|  |  |  |  |  |  |  | 

Зуқа батыр 150 жыл Саясат Суреттер сөйлейді Тарих Тұлғалар Қазақ хандығына 550 жыл Қазақ шежіресі

Оспан Батырдың Чойбалсан маршалға жазған хаты

Ospan batter Katy

Суретте Оспан Батырдың 1944 жылы наурыз айында Чойбалсан маршалға жазған хаты берілген. Хатта Оспан Батырдың өз қолы қойылған, мөрі (таңбасы) басылған.
Хаттың аудармасы:
Аса құрметті маршал жолдасқа сәлем
(жазамын мәнісі:)
Ол жақтағы біздің әскерлердің кемшілік* нәрселер болса біздің мына барған кісілерден айтып жіберіңіздер. Және де сол әскерлер жауды қамап алған екен, асса 10 күн, қала берсе 6-7 күн, шамалары болса қамасын, егер азық басқалай нәрселері болса оны бұл жерден толық қып береміз, кемшілік* нәрселеріне біз міндеттіміз, сол үшін әскерлерге осы хабарларды даньбау* арқылы тиілсе екен деп құрметпен Батыр Оспан (қолтаңбасы, мөрі).
33. 3/3
Қысқаша түсіндірме:
Кемшілік*: хатта бұл сөз мінездеме мағынасында емес, қажеттілік, бұйымтай, керек-жарақ сияқты әлеуметтік һәм тұрмыстық мағынада қолданып тұр.
Даньбау* (қытайша:电报): диань бао, телеграмма яғни жеделхат.
Ескерту: Хат нұсқасы 2016 жылы Моңғолияда жарық көрген “Оспан Батыр” атты 440 беттік ғылми еңбектен алынды. Еңбекті шығарушылар:
Х.БАТ-ОЧИРЫН БОЛД
Х.БАТ-ОЧИРЫН ТУЯА144592857_1961143187382592_6589511144569910192_n
1943 жылғы Оспан-Чойбалсан кездесуі, екіжақты ортақ келсімшарттарға отыруы жаңа саяси кезеңнің басталуы еді. Сол жылы Алтайда ұлт-азаттық көтеріліспен жүйелі айналысатын уақытша үкімет құрылды. Уақытша үкіметтің төрағасы, қоманданы, жеке әскері және алған қойған саяси мақсаттары болды. Уақытша үкіметтің туы, іс-қағазы, үкімет ағзалары болды. Суретте көрсетілген хат үлгісі, қолтаңба һәм мөр соның тарихи дәлелі еді. Бірақ, кейін совет одағы Алтайда құрылған осы уақытша үкіметке бүйрегі аз бұрылды, өңірдегі саяси жобаның картасын қайта шилап жаңа саяси ойындарды ұйымдастырды. Мұның бірқанша себебі бар еді, олар:
Бірінші себеп: Германияда құрлыған Түркістан Легионының дін істерін басқаратын легион мүфтилігі құрылады да, олар совет құрамындағы түркі мұсылмандарға саяси һәм рухани пропаганда жасай бастайды. Совет орталық билігі Германияның діни пропагандасының ықпалын әлсірету мақсатында 1943 жылы Ташкенде діни басқарма САДУМ-ды жасақтап шығады. САДУМ-ға қарасты Қазақстан діни басқармасы да құрылады, оны Қазиат деп атайды. САДУМ жасақтала сала елдегі діни ахуалды қайта жандандырған-сымақ болады, мешіттер қайтадан соғылады, діни кітаптар қайтадан жарық көреді. САДУМ құрыла сала Моңғолия Баян-Өлгийде, Алтай, Шәуешек, Құлжада өз пропагандасын бастап кетеді. Әсіресе Құлжа тараншы, өзбек, татарлары САДУМ ықпалына ұшырап совет пропагандасын аймақтарға тарата бастайды. Бірақ, Алтай халқы бұрынғы ишандық және қазылық Бұхара ислам мектебі мен дәстүрін берік сақтағандықтан советтік діни саясаттың ықпалын, діни кадрларын мойындамай қойды. Алтайда Әбілпейізұлы Көгедай ұрпақтары керейдің хан-төресі, Бұхаралық Мұхамбет ишан ұрпақтары керейдің ешені (ишаны) болып бекітілгеніне жүз жылдар өткендіктен діни һәм саяси өмірлерін бір жолда өзгерту аса қиын еді. Сол себепті советтің саяси һәм дін атын жамылған рухани пропагандасы бұл өлкені айналып өтіп жатты. Алтай сол беті тұра берсе қазақтардың кейінгі саяси жағдайы советтің өңірдегі сыртқы саясатына сөзсіз кереғар ықпал етеді, бұл советтің пайдасына шешілмейді. Бұл бірінші себеп!145311572_1961143170715927_991741230732815477_n
Екінші себеп: Алтай халқы 1939-40 жж бастап ұлт-азаттық төңкеріске белсенді араласқандықтан өлкедегі қытайдың әскери күші негізінен Алтайға аууып Құлжа сияқты халқы тығыз, этникалық құрамы күрделі өңірлер стратегиялық жақтан бейғам қалады. Былайша айтқанда Іле уалаятындағы қытайдың әскери күші Алтайға жұмсалып бұл аймақ барынша қорғаныссыз күйде қалып қояды. Ол кезде яғни 1943-44 жж Алматыда “Шыңжаң мәселесі” жіті қадағаланып бақылауда еді. Жүздеге кадрлар “Шыңжаң мәселесі” бойынша тыңдаудан, дайындықтан өтетін. Оларды Жәркент, Қорғас арқылы бейғам ел Құлжаға жеткізу тиімді-тін. Сосын совет пен САДУМ адамдары Құлжада көбірек үгіт-нәсихат жүргізді, тіпті Құлжадағы совет консульствосы өте белсенді болды.
Үшінші себеп: Іле уалаяты қазақ халқының басым санды болуына қарамастан көпұлтты, көпдінді, көптілді аймақ еді. Совет үшін өңірдегі саясатқа татырмас мүмкіндік. Үкімет құрамын әр халықтан жасақтау, нақты қай этникалық топтың мүддесін анық көрсетпеу кейінгі бөлу мен билеудің бүгінгі алғы шарты-тын. Совет консулы, САДУМ кадрлары 1943 жылдан бастап Құлжадағы бай-шонжарларға ашық үгіт-нәсиқат жасап алдын астыртын төңкеріс жасауға келістірді.
Бұл өлкенің тарихына қатысты ғылми айналымға түскен еңбектерде өңірге тіке қатысты діни-рухани мәселелер аса ауқымды зерттелмей келеді. Егер шындап кірісіп зерделенсе бір ғана діни-рухани мәселелерден өңірдің саяси тарихына қатысты кейбір жанама факторларды анық байқауға болатын еді.
Елдес ОРДА
01.02.2021

Related Articles

  • “Лукашенконың қалжыңы”. Тоқаев Ресей-Беларусь одағының Қазақстанға қажеті жоғын айтты

    Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев пен Беларусь президенті Александр Лукашенко. Ақорда Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың “ядролық қару да ортақ болу үшін” Қазақстанды Ресей мен Беларусьтің одағына қосылуға шақырған Александр Лукашенконың сөзіне байланысты пікірін жариялады. “Оның қалжыңын лайықты бағаладым. Менің ойымша, одаққа қажеттілік жоқ, өйткені өзге де интеграциялық құрылымдар, соның ішінде Еуразия экономика одағы бар. Ядролық қаруға келетін болсақ, бізге оның қажеті жоқ. Өйткені Ядролық қаруды таратпау туралы келісімге және Ядролық сынаққа тыйым салу туралы келісімге қол қойғанбыз. Біз осы халықаралық құжаттар бойынша алған міндеттемелерімізге берік боп қала береміз”, – деді Тоқаев. Тоқаев бұл сөзді бүгін Солтүстік Қазақстан облысына барып, фермерлермен кездескен кезінде айтқан. Бұған дейін Беларусь президенті Александр Лукашенко Ресей телеарнасының “Москва.

  • Киелі 2030, Кувейт және 100 миллиард доллар. Жеті жыл күтетін қазақ тағдыры

    Айбар Олжаев Сіз сенбесеңіз де, қазіргі фактілерге қарап, «Қазақстан-2030» стратегиясының орындалатынын аңғаруға болады. Көбіміз білмеуіміз мүмкін, бірақ ол тәуелсіз Қазақстанның алғашқы стратегиясы. 1997 жылы қабылданған. Артынан оны Назарбаевтың өзі ұмыттырып, жауып тастап, архивке аттандырып жіберген болатын. Бірақ одан кейін қабылданған, керемет делінген жүзден аса бағдарламалар, жобалар орындалмады да, дәл осы стратегия ғана өз мақсатына 100 пайыз жететін сияқты. Мерейтойлы, әдемі және дөңгелек цифр болғандықтан стратегия авторлары 2030 деп шамалап қоя салғаны түсінікті. «Жақсының айтқаны емес, жаманның сандырағы келеді» дегендей, бір қызығы, дәл осы 2030 жылға көп нәрсе байланып тұр. Порталға қатысы барлар қазақтың болашағына қатысты Мәшһүр Жүсіп теориясын алға тартуы мүмкін, онымен дауласпаймын. Бірақ 2030 жылдан кейін көп нәрсенің өзгереріне

  • Сыртқы істер министрлігі Украинадағы соғыс туралы: Қазақстанның өз ұстанымы бар

    The building of the Ministry of Foreign Affairs of Kazakhstan in Astana. Photo from the website of the MFA of the RK Қазақстан сыртқы істер министрінің орынбасары Роман Василенко немістің Deutsche Welle басылымына берген сұхбатында Қазақстанның сыртқы саясаты туралы айта келе, “республика Ресейдің де, АҚШ-тың да, Қытайдың да көзқарасын ұстанбайды” деп мәлімдеп, Қазақстанның көпвекторлы саясаттан айнымайтынын атап өткен. Оның сөзінше, Қазақстан Украинадағы жағдайға байланысты ұстанымын нақты белгілеп алған. “Ол – мемлекеттердің аумақтық тұтастығы құрметтелуге тиіс деп көрсетілген БҰҰ жарғысы. Оның ішінде, әрине, Украина да бар. Бұл ұстаным барлық серіктесімізге түсінікті. Біз Ресейдің де, АҚШ-тың да, Қытайдың да ұстанымын алға шығармаймыз. Біз Қазақстаның ұстанымындамыз, сыртқы саясатымыздың негізінде өзіміздің ұлттық мүддеміз жатыр”

  • Ескі державаға ескерткіш. Ресей соғыстың салдарынан Байқоңырдан кетуі мүмкін

    Азаттық радиосы Байқоңыр ғарыш айлағы. Қазақстандағы Байқоңыр ғарыш айлағы Ресей космонавтикасының ажырамас бөлігіне айналып кетті. 90-жылдардан бері Байқоңыр Ресейден алшақтай бастады. Қазақстанмен келісімшарт 2050 жылға дейін жалғасқанымен, Байқоңырда біртіндеп Ресейдің белсенділігі азайып келеді. Зымыран ұшыру кешендері аз қолданылып, алда не болады деген сұрақ күшейді. 2023 жылы ғарыш айлағын бірлесіп пайдалану мәселесі тағы да ушықты: Қазақстан Ресей мүлкін бұғаттап, 2 миллиард рубль сұрады. Ал Ресей тарабы 220 миллион долларлық қарсы талап қойып отыр.  Ресей мен Қазақстан арасындағы 1994 жылғы келісімшарт бойынша, Байқоңыр ғарыш айлағы бар құрылғысымен бірге Қазақстанның иелігінде қалды, ал Ресей ғарыш қызметіне қажет аумақ пен инфрақұрылымды жылына 115 миллион доллар төлеп жалға алатын болды. Ресей Байқоңырды ұлттық бағдарламаларын жүзеге

  • “Путин оңбай қателесті”. Байденнің Киевке сапары жайлы не белгілі?

    Азаттық радиосы АҚШ президенті Джо Байден (сол жақта) мен Украина басшысы Владимир Зеленский (оң жақта) Киевтегі Михайлов шіркеуінде. 20 ақпан, 2023 жыл.  АҚШ президенті Джо Байден Украинадағы соғыстың бір жылдығы қарсаңында Киевке барды. Оның Украинаға сапары бұған дейін хабарланбаған. Байденнің Киевке сапарының анық-қанығы. БАЙДЕННІҢ ХАБАРЛАНБАҒАН САПАРЫ  20 ақпанда түс ауа Байден мен Украина президенті Владимир Зеленскийдің Киевтегі Михайлов шіркеуінде жүрген суреттері тарай бастады. Украиналық басылымдар АҚШ президенті шіркеуге соғыста қаза болған украиндердің рухына тағзым етуге барғанын жазды. Кейін Зеленский Telegram-дағы арнасында “Джо Байден, Киевке қош келдіңіз! Сіздің сапарыңыз – Украина халқына өте үлкен қолдау” деп алғыс білдірді. Кейін Байденнің өзі де Киевке Украина президентімен кездесуге келгенін растады. Байден (сол жақта)

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: