Хуаң ПУ әскери мектебінен білім алған Шығыс Түркістандық қазақтар

| Sep 20, 2019

20-шы ғасыр басында дүние жүзінде төрт үлкен әскери оқу орны болса, соның бірі- Хуаң ПУ әскери мектебі (黄埔军校) деп жазады қытай жазушылары. Шынымен де бұл әскери мектептің дәуірлік рөлі ересен зор болған. Бүгінгі қытай мемлекетінің қалыптасуына тікелей тариxи ықпал жасаған үздік оқу орны. Минго үкіметінің президенті Жаң ҚАЙШЫ (蒋介石) өзінің саясаттағы өмірін осы әскери оқу орнында орынбасар меңгеруші болудан бастаған. Тіпті, көменес қытайдың премьер министрі Жу ЫҢЛАЙ (周恩来) да саясаттағы ғұмырын осы оқу орнында саяси меңгеруші болудан қалыптастыра бастаған-тын. Хуаң ПУ әскери мектебі қытайдың таяу заманғы үш үкіметіне әскери, саяси тұлғаларды, қағылез САЯСАТТАНУшылар мен атақты ТЫҢШЫЛАРды да жетістіріп берген оқу ордасы. Бір қызық жәйіт, осы әскери оқу орнынан білім алған ҚАЗАҚтарды біле бермейміз. Хуаң ПУ әскери оқу орны құрылғаннан бері одан ұзын саны онға жуық ҚАЗАҚ оқушылары әртүрлі салада білім алған. Керек десеңіз, біріккен коалецсия үкіметі кезінде Қадуан Ханым бастаған ҚАЗАҚ депудаттары Минго (民国) астанасы Нәнкиіңде (南京) Хуаң ПУ әскери мектебінен білім алып жатқан Шығыс Түркістандық соңғы қазақ оқушыларымен кездескен деген дерек бар.
Біз Ыстанбұлдан, Қазан мен Бұқарадан білім алған Шығыс Түркістандық қазақтардың дерегін білеміз. Бертінгі жылдарда Зайсан, Алматы және Ташкеннен әртүрлі мамандық саласында оқыған Шығыс Түркістандық Қазақтарды деректерден қарап білеміз, ал неге Нәнкиң мен Гуаң ЖУда Хуаң ПУ әскери мектебінде білім алған ҚАЗАҚтар туралы біле бермейміз? Бұның себебі меніңше мынада:
Біріншіден, бұған дейін фб жазбамда жазғамын Чин Түркістаншылдар мен Шарқи Түркістаншылдардың айқасы туралы. Ішкі қытайда білім алушының көбі Чин Түркістаншыл болды, Совет одағының күшімен Көменестермен ымыраға келген Шарқи Түркістаншылар оларды Шыңжаңнан “аластай” бастады. Шыңжаңға оралған оларды түрлі жақтан қақпайлады. Оларға саяси тұншықтыру жасады. Олар саяси, руxани, тариxи жақтан адам нанғысыз соққыға ұшырады. Ал, Шарқи Түркістаншылдардың зиялылары бірмезгіл көменестермен саяси ымырада болғандықтан тариxи, мәдени, тұлғалық жазбаларды тек өз мүдделеріне бейімдеп жазып-сызып, олар туралы шынайы танымдық ақпараттық мәлімет жазылмады.
СОСЫН, ішкі қытайдан білім алған Чин Түркістаншыл ҚАЗАҚ оқушылары көбінде ОСПАН Батыр жағында болды, сосын да кейбірі атылып кетті. 1983- жылдары Гоминдаңның (国民党) Биңтуан (兵团) дәрежелі әскери кадрлары ақталса да ҚАЗАҚтар ақталмады. Олар туралы мағлұматты ғылми айналымға ендіру үлкен саяси қателікке әкелетін болған соң еш айтылмай қалып кете берді.
Тағы бір себеп, Шың ДУБАН үкіметінің алды артындағы Шыңжаң қазақтарының мәдени, ағарту тариxы өкінішке орай толық ашылмады. Кейінгі жазушылар ҮШ АЙМАҚШЫЛДЫҚ шеңберден шықпады, ал одан соңғылар Көменестік идеялогиялық құрықтан алыстай алмады.
Жұрттың назарында болса екен деп жазып отырмыз, артық-кемі болса айып етпеңіздер!

Жұмабек Тәшеневтің туғанына 110 жыл

kerey.kz

Бүгін Жұмабек Тәшеневтің туғанына 110 жыл толып отыр. Құжаттарды оқысақ, Хрущев Қырымды Украинаға берген соң республикалардың аймақтарын басқаша бөлмек болған екен. Қазақстанда целинный край құрып, елдің оңтүстік бөлігін көрші елдерге беруге үзілді-кесілді қарсы болған. Бұл мәселенің тіпті қарастырылуына қарсы шыққан. Кейін осы ұстанымы үшін қызметі төмендетілді. Министрлер кабинетінің төрағасы қызметінде Б.Момышұлы, Р.Қошқарбаевты Ұлы Отан соғысының батыры атағына бірнеше рет ұсыныпты. С.Нұрмағамбетовке көмектесіпті. 1960ж 212 пәтерлі үйді қазақ өнерінің майталмандарына бергізіпті. 1955ж Қытайдан оралған 100 отбасы далада қалғанда олардың мәселесін шешу үшін үкіметтен арнайы комиссия құруды сұраған екен. Елге қызмет еткен азамат қой. p.s. мұндай принципшілдік – бүгінде сирек кездесетін қасиет. Nurmukhamed Baigarayev
НАУРЫЗ туралы маңызды құжат

kerey.kz

Ашық дереккөздерден 1920 жылғы 20 наурызда Ташкентте Тұрар Рысқұлов қол қойған Наурызды атап өту туралы бұйрыққа көзім түсті. Демек, биыл бұл тарихи құжатқа – 105 жыл! Алайда, арада небәрі алты жыл өткен соң 1926 жылы Наурызға тыйым салынды. Ал, 1920 жылы Түркістан Кеңестік Республикасының Орталық Атқару Комитетінің төрағасы болып қызмет еткен Тұрар Рысқұловтың тағдыры қандай қайғымен аяқталғаны баршамызға мәлім. Оны “халық жауы” деп танып, 1938 жылдың 10 ақпанында ату жазасына кескен… Нашел вот такой документ в открытых источниках: Приказ, изданный в Ташкенте Тураром Рыскуловым от 20 марта 1920 года о праздновании Наурыза. Получается, в этом году этому историческому документу исполнилось 105 лет! В 1926 году Наурыз оказался под запретом. А
1922 жылы Ташкент қаласында жарық көрген кітабындағы суреті.

kerey.kz

Абайдың төте жазумен 1922 жылы Ташкент қаласында жарық көрген кітабындағы суреті.(Ерден Нұрахметтің парақшасынан)
Қазақ-жоңғар дін үшін соғыспаған!

kerey.kz

Қазақ-жоңғар дін үшін соғысқан дегендер мына дерекке сүйенсе керек: 1691 жылы 6 ақпанда Иркутск қаласында Жоңғар ханы Галдан Бошогту (моңғол. Галдан Бошигт; Қалм. Галдан-Бошигт; 1644 – 1697) елшілерінің Қазақ хандығы туралы әңгімесі. «…Шабармандар: «Осыдан он жылдай бұрын олар, Қалмақ Бушухту ханы мен Казак Ордасы, діні әртүрлі болған. Бушухту хан қалмақтармен және басқа да орда мүшелерімен бірге Далай-ламаға сенеді, ал казак ордасы әсіресе Мұхаметке Қырымдық жолмен сенеді, бұсурмандық жолмен сүндеттеледі. Ал Бушухту хан Казак Ордасына онымен, қалмақ Бушухту ханымен және Орданың басқаларымен бір Далай Ламаға бірігіп буддаға сенсін деп жіберді. Сондықтан да олармен жанжал туындады, өйткені олар қалмақ жолымен Далай-ламаға сенгісі келмеді, осының салдарынан үлкен шайқастар болып, Бушухту хан олардың көптеген
Жин Нода: Қазақ хандары мен Цинь империясының байланысы тым терең

kerey.kz

Өткен жылы қолыма Токио шет тілдер университетінің профессоры Жин Ноданың «Ресей мен Цин империялары арасындағы Қазақ хандықтары: XVIII-XIX ғасырлардағы Орталық Еуразия халықаралық қатынастары» атты зерттеу еңбегі түсті. Өз тарихымызға қатысты болған соң, бір деммен оқып шықтым. Аталған кітапта қазақ ханы Абылай мен өзге сұлтандардың Цин императорына жазған хаттары туралы баяндалады. Жақында Жин Нодамен хабарласып, көкейімізде жүрген сұрақтарды қойдық. – Ғылыми зерттеу кітабыңыз ертедегі Қазақ-Цинь империясы қатынасын өзгеше тануға арналған академиялық еңбек екен. Бұндай зерттеуге бет бұруға не түрткі болды? – Мен Орталық Азияны зерттеу барысында Ресей және Цинь империясы туралы көзқарастарда үлкен алшақтық бар екенін байқадым. Осы алшақтықты жою мақсатында мен қазақтардың тарихын ресейлік және қытайлық дереккөздер негізінде зерттеуге кірістім.