтар ашып, кейінгі еуропалық ғылымға негіз қалады. Бұл үрдіс түркі халықтары қоныстанған аймақтарға да әсер етті. Қазақ даласында математикалық білімнің өзіндік ерекшеліктері болды. Көшпелі өркениет тұрмыс-тіршіліктің қажеттіліктеріне негізделген математикамен тығыз байланыста дамыды. Қазақ халқы астрономиялық есептеулерге сүйене отырып, уақытты анықтау әдістерін қолданды, геометриялық принциптерді жер өлшеуде, құрылыс салуда,

  • ШҰБАРТАУ. КӨПБЕЙІТ. МАҒАУИН.

    ШҰБАРТАУ. КӨПБЕЙІТ. МАҒАУИН.

    Базарбек Атығай Соңғы уақытта, соңғы болғанда, классик жазушы, қазақ әдебиетінің дәлелді тарихын үш ғасырға тереңдеткен теңдессіз ғалым Мұқтар Мағауин дүниеден өткелі бері, БАҚ-та, әлеуметтік желіде ол кісі туған өңір – Шұбартау аты көп аталды. Осы орайда кейбір жазбалардан Шұбартау тауы деген тіркес ұшырасып қалады, арагідік өзімізден де Шұбартау тауы қандай тау, Шыңғыстаудың жалғасы ма, әлде оқшау тау сілемі ме, қай тұста деп те сұрап жатады. Сол себепті жалпы әңгімені Шұбартаудың қандай тау екендігіне қатысты қысқа қайырым анықтамадан бастағанды жөн көрдік. Ең әуелі айтарымыз – Шұбартау тау емес. Яғни, қазақ даласында Шұбартау атаулы тау жоқ. Ал Балқаш жақта дейтұғын, кейде ресми жағрапиялық деректерде қосар айтылатын, кейде Саяқ деп қана жалқы аталатын

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: