Хуаң ПУ әскери мектебінен білім алған Шығыс Түркістандық қазақтар

| Sep 20, 2019

20-шы ғасыр басында дүние жүзінде төрт үлкен әскери оқу орны болса, соның бірі- Хуаң ПУ әскери мектебі (黄埔军校) деп жазады қытай жазушылары. Шынымен де бұл әскери мектептің дәуірлік рөлі ересен зор болған. Бүгінгі қытай мемлекетінің қалыптасуына тікелей тариxи ықпал жасаған үздік оқу орны. Минго үкіметінің президенті Жаң ҚАЙШЫ (蒋介石) өзінің саясаттағы өмірін осы әскери оқу орнында орынбасар меңгеруші болудан бастаған. Тіпті, көменес қытайдың премьер министрі Жу ЫҢЛАЙ (周恩来) да саясаттағы ғұмырын осы оқу орнында саяси меңгеруші болудан қалыптастыра бастаған-тын. Хуаң ПУ әскери мектебі қытайдың таяу заманғы үш үкіметіне әскери, саяси тұлғаларды, қағылез САЯСАТТАНУшылар мен атақты ТЫҢШЫЛАРды да жетістіріп берген оқу ордасы. Бір қызық жәйіт, осы әскери оқу орнынан білім алған ҚАЗАҚтарды біле бермейміз. Хуаң ПУ әскери оқу орны құрылғаннан бері одан ұзын саны онға жуық ҚАЗАҚ оқушылары әртүрлі салада білім алған. Керек десеңіз, біріккен коалецсия үкіметі кезінде Қадуан Ханым бастаған ҚАЗАҚ депудаттары Минго (民国) астанасы Нәнкиіңде (南京) Хуаң ПУ әскери мектебінен білім алып жатқан Шығыс Түркістандық соңғы қазақ оқушыларымен кездескен деген дерек бар.
Біз Ыстанбұлдан, Қазан мен Бұқарадан білім алған Шығыс Түркістандық қазақтардың дерегін білеміз. Бертінгі жылдарда Зайсан, Алматы және Ташкеннен әртүрлі мамандық саласында оқыған Шығыс Түркістандық Қазақтарды деректерден қарап білеміз, ал неге Нәнкиң мен Гуаң ЖУда Хуаң ПУ әскери мектебінде білім алған ҚАЗАҚтар туралы біле бермейміз? Бұның себебі меніңше мынада:
Біріншіден, бұған дейін фб жазбамда жазғамын Чин Түркістаншылдар мен Шарқи Түркістаншылдардың айқасы туралы. Ішкі қытайда білім алушының көбі Чин Түркістаншыл болды, Совет одағының күшімен Көменестермен ымыраға келген Шарқи Түркістаншылар оларды Шыңжаңнан “аластай” бастады. Шыңжаңға оралған оларды түрлі жақтан қақпайлады. Оларға саяси тұншықтыру жасады. Олар саяси, руxани, тариxи жақтан адам нанғысыз соққыға ұшырады. Ал, Шарқи Түркістаншылдардың зиялылары бірмезгіл көменестермен саяси ымырада болғандықтан тариxи, мәдени, тұлғалық жазбаларды тек өз мүдделеріне бейімдеп жазып-сызып, олар туралы шынайы танымдық ақпараттық мәлімет жазылмады.
СОСЫН, ішкі қытайдан білім алған Чин Түркістаншыл ҚАЗАҚ оқушылары көбінде ОСПАН Батыр жағында болды, сосын да кейбірі атылып кетті. 1983- жылдары Гоминдаңның (国民党) Биңтуан (兵团) дәрежелі әскери кадрлары ақталса да ҚАЗАҚтар ақталмады. Олар туралы мағлұматты ғылми айналымға ендіру үлкен саяси қателікке әкелетін болған соң еш айтылмай қалып кете берді.
Тағы бір себеп, Шың ДУБАН үкіметінің алды артындағы Шыңжаң қазақтарының мәдени, ағарту тариxы өкінішке орай толық ашылмады. Кейінгі жазушылар ҮШ АЙМАҚШЫЛДЫҚ шеңберден шықпады, ал одан соңғылар Көменестік идеялогиялық құрықтан алыстай алмады.
Жұрттың назарында болса екен деп жазып отырмыз, артық-кемі болса айып етпеңіздер!

Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

kerey.kz

Бұл Дағандел, Бақанас өлкесінен шыққан би Үйсінбай Жанұзақұлы хақында құрастырылып жазылған кітап. Тың толықтырылған еңбекте болыс Әлдеке Күсенұлы, Дағанделі болысының басшылары мен билерімен қатар Әбдірахман Әлімханұлы Жүнісов сынды айтулы тұлғалар жайлы әңгіме қозғалған. Олардың ел алдындағы еңбектері, билік, кесім – шешімдері, халық аузында қалған қанатты сөздері мен өмір жолдары, ата – тек шежіресі қамтылған. Сонымен қатар мұрағат деректеріндегі мәліметтер келтірілген. Кітапқа есімі енген ерлердің заманы, үзеңгілес серіктері туралы жазылған кей мақалалар, жыр –дастандар, үзінділер енген. Кітап қалың оқырман қауымға арналған. Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы», - Жебе баспасы, Шымкент қаласы.134 бет толық нұсқасын төмендегі сілтеме арқылы оқи аласыз. Үйсінбай кітап kerey.kz
ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ МЕНШІГІНДЕ

kerey.kz

Шығыстанушы-тарихшы Өмір Тұяқбайдың бұрында да «Қазаққа қандай тарих керек? Тәуелсіздік кезеңінде жасалған тарихи мистификациялар хроникасы» деп аталатын мақаласын (22.05. 2025. Zhasalash.kz) оқып ем. Риза болғам. Жақында Ө. Тұяқбайдың «Қазақстанда тарихи бұрмалаулар мен мифтерге тосқауыл қоюдың жолдары» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) атты тағы бір мақаласымен және таныстық. Өте өзекті мәселені көтеріпті. Тарихта орын алып жүрген жағымсыз жайттар турасында ой толғапты. Журналистерді, блогерлерді айыптапты. Тарихтан арнайы кәсіби дайындығы жоқ, бәрін бүлдіріп болды деп. Келеңсіздікті тоқтатудың нақты жолдарын ұсыныпты. Бұған да көңіліміз бек толды. Әйтсе де тарихты бұрмалауға, өз өтіріктерін насихаттауға тек журналистер мен блогерлер ғана емес, «арнайы кәсіби дайындығы бар» «тарихшылардың» да «зор үлес» қосып жатқанын баяндап, айтылған пікірді одан әрі өрбітіп, жалғастырайық.
«Алғашқы кітап» деректі бейнефильмі

kerey.kz

Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Мәдениет комитетіне қарасты Ұлттық киноны қолдау мемлекеттік орталығының тапсырысымен «JBF company» компаниясы Семей қаласында, Шыңғыстау өңірінде, Алматы облысының Жамбыл ауданында «Алғашқы кітап» атты деректі бейнефильм түсіруде. Деректі фильм Абайдың 1909 жылы Санкт Петербургтегі Илья Бораганский баспасында басылған алғашқы шығармалар жинағының жарық көруіне арналады. Ұлы Абай мұрасының қағаз бетіне таңбалану тарихын баяндайды. Қазіргі адамдар бұрынғы уақыттың, Абай заманының нақты, деректі бейнесін, сол кездегі адамдардың әлпетін, киім үлгісін көз алдарына елестетуі қиын. Көпшіліктің ол уақыт туралы түсінігі театр мен кинофильмдердегі бутафорлық киімдер мен заттар арқылы қалыптасқан. Алайда Абай уақытындағы қазақ тіршілігі, қазақтардың бет-әлпеті, киім киісі, үй – жайы, бұйымдары таңбаланған мыңдаған фотосуреттер сақталған. Бұлар Ресей, Түркия, Ұлыбритания
ЖАЛБЫРҰЛЫ ҚОЙБАС ЖАЙЫНДАҒЫ КҮМӘНДІ КӨҢІРСІК ӘҢГІМЕЛЕР

kerey.kz

1. АМАНДЫҚ КӨМЕКОВТІҢ АЙТЫП ЖҮРГЕНІ – АЙҒАҚСЫЗ БОС СӨЗДЕР Қазақстанның батыс аймағында ғұмыр кешкен өнерпаздың бірі – Жалбырұлы Қожантай жайлы соңғы кезде қисыны келіспейтін неше түрлі әңгімелер өріп жүр. Мұның басында тұрғандардың бірі – Амандық Көмеков. Бұрында да оның, басқа да кісілердің елді адастыратын негізсіз сөздеріне байланысты нақты дәлелдер келтіріп, «Құлан құдыққа құласа, құрбақа құлағында ойнайды» деген атаумен түзген сын мақаламызды республикалық «Түркістан» газеті (28.09. 2023 жыл) арқылы жұрт назарға ұсынғанбыз-ды. Әлеуметтік желіде Азамат Битан есімді блогердің жуырда жариялаған видео-түсірілімінде А. Көмеков өзінің сол баяғы «әләуләйіне» қайта басыпты. Сөзін ықшамдап берейік, былай дейді ол: «1934 әлде 1936 жылы (?) Мәскеуде өткізілетін
Сталин ажал аузына тастаған қазақтың атты әскері

kerey.kz

Осы уақытқа дейін құпия сақталып келген 106-қазақ атты әскер дивизиясының деректері енді белгілі бола бастады. 1942 жылы дивизия Ақмолада жасақталыпты. Әскери шала дайындықпен жасақталған дивизия 1942 жылдың мамырында, Харьков түбіндегі қоршауды бұзып шығуға бұйрық берер алдында, 4091 сарбазға 71мылтық, яғни 7 адамға бір мылтық және бәріне 3100 жарылғыш оқ –дәрі бәріліпті. Қазақ боздақтарын қарусыз жалаң қылышпен өлімге жұмсауы – «Гитлермен салыстырғанда Сталин солдаттарды өлімге 8 есе көп жұмсадының» айғағы (Михаил Гареев, Әскери академиядан.2005 жыл). “Төртінші билік» газетінің 2016 – жылғы мамырдың 28-жұлдызындағы санында шетелдік архивтерден алынған видеосюжеттегі 106-атты әскер дивизиясы жөніндегі неміс офицерінің айтқаны: «Не деген қырғыз (қазақ) деген жан кешті батыр халық, атқа мініп, ажалға қаймықпай жалаң қылышпен танктерге