|  |  |  | 

Tarih Twlğalar Qazaq handığına 550 jıl

TWĞIRIL HANNIÑ ÄLEMDİ BILEGEN WRPAQTARI

Tugirilhan
Twğırıl hannıñ Nılqı şamğwn(sanğwn), Eke(Üki), Taybwğa degen üş wlı boldı. Nılqı şamğwnnan tarağan äulet Torğauıt, Qalmaq, Abaq-Sahara qatarlı ordalardıñ bileuşileri bolsa, Taybwğadan tarağan äulet Sibir, Tömen handıqtarın biledi. Twğırıl hannıñ inisi Jaqa qambınıñ qızınan tuğan jiender Wlı Moğol ordasın, Qıtaydı, Irandı bilese, öziniñ Qwlağudan tuğan jienderi Irandı tağı dübirletti. Twğırıl hannıñ wrpaqtarınan Qazan, Qajı-Tarhan(Astrahan), Qasım handıqtarınıñ tağına otırğandar da boldı. Qırım handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı twtas Joşı wlısındağı barlıq handıqtardı şeñgelinde wstadı. Joşı wlısınan şıqqan handıqtardıñ täuelsizdigin qorğau jolındağı şayqastardı wyımdastıruşı boldı.
Qırım handığın bilegen Twğırıl hannıñ wrpaqtarı
Qırım handarınıñ esiminiñ bärinde Kerey qosımşası bar. Bwl turalı Orıs zertteuşileri ekige jarıladı. Biri, Qajı
-Kereydi Twğırıl han äuletinen dese, biri Şıñğıs äuletinen şıqtı dep esepteydi.
1. Qajı-Kerey (1438 — 1466)
2. Nwrdäulet-Kerey (1466 — 1478)
3. Meñli-Kerey (1468 — 1514)
4. Qaydar-Kerey (1475)
5. Jänibek(Altın Orda hanı Ahmettiñ jieni(1478 — 1479)
6. Mwhammet-Kerey(1514 — 1523)
7. Qazı-Kerey (1523)
8. Sädet-Kerey (1523 — 1526)
9. Islam-Kerey (1526 — 1537)
10. Sahıp-Kerey (1532 — 1551)(1521 — 1524jıldarı Qazan handığınıñ hanı boldı)
11. Däulet-Kerey (1551 — 1577)
12. Ekinşi Mwhammet-Kerey (1577 — 1584)
13. Ekinşi Islam-Kerey (1584 — 1588)
14. Ekinşi Qazı-Kerey (1588 — 1608)
15. Pätih-Kerey (1596)
16. Toqtamıs-Kerey (1608).
17. Salamat-Kerey (1608 — 1610)
18. Jänibek-Kerey (1610 — 1635)
19. Mahmwt-Kerey (1623 — 1627)
20. Inayat-Kerey (1635 — 1636)
21. Bahadür-Kerey (1636 — 1641)
22. Törtinşi Mahmwt-Kerey (1641 — 1666)
23. Üşinşi Islam-Kerey(1644 — 1654)
24. Ädil-Kerey (1666 — 1671)
25. Sälim-Kerey(qajı)- (1671 – 1704)
26. Mwrat-Kerey (1678 — 1683)
27. Ekinşi Qajı-Kerey (1683 — 1684)
28. Üşinşi Sädet-Kerey (1691 — 1692)
29. Sapa-Kerey(1692)
30. Ekinşi Däulet-Kerey (1699—1716)
31. Üşinşi Qazı-Kerey (1704 —1707)
32. Qabılan-Kerey (1707 — 1736)
33. Üşinşi Qara-Däulet-Kerey (1716 — 1717)
34. Törtinşi Sädet-Kerey (1717 — 1724)
35. Ekinşi Meñli-Kerey (1724 —1739)
36. Ekinşi Pätih-Kerey (1736 — 1737)
37. Ekinşi Salamat-Kerey (1739 — 1743)
38. Ekinşi Sälim-Kerey (1743 — 1748)
39. Arsılan-Kerey (1748 — 1756) (1767)
40. Ğalım-Kerey (1756 — 1758)
41. Qırım-Kerey (1758 — 1769)
42. Üşinşi Sälim-Kerey (1764 — 1771)
43. Masığwt-Kerey (1767 — 1772)
44. Törtinşi Däulet-Kerey (1769)
45. Ekinşi Qabılan-Kerey (1770)
46. Ekinşi Sahıp-Kerey (1772 — 1774)
47. Şahin-Kerey (1777 — 1785)
48. Ekinşi Baqadür-Kerey (1781-1785)
49.Sabaz-Kerey ( 1787 — 1789)
50. Baqtı-Kerey (1789 — 1794)
Sibir handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı
Mar han (1468—1480)
Abaq han (1468—1495)
Mwhammet-Taybwğa han — (1495—1502)
Añğıs han (1502—1516)
Kasım han (1516—1530)
Ediger han (1530—1563)
Bekbolat han — (1555—1563)
Seytaq han — (1583—1588)
Äli han (1598—1616)
Baqadwr han (1607—1616)
Esim han (1616—1624) Torğauıt-Kereyt täyjisi Örliktiñ küyeu balası
Abılay-Kerey han (1628—1631) Qırım han äuletinen.
Däulet-Kerey swltan, 1662—1665. Qırım han äuletinen
Küşik swltan, Qırım han äuletinen(1662—1664), Başqwrt köterilisiniñ kösemderiniñ biri.
Abığa han, Qırım han äuletinen
Asan han, Qırım han äuletinen
Esim-Şöbek han, Qırım han äuletinen
Swltan-Mwrat han – Qırım han äuletinen äri Qaraqalpaq hanı.
Esmahambet han – Qırım han äuletinen äri Qaraqalpaq hanı.
Tömen handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı
Abaq han (1468—1495)
Mamıq han (1495—1496)
Ağalaq han (1496—1505)
Külik swltan (1505—1530)
Ediger han (1530—1563)
Bekbolat han
Ediger han (1555—1563)
Torğauıt ordasın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı:
Abaq täyji. 1400 jılı taqqa otırıp, 20 jıl bilik qwrğan.
Soğan täyji Abaqwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Bayan başır täyji Soğanwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Maqaş mergen täyji Bayanwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Şwğam bwqa täyji Maqaşwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Şege täyji Şwğamwlı. 30 jıl taqta otırğan.
Örlik täyji Şegewlı. 30 jıl taqta otırğan. Sibir handığınıñ kerey hanı Esim hanğa qızın berdi.
Jorıqtı han Örlikwlı. 35 jıl taqta otırğan.
Qalmaq handığın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı:
Qorlıq täyji Örlikwlı. Ol torğauıt, dörbit, bwzau rularınan qwralğan Qalmaq handığın qwrıp, özi qalmaqtardıñ bileuşisi retinde 11 jıl taqta otırğan.
Şükir täyji. 17 jıl taqta otırğan.
Monşaq täyji. 11 jıl taqta otırğan.
Ayuke han. 55 jıl taqta otırğan.
Şaqtı jam. 8 jıl taqta otırğan.
Seren dondıq. 11 jıl taqta otırğan.
Dondıq ambı. 6 jıl taqta otırğan
Dondıq täyji. 20 jıl taqta otırğan.
Wbaş han. 10 jıl taqta otırğan.
Abaq-Sahara wlısın bilegen Twğırıl han wrpaqtarı:
Döt bi. Edilde kalğan qalmaqtardı 19 jıl bilegen.
Assaray Dondıq-Ambıwlı. Edilde kalğan qalmaqtardıñ Dötbiden keyingi bileuşisi.
Dondıq ambıdan Wrandıl, Dötbi, Assaray, Jaubasar degen 4 wl Dälek, Monığara degen eki qız tuadı. Bwl Abaq-Sahara wlısı 1930 jılğa deyin ömir sürdi. Wlıs Jem, Barın degen eki aymaqtan twrğan.
Abaq Kerey wlısınıñ tört töbe bige deyingi aq tulı ieleri:
Er-Jänibek Berdäuletwlı(sarı)
Qojabergen batır Jänibekwlı(şwbarayğır)
Baytaylaq batır Bäyimbetwlı(şeruşi)
Şäu jırau Apaşwlı(botaqara)
Abaq Kereydiñ beyresmi hanı:
Böke batır Jırğalañwlı(molqı)
Abaq Kerey ordasın Kögeday hanmen qatar bilegen tört töbe bidiñ ordası:
Köken bi Mamıtwlı(bazarqwl) – Jwrtbay bi – Mämi bi(beysi) – Qanapiya beysi.
Topan bi Sataywlı(barqı) – Bapı bi – Jaqıp bi.
Beysenbi bi(wlı küyşi) Dönenbaywlı – Qara Ospan bi – Zakariya beysi.
Qwlıbek bi Janteliwlı – Naşın bi – Ömirtay bi(Biqajı). Arğı atası bi äri batır Quandıq Bayğarawlı.
Abaq Kerey wlısınıñ äri onımen aralas otırğan nayman, uaqtıñ ortaq hanı:
Ospan batır Silamwlı(molqı). 7 jıl han boldı.
Mwrageri Şerdiman Ospanwlı. Han atanbağanımen äkesiniñ küresin jalğastırdı.
Älemniñ är tarabın bilegen Twğırıl han jienderi
Twğırıl hannıñ qızı Toğıs qatın men inisi Jaqa qambınıñ qızı Sorğaqtan bikeni Şıñğıs hannıñ wlı Töle jar etti. Töle ölgen soñ Toğıs qatındı Qwlağu aldı. Sorğaqtan bikeden Wlı Moğol ordasınıñ wlı hanı Möñke, YUan patşalığın qwrğan Qwbılay han, Irandı bilegen Qwlağu han, Wlı Moğol ordasınıñ wlı hanı Arıqböke tuadı.
Orıs işindegi kerey äuletterinen:
Anatoliy Tihonoviç Kerey (1923-1990) – keñestik barlauşı jäne barlauşı, memlekettik qauipsizdik general-mayorı.
Aleksandr Alekseeviç Kerey(1833-1910) – orıs attı äsker generalı, körnekti slavyanofil' publicisti.
Kireev, Ivan Vasil'eviç (1803-1866) – 8-artilleriyalıq brigadanıñ praporşigi, dekabrist.
Nikolay Alekseeviç Kerey (1841-1876) – qoğam qayratkeri, Peterburg slavyan komitetiniñ müşesi, serb-çernogoriyalıq-türik soğıstarına qatısuşı.
Nikolay Ivanoviç Kerey(1922-1944) – jerdegi nısanağa äueden soqqı jasağan keñestik wşqış.
Sergey YAkovleviç Kerey(1901-1990) – keñestik partiya jetekşisi, Bükilodaqtıq bol'şevikter kommunistik partiyası Gor'kiy oblıstıq komitetiniñ birinşi hatşısı.
Kerey, Vasiliy Fadeeviç (1879-1942) – orıs armiyasınıñ general-leytenantı, Ukraina Halıq Respublikası armiyasınıñ kornet generalı.
Kerey, Ivan Fedoroviç – keñestik kalligrafiya professorı.
Kerey, Mihail Il'iç (1936 j.t.) — keñestik partiya jetekşisi.
Qırımdağı Kereylerdiñ soñğı sarqındarı:
Swltan Qadir Kerey (1891-1953), patşa äskeriniñ polkovnigi. Azamat soğısı kezinde jaralanıp, Türkiyağa, odan AQŞ-qa qonıs audarıp, «Çerkes-Gruzin qoğamın» qwrdı.
Şıñğıs Kerey (1921 jılı tuğan) Ekinşi düniejüzilik soğıs kezinde ol Amerika barlauında qızmet etti. Jazuşı jäne aqın, «Küş köleñkesiniñ» avtorı.
Jwmatay Kerey (1916-1976) Türkistandağı Basmaşılar otryadınıñ basşısı. Kommunizmge qarsı küresti.

Related Articles

  • Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı»

    Bwl Dağandel, Baqanas ölkesinen şıqqan bi Üysinbay Janwzaqwlı haqında qwrastırılıp jazılğan kitap. Tıñ tolıqtırılğan eñbekte bolıs Äldeke Küsenwlı, Dağandeli bolısınıñ basşıları men bilerimen qatar Äbdirahman Älimhanwlı Jünisov sındı aytulı twlğalar jaylı äñgime qozğalğan. Olardıñ el aldındağı eñbekteri, bilik, kesim – şeşimderi, halıq auzında qalğan qanattı sözderi men ömir joldarı, ata – tek şejiresi qamtılğan. Sonımen qatar mwrağat derekterindegi mälimetter keltirilgen. Kitapqa esimi engen erlerdiñ zamanı, üzeñgiles serikteri turalı jazılğan key maqalalar, jır –dastandar, üzindiler engen. Kitap qalıñ oqırman qauımğa arnalğan. Twrsın Jwmanbay «Üysinbay kitabı», - Jebe baspası, Şımkent qalası.134 bet tolıq nwsqasın tömendegi silteme arqılı oqi alasız. Üysinbay kitap kerey.kz

  • Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

    Zelenskiydiñ “jalğız seneri äri oñ qolı”. Andrey Ermak kim?

    Rey FERLONG Andrey Ermak (sol jaqta) pen Ukraina prezidenti Vladimir Zelenskiy (oñ jaqta). 2019 jıl. Andrey Ermak wşaqtan tüse sala öziniñ bastığın qwşaqtadı. 2019 jılı qırküyekte prezident Zelenskiymen jılı jüzdesu jañadan bastalıp kele jatqan sayasi seriktestiktiñ bası edi. Bwl – Ermaktıñ Resey türmesinde otırğan 35 ukrainalıqtı Mäskeuden alıp kelgen säti. Al 2020 jılı Ermak Zelenskiy äkimşiliginiñ basşısı boldı. Biraq Ukrainadağı jemqorlıq şuınan keyin onıñ qızmetine jwrttıñ nazarı audı. Sebebi Ermak Ukraina energetikalıq infraqwrılımına bölingen qarjı jımqırılğan korrupciya shemasında negizgi rölde bolğan degen aqparat tarağan. Biraq tergeuşiler bwl jayttıñ jay-japsarın tolıq aşqan joq. Ermaktıñ özi Azattıqtıñ Ukraina qızmetiniñ resmi saualdarına jauap bergen joq. Sonımen Zelenskiydiñ keñsesin basqarıp otırğan Ermak kim? TELEVIDENIEDEN

  • TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

    TARIH ĞILIMI QAZİR EZOTERIKALIQ TOPTARDIÑ  MENŞİGİNDE

         Şığıstanuşı-tarihşı Ömir Twyaqbaydıñ bwrında da «Qazaqqa qanday tarih kerek? Täuelsizdik kezeñinde jasalğan tarihi mistifikaciyalar hronikası» dep atalatın maqalasın  (22.05. 2025. Zhasalash.kz) oqıp em. Riza bolğam. Jaqında Ö. Twyaqbaydıñ «Qazaqstanda tarihi bwrmalaular men mifterge tosqauıl qoyudıñ joldarı» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) attı tağı bir maqalasımen jäne tanıstıq. Öte özekti mäseleni köteripti. Tarihta orın alıp jürgen jağımsız jayttar turasında oy tolğaptı. Jurnalisterdi, blogerlerdi ayıptaptı. Tarihtan arnayı käsibi dayındığı joq, bärin büldirip boldı dep.  Keleñsizdikti toqtatudıñ naqtı joldarın wsınıptı. Bwğan da köñilimiz bek toldı. Äytse de tarihtı bwrmalauğa, öz ötirikterin nasihattauğa tek jurnalister men blogerler ğana emes, «arnayı käsibi dayındığı bar» «tarihşılardıñ» da «zor üles» qosıp jatqanın bayandap, aytılğan pikirdi odan äri örbitip, jalğastırayıq.

  • «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    «Alğaşqı kitap» derekti beynefil'mi

    Qazaqstan Respublikası Mädeniet jäne aqparat ministrliginiñ Mädeniet komitetine qarastı Wlttıq kinonı qoldau memlekettik ortalığınıñ tapsırısımen «JBF company» kompaniyası Semey qalasında, Şıñğıstau öñirinde, Almatı oblısınıñ Jambıl audanında  «Alğaşqı kitap» attı derekti beynefil'm tüsirude. Derekti fil'm Abaydıñ 1909 jılı Sankt Peterburgtegi Il'ya Boraganskiy baspasında basılğan alğaşqı şığarmalar jinağınıñ jarıq köruine arnaladı. Wlı Abay mwrasınıñ qağaz betine tañbalanu tarihın bayandaydı. Qazirgi adamdar bwrınğı uaqıttıñ, Abay zamanınıñ naqtı, derekti beynesin, sol kezdegi adamdardıñ älpetin, kiim ülgisin köz aldarına elestetui qiın. Köpşiliktiñ ol uaqıt turalı tüsinigi teatr men kinofil'mderdegi butaforlıq kiimder men zattar arqılı qalıptasqan. Alayda Abay uaqıtındağı qazaq tirşiligi, qazaqtardıñ bet-älpeti, kiim kiisi, üy – jayı, bwyımdarı tañbalanğan mıñdağan fotosuretter saqtalğan. Bwlar Resey, Türkiya, Wlıbritaniya

  • JALBIRWLI QOYBAS JAYINDAĞI KÜMÄNDİ KÖÑİRSİK ÄÑGİMELER

    JALBIRWLI QOYBAS JAYINDAĞI KÜMÄNDİ KÖÑİRSİK ÄÑGİMELER

                          1. AMANDIQ KÖMEKOVTİÑ AYTIP JÜRGENİ – AYĞAQSIZ BOS SÖZDER        Qazaqstannıñ batıs aymağında ğwmır keşken önerpazdıñ biri – Jalbırwlı Qojantay  jaylı soñğı kezde qisını kelispeytin neşe türli äñgimeler örip jür. Mwnıñ basında twrğandardıñ biri – Amandıq Kömekov. Bwrında da onıñ, basqa da kisilerdiñ eldi adastıratın negizsiz sözderine baylanıstı naqtı dälelder keltirip, «Qwlan qwdıqqa qwlasa, qwrbaqa qwlağında oynaydı» degen ataumen tüzgen sın maqalamızdı respublikalıq «Türkistan» gazeti (28.09. 2023 jıl) arqılı jwrt nazarğa wsınğanbız-dı. Äleumettik jelide Azamat Bitan esimdi blogerdiñ juırda jariyalağan video-tüsiriliminde A. Kömekov öziniñ sol bayağı «äläuläyine» qayta basıptı. Sözin ıqşamdap bereyik, bılay deydi ol: «1934 älde 1936 jılı (?) Mäskeude ötkiziletin

Pikir qaldıru

Elektorndı poştañız sırtqa jariyalanbaydı. Belgi qoyılğan öristi toltıru mindetti *

Atı-jöni *

Email *

Saytı

Kerey.kz/Kerey.kz

Biz turalı:

Tel: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz tiñ bwrınğı nwsqasın http://old.kerey.kz ten oqi alasızdar!

KEREY.KZ

Sayt materialdarın paydalanğanda derekközge silteme körsetu mindetti. Avtorlar pikiri men redakciya közqarası säykes kele bermeui mümkin. Jarnama men habarlandırulardıñ mazmwnına jarnama beruşi jauaptı.

Sayt sanağı: