|  |  |  | 

Тарих Тұлғалар Қазақ хандығына 550 жыл

ТҰҒЫРЫЛ ХАННЫҢ ӘЛЕМДІ БИЛЕГЕН ҰРПАҚТАРЫ

Tugirilhan
Тұғырыл ханның Нылқы шамғұн(санғұн), Еке(Үкі), Тайбұға деген үш ұлы болды. Нылқы шамғұннан тараған әулет Торғауыт, Қалмақ, Абақ-Сахара қатарлы ордалардың билеушілері болса, Тайбұғадан тараған әулет Сібір, Төмен хандықтарын биледі. Тұғырыл ханның інісі Жақа қамбының қызынан туған жиендер Ұлы Моғол ордасын, Қытайды, Иранды билесе, өзінің Құлағудан туған жиендері Иранды тағы дүбірлетті. Тұғырыл ханның ұрпақтарынан Қазан, Қажы-Тархан(Астрахан), Қасым хандықтарының тағына отырғандар да болды. Қырым хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары тұтас Жошы ұлысындағы барлық хандықтарды шеңгелінде ұстады. Жошы ұлысынан шыққан хандықтардың тәуелсіздігін қорғау жолындағы шайқастарды ұйымдастырушы болды.
Қырым хандығын билеген Тұғырыл ханның ұрпақтары
Қырым хандарының есімінің бәрінде Керей қосымшасы бар. Бұл туралы Орыс зерттеушілері екіге жарылады. Бірі, Қажы
-Керейді Тұғырыл хан әулетінен десе, бірі Шыңғыс әулетінен шықты деп есептейді.
1. Қажы-Керей (1438 — 1466)
2. Нұрдәулет-Керей (1466 — 1478)
3. Меңлі-Керей (1468 — 1514)
4. Қайдар-Керей (1475)
5. Жәнібек(Алтын Орда ханы Ахметтің жиені(1478 — 1479)
6. Мұхаммет-Керей(1514 — 1523)
7. Қазы-Керей (1523)
8. Сәдет-Керей (1523 — 1526)
9. Ислам-Керей (1526 — 1537)
10. Сахып-Керей (1532 — 1551)(1521 — 1524жылдары Қазан хандығының ханы болды)
11. Дәулет-Керей (1551 — 1577)
12. Екінші Мұхаммет-Керей (1577 — 1584)
13. Екінші Ислам-Керей (1584 — 1588)
14. Екінші Қазы-Керей (1588 — 1608)
15. Пәтіх-Керей (1596)
16. Тоқтамыс-Керей (1608).
17. Саламат-Керей (1608 — 1610)
18. Жәнібек-Керей (1610 — 1635)
19. Махмұт-Керей (1623 — 1627)
20. Инаят-Керей (1635 — 1636)
21. Бахадүр-Керей (1636 — 1641)
22. Төртінші Махмұт-Керей (1641 — 1666)
23. Үшінші Ислам-Керей(1644 — 1654)
24. Әділ-Керей (1666 — 1671)
25. Сәлім-Керей(қажы)- (1671 – 1704)
26. Мұрат-Керей (1678 — 1683)
27. Екінші Қажы-Керей (1683 — 1684)
28. Үшінші Сәдет-Керей (1691 — 1692)
29. Сапа-Керей(1692)
30. Екінші Дәулет-Керей (1699—1716)
31. Үшінші Қазы-Керей (1704 —1707)
32. Қабылан-Керей (1707 — 1736)
33. Үшінші Қара-Дәулет-Керей (1716 — 1717)
34. Төртінші Сәдет-Керей (1717 — 1724)
35. Екінші Меңлі-Керей (1724 —1739)
36. Екінші Пәтіх-Керей (1736 — 1737)
37. Екінші Саламат-Керей (1739 — 1743)
38. Екінші Сәлім-Керей (1743 — 1748)
39. Арсылан-Керей (1748 — 1756) (1767)
40. Ғалым-Керей (1756 — 1758)
41. Қырым-Керей (1758 — 1769)
42. Үшінші Сәлім-Керей (1764 — 1771)
43. Масығұт-Керей (1767 — 1772)
44. Төртінші Дәулет-Керей (1769)
45. Екінші Қабылан-Керей (1770)
46. Екінші Сахып-Керей (1772 — 1774)
47. Шаһин-Керей (1777 — 1785)
48. Екінші Бақадүр-Керей (1781-1785)
49.Сабаз-Керей ( 1787 — 1789)
50. Бақты-Керей (1789 — 1794)
Сібір хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары
Мар хан (1468—1480)
Абақ хан (1468—1495)
Мұхаммет-Тайбұға хан — (1495—1502)
Аңғыс хан (1502—1516)
Касым хан (1516—1530)
Едігер хан (1530—1563)
Бекболат хан — (1555—1563)
Сейтақ хан — (1583—1588)
Әли хан (1598—1616)
Бақадұр хан (1607—1616)
Есім хан (1616—1624) Торғауыт-Керейт тәйжісі Өрліктің күйеу баласы
Абылай-Керей хан (1628—1631) Қырым хан әулетінен.
Дәулет-Керей сұлтан, 1662—1665. Қырым хан әулетінен
Күшік сұлтан, Қырым хан әулетінен(1662—1664), Башқұрт көтерілісінің көсемдерінің бірі.
Абыға хан, Қырым хан әулетінен
Асан хан, Қырым хан әулетінен
Есім-Шөбек хан, Қырым хан әулетінен
Сұлтан-Мұрат хан – Қырым хан әулетінен әрі Қарақалпақ ханы.
Есмахамбет хан – Қырым хан әулетінен әрі Қарақалпақ ханы.
Төмен хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары
Абақ хан (1468—1495)
Мамық хан (1495—1496)
Ағалақ хан (1496—1505)
Күлік сұлтан (1505—1530)
Едігер хан (1530—1563)
Бекболат хан
Едігер хан (1555—1563)
Торғауыт ордасын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары:
Абақ тәйжі. 1400 жылы таққа отырып, 20 жыл билік құрған.
Соған тәйжі Абақұлы. 30 жыл тақта отырған.
Баян башыр тәйжі Соғанұлы. 30 жыл тақта отырған.
Мақаш мерген тәйжі Баянұлы. 30 жыл тақта отырған.
Шұғам бұқа тәйжі Мақашұлы. 30 жыл тақта отырған.
Шеге тәйжі Шұғамұлы. 30 жыл тақта отырған.
Өрлік тәйжі Шегеұлы. 30 жыл тақта отырған. Сібір хандығының керей ханы Есім ханға қызын берді.
Жорықты хан Өрлікұлы. 35 жыл тақта отырған.
Қалмақ хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары:
Қорлық тәйжі Өрлікұлы. Ол торғауыт, дөрбіт, бұзау руларынан құралған Қалмақ хандығын құрып, өзі қалмақтардың билеушісі ретінде 11 жыл тақта отырған.
Шүкір тәйжі. 17 жыл тақта отырған.
Моншақ тәйжі. 11 жыл тақта отырған.
Аюке хан. 55 жыл тақта отырған.
Шақты жам. 8 жыл тақта отырған.
Серен дондық. 11 жыл тақта отырған.
Дондық амбы. 6 жыл тақта отырған
Дондық тәйжі. 20 жыл тақта отырған.
Ұбаш хан. 10 жыл тақта отырған.
Абақ-Сахара ұлысын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары:
Дөт би. Еділде калған қалмақтарды 19 жыл билеген.
Ассарай Дондық-Амбыұлы. Еділде калған қалмақтардың Дөтбиден кейінгі билеушісі.
Дондық амбыдан Ұрандыл, Дөтби, Ассарай, Жаубасар деген 4 ұл Дәлек, Монығара деген екі қыз туады. Бұл Абақ-Сахара ұлысы 1930 жылға дейін өмір сүрді. Ұлыс Жем, Барын деген екі аймақтан тұрған.
Абақ Керей ұлысының төрт төбе биге дейінгі ақ тулы иелері:
Ер-Жәнібек Бердәулетұлы(сары)
Қожаберген батыр Жәнібекұлы(шұбарайғыр)
Байтайлақ батыр Бәйімбетұлы(шеруші)
Шәу жырау Апашұлы(ботақара)
Абақ Керейдің бейресми ханы:
Бөке батыр Жырғалаңұлы(молқы)
Абақ Керей ордасын Көгедай ханмен қатар билеген төрт төбе бидің ордасы:
Көкен би Мамытұлы(базарқұл) – Жұртбай би – Мәми би(бейсі) – Қанапия бейсі.
Топан би Сатайұлы(барқы) – Бапы би – Жақып би.
Бейсенбі би(ұлы күйші) Дөненбайұлы – Қара Оспан би – Закария бейсі.
Құлыбек би Жантеліұлы – Нашын би – Өміртай би(Биқажы). Арғы атасы би әрі батыр Қуандық Байғараұлы.
Абақ Керей ұлысының әрі онымен аралас отырған найман, уақтың ортақ ханы:
Оспан батыр Сіламұлы(молқы). 7 жыл хан болды.
Мұрагері Шердиман Оспанұлы. Хан атанбағанымен әкесінің күресін жалғастырды.
Әлемнің әр тарабын билеген Тұғырыл хан жиендері
Тұғырыл ханның қызы Тоғыс қатын мен інісі Жақа қамбының қызы Сорғақтан бикені Шыңғыс ханның ұлы Төле жар етті. Төле өлген соң Тоғыс қатынды Құлағу алды. Сорғақтан бикеден Ұлы Моғол ордасының ұлы ханы Мөңке, Юан патшалығын құрған Құбылай хан, Иранды билеген Құлағу хан, Ұлы Моғол ордасының ұлы ханы Арықбөке туады.
Орыс ішіндегі керей әулеттерінен:
Анатолий Тихонович Керей (1923-1990) – кеңестік барлаушы және барлаушы, мемлекеттік қауіпсіздік генерал-майоры.
Александр Алексеевич Керей(1833-1910) – орыс атты әскер генералы, көрнекті славянофиль публицисті.
Киреев, Иван Васильевич (1803-1866) – 8-артиллериялық бригаданың прапорщигі, декабрист.
Николай Алексеевич Керей (1841-1876) – қоғам қайраткері, Петербург славян комитетінің мүшесі, серб-черногориялық-түрік соғыстарына қатысушы.
Николай Иванович Керей(1922-1944) – жердегі нысанаға әуеден соққы жасаған кеңестік ұшқыш.
Сергей Яковлевич Керей(1901-1990) – кеңестік партия жетекшісі, Бүкілодақтық большевиктер коммунистік партиясы Горький облыстық комитетінің бірінші хатшысы.
Керей, Василий Фадеевич (1879-1942) – орыс армиясының генерал-лейтенанты, Украина Халық Республикасы армиясының корнет генералы.
Керей, Иван Федорович – кеңестік каллиграфия профессоры.
Керей, Михаил Ильич (1936 ж.т.) — кеңестік партия жетекшісі.
Қырымдағы Керейлердің соңғы сарқындары:
Сұлтан Қадір Керей (1891-1953), патша әскерінің полковнигі. Азамат соғысы кезінде жараланып, Түркияға, одан АҚШ-қа қоныс аударып, «Черкес-Грузин қоғамын» құрды.
Шыңғыс Керей (1921 жылы туған) Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол Америка барлауында қызмет етті. Жазушы және ақын, «Күш көлеңкесінің» авторы.
Жұматай Керей (1916-1976) Түркістандағы Басмашылар отрядының басшысы. Коммунизмге қарсы күресті.

Related Articles

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

  • Айтпай кетті демеңіз… (Тибет архиві туралы)

    Алтайдан ауған ел туралы тарихи жазбаларда оқтын-оқтын айтылғаны болмаса исі қазақ жұртына Тибет туралы түсінік әлі күнге дейін беймәлім. Әсіресе Тибет жазба деректерінде күллі түркі баласының тарихы туралы тың деректердің көмулі жатқанын тіптен біле бермейміз. Тибет- тарихи деректің ең көп сақталған аймағы саналады. Мәдени, әдеби, рухани және тарихи түрлі деректердің ықылым заманнан бері жақсы сақталуымен сырт әлемді өзіне баурап кеген Тибет жұртына 19 ғасырдан бастап Батыс экспедициясы баса назар аударып кешенді зерттеулер жасады. Соның негізінде Тибеттегі кейбір салалық байырғы деректер Батысқа көшірілді. Есесіне Тибеттану ғылымы қалыптасты. Жағырафиялық орналасуы тым ұзақ болғандықтан Тибеттану ғылымы қазақ жұртына қажеттілік тудырмады. Тибеттанумен негізінде алпауыт күштер айналысты. Олар тибет жұртын игеруді басқа қырынан бағалады. Тибетте

  • Демографиялық сараптама

    1-ші сурет қазақтар; Демографиялық ахуал 1949-2020 жж. аралығын салыстырмалы көрсеткен. 1949 жылға дейін, атап айтқанда коммунистік қытай үкіметі орнағанға дейін Шынжаң өлкесінің солтүстік бөлігінде қазақтар, оңтүстік бөлігі Қашқарияда ұйғырлар басым санды ұстады. 1951-54 жылдары ұлттық межелеу кезінде орталық үкімет құрған комиссия сараптамасы бойынша ұлттық автономиялық территорияны анықтау мына екі бағытта жүргізілді. Олар: БІРІНШІ, ұлттық автономияны межелеу бойынша оның атауын тұрақтандыру. Осы бойынша үш атау ұсынылды: *ШЫғыс Түркістан автономиялық федерациялық респубиликасы; *Ұйғырстан автономиялық респубиликасы; *Шынжаң автономиялы респубиликасы. ЕКІНШІ, автономияның әкімшілік тұрпатын анықтау; Осы бойынша: *Федерециялық тұрпат; *Автономиялық облыс және окург тұрпат; *Аймақ және аудан дәрежелі автономиялық окург тұрпаты. Межелеу комиссиясы аталған екі бағытта сараптама нәтижесін қорытындылады. Комиссия қорытындысы бойынша Шынжаң өлкесінің

  • Бақсылар институты

    Сараптама (оқысаңыз өкінбейсіз) Бірінші, ілкіде Түркі баласында арнайы қаған құзіреті үшін жұмыс істейтін көріпкел бақсылар институты болған. Аты бақсы болғанымен ханның қырық кісілік ақылшысы еді. Көріпкел бақсылар хан кеңесі кезінде алдағы қандайда бір саяси оқиға мен ситуацияны күні бұртын болжап, дөп басып талдап һәм сараптап бере алатын соны қабілеттің иесі-тін. Оларды саяси көріпкелдер деп атаса да болады. Хан екінші бір елді жеңу үшін білек күшінен бөлек көріпкел бақсылардың стратегиялық болжауына да жүгінетін. Қарсылас елдің көріпкел бақсылары да оңай емес әрине. Екінші, уақыт өте келе саяси көріпкел бақсылар түркілік болмыстағы стратегиялық мектеп қалыптастырды. Түркі бақсылары қытай, үнді, парсы, ұрым елдерін жаулап алуда маңызды рөл атқарды. Ол кездегі жаһандық жауласулар жер, су,

  • Шағын сараптама:Шыңжаң өлкелік үкіметі, шетелге оқушы жіберу жұмысы

    Шағын сараптама 1934-35 жылы жаңа Шыңжаң өлкелік үкіметі құрылған соң шетелден оқу, шетелге оқушы жіберу жұмысы кешенді жүзеге асты. Соның негізінде өлкелік үкімет Совет Одағынан оқитын жас талапкерлерге конкурс жариялап арнайы үкіметтің оқу стипендиясын бөлді, нәтижесінде 1935-39 жылдары ұзын саны 300-ге тарта студент Совет Одағында білім алды. 1935 жылдары Шығыс Түркістандық студенттердің ең көп оқуға түскен білім ордасы- Ташкендегі САГУ еді, атап айтқанда Орталық Азия Мемлекеттік Университеті. Ташкеннен оқыған Шыңжаңдық студенттер Шығыс Түркістанның барлық аймақтарында түрлі қызметте жұмыс істеді, оларды кейін “Ташкентшілдер” деп те атады. 1939 жылдан кейін Мәскеу мен Шыңжаң өлкелік үкіметтің арасы дипломатиялық дағдарысқа ұшырады, соның кесірінен ресми Үрімжі Совет Одағы құрамындағы студент азаматтарды елге шақыртып алды. Білім

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: