|  |  | 

Тарих Тұлғалар

Алматыда Оспан батырдың 120 жылдық мерей тойына арналған баспа-сөз мәслихаты өтті

2019 жылы 20 наурызда Алматыдағы Ұлттық кітапханада қазақ тарихындағы Ұлт азаттығы көтерілісі басшыларының бірі – Оспан батыр Сіләмұлының (1899-1951) туғанына 120 жыл толуына арналған баспасөз конференциясы болып өтті.

Тәуелсіздікке деген ұмтылыстарды дәріптеп, насихаттау, ұлттың ұлы тұлғаларын ардақтау – Елбасы тікелей қолға алып отырған Рухани жаңғыру бағдарламасындағы  басты қадамдарының бір парасы екені даусыз.

Жиын барысында конференцияны ұйымдастырушы «Ер Жәнібек қорының» төрағасы Жеңіс Түркияұлы ұлт азаттығы жолында жанын қиған Оспан батырдың 120 жылдығын кең көлемде атап өтуде осы жылға арналған іс-шаралармен ресми таныстырып өтті. Атап айтқанда:

Осы жиылыспен басталған бұл шара сәуір айынан бастап жас ақындар  арасында мүшәйра, БАҚ бойынша үздік жарияланымдар, Қазақ күресінен республикалық турнир, ақындар айтысы, университеттерде жастармен кездесу, батырдың күреске толы өмірі жайында Ш.Ш. Уалихаов атындағы Тарих және этнография инистутымен бірлесіп монография құрастыру, ШҚО-да ас беру, қазақтар қоныстанған Еуропа, Азия елдерінде де шаралар өткізу сияқты игі істермен жалғасын таппақ.

Жиынға арнайы шақырылған құрметті қонақтар арасынан Қабдеш Жұмаділов, Жәркен Бөдеш, Зиябек Қабылдинов,Жәди Шәкенұлы, Жүрсін Ермен,  Темірхан Тебегенов Өркен Нәбиұлы сияқты қазақтың зиялы қауым өкілдері, ақын, жазушылар мен ғалымдар баяндама жасады. Радио-телеарналар мен газет-журналдардан БАҚ өкілдері қатынасты.

Оспан батыр өмір сүрген дәуірдегі қоғамдық жағдайға тоқталсақ: ХХ ғ. бас кезінен Қытайдың Шыңжан өлкесін мекендеген қазақтар өмірінде қоғамдық-саяси оқиғалар Қытай билеушілері жүргізген саясат салдарынан күрт шиеленісе түсті. 1940 ж. қаңтар айында Алтайдағы рухани көсем Ақыт қажы Үлімжіұғлы ұсталады. Есімхан бастаған ел азаматтары аудан әкімі бастаған 11 адамды өлтіріп Алтай төңкерісінің алғашқы оғын атты.

Көтеріліс арада он айға созылған келісімнің теңсіз шарттарымен уақытша болса да тоқыраған еді. Оспан ғана қару тапсырудан бас тартады. 1941 ж. маусым айында көтеріліс қайта бұрқ ете түсті. Бұл жолғы көтерілісті Оспан Сіләмұлы бастаған еді. Оспанның жеңісімен аяқталып, қыруар қару-жарақ олжаға алынып, қазақ жасағы күшейе түседі.

Осы кезеңде Шыңжанға иелік етуге, ықпалын жүргізуге деген әртүрлі мүдделердің арасында, дәлірек айтқанда, бір жағынан Гоминдаңның, жергілікті башысы Шың-Шысайдың, келесі жағынан Совет үкіметі, Америкамен Ұлыбританияның жүргізген қитұрқы саясаттарының тоғысында Оспан батыр шын мәніндегі күрмеуі қиын саяси ахуалдың ортасында қалады. Совет үкіметі Моңғолияны араға салып, өз саясатын жүргізуге тырысты.1944 ж. И.Сталин Моңғолия үкіметі басшысы Х.Чойбалсанды коммунистік саясатты кеңейту үшін Оспанды жақтас етуге пайдаланып, кездесу ұйымдастырды. Гоминдаң үкіметі өз пайдасы үшін Оспанға 1945 ж. Сарсүмбеде губернаторлық қызмет ұсынады. Бір жылдың ішінде үкіметтердің шын пиғылын танып білген соң қызметтен бас тартып, көтерілісін қайта жалғастырды. Билеушілер өзара ымыраласып «Шығыс Түркістан», «Үш аймақ» деп аталатын қуыршақ үкіметтер де құрды.

1950 ж. көктемінен қолға түсіруге шындап ұмтылған қарулы күш Оспан батырды 1951 ж. ақпан айының 19 күні Гансу өлкесінің Хайзы деген жерінде қоршауға алып, қапыда қолға түсіреді. Үрімжі түрмесіне әкеліп қамап, ұзақ тергеп, үкім шығарып 1952 ж. сәуірдің 29 күні Үрімжі қаласында көпшілік алдында атып өлтірді.1953 ж. қаңтардың 12-сінде Оспан батырдың Үрімжідегі сүйегін алуға рұқсат етіліп, туған мекені Көктоғай ауданының Күрті ауылындағы Тамырлыға әкеліп жерледі.

Арада 40 жыл өткен соң дербестік үшін жанын қиған басқадай батырлардың қатарында Оспан батырдың да өр рухы қайта жанып, Қазақ Елінің тәуелсіздік алуымен аяқталды деуге әбден негіз бар.

Оспан батырдың 120 жылдығын атап өтуге арнап еліміздің әр өңірінде және шет елдегі қазақтар шоғырлана қоныстанған өлкелерде ауқымды іс-шаралар өткізу жоспарланған.

Kerey.kz

Related Articles

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Бақсылар институты

    Сараптама (оқысаңыз өкінбейсіз) Бірінші, ілкіде Түркі баласында арнайы қаған құзіреті үшін жұмыс істейтін көріпкел бақсылар институты болған. Аты бақсы болғанымен ханның қырық кісілік ақылшысы еді. Көріпкел бақсылар хан кеңесі кезінде алдағы қандайда бір саяси оқиға мен ситуацияны күні бұртын болжап, дөп басып талдап һәм сараптап бере алатын соны қабілеттің иесі-тін. Оларды саяси көріпкелдер деп атаса да болады. Хан екінші бір елді жеңу үшін білек күшінен бөлек көріпкел бақсылардың стратегиялық болжауына да жүгінетін. Қарсылас елдің көріпкел бақсылары да оңай емес әрине. Екінші, уақыт өте келе саяси көріпкел бақсылар түркілік болмыстағы стратегиялық мектеп қалыптастырды. Түркі бақсылары қытай, үнді, парсы, ұрым елдерін жаулап алуда маңызды рөл атқарды. Ол кездегі жаһандық жауласулар жер, су,

  • Шағын сараптама:Шыңжаң өлкелік үкіметі, шетелге оқушы жіберу жұмысы

    Шағын сараптама 1934-35 жылы жаңа Шыңжаң өлкелік үкіметі құрылған соң шетелден оқу, шетелге оқушы жіберу жұмысы кешенді жүзеге асты. Соның негізінде өлкелік үкімет Совет Одағынан оқитын жас талапкерлерге конкурс жариялап арнайы үкіметтің оқу стипендиясын бөлді, нәтижесінде 1935-39 жылдары ұзын саны 300-ге тарта студент Совет Одағында білім алды. 1935 жылдары Шығыс Түркістандық студенттердің ең көп оқуға түскен білім ордасы- Ташкендегі САГУ еді, атап айтқанда Орталық Азия Мемлекеттік Университеті. Ташкеннен оқыған Шыңжаңдық студенттер Шығыс Түркістанның барлық аймақтарында түрлі қызметте жұмыс істеді, оларды кейін “Ташкентшілдер” деп те атады. 1939 жылдан кейін Мәскеу мен Шыңжаң өлкелік үкіметтің арасы дипломатиялық дағдарысқа ұшырады, соның кесірінен ресми Үрімжі Совет Одағы құрамындағы студент азаматтарды елге шақыртып алды. Білім

  • ТӘҢІРІ ҚАЛАУЫ ТҮСКЕН ЖАН

    Мандоки Қоңырдың туғанына 80 жыл толуына орай «Тәңірі мені таңдады»  Мұхтар Мағауин Мандоки Қоңыр Иштван – отаны Мажарстан ғана емес, күллі түркі дүниесі қастерлейтін ұлық есімдер қатарындағы көрнекті тұлға. Шыңғыс жорығы тұсында Карпат қойнауындағы мадиярлар арасынан пана тапқан құман-қыпшақ жұртының тумасы Мандоки Қоңыр оннан аса тілді еркін меңгерген, бұған қоса зерттеушілік қарымы ерен, Тұран халықтарының фольклорлық-дүниетанымдық санасын бойына дарытқан ғалым. Ол түркология ғылымымен дендеп айналысып қана қоймай, ХХ ғасырдың төртінші ширегінде Шығыс пен Батыс­тың арасында алтын көпірге айналды, миллиондардың ықылас алқауына бөленді. Яки ол халықтар арасын жақындас­тырған мәмілегер, озықтарға ой салған көреген еді. Замана алға жылжыған сайын мерейтой иелері туралы айтылатын жайттар естелік пен өткен шақ еншісіне көшеді. Көзі тірі

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: