|  |  |  | 

Көз қарас Суреттер сөйлейді Тарих

Шағын сараптама:Шыңжаң өлкелік үкіметі, шетелге оқушы жіберу жұмысы

Шағын сараптама
1934-35 жылы жаңа Шыңжаң өлкелік үкіметі құрылған соң шетелден оқу, шетелге оқушы жіберу жұмысы кешенді жүзеге асты. Соның негізінде өлкелік үкімет Совет Одағынан оқитын жас талапкерлерге конкурс жариялап арнайы үкіметтің оқу стипендиясын бөлді, нәтижесінде 1935-39 жылдары ұзын саны 300-ге тарта студент Совет Одағында білім алды.
1935 жылдары Шығыс Түркістандық студенттердің ең көп оқуға түскен білім ордасы- Ташкендегі САГУ еді, атап айтқанда Орталық Азия Мемлекеттік Университеті. Ташкеннен оқыған Шыңжаңдық студенттер Шығыс Түркістанның барлық аймақтарында түрлі қызметте жұмыс істеді, оларды кейін “Ташкентшілдер” деп те атады.426039277_2832650150231887_2898209500227915015_n
1939 жылдан кейін Мәскеу мен Шыңжаң өлкелік үкіметтің арасы дипломатиялық дағдарысқа ұшырады, соның кесірінен ресми Үрімжі Совет Одағы құрамындағы студент азаматтарды елге шақыртып алды. Білім саласындағы ауыс-түйіс кілт тоқтады.
Архивтік статистикаға сүйенсек 1935-39 жылдары шетелге шығып оқыған Шығыс Түркістандық студенттің 95%-і Совет Одағында, 5%-і ішкі қытайда (Нанкин, Ланжоу) білім алған. Ішкі қытайда білім алу мүмкіндігінің аз болуы Өлкелік үкімет пен ресми Нанкин үкіметі арасындағы саяси тоқырау себеп болса керек, дегенмен оншақты студент Ланжоу, Нанкинде оқуын жалғастырған.
Бір қызығы, шетелде және ішкі қытайда білім алған студенттерге Екінші Жаһан соғысы жанамалай әскер еткен. Советке оқуға түскен кейбір студент жастар арасында майданға аттанғандары болды. Ал Жапон-Қытай соғысы кезінде ішкі қытайға әскери барлау саласы бойынша стипендиямен оқыған ұйғыр мен қазақтар болған. Олардың кейінгі тағдыры өте қызық.
1939 жылдан кейін кілт тоқтап қалған Өлкелік үкіметтің шетелге оқушы шығару бағдарламасы араға 10 жыл кешігіп 1951 жылы қайта қолға алынды. Нәтижесінде 1951-58 жылдары 150-ге тарта студент Совет Одағында білім алды. Естеріңізде болса осы жылдары заңғар жазушы Қ.Жұмаділ марқұм Алматыда білім алған еді. 1958 жылдан соң Совет Одағы мен Қытай коммунистік үкіметі арасына тағы да жік түсті, бүкіл байланыс арналары жабылды. Қытай мүлде жабық елге айналды…426035615_2832650190231883_6846607761536015603_n
1978 жылдан кейін жылымық пайда болды, 1980 жылдан бастап оқу ісі қайта қаралды, кейбір түзетулер енгізілді. 1983-84 жылдан соң шетелден оқу үдерісі қайта толқыды, бірақ бұл қатарда әлі де болсын Совет Одағы болмады, керісінше алыс шетелге (АҚШ, Еуропа) мәдени байланыс қарқынды дамыды. 80- жылдың аяғына қарай ұйғыр мен қазақ жастары АҚШ пен Еуропа университеттерінде білім алды. Сол жылдары мәдени майдан бүкілқытайда қарқынды жүрді, оның соңы 1989 жылғы студенттердің толқуына әкелді, ресми билік студент жастардың саяси күшке айналуынан мейлінше үрейленді. Аталған жағдай Шыңжаңда да қайталанды, студент жастар Үрімжіде алаңға шықты, элитаны ашық диалогқа дебатқа шақырды.
1991 жылы Совет Одағы құрдымға кетті. Сол жылдан бастап Қазақстанда білім алу үдерісі қайта көтерілді. 2001-2003 жылға келгенде жылына мың-екі мың студент Қазақстан университеттеріне оқуға тапсырды. Бұл 1935-39 жылдан кейінгі рекордтық ең жоғары көрсеткіш. 2010 жылдан кейін Орталық Азия респубиликаларында (соның ішінде Қазақстанда) оқитын Шыңжаңдық студенттер (көбінше қазақтар) саны күрт азайды, есесіне АҚШ, Еуропа және т.б шетелде оқу көрсеткіші жоғары болды. 2017-2021 жылдары Қазақстанға оқуға тапсырушы Шыңжаңдық студенттер (қазақтар) саны тіпті құлдырау деңгейіне жетті.425995099_2832650216898547_6893789984581302218_n
2022-23 жылдары оқуға тапсырушы студенттер арасында Шыңжаңдық қазақтардан бөлек оқу грантін игеруші қытайлық өзге азаматтар да кездеседі. Есесіне Шыңжаңда ішкі қытайда білім алу немесе жұмыс істеу көрсеткіші жалғасты жоғарлаған. Сонымен бірге, Қазақстаннан бөлек алыс шетелдерде білім алу көрсеткіші де өскен.
Соңғы жылдары қытайда білім беру саласы түрлі реформалардан өтті, оқу жүйесі кешенді жаңартылды. Аталған жүйе негізінде білім алған қазақ қандастардың Қазақстанға келуі, бұл жақтың білім беру жүйесіне бейімделуі жеке мәселе болғалы тұр.
Ал, қытайдағы қазақтар үлкен масштабта 3 үлкен санатқа бөлінеді. Олар:
* Төтеше оқығандар;
* Төтеше және қытайша оқығандар;
* Қытайша оқығандар.426074251_2832650183565217_3359438382271102126_n
Қытай сарапшылары осы үш категория бойынша стратегиялық кешенді жоспар құрған. Қазірдің өзінде таза қытайша білім алған ұрпақ қоғамның түрлі саласында көрініс тауып алдыңғы екі буын ұрпақпен жабық конкурент болып жатыр. Соған байланысты қытайда бұрын 100 мыңдаған тұтынушысы бар таза қазақша контенттердің дәурені құлдырады, есесіне шұбар тілді контент пайда болды.
Енді қайтбек керек?
Менің ойымша мынадай Қазақстандық мүмкіндіктер бар:
Мәдени ықпалдастық
Яғни қытайда әсіресе ШҰАР-да қазақстандық контетті түрлі жолдармен ықпалын көтеру;
Экономикалық ықпалдастық
Қазақстандық бизнес өкілдері қандастар көп тұратын аймақтарда сауда бизнес ынтымақтастығын көбірек қаперге алуы тиіс;
Геосаяси ықпалдастық
ШҰАР аймағы Орталық Азияның географиялық бір бөлігі саналады. 1864 жылғы “Шәуешек келісімі” негізінде бүгінгі шекаралық белдеу сызығы қалыптасты. Бірақ геосаясатты бұрынғы қалпында қала берді, атап айтқанда ОА ШҰАР-ға, ШҰАР ОА-ға геосаяси әсерін тигізеді. Біз осы ықпалдастықты Қазақстандық мүддеге жұмыс жасата білетін дипломатиялық қабілетке ие елміз;
Елдес ОРДА
06.02.2024

Related Articles

  • ОА қорғанысқа қаржыны не себепті арттырды? Каспийден Украинаға зымыран ұшырған Ресей суды ластап жатыр ма?

    Елнұр ӘЛІМОВА Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстан және Әзербайжан әскері бірігіп өткізген «Бірлестік-2024» жаттығуы. Маңғыстау облысы, шілде 2024 жыл. Қазақстан қорғаныс министрлігі таратқан сурет.  Орталық Азия елдері қорғаныс шығынын арттырды, мұның астарында не жатыр? «Қазақстан ауыл шаруашылығы өнімдерін екі есе көп өндіруді жоспарлап отыр, алайда үкімет бұл салада жұмыс күшінің азайғанын есепке алмаған». «Каспий теңізінен Украинаға зымыран ұшырып жатқан Ресей теңіздің экологиялық ахуалын ушықтырып жатыр». Батыс басылымдары бұл аптада осы тақырыптарға кеңірек тоқталды. ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ҚОРҒАНЫС ШЫҒЫНЫН АРТТЫРДЫ. МҰНЫҢ АСТАРЫНДА НЕ ЖАТЫР? АҚШ-тағы «Америка дауысы» сайты Украинадағы соғыс тәрізді аймақтағы қақтығыстар күшейген тұста Орталық Азия елдері қорғаныс саласына жұмсайтын ақшаны арттырғанына назар аударды. Бірақ сарапшылар мұндай шығын тұрақтылыққа септесетініне күмән келтірді. Стокгольмдегі бейбітшілікті

  • Герб ауыстыру мәселесі немесе «терістеу синдромы» қалай пайда болды?!

    Еліміздің гербін ауыстыру туралы Президенттің ұсынысы (о баста ұсыныс суретші-дизайнер мамандардан шыққан сияқты) тұтас қоғамда болмағанмен, әлеуметтік желілерде әжептәуір қарсылық тудырды. Бірақ, байыптап қарасақ, бұл қарсылықтың қазіргі гербтің қазақ үшін ерекше қастерлі немесе эстетикалық тұрғыдан мінсіз болуына еш қатысы жоқтығын аңғарасыз. Соңғы уақыттары, ауыр індетпен қатар келген қаңтар трагедиясынан бастап, халық айтарлықтай күйзеліске ұшырады. Қазақстанның еркінен тыс, соғысқа, басқа да себептерге байланысты болып жатқан экономикалық қиындық салдарынан халықтың әл-ауқаты төмендеді. Осының бәрі қазір қоғамда байқалып қалған «терістеу синдромына» түрткі болды. «Терістеу синдромы» – дұрысты да бұрысқа шығаратын, қандай бастамаға болсын қарсы реакция шақыратын құбылыс. Әлеуметтік психологияны зерттеушілердің пайымдауынша, осы құбылысты барынша күшейтіп тұрған фактор – әлеуметтік желілер. Яғни, алдағы уақытта

  • Үздік ойдың үзінділері

    Үздік ойдың үзінділері Арма әлеумет! Мен қазір таза академиялық ғылыми ортада жүрмін. Өзімнің неше жыл бойы жинаған білімімді, оқыған оқуымды, шетелдік тәжірибемді, интеллектуалды қарым-қабілетімді шынайы қолданатын қара шаңырақтың ішінде жүрмін. Алматының бәрінен бөлек мәдени ортасы ерекше ұнады. Алматы қала мен дала дейтін екі ұғымның түйіскен әдемі ортасы екен. Ойлап көрсем мен бақытты перезент, бағы жанған ұрпақ екенмін. Әкем тұрмыс пен жоқшылық, жалғыздықтың тауқыметін әбден тартып еш оқи алмадым, небәрі үш ай оқу оқыдым-, деп менің оқуымды бала күнімнен қадағалады, шапанымды сатсам да оқытам деп барын салды. Ал мектепте бақытты шәкірт болдым. Маған дәріс берген ұстаздарым кілең дарынды, қабілетті кісілер болды. Университетте және шетелде мен тіптен ерекше дарын иелеріне шәкірт болдым.

  • Самат Әбіш қалай “сүттен ақ, судан таза” болып шықты?

    Азаттық радиосы Саясаттанушы Досым Сәтпаев ҰҚК төрағасының бұрынғы бірінші орынбасары, экс-президент Нұрсұлтан Назарбаевтың немере інісі Самат Әбішке шыққан үкім “Қазақстандағы режим болашақты ойламайтынын көрсетті” дейді қазақстандық саясаттанушы Досым Сәтпаев. Сарапшының пайымдауынша, билеуші “элита” жеке істерімен және тасадағыкелісімдермен әуре болып жатқанда елде тағы бір жаңа әлеуметтік жарылысқа әкелуі мүмкін факторлар күшейіп келеді. СаясаттанушыРесей өзінің экономикалық мүдделері мен геосаяси жоспарларын кеңінен жүзеге асыру үшін Қазақстанның ішкі саясатына тікелей әсер етуге тырысып жатуы мүмкін деп те топшылайды. ПУТИН “ҚАУІПСІЗДІК КЕПІЛІ” МЕ? Азаттық: Сонымен ұзақ демалыс алдында осындай үлкен жаңалық жарияланды. Мейрам алдында, 19 наурызда қазақстандықтар мәжіліс депутатының постынан Самат Әбішке шыққан үкім жайлы білді. Мұның бәрінің байланысы бар ма әлде кездейсоқтық па? Досым Сәтпаев: Әңгімені бұл істің құпия

  • Христиан миссионерлерінің құмдағы іздері

    Орыны: Қашқар қ-сы; Жылы: 1933 ж; Аты-жөні: Қабыл Ахонд; Діні: христиан; Түсініктеме: Бұл жігіттің кейінгі есімі Қабыл Ахонд, христиан дінін қабылдаған алғашқы ұйғыр. Кейін діни сеніміне байланысты өлтірілген. Сурет еуропадағы миссионерлік музей архивінде сақтаулы. Аталған музейде жүздеген христиан ұйғыр өкілдерінің суреті сақталған. 1930 жылдары христиан ұйғырларына тұрғылықты мұсылмандар мен әкімшілік билік тарапынан қысым көрсетіле бастаған соң бір бөлімі миссионерлерге ілесіп еуропа елдеріне “һижраға” кетті. Алқисса Христиан әлемінің Қашқарияға баса мән беруі әсіресе Яқұп Бек мемлекеті кезеңінде жаңа мүмкіндіктерді қолға келтірді. 1860-70 жж. Қашқарияның Цин империясына байланысты көңіл күйін жақсы пайдаланған Христиан әлемі Үндістан мен Тибет арқылы Қашқарияға мәдени ықпалын жүргізе бастады. Олардың мақсаты бұл аймақты Ресей империясынан бұрын өз ықпалына

Пікір қалдыру

Электорнды поштаңыз сыртқа жарияланбайды. Белгі қойылған өрісті толтыру міндетті *

Аты-жөні *

Email *

Сайты

Kerey.kz/Керей.кз

Біз туралы:

Тел: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz тің бұрынғы нұсқасын http://old.kerey.kz тен оқи аласыздар!

KEREY.KZ

Сайт материалдарын пайдаланғанда дереккөзге сілтеме көрсету міндетті. Авторлар пікірі мен редакция көзқарасы сәйкес келе бермеуі мүмкін. Жарнама мен хабарландырулардың мазмұнына жарнама беруші жауапты.

Сайт санағы: