Мафия. Мафия. Мафия.

Осынау сөзде естіген адамды елең еткізетін ерекше құдірет бар. Естіген адам жай ғана елең ете қалмайды — ол қараптан-қарап отырып, неге екені белгісіз, қорқынышқа бой алдырады — жасырын емес. Өйткені «мафия» дегеннің не екенін білмесе де, оның әйтеуір жақсы нәрсе емес екенін еңкейген қариядан, еңбектеген балаға дейін жақсы біледі. Алпауыт Американың Дондары мен банды жайлаған Ресейдің — Тәуелсіз мемлекеттер достастығының (ТМД — тәуелсіз мафиялар достастығы) «Вор в законе» дегендері кімдер?
Америка мафиясы соңғы қырық жылдан бері ресми құжаттарда «Коза Ностра» деген атпен рәсімделіп келеді. Қытай мафиясы «Триада», Жапон мафиясы «Якудза» деген атпен арнайы қызмет (спецслужба) орындарының құжаттарына тіркелген. Атақты американдық мафиози Дон Корлеоненің отаны – Сицилиядағы «Сицилия мафиясы» өз алдына мүлде бөлек әңгіме. Белгілі қырғызстандық саясаттанушы, «Стратегия Шығыс-Батыс» сараптама орталығының жетекшісі Дмитрий Орлов деген мырзаның мафия турасындағы пікірі тіпті қызық. Оның айтуына қарағанда, кез-келген мемлекет – үлкен бір мафия көрінеді. Ал осы мемлекеттік мафияның міндеті — өз бағыныштыларын өзге  «мафиялардан» қорғау көрінеді. Айтпақшы, оның айтуынша, өз азаматтарынан жиналатын салық та мемлекеттік мафияның қалтасына түсіп, тиісті құрылымдарға «тиісінше» бөлінеді екен. Қызық пікір, солай емес пе? Ал қарапайым көпшілік мафия туралы әңгіме айтыла қалса, көбінесе есімі елге белгілі бір адамның, болмаса белгілі бір сала маманының «қатып қалған статистикалық мәліметтеріне» құлақ түріп үйренген. Ал ондай құрғақ мәліметтердің (сухая статистика) «қарапайым құлақ арқылы қарапайым миға» жететіндей түсінікті бола бермейтіні де белгілі нәрсе. Осы орайда ойда-жоқта сұхбаттасымызға айналып, мафия мәселесін, еліміздегі әдебиет-мәдениет, діл, дін, тіл мәселелерін, тіпті кейінгі кездері «бізде осы бар ма, жоқ па?» деп басымызды қатырып жүрген ұлттық идеология мәселесін өзінің жеке пікірі ретінде қазақтың қарапайым жалпақ тілімен «құлағыма құйып» жіберген шығысқазақстандық жас заңгер Арман деген жігіттің ертеректе бірнеше басылымдарда жарық көріп, кейіннен белгілі бір себептерге байланысты аяқталмай қалған екеуара әңгімемізде келтірілген кейбір пікірлері мен үшін ғана емес, Ұлт.кz интернет-басылымының құлағы түрік оқырмандары үшін де қызықты болар деп ойлаймын.

— Арман, әр тақырыпты бір айналшықтамай, әңгімеміздің ашығына көшейік: «Қазақ мафиясы» деген аңыз ба, әлде ақиқат па? Жалпы, «мафия» дегеніміздің өзі не нәрсе осы?

— Шыны керек, Сицилия немесе Орыс мафиясы, Қытай немесе Жапон мафиясы деген түрлі-түрлі әңгімелерге үйреніп қалған қазақи құлаққа қазақ мафиясы деген сөз бір түрлі – тосын жаңалық сияқты… ерсілеу болып естіледі. Бірден ашып айтайын – біздің елімізде өте жоғары деңгейде дамып, тамырын жайып, орнығып қалған ұйымдасқан қылмыстық топтар бар. Бұлардың басты ерекшеліктері — өрмекшінің торындай өрнектеліп кеткен шым-шытырық жүйесінде. Жылдар бойына қалыптасып, жымы білінбей кеткен мұндай жүйені тарқату Қазақстан түгілі, азуын айға білеген алпауыт елдердің өздерінде де мүмкін болмай отыр. Қазіргі қарапайым орыс сөздігінде МАФИЯ дегеніміз – ұйымдасқан қылмыстық топ (ОПГ – организованная преступная группировка) деп көрсетілген. Ал енді қазақ мафиясы бар ма, жоқ па дегенге келетін болсақ, әрине бар деп айта беруімізге әбден болады. Тек біздің біле бермейтін бір мәселеміз — өзге ұлт өкілдерінің мафиозилері сияқты емес, қазақ мафиозилері өздерін-өздері көп жарнамалай бермейді, тіпті олардың бар-жоқтары мүлде білінбейді де. Ұлан-асыр той-думанды, бір автокөлік алса бір самолеттің ақшасын шығарып, жуып-тойлатуды ұнататын қазекеңнің қанындағы нәрсе үшін бұл әрине, бір түрлі — көңілге қонымсыздау нәрсе, бірақ шындық осы. «Қазақ мафиясы деген – мен!» деп кеуде керетіңдерді де байқай бермейміз. Қазақ мафиясының басқа мафиялардан ерекшелігі де осы — өздерін-өздері жарнамалауды аса ұната қоймайды. Қазақ мафиясының көпшілікке белгісіз болып келе жатқандығының бір себебі, мойындауымыз керек, қазақ кино өнерінің кенжелеп қалғандығына да байланысты деп ойлаймын.

— Түсінбедім. Сонда қазақ мафиясы осындай деп өнер атаулы жарнама жасауға тиіс пе сонда?

— Сен шынында да дұрыс түсінбедің, Мәке. Мәселе жарнама жасауда емес, мәселе – қазақтың қанына сіңіп қалған сыбайластық, жемқорлық деген мәселелердің шын мәнісінде МАФИЯ екендігін кино саласы , кино өнері арқылы халықаралық дәрежеде көрсете білу керек. Біздің қазіргі қазағымыздың түсінігінде сыбайластық, жемқорлық деген сөздер өзінше бір дәреже көретін, мақтан көретін деңгейге жетіп үлгерді, қоғамымыз үшін ең қауіпті нәрсе де осы. Қазіргі қазақ сыбайлас болудан қорықпайды, қазіргі қазақ мафия мүшесі болудан қорқады. Сөйте тұра сол мафия деген нәрсенің сыбайластықтың сыңары екендігін түсінбейді де. Тіпті түсінгісі келмейді де. Сондықтан қазақтың сыбайластығының, қазақтың ұйымдасқан қылмыстық топтарының басқа ештеңе де емес, кәдімгі мафия екендігін үлкен масштабта, мен тіпті  айтар едім – халықаралық масштабта көрсете білу керек деп. Бұл насихат емес, бұлай көрсету, керек болса, қазақты таныту деп те айтар едім мен.

- Әр түрлі ақпараттардан білетініміз – біздің елімізде ұйымдасқан қылмыстық топтар аз емес. Мысалы, «Рыжий Алмаз», «Атаба», «Адай», «Айшуақ-Жантүгел», «Махара-Чиванин», «Ағайынды Қырықбаевтар» тәрізді «атынан ат үркетін» ұйымдасқан қылмыстық топтар… Сонда осылардың барлығы өз алдыларына жеке-жеке мафия болғаны ма, қалай?

— Менің өз пікірім, өз сараптамам бар. Әрине, еліміздің бүкіл территориясын, географиясына сәйкес, көптеген қылмыстық топтар өзара әлдеқашан бөлісіп алған, бұдан пәлендей бір құпия жасаудың да қажеті шамалы. Ал енді осылардың барлығы өз алдына жеке-жеке дербес мафия ма деген мәселеге келетін болсақ, бұл өз алдына бөлек әңгіме. Бізде белгілі бір аймақта құрылып, белгілі бір «тірлікпен» ғана айналысып жүрген «местный масштбтағы» ұйымдасқан қылмыстық топтар баршылық, бірақ бұлардың барлығын мафия деуге келе қоймас, өйткені мафия сөзінің ауқымы өте үлкен. Жоғарыда аталып кеткен қылмыстық топтардың кейбіреулері ғана дәл осы мафия сөзінің талаптарына толықтай жауап бере алады. Бұл мәймөңкелемей мойындайтын шындық. Бұлардың жетекшілерін қазіргі өркениетті тілмен айтқанда, мафиозилер деп атауға әбден болады.

— Дүбірі дүниені дүр сілкіндірген марқұм Рахат Әлиевтің қылмыстық тобы туралы не айтуға болады? Сенің сөзіңе қарағанда, Әлиевтің де мафиози болғаны ғой, солай ма?

— Әлбетте. Тек бұл жерде бір мәселенің басын ашып алу керек. Мәселен, біздегі көптеген ұйымдасқан қылмыстық топтардың басты мақсаттары — өздеріне тиесілі территорияны қатаң бақылауда ұстап, қаржы-экономикалық жағынан толықтай үстемдіктерін жүргізу болса, Әлиев тобының мақсаты мүлде басқаша болған. Дәлірек айтсақ, басқаша мақсатты көздегендер — Әлиев пен оның айналасындағы бірнеше мафиози тұлғалар ғана. Бұлардың түпкі мақсаттары – төңкеріс жасау арқылы ел билігін түпкілікті өз қолдарына алу болды, яғни олар саяси мақсатты көздеді. Бұл енді, былайынша айтатын болсақ, құрылымы, алға қойған мақсаты жағынан алып қарағанда әйгілі Италия мафиясының құрылымына сәл-пәл ұқсастау болып келеді.

— Әңгімеңнің осы жерін өзіміздің жалпақ тілімізбен тарқатып айтпасаң, шамалы түсініксіздеу болып тұр.

— Қалай десем екен… біздегі Әлиев басқарып келген ұйымдасқан қылмыстық топтың әрекет ету аумағы халықаралық деңгейге шығып кеткен. Бұған таң қалуға болмайды, өйткені Әлиевтің өзі мамандығы жағынан медицина саласының маманы болғанымен, ол соно-о-оу – кеңестік одақ кезінде, Мәскеуде студент болып жүрген кездің өзінде-ақ «Павел Корчагин» деген псевдониммен КГБ-нің «внештатный» агенті болған екен. Демек, ол сол кездің өзінен бастап чекистердің амал-айлаларын, әрекет ету тәсілдерін меңгере бастаған деген сөз. Кейіннен, өздерің білесіңдер, тәуелсіз еліміздің құқық қорғау органдарына, тіпті ұлтттық қауіпсіздік қызметтеріне де басшылық жасады. Қысқаша айтқанда қазақстандықтарды, оның ішінде алыс-жақын қылмыстық топтарды да өзінің  бір-ақ ауыз сөзімен жатқызып-тұрғызатын болған. Әлемді аузына қаратқан әйгілі «НұрБанк» оқиғасы болмағанда, кім білсін, Әлиев бастаған мафиози тұлғалардың Қазақстан билігін өз қолдарына алып алулары да әбден мүмкін еді.

— Әлиев жұмбақ жағдайда марқұм боп кетті. Әйтсе де кезінде  «кейбір шетелдік құрылымдар Әлиевті Қазақстанға ұстап беруге онша ықыласты емес» деген әңгіме шыққан болатын. Сеніңше қалай?

— Екеуара әңгімеміз «қазақ мафиясы бар ма, жоқ па?» дегеннен басталып еді, осы сұрақтың жауабын іздейтін кез енді келген іспетті. Әлгінде айттық қой — халықаралық деңгейге шығып кеткен мафия деп. Осыған бір ғана мысал — Әлиевтің ұйымдасқан қылмыстық тобы. Әлиевтің өзі Еуропа елдеріндегі  көптеген ықпалды адамдармен аралас-құралас болғанға ұқсайды. Көпшігінің ауыздарын жауып тастаған: біреулерін қорқытып, енді біреулеріне ақша беріп дегендей… әйтпесе төрткүл дүниенің төрт бұрышын алшаң басып аралап жүрген Әлиевті еуропалықтар баяғыда-ақ Қазақстанға экстрадициялап жіберетін еді, бірақ бұлай болмады. Демек, Әлиевті ұстап беруге шетелдіктер де, оны «әке-көкелеп» алып келуге қазақстандық күштік құрылымдар да аса  ықыласты болған жоқ деген сөз. Еліміздегі жоғарғы биліктің түрлі тармақтарында Әлиев тобында болған адамдардың әлі де отырмағанына ешкім кепілдік бере алмайды. Ғылым мен техника кереметтей дамып кеткен, әлі де сағат сайын дамып жатқан бүгінгідей жаңа технологиялар заманында Әлиев сияқты мафиозидің жер планетасының кез-келген түпкірінен өзінің қылмыстық тобын «былай істеңдер» деп басқарып отыруы әбден мүмкін. Қарапайым халық түгілі, күштік құрылымдардың өздері де  Әлиев мафиясында қанша адамның әрекет еткенін, болмаса әлі де әрекет етіп жатқанын әліге дейін анықтай алмай отыр. Бұдан келіп шығатын бір қорытынды — Әлиев мафиясы әлі де түп-тұқиянымен жойылып кеткен жоқ деуге негіз бар сияқты. Тарихта мұндай мысалдар жеткілікті, соның біреуін ғана келтіре кетейін: мәселен, Сицилия мафиясындағы Корлеони тобының лидері, атақты мафиози Лучиано Леджо деген біреу бар. Міне, осы мафиози өткен ғасырдың 74-ші жылынан бері түрмеде жатыр, бірақ соған қарамастан әлі күнге дейін өз мафиясына жетекшілік жасап келеді – түрмеде қамауда жатса да. Мұндай «мықтылар» бізде де бар: атақты «Рыжий Алмаз» (Алмас емес, кейбіреулер жазып жүргендей) ұйымдасқан қылмыстық тобының лидері Несіпбай Нәсенов сонау – 1998-ші жылы Испанияда жұмбақ жағдайда өліп кетті, алайда оның туысқан қарындасы «Айка-Бегемот» (лақап аты) Біріккен Араб Әмірліктерінде тұрып жатса да, марқұм боп кеткен ағасының Қазақстандағы осынау қылмыстық тобына күні бүгінге дейін басшылық жасап келеді деген әңгіме бар. Бір қызығы – осы Рыжий Алмаз туралы кезінде «ол қазақтың намысын жыртқан екен, қазақтың қазба байлығын шет елдік алпауыттардан тартып алып, қазақтың «мен» деген нарқасқаларына таратып бермек болған екен» деген әңгімелер шыққан. Бұл әңгіме тегін шықпаған болса керек деп ойлаймын өзім, бұл енді мүлде бөлек әңгіме, ашығын айтқанда. Өз ОПГ-сін шет елдерде тұрып-ақ басқару деген сияқты мысалдар орыс мафиясында тіпті көп. Орыс мафиясының лидерлері Ресейде мүлде тұрмайды деп айтсақ та болады, алайда олардың мафиялары өз «тірліктерін» ешқашан тоқтатқан емес. Тоқтатпайтын да шығар.

— Қарапайым көпшіліктің түсінігінде бүгінгі бақуат бизнесмендер – кешегі рэкетир- бандиттер деген ұғым қалыптасқан. Бұған не дейсің?

— Иә, 90-шы жылдардың бас кезіндегі тақырбас бандиттердің еті тірілері «жиып-тергендерін» заңды бизнеске салып, азғана уақыт ішінде «законопослушный гражданин» дегендердің қатарына қосылып шыға келді. Бұған заңсыз табылған қаржы, дүние-мүлік дегендерді заңдастыру деген сықылды бірнеше рет билік тарапынан болған жеңілдіктер де (легализация) біршама «септігін» тигізді деуге әбден болады. Қысқасы, қазақ мафиясы дегеніміз ешқандай да аңыз әңгіме емес, нағыз шындықтың, ақиқаттың тура өзі. Ұйымдасқан қылмыс бүгінгі күні ел экономикасының барлық саласына емін-еркін дендей еніп, заңдық құрылымдар ретінде халықаралық деңгейге шықты. Осыдан он, он бес жыл бұрынғы қылмыстық топтардың «қоржынында» қанға боялған қаржы мен дөрекі қара күш қана болған болса, қазіргі таңда олардың хан сарайындай «заңды» коттедждері елімізде ғана емес, алыс-жақын шетелдердің өздерінде мыңдап саналады. Кешегі бандиттер – бүгінгі мафиозилер енді ел саясатына да араласа бастады. Қазіргі мемлекеттік қызметтегі кейбір лауазымды тұлғалардың, мәслихаттар пен парламенттегі кейбір депуттардың күні кеше ғана кім болғанын қара халық әлі ұмыта қойған жоқ. Ең қорқыныштысы да осы – мафиозилердің ел билігінің тізгінін заңды түрде өз қолдарына алып алуға тырысулары. Бірақ халық ештеңені де ұмытпайды ғой.

— Арман, қазіргі жастардың көпшілігі неге екені белгісіз, атыс-шабысы мол қылмыс әлеміне біртабан жақынырақ жүргенді жақсы көреді десек, қателеспейміз ғой. Неге?

— Баяғыда… ХХ-шы ғасырдың басында «…өнер атаулының ішіндегі біз үшін ең маңыздысы – кино» деп көрегендікпен айтып кеткен Лениннің данышпандығына таң қалам! Қалай дөп басып айтқан десеңізші! Менің қынжылатыным – менің ғана емес, көзі ашық, көкірегі ояу кейбір ұлтжанды азаматтарымыздың қынжылатыны – қазақтағы ұлттық идеологияның жоқтығында. Ұлттық идеология жоқ жерде ұлттың өміршеңдігі жайлы әңгіме қозғаудың қажеті шамалы. Өзің де білесің, қазір қазақ тілінін хал-ахуалы жайлы қырғын пікіталастар жүріп жатыр. Бұл дау-дамайдың қаншаға созыларын тағы ешкім білмейді де. Мен бір нәрсені түсіне алмаймын – аты дардай халықаралық «Қазақ тілі» деген қоғам бар, осы қоғам еліміз тәуелсіздік алған жиырма жыл ішінде қандай көңіл қуантарлық тірлік істеді? Осынау қоғамға жыл сайын миллиондаған қаржы бөлінеді, қазақтың мүйізі қарағайдай-қарағайдай атақты адамдары қоғамды басқарып отыр. Ал осының нәтижесі қайда? Нәтижесі – нөл! Басқа-басқа, қазақтың мафиясы қазақ тілі қоғамына да тамырын жайып үлгерген. Негізі, қазақ мафиясының ең жоғарғы эшелонында отырғандардың көпшілігі шала қазақтар. Олар үшін қазақ тілінің проблемасы шешілмей, неғұрлым созыла түскені тиімді, өйткені естіген кезде «сау адамның сақинасы» ұстайтын миллиондаған ақша мемлекеттің қоржынынан мафияның қоржынына («общакқа») түсіп жатыр емес пе?!
Енді ұлттық идеология, кино туралы ойымды жалғастырайын. Көптеген қызықты басқосуларда, тіпті қоғамдық дискуссияларда болып жүрмін, сонда байқағаным – ұлт ретінде біздің қазіргі беталысымыз онша жақсы емес.

—  Қандай беталысымызды айтасың?

— Мен, Мәке, тағы да қайталап айтайын – айтылып отырған ой-пікірлердің барлығы менің жеке көзқарастарымнан туындап отырған жеке пікірлерім, сондықтан артық-ауыс кетіп қалған жерлерімнің де болуы әбден мүмкін. Жас болған соң жүріп тұрамыз, қыдырып, сауық-сайрандарда боламыз дегендей… сонда қазіргі жастардың арасында ұлттық намыс деген сезімнің азайып кеткенін, тіпті мүлде жоқ боп бара жатқанын байқаймын өзім.

Енді ұлттық идеология туралы, кино туралы ойымды жалғастырайын.
Кейінгі жылдары көгілдір экран біткенді Ресейдің қылмыстық мелодрамалары жаулап алды. Көптеген киностудиялары шығарып жатқан қылмыстық сериалдары бітіп болмайды ғой! Мұның Ресей саясаты үшін тиімді жағы бар – бұл да идеологияның бір түрі. Көріп жүрген болсаң байқаған шығарсың, атыс-шабысқа, қып-қызыл қылмысқа толы ресейлік фильмдердің өздерінде мемлекет мүддесін, ұлт мүддесін көздейтін патриоттық рух бар.

- Коммерциялық негізде шығарылатын қылмыстық хикаяларда қандай ұлттық мүдделердің көрініс беруі мүмкін, мысал келтіре аласың ба?

— Әрине, мәселен… осыдан біраз бұрын «ЕВРАЗИЯ» телеканалынан берілген «ГЛУХАРЬ» деген қылмыстық телесериал бірнеше жыл бойына қазақстандық көрермендерін кәдімгідей-ақ жаулап алды. Қарапайым ғана милиционерлер өмірінен алынған. Ал енді солардың сюжеттеріне назар аударып көрейікші: екі жүз доллардың ар жақ, бер жағында ғана айлық алатын тергеуші де, қатардағы сержант та қызмет барысында қымбат-қымбат шетелдік көліктермен жүреді. Олардың көпшілігі қызмет бабын пайдаланып, ақша табудың әртүрлі айла-амалдарын әбден меңгеріп алған. Аса ауыр қылмыстар жасамаса, қарамағындағыларының «ұсақ-түйек тәртіп бұзу» оқиғаларына басшылары да көз жұма қарайды. Өйткені ақшасы аз, тірлігі тынымсыз құқық қорғау қызметінде кадр тұрақтамайды. «Глухарь» фильміндегі басты кейіпкерлер билік өкілі ретінде өздерінің жеке шаруаларын да тап-тұйнақтай етіп тындырып ала қояды. Қарап отырсаңыз, фильм оқиғаларының тоқсан пайызы кәдімгі өмірден ойып тұрып алынған. «Е-е, өмірде тура осындай ғой» деп еріксіз келісесіз де. Мұндай фильмдерді көріп өскен жастар да дәл сондай болуды армандайды, «милицияға жұмысқа кірсем, мен де сондай болар едім» деген ұғым қалыптасады олардың түсінігінде (2011-ші жылдың көктеміне дейін Ресейдің ішкі істер органы «милиция» деп аталып келді). Ашығын айту керек, кез-келген ресейлік фильмде ұлт мүддесін көздейтін ұлттық рух бар. Сен білесің бе – патриоттық фильмдерге қолдау көрсету деген бағдарлама бойынша Ресейдің Мәдениет министрлігі көптеген жекеменшік киностудияларға арнайы ақша бөліп отырады. Өйткені патриоттық негіздегі ресейлік қылмыстық мелодрамалар миллиондап табыс тауып отырған жоқ, ал бірақ мұндай фильдерінің саны да көп, сапасы да жап-жақсы. Көпшілігі ТМД кеңістігін кәдімгідей-ақ жаулап алған. Ал бізде ше?

- Ал бізде қандай екен?

— Әуесқой кинорежиссерлер бізде де аз емес, олардың кейбіреулері кәдімгідей кәсіби маман бола бастады. Жағымды да жақсы құбылыс. Алайда бізде неге «Глухарь» сияқты өмірі бітіп болмайтын қылмыстық сериалдар шығарылмайды? Немене, елімізде ақша жоқ па, маман жоқ па? Құдай-ау, бізде бәрі бар ғой?! Адам да бар, ақша да бар. Сценарий жоқ па? Ақша төлеңізші, атасын танытып тұрып сценаридің неше түрлісін жазып беретін таланттылар да жеткілікті. Тек мұндай таланттыларға мемлекет, болмаса киностудия ақша төлеп, көгілдір экранды жаулап алатын киносценарилер жаздыру керек! Мемлекеттік тапсырыс арқылы. Бұл жерде бір ескеретін жайт – мұндай шығармалар мемлекеттік тіл, ұлттық рух мүдделеріне жауап бере алатындай патриоттық негізде болуға тиіс. Ол үшін тапсырыс беретін киностудия қожайыны, болмаса мәдениет министрлігінің өкілі ұлтжанды тұлға болу керек. Екеуара әңгімемізге себеп болған қазақ мафиясы кино өндірісіне де сыналап еніп алған.

- Қылмыстық кинохикаяларды қаптатып шығару мәселесіне халық қалай қарайды? Осы жағын да ойлаған жөн шығар?

— Марат, сенің бұл сұрағыңа мен өзімнің жеке пікірім ретінде былай деп жауап берген болар едім. Тыңда: түріктің, болмаса орыстың сериалдарын көрумен таң атырып, кеш батыратын қазақтар (қазақстандықтар емес), егер солардың фильмдерінен асып түсіп жатса, өзіміздің де сериалдарымызды көреді, бұған бәс тіге алам. «Тамшы екеш тамшы тамшылай берсе, тасты да теседі» дегендей, көгілдір экрандағы көптеген фильмдер де айналып келгенде, идеологияның ең күшті құралдарының бірі. Менің тағы бір қатты қынжылатыным – үлкен-кішіні де, орыс-қазақты да бірден жаулап алған «Рэкетир» фильмінің тым қысқа болғандығы. Мен бұл жерде атыс-шабысты, рэкет пен рейдерлікті насихаттап отырғам жоқ, керісінше көпшілік кереметтей «ұнатып» қалған фильмді «Глухарь» сияқты сағыздай соза беру, сол арқылы, яғни көрерменді жалықтырмайтын — өмірден алынған эпизодтар арқылы ұлттық мүдделерімізді шама келгенше насихаттай беру. Міне, сонда ғана қазақтың діні де, ділі де, тілі де жаппай сұранысқа ие бола бастайды. Еліміздегі орыс тілді де, қазақ тілді де жастардың жүрегінен ойып тұрып орын алған «Сказ о розовом зайце» деген тағы бір фильмді көрдім. Тамаша фильм. Тек бір «әттегенайы» — фильмде ұлттық реңк, патриоттық рух жоқ. Жақында «Жас қазақ үні» басылымының басшысы Қазыбек ИСА мырзаның мынандай бір сөздерін оқып, тәнті болдым. Ол былай дейді: «… Мемлекеттік тіл деген сөз – ол тілдің өзге тілдерден артықшылығы деген сөз, үстемдігі деген сөз». Керемет емес пе! Бұл дегеніміз – біздегі мемлекеттік тілдің үстемдігі еліміздің кез-келген саласында, оның ішінде кино саласында да ерекше білініп тұруға тиіс деген қарапайым ғана мағына.

- Сонда қалай, бір тіл екінші бір тілден артық болуға тиіс пе?

— Жоқ, Марат, мемлекеттік тіл ғана сол мемлекет ішіндегі өзге тілдерден артық болуға тиіс! Өйткені ол мемлекеттік тіл ғой. Қытайдағы қытай тілі, Ресейдегі орыс тілі, Өзбекстандағы өзбек тілі сияқты Қазақстанда қазақ тілі үстем болуға тиіс. Басқа елдерді айтпай-ақ қояйын, осы өзіміздің Өзбекстанға барып көрші! Өзбекше сөйлемесең, нан тауып жей алмай қаласың. Кез-келген дүкенге кіріп, «Дайте мне хлеб» деңізші, сатушы саған «түшүнбедім» деп иығын шошайтып тұра береді.

- Иә, бұл жағына келгенде біздер ұяттылаумыз. Ал енді қазақ мафиясына қайта соғайық, Арман, әйтпесе тақырыптан ауытқып кеткен сыңайлымыз.

— Жо-жоқ, Марат, қателесесің — айтылып жатқан әңгімеміздің барлығы осы мафиядан шығып жатқан жоқ па! Жаңа ғана кино мафиясын әңгіме қылдық қой, осыған бір ғана мысал – жарнамасы жарты әлемге тарап кеткен «Көшпенділерді» алып қарайық: «Оскарыңды» он орап алатын өзіміздің таланттыларымызды менсінбей, алаөкпе болып әлемнің әр түпкірінен атақтыларды жинап әкелдік. Олар келді. Аларларын алды. Қайта кетті. Олар тағы келеді – тағы шақырсақ. Өйткені «көк қағазды» қалай төлейтінімізді көрді – таңдайларын қақты. Шын мәнісінде қанша ақша бөлінгенін ешкім білмейтін «Көшпенділеріміз» көшке ілесе алмай қалды. Менің бұл турасындағы ойым мынандай: осынау фильмге түсетіндердің көпшілігін шетелдіктерден емес, өзіміздің қазақтардан – ертелі-кеш темір-терсектермен айналысып, бұлшық еттерін бұлтыңдатуды кәсібіне айналдырған кәдімгі қазақ жастарынан таңдау керек еді. Шетелдіктерге танылғымыз келе ме – батырларымыздың батыр тұлғалы болғандығын көгілдір экраннан былайша көрсетуге тиіспіз – басты кейіпкерлерімізді өз ұлты дегенде мейірімділігі, қарапайымдылығы былай тұрсын, тіпті қандай да болсын қатігездіктерден де тайынбайтын, бұлшық еттері бұлтыңдап, қыз біткеннің көз құртына айналатын қазақтың Спартактарынан, қазақтың Гладиаторларынан жасауға тиіс едік. Сонда ғана көпшілік оны көретін болады, сонда ғана ондай фильмдерден қырғын пайда табуға болады. Сонда ғана шетелдіктер «е-е, қазақ дегеннің ата-бабалары бұлшық еттері бұлтыңдаған, алпамса денелі, жауына келгенде мейірімсіз, досына келгенде қайырымды, қызға келгенде қызу қанды осындай тұлғалар болған екен ғой» деп біздерді мойындай бастайды. «Спартак», «Гладиатор» сияқты фильмдерді үлкен-кіші дегеніңіз қалай өліп-өшіп тұрып көреді, біздің «Көшпенділерімізді» де тура сондай етіп шығару керек еді. Тіпті олардан асырып та жіберер еді өзіміздің қара домалақ Қажымұқандарымыз – егер соған төленген миллиондардың ең болмаса үштен бір бөлігін өзіміздің сценаристеріміз бен артистерімізге төлегенде! Мұнда енді мәдениет саласындағы мафиозилердің ықпалы ерекше деп айтуға әбден болады. Өзіміздің жазушымыз жазған тарихи шығарманың кинолық нұсқасын қазаққа үш қайнаса сорпасы қосылмайтын қайдағы бір ресейлікке жаздыру не үшін керек болды, Марат, білесің бе?

— Не үшін керек болды екен?

— Бюджеттен бөлінген ақшаны айқай-шусыз бөлісу алу үшін керек болды, одан басқа түк те емес. Шетелдіктермен бөліскен ақшаның сайда саны, құмда ізі қалмайды — өйткені олар «коммерциялық құпия» дегенді ешқашан ашпауға әбден дағдыланған. Біздің «Көшпенділерімізді» өзің көрдің ғой – басты кейіпкерлерімізді батысты әбден ығыр қылған баяғы Жан Клод Ван Дам мен Марк Дакаскос сияқты «шаш ал десе, бас алатын» боевиктер мен секс-бомбалар ойнады. Бәрінен бұрын Ілияс аға Есенберлиннен ұят болды. Айтпақшы, ОПГ «Депкорпус» дегенді естуің бар ма?

- Ол туралы естімеппін.

— Бұл – «Депутатский корпус» деп аталатын ОПГ, яғни «организованная преступная группировка». Атының өзі-ақ айтып тұрғандай, биліктің биік эшелонынан бастау алатын нағыз шырмауықтың өзі бұл. Әркім әртүрлі айтқанмен, мұның «бұйдасын» бұлтартпай ұстап отырған адамның кім екенін әліге дейін ешкім білмейді.

— Есіңде ме, Арман, осыдан біраз жылдар біздегі бір Ішкі істер министрі «… еліміздегі ұйымдасқан қылмыстық топтардың көзі түгелдей жойылды» деп Елбасыға есеп беріп еді ғой.

— Білем-білем, біздің құқық саласына мүлде қатысы жоқ сол кездегі министріміз осылай деп рапорт беріп жатқан кезде Грузия президенті Саакашвилидің «репрессиясына» ұшыраған кавказдық «Законниктер» («Воры в законе») Қазақстанға қаптап келе бастады» деген әңгіме парламентте де көтерілген болатын. Бірақ неге екенін қайдам, көтерілген мәселе аяқсыз қалып кетті. Білесің бе «неге?»

- Неге?

— Тағы да сол – мафия. Бір нәрсені түсінбеймін, ол – қазіргі саясатты мафиясыз, ал мафияны саясатсыз көзге елестету қиын. Ұмытпасам, осыдан бес-алты жыл бұрын Ресей Мемлекеттік думасы қауіпсіздік комитетінің мүшесі Александр ГУРОВ деген азамат бір сөзінде «… орыс мафиясы дегеніміз аңыз емес, ақиқат нәрсе. Экономикамызға заңды түрде еніп алған оларды әлемнің кез-келген елі қазір «мафиози» деп атай баcтады» деген еді. Орыстар ашығын айтады, ал бізде ше? Бізде «мафия» деген сөзден басын ала қашады – тиісті құзырлы органдағылар. Олар үшін «коррупционер», «сыбайлас» деген сөздер әлдеқайда «әдемі» естілетін тәрізді.

- Арман, әлгіндегі «неге?» деген сұрағымыз жауaпсыз қалып барады.

— Өзім де соған келе жатырмын, жауапсыз қалмайды

- Арман, әлгіндегі «неге?» деген сұрағымыз жауaпсыз қалып барады.

— Өзім де соған келе жатырмын, жауапсыз қалмайды. Бұрынғы Одақ, қазіргі тәуелсіз мемлекеттер достастығы кеңістігіндегі қылмыс әлемі серкелерінің ең жоғарғы титулы – «Вор в законе» деген ресми емес титул, мұның ешбір құпиялылығы жоқ. Кеңес Одағы тарап, он бес одақтас республика өз алдына жеке-жеке тәуелсіздігін алып кеткенменен, қылмыс әлеміндегі «одақтастар» өз тәуелсіздіктерін алған жоқ. Яғни, бұрынғы Кеңес Одағы кезіндегі қылмыс әлемі сол баяғы орталыққа – Мәскеуге бағынатын күйінде қалып қойды. Заман өзгерді, заманның өзгерісіне қарай қылмыс әлемі де өзгере бастады. Саясат дегеніңіз күн сайын құбылып кетті. Мәселен, Грузиядағы билік басына Михаил Саакашвили келген соң кавказдағы осынау елдің құқық қорғау саласында қандай өзгерістердің болғанын көпшілік әлі ұмыта қоймаған болса керек – атағы таудай кавказдық қылмыстық авторитеттер біздің елімізге қарай ағыла бастады. Неге екенін білмеймін, алайда біздің мемлекетіміз көршілес мемлекеттердің қашқан-пысқан, бас сауғалаған «қылмыс әлемінің қашқындары» үшін «саяси баспана беріп» отыратын бірден-бір мамыражай мемлекет сияқты. Бұл нені білдіреді?

- Нені?

— Бұл біздегі қылмыс әлемінің әліге дейін Орталыққа, яғни Мәскеуге бағынатынын білдіреді. Кейбір нақты емес мәліметтерге қарағанда, ресейлік билік өкілдері өз мемлекеттерінің мүддесі үшін кейбір мәселелерде қылмыс әлемінің авторитеттерін де пайдаланатын көрінеді. Әрине бейресми жағдайда. Не үшін? Ұлт мүддесі үшін! Орыс ұлтының мүддесі үшін! Олардың ұлтшылдығы кез-келген дүниелерінен, кез-келген тірліктерінен байқалып тұрады. Олар ұлтшыл болып шыға келсе, пай-пай, жарасып тұрады екен де, қазақтар ұлтшыл болып шыға келсе, «отырса – опақ, тұрса – сопақ» бола қалады екен. Бодандықтың қамытына әбден қажалған қазақ байғұс басқадан қорықпаса да, ұлтшыл болудан қатты қорқады. Басқаны айтпай-ақ қояйын, қазақ мафиясының өзі ұлтшыл болғысы келмейді.

— Мүлде қызық пікірлер айтып кеттің, Арман. Қазаққа ендігі жетпегені – мафияға жалыну ма еді, ұлттық мүддемізді қорғап берші, айналайын мафиози көке деп. Солай ма менің түсінгенім?

— Мафияны құрта алмаймыз, мұны мойындауға тиіспіз. Бірақ оған қандай да бір дәрежеде тежеу салу үшін, тіпті азайту үшін бүкіл қоғам, бүкіл билік атаулы біріге отырып күрес жүргізбей ме? Міне, осындай мәселелерді шешу барысы кезінде ұлт мүддесін де ыңғайын тауып кірістіріп жіберу керек.

— Мәселен?

— Мәселен, кәдімгі тіл мәселесін алып қарайық: сен маған мынаны айтшы – қазақ мафиясы қай тілде сөйлейді?

— Қызық екен, менің мүлде ойланбаған нәрсем – мына сенің айтып отырғаның. Иә, онда өзің айта қойшы, қазақ мафиясы қай тілде сөйлейді екен, біле жүрейін. Білмегендер де біле жүрсін.

— Мәке, сен бұған күлме. Менің ойымша, бұл қуанатын да нәрсе емес. Әңгімеміздің бас жағында айтып кеттік – биліктің жоғарғы эшелонындағы қазақ мафиясы өкілдерінің көпшілігі шала қазақтар немесе түрі қазақ болса да, тілі қазақ еместер деп. Ал енді сол түрі қазақ болса да, тілі дүбара қазақ мафиясы ұлт мүддесін ойлай ала ма – менің бұған күмәнім бар. Әдебиеті мен мәдениетіне, елінің экономикасына сыналап кіріп алған орыс мафиясы кез-келген мәселеде ұлт мүддесін ойлайды. Кез-келген ресейлік фильмді көре қалсаңыз, олардың өн-бойынан міндетті түрде «русский лес» болмаса «русская зима», «русская баня» болмаса «русская женщина» деген ұлттық мақтаныштың иісі сезіліп тұрады. Тіпті «русская водка» деп кеуде кергенде, не айтарыңды білмей де қаласың. Атақты әншілері Аллегрова ма, әлде Распутина ма – біреуінің шырылдап тұрып шырқайтын әні де бар емес пе – «русская водка, что ты натворила» деген. Олег Газманов деген әншілерінің «Офицеры, офицеры» деген әйгілі әнін құлағы керең емес қазақтың бәрі біледі.

— Иә, ол әнді мен де білем, онда тұрған не бар екен?

— Ауғандықтарға арналған патриоттық ән, солай емес пе?

- Иә.

— Ал енді Ауған соғысына қатысқандар ресейліктер емес, Кеңес Одағының жауынгерлері емес пе?

- Иә, онымен не айтқың келеді?

— Ал неге сол әнде «За СССР» деп айтылмай, «за Россию, за свободу» деп айтылады? Ауғанстанмен Ресей емес, Кеңес Одағы соғысты емес пе? Соғысқандардың ішінде орыстармен бірге қазақ та, өзбек те, грузин мен армян да, басқа да басқа ұлт өкілдері болды емес пе, а? Ал олар болса мұны ескермейді, тек қана «За Россию» дейді. Бұл енді кішкентай ғана бір мысал, Мәке, өйткені мәселенің бәрі мафия дегеннен шығып жатыр ғой! Қазақ мафиясы көп жағдайларда, әсіресе ұлттық мәселелерге келгенде өзге мафиялардан кемшін түсіп жатыр, ал бірақ басқа мәселелерде олай деп айта алмас едім.

— Қандай басқа мәселелелер?

— Мафиялардың арасында да өзара бәсекелестік бар. Бұл жағынан алып қарағанда қазақ мафиясын мүлде құралақан деп айтуға келе қоймас. Есіңде бар ма, жоқ па – осыдан бірнеше жылдай уақыт бұрын Алматыда Қытай Триадасының талқанының шыға жаздағаны.

— Шет жағасын естігем.

— Естісең сол – қазақ жеріне құмырсқадай қаптап жатқан қытайлықтардың жайлап-жайлап территориялық үстемдікке де қол жеткізуге ұмтыла бастағанын байқауға болады. Бұл – қытайлықтардың, нақтылай айтатын болсақ қытайлық коммунистердің жымысқы саясаттарының бір тармағы ғана. Негізі, қытайлық қызыл коммунистердің көсемі Мао Цзедун мафияның, дәлірек айтатын болсақ, қытай мафиясы — Триаданың «шекпенінен» шыққан деген алып-қашпа әңгіме негізсіз болмаса керек. Әңгімеміздің осы жерінде аздап артқа шегінуге тура келеді. Сен өзі тарих жағына қалай едің, Мәке?

- Енді қалай деуге болады… тарихшы емеспіз ғой, әйтсе де қаражаяумын деп те айта қоймаспын.

— Өзің білесің, баяғыдағы һұн империясынан, дәлірек айтар болсақ, баяғыдағы түркі халықтарының шапқыншылықтарынан әбден шаршаған қытайлықтардың осы күнге дейін «бір саусақтары бүгулі» болып келе жатқанын. Бірнеше ғасырлар бойына өздеріне тыныштық бермеген түркі жұртын бертін келе быт-шыт қылып бөлшектеп, Қытай қорғанынан Алтайға дейінгі аралықты алып жатқан ұлттар мен ұлыстар арасына қып-қызыл қырғын салғаны белгілі. Түркі қағанаттары бір-бірлеп жойыла бастады, бұған олардың ішкі мәселелердегі ауызбіршіліктерінің болмауы, хандар мен билер арасындағы, тайпалар арасындағы өзара қырқысулар да белгілі бір дәрежеде әсер етті деуге болады. Мінекей, сол кездердегі ел таласы, ел мен ел арасындағы жер таласы бүгінгі дейін жалғасып келе жатыр. Байқап қарап отырсам, қытайлықтардың жымысқы саясаты жайлап-жайлап елімізге ендей еніп келе жатқанға ұқсайды. Бүгінгі күні еліміздегі мұнай мәселесінде қытайлықтардың үлес салмақтары белгілі бір дәрежеде күн өткен сайын өсіп келе жатыр, қазір Қазақстандағы қытайлықтардың накты санын да ешкім білмейді. Кім білсін, қонағын төрге шығарып, өзі босағаға жантая салатын қазекеңнің арасында қаншама қытай мафиясының, яғни қытай Триадасының адамдарының жүргенін! «Ақырзаман боларда, қара жер бетіне қара қытай қаптайды» деген баяғыдағы ата-бабаларымыздың сөздері бекерге айтылмаған. Бір жағынан Ресей, екінші жағынан Қытай сияқты алып державалар қысып отырса да, осы күнге дейін қазақтың қаны «лайланбаған», бұдан әрі де «лайланбауға» тиісті! Мен саған тағы бір нәрсені айта кетейін: кезінде Рыжий (Рыжий Алмаз) марқұм қазақтың «мен» деген марқасқа авторитеттерінің басын қоспақ болған… басын қосып, еліміздегі алпауыт зауыттар мен фабрикаларды, мұнай мен көмір, алтын мен алюминий кеніштерін бауырына басып алған шет елдік алпауыттарды тізеге басып отырып, қазақ елінің ішінен тырқыратып тұрып қуып шықпақ болған. Сенесің бе, сенбейсің бе – осындай да осындай ұлт мүддесін көздеген қылмыстық жоспарларын жүзеге асыру үшін сол бір қиын-қыстау жылдары Рыжий Мемлекет басшысының өзіне арнайы кіріп, «маған орныңызды бір жылға бере тұрыңызшы, «анау-мынау» тірліктерімді бітіріп алайын. Отвечаю, тура бір жылдан соң өзіңіз қайтып аласыз» деген мағынада өтініш те жасаған көрінеді. Менің ойымша, осы бір әңгімелердің жаны бар сияқты, өйткені Рыжий Алмаздың жердің түбіндегі қайдағы бір Испанияда кенеттен қаза болуы неше түрлі жұмбақ та жұмбақ сауалдар тізбегін туындатады. «Спецтің» қолынан қаза болды» дейді, кейбіреулердің айтуларына қарағанда. Демек, Рыжийдің өлімі жөніндегі күдік әу бастан-ақ қазақ еліндені «спецслужбаға» түсті деген сөз. Бірақ мәселені жылы ғана жауып қоя салды, тиісті орындар. Осы жағы өте-өте өкінішті. Рас, Рыжийге байланысты тағы да бірнеше болжамдар болды. Ондай болжамдардың бірі мынандай: мәселен, кезінде «Рыжийдің  Мәскеуге бағынғысы келмеді, ол қазақтардың жеке-дара қылмыстық империясын құрғысы келді. Сондықтан қылмыс әлемінде «өз егемендігін» алмақшы болған оны ресейлік «Законниктер» (Воры в законе) арнайы тапсырыспен өлтіріп жіберді» деген әңгіме шықты. Бірақ менің ойымша, бұл әңгіме негізсіз сияқты. Рас, Рыжий бастаған бірқатар қазақ авторитеттері «ортақ өгізден, оңаша бұзауым» артық дегенді басшылыққа ала отырып, бір Орталыққа (Мәскеуге деген сөз) бағынатын қылмыс әлеміндегі қалыптасқан жүйені бұзбақшы болды кзеінде, бірақ үлгере алмады-ау деймін. Міне, осындай өте ұтымды вариантты өздеріне өте ыңғайлы пайдаланған қазақ «спецслужбасы» Рыжий Алмаздың көзін құртып жіберді. Құртып жіберді де, «стрелканы» ресейлік Законниктерге қарай бұра салды. Көрдіңіз бе қандай вариант екенін?!

— Үлкен саясатқа кетіп қалған сияқтымыз ба, Арман?

- Әрине Мәке, үлкен мафия жүрген жерде үлкен саясат та қосанжарласа жүреді. Біз енді кедендік одақ мәселесіне қарай ойысып көрсек… осы кедендік одақтың қазақтар үшін пайдасы бар ма, әлде жоқ па? Мафия жайлы айтылсын, басқасы жайлы айтылсын – бірақ кез-келген саяси-экономикалық, әлеуметтік мәселе тек қана осы тұрғыдан, яғни қазаққа пайдасы бар ма, жоқ па деген таза ұлттық тұрғыдан қаралуға тиісті. Мен экономист емеспін, сондықтан кеден мәселесін экономикалық тұрғыдан талқылай алмаймын, алайда кедендік одақтың соңы кеше ғана Еуразиялық экономикалық одаққа алып келді. Ал Еуразиялық экономикалық одақтың «бағдарламасы» қазақтарды (қазақстандықтарды емес) баяғы Кеңес Одағының «шекпенін» қабаттап-қабаттап тұрып қайтадан киіп алуға ақырын-ақырын… «культурно» қақпайлап әкеле жатыр – бұл мәселеге шамалап болса да миым жетеді. Ал енді осының барлығы қазаққа керек пе? Егер керек болса, онда біздің кеше ғана алған, әлі «сиясы кеппеген» тәуелсіздігіміздің не қажеті бар еді? Ресеймен, Қытаймен және Өзбекстанмен шекаралас аймақтардағы қазақ мафиясының қауқары қандай? Ауы мен бауы әлі салақтаған күні кешегі «Қорғас» кеден бекетінің дау-дамайына байланысты қандай қорытындылар жасауға болады? Мәселен, «движениесі» орыс мафиясының оң жамбасына келмей қалыпты» деген әңгімелер айтылып жатқан күні кешегі бас кеденші Баймағамбетов қай жерде сүрінді? Немесе оны қалай сүріндірді? Жалпы, кедендегі қазақ мафиясының қауқары қандай дәрежеде деп айтуға болады? Тәуелсіздігімізді алғалы бері ішкі істер саласында басшылық қызметтерде болған баяғы Шумов, біздегі атом өнеркәсібінің айналасынан шықпайтын Школьник, одан берідегі Сүлейменов, «Шымкент мафиясының» басты кейіпкері Тұрысбеков дегендер шын мәнісінде Қазақ мафиясының өкілдері ме? Міне, Мәкентай, осы жерде бір «перекур» жасап алайық та, сосынғы әңгімемізді осы бағытта өрбітейік

- Сонымен, қазақ мафиясының өкілдері кімдер, атап тұрып айта аламыз ба?  

— Қызық сұрақ қойып отырсың, Мәке, ресми құжаттарда ресми түрде аталмағандықтан мынау мафиоз деп кесіп айту қиын, біздікі тек жорамалдар ғана. Есіңде болса, осыдан он жылдай шамасы  бұрын «Шымкентская мафия» деген бір кітап шыққан болатын. Жанры жағынан алып қарағанда деректі мақалалар жиынтығына ұқсайды. Өз басым ол кітапты оқығам жоқ, алайда көпшілік арасында қызу пікірталас туғызған кітаптың басты кейіпкерлері қазіргі билік басында жүрген лауазымды тұлғалар. Кезінде Оңтүстік Қазақстан облысының әкімі, мемлекеттік қызмет агенттігінің төрағасы, тіпті ішкі істер министрі қызметтерін атқарған Зауытбек Тұрысбековтің есімі сол кітапта басты кейіпкерлердің, басты мафиоздардың бірі ретінде аталады. Кейіннен кітаптағы деректер толықтай жоққа шығарылды. Есімдері ерекше аталып, мафиозилер ретінде көрсетілгендердің көпшілігі күні бүгінге дейін қызметтерін есен-аман атқарып жатыр. Тағы бірі Парламент депутаты болып жүріп, аяқ астынан қайтыс болып кетті.

- Біздегі коррупция керемет жайлаған саланың бірі – кеден саласы. Бұл саланың өзі не бастыққа жарымайды, не сауатты қызметкерге де жарымайды.  Қайбір жылдары кеден бастығы болған Баймағанбетов парамен ұсталды. Оның орнына барған су жаңа бастық Есенбаев дегеніміз екі жеңін түріп тастап, кадрларды тазалау мәселесіне қызу кірісіп еді оның да «өнері» көпке жетпеді. Қалай ойлайсың, Қазақ мафиясындағы кеден саласының орны мүлде бөлек шығар, ә?

— Бұл өзі бастық тұрақтамайтын, сынаптай сырғып тұратын салалардың бірі болғандықтан бұрынңы Есенбаевтың да, одан кейінгілердің де екпіні жайлы пәлен-түген деп айта қою қиын. Ал енді кеден мафиясы дегенді өте жақсы айттың, өйткені кеден туралы айтқан кезде тіліміздің ұшына міндетті түрде МАФИЯ деген сөз өзінен-өзі орала кетеді. Шайлығынан байлығы асып-төгіліп жататын кеден саласындағы мафия дегеніміз – халықаралық деңгейге шығып кеткен мафия деген сөз. Ал енді осы кеден саласын бақылап, қадағалап отыратын қазақстандық ұйымдасқан қылмыстық топтар шетелдік «әріптестерімен» тығыз байланыста болады – бұл енді бұлтартпайтын шындық. Бірақ осы жерде бір сұрақ көкейімізде көлбең ете қалады: ол – кедендегі қазақ мафиясы шетел мафиясымен қандай қарым-қатынаста деген сұрақ.

- Мәселен, қытайлықтармен шекаралас кеден бекеттері туралы айтсақ…

— Иә, қытайлықтарды мысалға келтірейік. Мәселен, Қытай Триадасының өз елінде араласпайтын, өз елі ішінде қадағаламайтын саласы жоқ. Демек, Қазақстанмен шекаралас территорияларда да Триаданың ізі сайрап жатыр деген сөз. Ал енді қытай мафиясының қанша өкілі қазақ мұнайының ішінде жүр дегенге келетін болсақ, бұған да нақты жауап таба алмаймыз. Егер еліміздегі ішкі-сыртқы саясат барысында дәл осы қытайлықтарға байланысты қандай да қандай оң өзгерістер болып жатыр деген мәселені қазбаласақ, оған да нақты жауапты менің өз басым көріп-біліп отырған жоқпын. Бұл жерде Мемлекет басшысы жүргізіп отырған саясаттың нәтижелілігіне үміт арту керек. Күш құрылымдарынан қайран жоқ, өз басым осылай ойлаймын. Ішкі істер министрлігі, кеден, ұлттық қауіпсіздік комитеті деген салалар өзара қырық пышақ болып қырқысып, бірінің үстінен бірі компромат жинаумен әлек боп жүргенде қара қытайдың қаптағаны – қаптаған. Егер ішкі жағдайымыз дәл осы бетімен кете беретін болса, қазақтың шекаралас аймақтарындағы тұрақтылықты қамтамасыз етуді тиісті орындардан емес, «Қазақ мафиясынан өтінетін» шығармыз, кім біліпті?! Мұндай мәселеде тағы да «қазақ мафиясының ұлтшылдығы туралы» ойлана бастайтын боламыз, неге десеңіз – мафия ұлт талғамайды деген қатып қалған қағида тағы бар.

- Мафия дегенде тағы қандай анықтауыш бар өзі?

— Әдетте, мафия дегенде көпшіліктің көзіне қара көзілдірік таққан, қара «кожанка» киген тақырбас бандиттер елестейді, бұл жасырын емес. Өйткені тәуелсіздікпен бірге келген рэкет пен рейдерлік көпшілікті осылай ойлауға үйретті. Ресми мәліметтерге қарағанда, еліміздегі аса ықпалды ұйымдасқан қылмыстық топтардың, яғни мафияның саны оннан асып жығылады екен. Олардың көпшілігі биліктің жоғарғы эшелонындағы лауазымды тұлғалармен тонның ішкі бауындай араласып кеткен. Бұған бір ғана мысал — әлі ыстық-суығы басыла қоймаған әйгілі «Кеден мафиясының» қылмыстық оқиғалары. Құрамында кедендік бақылау комитетінің, сондай-ақ ұлттық қауіпсіздік комитетінің лауазымды тұлғалары болған осынау оқиғаны қазақ мафиясының қатардағы көп «тірліктерінің» бірі деп айтуға болады. Ал біз біле бермейтін «мафия мәселелері» қаншама! Жоғарыда айтып өттік — қолына құрық түскен бас кеденші Баймағанбетовтің тірлігі әзірге көңілге қонымсыздау болып тұр.

- Неге олай деп ойлайсың?

— Мәке, өзің логикалық тұрғыдан ойлап қарашы – құқық қорғау саласының жұмыс істеу тәсілін бес саусағындай жатқа білетін Баймағанбетов кезінде ішкі істер министрі қызметін атқарды. Ұлттық қауіпсіздік комитетінде істеді. Ал енді осындай адамның, осындай биік лауазымды қызметтердің баспалдақтарынан «байқап-байқап» басып өткен адамның «түк көрмеген мәнжубас» біреудей пара деген пәлекетпен қолға түсуі мүмкін бе? Тіпті пара дегенді амалдап алудың айла-тәсілдерін білмейтін, ымы мен дымын түсінбейтін Баймағанбетов ақымақ емес қой!

- Неге? «Алтын көрсе, періште жолдан таяды»  демей ме?

— Мұныңмен келіспеймін. Данышпан Абай өзінің қара сөздерінің бірінде өзіміздің қазағымыздың қалай болса солай шығара салған кейбір мақалдарын қатты сынаған болатын. Сол кісі айтқандай, мен де осынау мақалыңмен келіспеймін.

— Қалай сонда?

— Не қалай дейтіні бар? Алтынды көрген сайын жолдан тая берсе, періште шіркіннің қай жері періштелік болмақ, өзің ойлашы? Мен бұл жерде Баймағанбетовті періште еді дегелі отырған жоқпын, тек оған тағылып отырған айыптардың ақылға еш қонымсыздығына көңілім толмай отыр. Егер Баймағанбетов шынында да айыпты болатын болса, онда мұндай лауазымды тұлғаның жалғыз әрекет етуі тіпті де мүмкін емес. Кеден мафиясының «жібі жайлап-жайлап тарқатыла» беретін болса, мемлекеттік құрылымдардағы мафия мүшелерінің бірталайының бастары кетері сөзсіз. Ресми емес мәліметтерге қарағанда, «Қорғас мафиясының» ісіне байланысты бастары істі болған Ұлттық қауіпсіздік комитетіндегі коррупциямен күрес департаментінің бастығы, полковник Талғат Жақаевтың, тағы бір чекист-подполковник Ерлан Әбдірахмановтың, осы құрылымның Ақмола облысы бойынша департаменті бастығының орынбасары, подполковник Бақытбек Құрманалиевтің, Алматы облыстық кеден департаментінің бастығы, полковник Құрманбек Артықбаевтың, осынау іске қатысты екі бірдей ұйымдасқан қылмыстық топтың жетекшілері Талғат Қайырбаев пен Бақыт Отарбаевтың шын мәнінде де темір тордың арғы жағында көп отыратынына көпшілік күмәнді. Елбасының тікелей қадағалауына алынған «Қорғасы мафиясының» қылмыстық ісі, кейбір жорамалдарға қарағанда, баяғыда-ақ толықтай сот орындарына өткізілуге тиіс сияқты еді, бірақ мафияның «тас қамалын» бұза алмай жатқан тергеу саласы тұсалған аттай тұралап жатыр.

— Жақсы онда, жорамалдарыңның жөні бар сияқты, Арман. Сонда қазақ мафиясының қайнаған ортасы қандай салада деп атап айта аласың?

— Мұның енді ешқандай құпиясы жоқ, Мәке, мұны кез-келген көзі ашық қазақстандық жақсы біледі. Бұл – кеден саласы, бұл – қарпол (қаржы полициясы), бұл – жолпол (жол полициясы), бұл – сот пен прокуратура салалары дегендей… осылайша жең ұшынан жалғасып кете береді. Мен тіпті мафия араласпайтын елімізде бір де бір сала жоқ деп те ашық айтар едім. Бізде тіпті көзімізге көп көріне бермейтін «Банкирлер бандасы» деген де мафиялық құрылымдар бар.

— Банкирлер бандасы туралы әңгіме әлбетте, Әбіләзовті аттап өте алмайды, солай ма?

— Тек қана Әбіләзов емес, одан да зорлары бар. Бәріміз білеміз, қаржылық махинациялардың көпшілігі банктер арқылы жасалады, тескен тау асса да банктер арқылы асып кетіп жатады. Демек, кез-келген қаржылық махинацияларда банктердің де белгілі бір мөлшерде үлес-салмағы бар деген сөз. Қазақстанның миллиардтарын шынашақтай ғана Әбіләзов жалғыз арқалап кетті дегенге кім сенеді? Мүмкін емес нәрсе ғой! Ал Әбіләзовтің туған құдасы, Алматымыздың экс-әкімі Храпунов қазір Щвейцарияның шылқыған байларының бірі. Қазақстандағы күш құрылымдары, егер «ынтасы» болса, Францияда қамауда отырған Әбіләзовті де, Щвейцариядағы Храпуновты да бір-ақ күнде «багажникке» екі бүктеп салып, тыпырлатып тұрып елімізге алып келер еді. Олардың, яғни еліміздегі күш құрылымдарының «ойбай, халықаралық келісім-шарттарды бұзуға болмайды» деген бос сөздері, айналып келгенде, әншейін бастарын бәледен алып қашудың амал-айласы ғана. Әбіләзов сияқты шетел асып кеткен алпауыттарымыз өз еліміздің сотында әділетті түрде айыпталатын болса, «мемлекеттік деңгейдегі қазақ мафиясындағы талай да талай «жүрек жұтқандардың» шынайы бет перделері ашылатын еді. Демек, сауатсыз санаға да түсінікті нәрсе – кешегі марқұм Әлиевтің де, Әбіләзов пен Храпуновтың да мафиясында болғандар елімізде емен-жарқын «тірліктерін» істеп, «дін аман» жүріп-тұрып жатыр. Олар тұрғанда шетелдегі қашқын алпауыттарымыздың өз елімізде сотталып, әділ жазаларын алатындықтары мүмкін емес нәрсе.

— Мұндай әңгімелеріңе мардымды дәлелдер айта алмайсың ғой, солай ма?

— Дәлелдерді прокуратура мен сот айтатын болады, ал менікі тек болжамдар ғана. Сондай-ақ мен Францияның Әбіләзовті ың-шыңсыз Қазақстанға қайтара қоятынына да күмәнім бар. Жалпы, экономикасына қыруар қаржы салып отырған азаматтарды, мейлі ол қандай да бір елден қашып келген қылмыскер болсын, қылмыскер болмасын – шет мемлекеттер кез-келген елдің сұранысын қанағаттандырып, кері қайтара қоюы екіталай. Олардың көлденең тартатын қисынсыз сылтаулары да әлімсақтан белгілі: «…саяси қуғындауларға ұшыраған азаматтарға саяси баспана бердік…» дейді демократияның «шіріп бітпейтін шекпенін» көлденең тартып. Біздің еліміз сияқты «тәжірибесі аздау» тәуелсіз мемлекет мұндайда ешқандай дау-дамай айта алмай қалады, өйткені олар халықаралық конвенциялардың демократиялық талаптарына сәйкес «технично» әрекет етіп отыр. Осындай-осындайларды білгендіктен ғой — өз елдерінің экономикаларын банкротқа отырғызып, қылмыстық жолдармен табылған қып-қызыл ақшаларын қалтаға басатын алпауыттардың әдетте Англияға барып, «саяси баспана» сұрайтындықтары.

— Орыс мафиясының да кейбір алпауыттары Англияда тұрып жатыр емес пе?

— Орыс мафиясы демекші, бұрынғы одақ көлеміндегі ірі-ірі ұйымдасқан қылмыстық топтар орыс мафиясының құрамдас бір бөлшектері іспетті. Менің қойын дәптерімде мынандай бір қызық деректер жазылған, аудармасыз жолма-жол оқып берейін, жазып алсаң да болады. Роберт ФРИДМАН: американский журналист, эксперт по организованной преступности: «…американцы проспали русскую мафию, как когда-то проспали итальянскую. Полиция занималась отдельными преступлениями, не более того. Только в 1993 году в вашингтонской штаб-квартире ФБР был создан отдел по борьбе с русской мафией. Географически же в Северной Америке сегодня действуют 30 синдикатов русской мафии. Уникальная черта русской мафии – ее выраженный многонациональный характер. Славянские и чеченские, кавказские, узбекские и казахские ОПГ – составные части единой «русской мафии». Вот эта мафия пытается купить свой путь в американскую политическую систему…» Міне, көрдің бе, Мәке, өзімізде көп ешкім біле бермейтін қазақ мафиясының айдаладағы Американың арнайы есебінде тұрғанын. Бұл бекер нәрсе емес. Американың арнайы қызметі бекерден-бекер бір нәрсені «қойын дәптеріне» түртіп қоймайды, солай емес пе? Мен саған мынандай тағы бір қызық әңгіменің шетін шығарайын:

 — Құлағым сенде…

— Біздің елімізде қандай да бір үлкен лауазымды қызметтер атқарғанымен, бір де бір рет сотты болып, соры қайнап кеткен өзге ұлт өкілін көрген емеспін. Ауыл шаруашылығы министрлігіне қарасты Су комитетінің төрағасы болып қызмет істеп, осыдан бірнеше жыл бұрын алты жылға сотталып кеткен Анатолий Рябцевті бұл жерде есепке алмай-ақ қояйық.

— Онымен не айтқың келеді? Орыстар қазақтар сияқты коррупционер емес дегің келе ме?

— Солай шығар, бірақ менің күмәнім бар. Бір ғана мысал: бізде министр деген лауазымнан төмен қызмет істеп көрмеген ШКОЛЬНИК деген «мәңгілік министр» бар. Бір қарасаң – министр, енді бір қарасаң – ұлттық компанияның президенті. Бітті! Қазақтың уранынан қазаққа қыруар пайда әкеледі деп жүрген Мұхтар Жәкішев деген азаматымыз сотталып кетті. Қаппаров деген қазақтан шыққан жап-жас талантты жігітіміз кеше ғана жұмбақ жағдайда қайтыс болып кетті. Бір нәрсеге миым жетпейді менің: неге осы «ҚазАтомПромның» басшылығына барған қазақ жігіттері… немесе сотталып кетеді… немесе белгісіз жағдайда өліп кетеді де, Школьник деген орыс міз бақпай… мұртын балта шаппай, еліміздегі энергетика саласы мен атом саласын айналшықтап, аман-есен жүре береді, а? Тағдыр тәлкегі ме, әлде таза кездейсоқтық па – ҚазАтомның басшысы Школьник пен РосАтомның басшысы туған құдалар болып шықты. Ал енді атом, уран дегендеріңіз стратегиялық маңызы ерекше салалар болып саналады. Сонда қазақстандық атомның басшысы мен ресейлік атомның басшысы «қазақша құйрық-бауыр жеп, орысша жүз грамм ішіп» отырып, дастархан басында екі елдің атомы туралы әңгіме қозғамай ма? Әрине қозғайды. Және қандай-қандай әңгімелер қозғалады ондай-ондай отырыстарда! Анау-мынау алпауыттардың шамалары келе бермейтін Ресейдегі алып мұнай өңдеу зауытын осыдан бірнеше жыл бұрын кім сатып алды, білесің бе?

- Школьниктің баласын айтасың ба?

— Осы «мәңгілік министр» Школьниктің орда бұзар отыздан енді-енді ғана асқан ұлы сатып алды. Қандай ақшаға? Қайдағы ақшаға? Өмір бойы мемлекеттік қызметтің «окладымен» күн көріп келе жатқан Школьниктің «сандығында» сақталып келген қып-қызыл ақша кімнің ақшасы? Оң мен солын енді айыра бастаған ұлының ақшасы ма? Бұған да күмәнім бар. Сонда деймін-ау, біздің «мәңгілік министріміз» Школьник мырза еліміздегі элиталық қазақ мафиясының мүшесі ме, әлде…кейбір ақпарат көздерінде айтылып қалғандай, ресейлік арнайы қызметтің «әдемі ноқталанған» тынымсыз тыңшысы ма? Егер Школьниктің ішкі-сыртқы қыртыс-пыртысын жақсылап тұрып «жәукемдеп» көретін болсақ, ешкімнің  миына келмеген халықаралық «Уран мафиясының» су бетіне қалқып шығуы әбден мүмкін.  Мұндай жағдайда Уран мафиясының тізімінен міндетті түрде АҚШтың бұрынғы президенті Билл Клинтон мен бұрынғы Мемлекеттік хатшысы Хиллари Клинтонның аты-жөндерін анық көруге болады, мен мұны еш жасырмастан ашық айта аламын. Уран жүрген жерде үлкен саясат та бар, мұны ұмытуға болмайды. Школьник деген мәңгілік министр біздің еліміздегі атом мен энергетика саласынан кетпейінше, қара қазақ ураннан «бір грамм» да пайда көрмейді – мен мұны да ашық айта аламын.

— Школьник дегеніміз, менің білуімше, осы қазақ елінің «шекпенінен шыққан» саусақпен санарлықтай ғана отандық кадрларымыздың бірі емес пе, ұлты орыс демесең?

— Марат, мүмкін мен қателесіп отырған шығармын, әйтсе де мына бір сөздеріме құлақ салып көрші: қазақтың талай мақалын «талқандап, іске жарағысыз» етіп тастаған данышпан Абайымыз «…қасқырды қанша асырасаң да, орманға қарап ұлиды» деген мақалға келгенде ләм-мим демеген екен, түсінесің бе осыны? «Орыстан досың болса, айбалтаң қойныңда болсын» деп те бекерге айтпаған атамыз қазақ. Ал біз болсақ… басты да басты стратегиялық нысандарымызға қайдағы біреулерді басшылыққа тағайындаймыз, осы дұрыс па? Мүлде дұрыс емес, өйткені егемендігімізді алған ширек ғасырға жуық уақыт ішінде мафиямен миы уланбаған өзіміздің ұлттық кадрларымыз да өсіп шықты. Бар олар. Бірақ қайда олар – міне, мәселе осында жатыр.

(Жалғасы бар).

Марат МАДАЛИМОВ

ult.kz