|  |  |  | 

Тарих Тұлғалар Қазақ хандығына 550 жыл

ТҰҒЫРЫЛ ХАННЫҢ ӘЛЕМДІ БИЛЕГЕН ҰРПАҚТАРЫ

Tugirilhan
Тұғырыл ханның Нылқы шамғұн(санғұн), Еке(Үкі), Тайбұға деген үш ұлы болды. Нылқы шамғұннан тараған әулет Торғауыт, Қалмақ, Абақ-Сахара қатарлы ордалардың билеушілері болса, Тайбұғадан тараған әулет Сібір, Төмен хандықтарын биледі. Тұғырыл ханның інісі Жақа қамбының қызынан туған жиендер Ұлы Моғол ордасын, Қытайды, Иранды билесе, өзінің Құлағудан туған жиендері Иранды тағы дүбірлетті. Тұғырыл ханның ұрпақтарынан Қазан, Қажы-Тархан(Астрахан), Қасым хандықтарының тағына отырғандар да болды. Қырым хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары тұтас Жошы ұлысындағы барлық хандықтарды шеңгелінде ұстады. Жошы ұлысынан шыққан хандықтардың тәуелсіздігін қорғау жолындағы шайқастарды ұйымдастырушы болды.
Қырым хандығын билеген Тұғырыл ханның ұрпақтары
Қырым хандарының есімінің бәрінде Керей қосымшасы бар. Бұл туралы Орыс зерттеушілері екіге жарылады. Бірі, Қажы
-Керейді Тұғырыл хан әулетінен десе, бірі Шыңғыс әулетінен шықты деп есептейді.
1. Қажы-Керей (1438 — 1466)
2. Нұрдәулет-Керей (1466 — 1478)
3. Меңлі-Керей (1468 — 1514)
4. Қайдар-Керей (1475)
5. Жәнібек(Алтын Орда ханы Ахметтің жиені(1478 — 1479)
6. Мұхаммет-Керей(1514 — 1523)
7. Қазы-Керей (1523)
8. Сәдет-Керей (1523 — 1526)
9. Ислам-Керей (1526 — 1537)
10. Сахып-Керей (1532 — 1551)(1521 — 1524жылдары Қазан хандығының ханы болды)
11. Дәулет-Керей (1551 — 1577)
12. Екінші Мұхаммет-Керей (1577 — 1584)
13. Екінші Ислам-Керей (1584 — 1588)
14. Екінші Қазы-Керей (1588 — 1608)
15. Пәтіх-Керей (1596)
16. Тоқтамыс-Керей (1608).
17. Саламат-Керей (1608 — 1610)
18. Жәнібек-Керей (1610 — 1635)
19. Махмұт-Керей (1623 — 1627)
20. Инаят-Керей (1635 — 1636)
21. Бахадүр-Керей (1636 — 1641)
22. Төртінші Махмұт-Керей (1641 — 1666)
23. Үшінші Ислам-Керей(1644 — 1654)
24. Әділ-Керей (1666 — 1671)
25. Сәлім-Керей(қажы)- (1671 – 1704)
26. Мұрат-Керей (1678 — 1683)
27. Екінші Қажы-Керей (1683 — 1684)
28. Үшінші Сәдет-Керей (1691 — 1692)
29. Сапа-Керей(1692)
30. Екінші Дәулет-Керей (1699—1716)
31. Үшінші Қазы-Керей (1704 —1707)
32. Қабылан-Керей (1707 — 1736)
33. Үшінші Қара-Дәулет-Керей (1716 — 1717)
34. Төртінші Сәдет-Керей (1717 — 1724)
35. Екінші Меңлі-Керей (1724 —1739)
36. Екінші Пәтіх-Керей (1736 — 1737)
37. Екінші Саламат-Керей (1739 — 1743)
38. Екінші Сәлім-Керей (1743 — 1748)
39. Арсылан-Керей (1748 — 1756) (1767)
40. Ғалым-Керей (1756 — 1758)
41. Қырым-Керей (1758 — 1769)
42. Үшінші Сәлім-Керей (1764 — 1771)
43. Масығұт-Керей (1767 — 1772)
44. Төртінші Дәулет-Керей (1769)
45. Екінші Қабылан-Керей (1770)
46. Екінші Сахып-Керей (1772 — 1774)
47. Шаһин-Керей (1777 — 1785)
48. Екінші Бақадүр-Керей (1781-1785)
49.Сабаз-Керей ( 1787 — 1789)
50. Бақты-Керей (1789 — 1794)
Сібір хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары
Мар хан (1468—1480)
Абақ хан (1468—1495)
Мұхаммет-Тайбұға хан — (1495—1502)
Аңғыс хан (1502—1516)
Касым хан (1516—1530)
Едігер хан (1530—1563)
Бекболат хан — (1555—1563)
Сейтақ хан — (1583—1588)
Әли хан (1598—1616)
Бақадұр хан (1607—1616)
Есім хан (1616—1624) Торғауыт-Керейт тәйжісі Өрліктің күйеу баласы
Абылай-Керей хан (1628—1631) Қырым хан әулетінен.
Дәулет-Керей сұлтан, 1662—1665. Қырым хан әулетінен
Күшік сұлтан, Қырым хан әулетінен(1662—1664), Башқұрт көтерілісінің көсемдерінің бірі.
Абыға хан, Қырым хан әулетінен
Асан хан, Қырым хан әулетінен
Есім-Шөбек хан, Қырым хан әулетінен
Сұлтан-Мұрат хан – Қырым хан әулетінен әрі Қарақалпақ ханы.
Есмахамбет хан – Қырым хан әулетінен әрі Қарақалпақ ханы.
Төмен хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары
Абақ хан (1468—1495)
Мамық хан (1495—1496)
Ағалақ хан (1496—1505)
Күлік сұлтан (1505—1530)
Едігер хан (1530—1563)
Бекболат хан
Едігер хан (1555—1563)
Торғауыт ордасын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары:
Абақ тәйжі. 1400 жылы таққа отырып, 20 жыл билік құрған.
Соған тәйжі Абақұлы. 30 жыл тақта отырған.
Баян башыр тәйжі Соғанұлы. 30 жыл тақта отырған.
Мақаш мерген тәйжі Баянұлы. 30 жыл тақта отырған.
Шұғам бұқа тәйжі Мақашұлы. 30 жыл тақта отырған.
Шеге тәйжі Шұғамұлы. 30 жыл тақта отырған.
Өрлік тәйжі Шегеұлы. 30 жыл тақта отырған. Сібір хандығының керей ханы Есім ханға қызын берді.
Жорықты хан Өрлікұлы. 35 жыл тақта отырған.
Қалмақ хандығын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары:
Қорлық тәйжі Өрлікұлы. Ол торғауыт, дөрбіт, бұзау руларынан құралған Қалмақ хандығын құрып, өзі қалмақтардың билеушісі ретінде 11 жыл тақта отырған.
Шүкір тәйжі. 17 жыл тақта отырған.
Моншақ тәйжі. 11 жыл тақта отырған.
Аюке хан. 55 жыл тақта отырған.
Шақты жам. 8 жыл тақта отырған.
Серен дондық. 11 жыл тақта отырған.
Дондық амбы. 6 жыл тақта отырған
Дондық тәйжі. 20 жыл тақта отырған.
Ұбаш хан. 10 жыл тақта отырған.
Абақ-Сахара ұлысын билеген Тұғырыл хан ұрпақтары:
Дөт би. Еділде калған қалмақтарды 19 жыл билеген.
Ассарай Дондық-Амбыұлы. Еділде калған қалмақтардың Дөтбиден кейінгі билеушісі.
Дондық амбыдан Ұрандыл, Дөтби, Ассарай, Жаубасар деген 4 ұл Дәлек, Монығара деген екі қыз туады. Бұл Абақ-Сахара ұлысы 1930 жылға дейін өмір сүрді. Ұлыс Жем, Барын деген екі аймақтан тұрған.
Абақ Керей ұлысының төрт төбе биге дейінгі ақ тулы иелері:
Ер-Жәнібек Бердәулетұлы(сары)
Қожаберген батыр Жәнібекұлы(шұбарайғыр)
Байтайлақ батыр Бәйімбетұлы(шеруші)
Шәу жырау Апашұлы(ботақара)
Абақ Керейдің бейресми ханы:
Бөке батыр Жырғалаңұлы(молқы)
Абақ Керей ордасын Көгедай ханмен қатар билеген төрт төбе бидің ордасы:
Көкен би Мамытұлы(базарқұл) – Жұртбай би – Мәми би(бейсі) – Қанапия бейсі.
Топан би Сатайұлы(барқы) – Бапы би – Жақып би.
Бейсенбі би(ұлы күйші) Дөненбайұлы – Қара Оспан би – Закария бейсі.
Құлыбек би Жантеліұлы – Нашын би – Өміртай би(Биқажы). Арғы атасы би әрі батыр Қуандық Байғараұлы.
Абақ Керей ұлысының әрі онымен аралас отырған найман, уақтың ортақ ханы:
Оспан батыр Сіламұлы(молқы). 7 жыл хан болды.
Мұрагері Шердиман Оспанұлы. Хан атанбағанымен әкесінің күресін жалғастырды.
Әлемнің әр тарабын билеген Тұғырыл хан жиендері
Тұғырыл ханның қызы Тоғыс қатын мен інісі Жақа қамбының қызы Сорғақтан бикені Шыңғыс ханның ұлы Төле жар етті. Төле өлген соң Тоғыс қатынды Құлағу алды. Сорғақтан бикеден Ұлы Моғол ордасының ұлы ханы Мөңке, Юан патшалығын құрған Құбылай хан, Иранды билеген Құлағу хан, Ұлы Моғол ордасының ұлы ханы Арықбөке туады.
Орыс ішіндегі керей әулеттерінен:
Анатолий Тихонович Керей (1923-1990) – кеңестік барлаушы және барлаушы, мемлекеттік қауіпсіздік генерал-майоры.
Александр Алексеевич Керей(1833-1910) – орыс атты әскер генералы, көрнекті славянофиль публицисті.
Киреев, Иван Васильевич (1803-1866) – 8-артиллериялық бригаданың прапорщигі, декабрист.
Николай Алексеевич Керей (1841-1876) – қоғам қайраткері, Петербург славян комитетінің мүшесі, серб-черногориялық-түрік соғыстарына қатысушы.
Николай Иванович Керей(1922-1944) – жердегі нысанаға әуеден соққы жасаған кеңестік ұшқыш.
Сергей Яковлевич Керей(1901-1990) – кеңестік партия жетекшісі, Бүкілодақтық большевиктер коммунистік партиясы Горький облыстық комитетінің бірінші хатшысы.
Керей, Василий Фадеевич (1879-1942) – орыс армиясының генерал-лейтенанты, Украина Халық Республикасы армиясының корнет генералы.
Керей, Иван Федорович – кеңестік каллиграфия профессоры.
Керей, Михаил Ильич (1936 ж.т.) — кеңестік партия жетекшісі.
Қырымдағы Керейлердің соңғы сарқындары:
Сұлтан Қадір Керей (1891-1953), патша әскерінің полковнигі. Азамат соғысы кезінде жараланып, Түркияға, одан АҚШ-қа қоныс аударып, «Черкес-Грузин қоғамын» құрды.
Шыңғыс Керей (1921 жылы туған) Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол Америка барлауында қызмет етті. Жазушы және ақын, «Күш көлеңкесінің» авторы.
Жұматай Керей (1916-1976) Түркістандағы Басмашылар отрядының басшысы. Коммунизмге қарсы күресті.

Related Articles

  • Ер Жәнібек батырдың есімі ұлықталды 

    Ер Жәнібек батырдың есімі ұлықталды 

      Айдос Мырзахметов Өскемен қаласының Жекпе-жек сарайында аты аңызға айналған Ер Жәнібекті еске алуға арналған жасөспірімдер мен кадеттер арасында семсерлесуден ХІХ ашық республикалық турнир өтті. Ер Жәнібек ұрпақтары ұйымдастырып отырған турнирге Шығыс Қазақстан, Абай, Оңтүстік Қазақстан облыстары мен Астана, Алматы қалаларынан келген 200 жасөспірім спортшы қатысады. – Кадеттер мен жасөспірімдер арасындағы ашық республикалық турнирді осымен 19-шы мәрте өткізіп отырмыз. Біз жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеу, спортқа, оның ішінде семсерлесуге баулу мақсатында өткізіп келеміз, – деді турнирді ұйымдастырушы, Ер Жәнібек ұрпақтарының өкілі Әлібек Ерубаев. Турнирдің салтанатты ашылуында ШҚО әкімінің орынбасары Ербол Нұрғалиев спортсүйер қауымды мемлекеттік мерекемен құттықтап, Ұлы Жеңістің 80 жылдығы қарсаңында және Отан қорғаушылар күнінде өтіп отырған жарыстың мәні мен мағынасы зор

  • БҰЛАНТЫ-АҢЫРАҚАЙ ШАЙҚАСТАРЫ: ЖАЛҒАНЫ МЕН ШЫНДЫҒЫ

    БҰЛАНТЫ-АҢЫРАҚАЙ ШАЙҚАСТАРЫ: ЖАЛҒАНЫ МЕН ШЫНДЫҒЫ

    СӨЗ БАСЫ «Совет өкіметі тұсында қазақ тарихы бұрмаланып, теріс түсінік берілді» деген сөз жиі айтылады қазір. Басылым беттерінде болсын, тарихшылардың бас қосқан жиындарында болсын. Жалғаны жоқ, анық еді. Куәміз, 70-жылдардағы қазақ тарихы оқулығының қалыңдығы пышақтың қырындай ғана-тын. Оның өзі мардымды оқытылмады. Бұл шежіреміздің отар кездегі күйі еді… Ал қазіргі тарихымыз бұрынғыдан да бетер сорақы жағдайға түсті. Білім мен ғылымға көңіл бөлудің орнына бүгінгі қазақ ру-тайпа ұймасынан шыға алмай жүр. Осы күні әркім өз аталасының немесе бабасының би болғанын, жырау не батыр болғанын ойдан шығарған жалған деректерімен үздіксіз насихаттап, кейін оған сан миллиондаған қаржы шашып, кітап шығару, ас беріп, кесене, ескерткіш орнату сықылды т.б. берекесіз істің соңына түскен. Өкінішке қарай, жағымсыз

  • “Алаш“ сыйлығы – өте қауіпті сыйлық.

    “Алаш“ сыйлығы – өте қауіпті сыйлық.

    “Алаш“ сыйлығы – өте қауіпті сыйлық. Алаш” сыйлығын алған соң Алаш үшін отқа да, суға да түсуге тура келеді. “Алаш” сыйлығын таланты мен күрескерлігі қатар тұрған ақын, жазушы алады. “Алаш” сыйлығының лауреаты Алаш көсемдері – Әлихан, Ахметтер сықылды Алашты алаңдатқан кез келген мәселеге ой-пікірін ашық айтады және ақ айтады. Жусан түбіне бұқпайды. Керек болса абақтыға да қамалады. “Алаш“ сыйлығының лауреаты “мен лирик едім”, “махаббатты ғана жырлайтын едім”, “тұмса табиғатты ғана сүйетін едім”, “тендерім бар еді, қызметте едім, қоғамда, саясатта шаруам жоқ” деп, биллиард ойнап, мерейтойдан мерейтойға шапқылап жүре алмайды. Өйтетін болса, өте зор қателікпен берілген “Алаш” сыйлығын Тұманбай атындағы, Мырзатай атындағы сыйлықтарға, тағы да басқа өзіне сай аға буын атындағы

  • Алаштың беймәлім бейнесі табылды

    Алаштың беймәлім бейнесі табылды

    Қуанышты, сүйінішті жаңалық! Алаштың беймәлім бейнесі табылды Арма, қадірлі оқырман! «Искры» журналдың 1907 жылғы бір санында қазақ қайраткерлерінің бізге беймәлім бейнесі сақталған. Айта кетейік, «Искры» суретті журналы 1901-1917 жылдары «Русское слово» газетінің қосымшасы ретінде шығып тұрған. “Думадағы мұсылман фракциясы” деп аталатын суретті хабарда патшалық Ресей құрамындағы мұсылман депутаттарының бейнесі көрсетілген. Ішінде думаға мүше болған қазақ депутаттары да бар. Атап айтсақ төрт тарихи тұлғаның бейнесі сақталыпты: Бірінші сурет: М. Тынышбайұлы, Жетісу облысы; Екінші сурет: Б. Қаратайұлы, Орал облысы; Үшінші сурет: А. Бірімжанұлы, Торғай облысы; Төртінші сурет: Ш. Қосшығұлұлы, Ақмола облысынан. Ұлыстың ұлы мерекесі құтты болсын! Елдес ОРДА 19.03.2025

  • Қазақ жерінің қилы тағдыры

    Қазақ жерінің қилы тағдыры

    Бүгінгі таңда, 1920 жылы құрылып, 1925 жылы бірігуі аяқталған Қазақ республикасының 1925-1936 жылдардағы жер көлемі мен қазақ халқының саны туралы нақты ғылыми зерттеу жұмысы жоқ. Олай деуге, Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты 2000 жылдардың бірінші онжылдығында шығарған «Қазақстан тарихы» атты академиялық 5 томдықта берілген деректер мен сол ХХ ғасырдың 20-30 жылдарында жарық көрген ресми еңбектердегі статистикалық мәліметтердің мүлдем сәйкес келмейтіні негіз болады. Біз, аталған институт ғалымдары шығарған академиялық 5 томдықтағы мәліметтердің дұрыстығына үлкен күмән келтіреміз және онда халық санының да, жер көлемінің де кемітіліп берілгені туралы мәлімдейміз. Бүгін осы мақаламызда халық санына қатысты емес, жеріміздің көлемі мен оны жырымдау тарихына қатысты тоқталатын боламыз. 1924 жылдың соңында Орта Азия мен

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: