Жүгіртпелер
 |  |  | 

Суреттер сөйлейді Тарих

“ОСПАН БАТЫР ЖӘНЕ ІЛЕ ТАРАБЫ”

<span>kerey.kz</span>kerey.kz
 |  Apr 9, 2019

Өлке Тариxы (2-бөлім), Болат Қадыри

“ОСПАН БАТЫР ЖӘНЕ ІЛЕ ТАРАБЫ”OSPAN BATIR

“Масғұт Әпендінің Үкімет Басына Шығуы және Іле Тарапының Қарсылық Әрекеті (Қарекеті)”

Eldes Orda

Дереккөз Өлкелік үкімет жағынан шығарылатын “Шыңжаң” газетінің 48- жылғы бір санынан алынды. Газет қытай, ұйғыр және қазақ тілінде жарық көрген. Мақала газеттің ұйғыр тіліндегі нұсқасынан алынып отыр. 56440176_1341808915982692_1606462921418735616_n

“Шыңжаң” газетінің іргетасы 1934-жылы “Тиян Шан” газеті деген атпен қаланды. Қазақша нұсқасы да сол жылы өлкелік үкіметтің министрі Баймолда Қарекеұлының атсалысуымен “Тәңір Тау” деген атпен жарық көрген. Бір жылдан соң 1935-жылы өлкелік үкімет төрағасы Шың Шысай (盛世才) жағынан “Шыңжаң” газеті деп өзгертілді. Газеттің қазақ бөлімінде (редакциясында) Ғазез Қалманов, Зият Шәкерім, Шаяқмет, Нәзір Омарұлы Шерубаев, Шәмси Мәмидер жұмыс жасады. Сол жылы газеттің Құлжа, Шәуешек және Сар-Сүмбе (Алтай) қалаларындағы бөлімше редакцсясы құрылды. Өлке мен аймақтағы қазақ баспасөзінің зиялылары үкіметтің орган газеті төңірегіне жиналды һам ұлтқа зор қызмет жасады.

Аталмыш “Шыңжаң” газеті 1938-1939 жылғы саяси қуғын-сүргін мен ұлт-азаттық толқуларға байланысты тоқырай бастады. Газет айналасындағы ұлт оқығандары жаппай қуғындауға ұшырады. Өлкелік үкіметтің орган газетінің қайта жандануы 1942-1946-1947 жылдары ауық-ауық көрініс беріп жатты. Әсіресе 1946-жылы Құлжадағы Шарқи Түркістан Респубиликасы құлап өлкелік үкіметпен келсімге келе отырып “Коалициялы Үкімет” құрған соң орган газетінің ақпараттық қызметі тыңнан жандана бастады. 56883570_1341808889316028_7486256974795898880_n

Осыған дейін айтып жүрген “ЧИН ТҮРКІСТАН мен ШАРҚИ ТҮРКІСТАННЫҢ АСТЫРТЫН АЙҚАСЫ”-ына байланысты xақ деректер таптым. Соның бір дәлелі ретінде осы деректі ұсынып отырмын.

Бүгінгі қазақ қоғамы күншығыс қазақтарының таяу заманғы саяси тариxын көбірек назарға алуы тиіс деп есептеймін. Өткен тариxымыз туралы сауатты, ғылми танымдық дүниелеріміз сапалы әрі көбірек болса келешек ұрпаққа игі болары анық еді. Өз басым өткен тариxымыз туралы қолданыстағы классик әдебиеттерге тың қозқарас пен реформа керек деп есептеймін. 

Қош, мақалада Оспан Батыр мен Іле уалаяты тарабы туралы, Өлкелік үкіметтегі саяси ауыс-түйістер және ол ауыс-түйіске Іле жақтың саяси реакцсиясы туралы жазылды. Жоғарда “Коалецсиялы Үкімет” туралы айтып өттім. Саяси өзгерістер мен алмасуларға байланысты жікке бөлініп соңы дүркін-дүркін митингке ұласқанын да айта өту керек. Оқтын-оқтын көтерілген саяси мәселелерге қазақ xалқы қандай саяси белсенділік таныта алды? Саяси позицсиясы қалай болды? деген сұрақтарға жауап іздеуге болады.

Қалай болмасын, айтар әңгімеміз көп. Ол туралы алда тағы жазамыз.

kerey.kz

Related Articles

  • ОА қорғанысқа қаржыны не себепті арттырды? Каспийден Украинаға зымыран ұшырған Ресей суды ластап жатыр ма?

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Елнұр ӘЛІМОВА Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Әзербайжан әскері бірігіп өткізген «Бірлестік-2024» жаттығуы. Маңғыстау облысы, шілде 2024 жыл. Қазақстан қорғаныс министрлігі таратқан сурет.  Орталық Азия елдері қорғаныс шығынын арттырды, мұның астарында не жатыр? «Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін екі есе көп өндіруді жоспарлап отыр, алайда үкімет бұл салада жұмыс күшінің азайғанын есепке алмаған». «Каспий теңізінен Украинаға зымыран ұшырып жатқан Ресей теңіздің экологиялық ахуалын ушықтырып жатыр». Батыс басылымдары бұл аптада осы тақырыптарға кеңірек тоқталды. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚОРҒАНЫС ШЫҒЫНЫН АРТТЫРДЫ. МҰНЫҢ АСТАРЫНДА НЕ ЖАТЫР? АҚШ-тағы «Америка дауысы» сайты Украинадағы соғыс тәрізді аймақтағы қақтығыстар күшейген тұста Орталық Азия елдері қорғаныс саласына жұмсайтын ақшаны арттырғанына назар аударды. Бірақ сарапшылар мұндай шығын тұрақтылыққа септесетініне күмән келтірді. Стокгольмдегі бейбітшілікті

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    <span>kerey.kz</span>kerey.kz

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

1 пікір

  1. Forex Review

    Apr 10, 2019
    Reply

    Оспан батыр Исламулы. Он родился в 1899 году в Коктогайском районе Алтайского округа Китая. Он был вождем национально-освободительного движения за независимость Восточного Туркестана первой половины ХХ века.

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: