Nwrswltan Nazarbaev ömirbayanı
kerey.kz
1940 jılı 6 şildede İle Alatauınıñ baurayındağı Üşqoñır jaylauında Äbiş pen Äljan Nazarbaevtardıñ şañırağında köpten kütken wl ömirge keldi. Oğan äke-şeşesi Nwrswltan dep at qoydı.
Säbige at tañdaudıñ özi jatqan bir hikayağa aynaldı. Toyğa jinalğan ağayın-tuıs türli esimderdi tws-twstan aytıp jattı. Eñ aqırında jaña tuğan wldıñ äjesi Mırzabala mınaday wsınıs bildirdi: «Meniñ süyikti nemerem eki birdey esimdi alıp jürsin. Onıñ atı Nwrswltan bolsın».
Älemdegi barlıq äjeler sekildi Mırzabala da nemeresiniñ azamat bolıp qalıptasuına erekşe eñbek siñirdi. Nwrswltannıñ anası Äljan Mırzabalanıñ balaları men kelinderine aqıl-keñes berip, halıqtıñ bayırğı dästürleri men joralğıları turalı äñgimeleytinin, nemeresi Nwrswltannıñ tärbiesine asa belsenip kiriskenin eske aladı.
Mırzabalanıñ wlı, Nwrswltan Nazarbaevtıñ äkesi – Äbiş 1903 jılı Alataudıñ bökterinde, Nazarbay bidiñ şañırağında ömirge keldi.
Äbiş Nazarbaev köñildi, qadirli adam boldı. Ol tek qazaq tilinde ğana emes, orıs jäne balqar tilderinde de erkin söyleytin. Äbiş qazaq jäne orıs änderin berilip aytatın, äñgimelesken adamın zeyin qoyıp tıñdap, paydalı keñes bere biletin. Äbiş Nazarbaev 1971 jılı qaytıs boldı.
Nazarbaevtıñ anası Äljan 1910 jılı Jambıl oblısı Qorday audanı Qasıq aulındağı moldanıñ otbasında düniege keldi.
Üşqoñırğa jer audarılğan äkesimen birge kelgen Äljan Äbişpen tanısadı. Auıl arasında än salu men suırıpsalmalıq önerden onıñ aldına tüsetin eşkim joq edi. Jarqın jüzdi Äljan wlın ülkendi qwrmetteuge, sıylauğa baulıdı, onıñ wlttıq dästürlerge, än-jırlarğa, salt-ğwrıptarğa qwştarlığın oyattı. Äljan Nazarbaeva 1977 jılı qaytıs boldı.
Otbasında Swltan dep atalğan wlannıñ balalıq şağı soğıstıñ swrapıl jıldarına jäne soğıstan keyingi auır kezeñge twspa-tws keldi.
Bwl soğıstağı jeñiske milliondağan adamdı qwrban etken alıp memlekettiñ ayrıqşa küş jwmıldırğanınıñ arqasında qol jetti. Jarımjan küyge tüsken el üyindi arasınan şığıp, endi ğana eñsesin köterdi. Jeñisten keyin birneşe jıl ötken soñ KSRO «qırği-qabaq soğıs» dep atalğan, barlıq auırtpalığı qarapayım halıqtıñ iığına tüsken jaña mazasız dodağa qosıldı.
Bwl el äli aş-jalañaştıqtan arıla qoymağan auır kezeñ edi. Biraq bala Nwrswltannıñ jas zerdesinde sol kezeñniñ qıspaqqa salğan qiınşılıqtarı ğana emes, anasınıñ ayalı alaqanı men äkesiniñ meyirli jüzi de saqtalıp qaldı. Tatu otbası, bauırlar, äke-şeşesi aytqan änder… Alataudıñ äsem aqbas şıñdarı, balanı eliktiretin oyındar… Onıñ qatarlastarınıñ bäriniñ balalıq şağı osılay ötti.
Nwrswltan öz äkesiniñ eşqaşan qol qusırıp qarap otırmağanın körip, oğan ünemi kömektesuge wmtıldı. Üyde de, baqşada da, alma bağında da äkesiniñ janında bolıp, kartop pen alma ösiruge järdemdesti. Nwrswltan mal jayğarumen aynalıstı, äkesimen birge tauğa barıp, şöp şaptı.
Birde Äbiş üyge arnayı jer audarılğan balqarlar otbasın ertip keldi. Nazarbaevtar otbası olardı şañırağına panalattı, jwmısqa twruına kömektesti. Al Äbiş Nazarbaev balqarlarmen tez til tabısıp, olardıñ tilin üyrenip aldı.
Köp wlt mekendegen Şamalğan twrğındarınıñ bäri de söytti. Eşkim wltqa bölingen joq. Nwrswltan Nazarbaev keyinirek kitaptarınıñ birinde sen qazaqsıñ ba, ukrainsıñ ba, çeşen älde nemissiñ be, balalardıñ arasında onı eşkim de esine almaytını turalı jazdı: «Eger qazaq üyine meshettik türiktiñ baspanası japsarlas salınıp, al kelesi üylerde Bogdan, Rihard, Oleg twrıp jatsa, qaytip bölinedi…». Wldar jağı tek twrğan köşelerine qalay toptasatın. Köşe-köşege bölinip, töbelesken kezderi de boldı. Biraq dostıq pen özara kömek ömir saltına aynalğan edi.
Bastan keşken barlıq qiındıqtarğa qaramastan, wldar men qızdardı bilimniñ siqırlı älemi, mändi de mağınalı, şattıqqa tolı jarqın bolaşaq tarttı da twrdı.
Jasöspirim şağı
Nwrswltan tek öz sınıbındağı ğana emes, mekteptegi eñ üzdik oquşınıñ biri boldı, sabaqtı zor ınta-ıqılaspen oqıdı. Ol öziniñ asa qwştarlığın biletin ağayın-tuıstarı äkep bergen kitaptardıñ bärin oqıp şığuğa jan-tänimen kiristi.
Jas kezinde İle Alatauınıñ baurayında jazğı demalıs künderinde äkesine kömektesip jürgende twñğiıq jwldızdı aspan astında janğan alau mañına tünegen romantikalıq sätteri de boldı. Äke-şeşesi osı ölkede ejelgi zamanda ömir sürgen babalardıñ berik tüp-tamırınan sır şertetin saliqalı äñgimeler aytıp, jan-dünieni terbeytin änder şırqaytın. Kez kelgen qazaq bilmeui wyat sanalatın jeti ata turalı aytılatın. Wrpaqtan wrpaqqa jalğasıp, qazaqtıñ ötkeni men bolaşağın jalğap kele jatqan halıqtıñ osı bir auır, biraq üylesimdi tirşiliginiñ mäñgi jäne asa mändi ekenin sezinetin.
Ol, äsirese, ejelgi añızdar men babalardıñ nanım-senimderi turalı ülkender aytatın äñgimelerdi ıqılaspen tıñdaytın. Keyinirek Nwrswltan Nazarbaev öziniñ kitaptarınıñ birinde bılay dep jazdı: «Keyingi kezde öziniñ «proletarlıq» tegimen kökirek qağu basqa bir närseniñ salqınımen almastı: qaytkende de öz teginen «aqsüyektik» qasiet izdep tabu etek aldı. Onday bizdiñ twqımda bolğan emes. Men – qoyşılardıñ wlımın, nemeresimin jäne şöberesimin. Demek, eşqanday aqsüyekter äuletinen emespin. Meniñ ata-babalarımnıñ bäri de Alatau baurayında ömir sürgen».
Keyinirek onıñ äuletinde äygili adamdar bolğanı anıqtalğanına qaramastan, Nwrswltan Nazarbaev ärqaşan özin halıq arasınan şıqqan, halıqqa jan-tänimen jaqın adam dep esepteydi jäne qazir de solay oylaydı. Halqınıñ qanı bir perzenti retinde ol bwl sezimnen eşqaşan arılğan emes, qayta jıl ötken sayın eseley tüsti.
Ol sonımen qatar özin nağız qazaq, babalar mädenieti men salttarınıñ mwrageri, jaña formaciyanıñ, ärkimniñ aldınan bwrın bolmağan mümkindik aşatın ğılımi-tehnikalıq progrestiñ ilgeri basqan jaña däuiriniñ adamı retinde sezindi. Halıqtıñ dästürli tanımı men jaña industriyalıq dünietanım onıñ jan-düniesinde üylese toğıstı.
Qaskeleñdegi Nwrswltan bitirgen orta mekteptiñ oqu isiniñ meñgeruşisi Seyithan Isaev jas wlannıñ bilimge qwştarlığın jäne aqıldılığı men alğırlığın birden bayqaydı. «Ol eñ ülgili oquşı boldı. Sabaqtı wyıp tıñdaydı, oqu bağdarlamasınan tıs swraqtar da qoyadı. Mwğalimniñ är sözine män beredi. Kitaptan bas kötermeytin, ünemi oqıp otıratın».
Nwrswltannıñ balalıq jäne jastıq şağı wzaqqa sozılğan joq. Mektepti bitirip, 18-ge tayağan Nwrswltan öz qatarlastarınıñ arasında tereñ bilimimen, oy-örisiniñ keñdigimen erekşe közge tüsti. Tınımsız eñbek, sportpen jüyeli aynalısu onı tığınşıqtay etip, şıñdap şığardı. Ol qwrbı-qwrdastarına qarağanda äldeqayda eresek siyaqtı körinetin. Biraq onı erekşelegen bastı närse – pikir aytudağı jäne äreket etudegi derbestik pen jetekşilikke twraqtı wmtılıs edi. Ol qwrbı-qwrdastarımen alğaş tanısqan sätten bastap, til tabısıp kete beretin. Öz ortasınıñ wytqısı jäne qoğamdıq wyımdastıruşısı boldı. Äzil-qaljıñğa beyim boldı, ändi jaqsı aytatın, eldiñ köñilinen şığıp, öz ortasın tez üyirip äkete bildi.
Sol kezde onıñ tağı bir qırı aşılıp, pragmatizmge qadam bastı. Temirtaudağı metallurgiya kombinatınıñ qwrılısına komsomoldardı jinap jatqanın bilgen soñ, Nwrswltan metallurg boluğa bel budı.
Nwrswltan erterek eñsesin tiktep, öz ahualın jaqsartıp, ata-anasına, tuğan-tuıstarına materialdıq twrğıdan kömekteskisi keldi. Öytkeni, ol otbasındağı ülken wl edi.
Jas Nazarbaev auqımdı qwrılısta jaña ülken ömir bastalatının, aldan jeke mümkindikter mol aşılatının qapısız sezindi. Ol öz ömirine, öz tağdırına özi ielik etuge bel baylap, tübegeyli şeşimge bekindi.
Temirtauğa kelgen soñ, ol bolaşaq metallurg retinde Ukrainağa, Dneprodzerjinsk qalasındağı Dnepr metallurgiya kombinatı janındağı käsiptik-tehnikalıq uçilişege oquğa jiberildi.
Nwrswltan şınıqqan şımır jastardan iriktelgen domnaşılar tobına qosıldı. Jas Nazarbaev bwlşıq eti men mineziniñ mıqtılığın sportta, baluandardıñ boz kileminde däleldey bildi.
Osınday jekpe-jekterdiñ birinde ol öziniñ äriptesi, jergilikti ukrain jigiti Nikolay Litoşkonıñ jauırının jerge tigizdi.
«Mikolanıñ» ädepkidegi tañ qaluı keyinnen qwrmetke auısıp, qazaq Nazarbaev pen ukrain Litoşko arasındağı mızğımas dostıqqa wlastı. Nwrswltan Litoşko otbasınıñ jii barıp twratın qadirli qonağına aynaldı.
Dneprodzerjinskidegi bir jarım jıldıq oqu merzimi tez öte şıqtı.
1959 jılı Nwrswltan Nazarbaev Käsipodaqtardıñ bükilodaqtıq ortalıq keñesi (VCSPS) wyımdastırğan jarısta jeñimpaz atandı. Söytip, ol uçilişe bitirgende metallurgtiñ qiın da kürdeli mamandığın igerip qana qoymay, Ukrainanıñ sport şeberi atandı.
Tabandılığı men qaysarlığı özi tañdağan mamandıq boyınşa barlıq pändi üzdik igeruge jol aştı. Sonday-aq, jas Nazarbaev oqu bitiretin kezdegi biliktilik emtihandarınan üzdik bağa alıp, «domna peşiniñ segizinşi razryadtı ekinşi gornovoyı» kuäligin ielendi.
Jastıq şağı
Temirtauğa oralğannan keyin Nwrswltan Nazarbaev ömirbayanınıñ «jalındı» kezeñi bastaldı. 1960 jılı 3 şildede sol kezde Qazaqstan men Ortalıq Aziyadağı alğaşqı jäne birden bir domna peşi iske qosıldı. Bwl Qazaqstan Magnitkası – Qarağandı metallurgiya zauıtınıñ ömirge kelgen küni bolıp sanaladı. Qazaqstannıñ alğaşqı şoyının qorıtuğa täjiribeli şeberlermen birge jas metallurg Nazarbaev ta qatıstı.
Ol «Qarmette» basqa da tektes mamandıqtardı igerip, qwyu maşinasınıñ şoyınşısı, domna peşiniñ gornovoyı, domna cehınıñ dipetçeri, gazşısı bolıp jwmıs istedi. Jwmıs öte auır edi, keybireuler alapat ıstıq pen qiındıqta şıdamay, esinen tanıp, mwrındarınan qan saulap jatatın. Köptegen jastar osığan töze almay, ketip qaldı. Biraq Nazarbaev olardıñ qatarınan emes edi. Ol bärine şıdauğa ant berdi jäne şıday bilip, jwmıstı döñgelentip äketti. Onımen birge qiındıqtarğa tötep bergen joldastarı Tölegen YUsupov pen Bolat Kärimov te joğarı bilikti metallurgterge aynaldı.
Jiırma jastağı Nwrswltan öziniñ qomaqtı jalaqısınıñ jartısın jas balalarınıñ mwqtajdığına jwmsasın dep, äkesine joldap otırdı.
Aldıñğı qatarlı jwmısşı qazaq, komsomol müşesi retinde Nazarbaev BLKJO s'ezderi men jastar festival'derine jii jiberilip twrdı. Ol tanımal bola bastadı, öndiris üzdigi Nazarbaevtıñ sureti ortalıq baspasözde de basıldı. Jas metallurg jwmıstastarı arasında ülken qwrmet pen bedelge ie boldı. Sondıqtan ol partiyağa ötkennen keyin ceh partorgı bolıp saylandı.
Osı jıldarda onıñ ömirinde tağı bir mañızdı oqiğa boldı. Nwrswltan Äbişwlı keyinnen bılay dep jazdı: «Al sol jıldardıñ ömir boyı este qalatın eñ bir eleuli oqiğası – bolaşaq kelinşegim Saramen alğaşqı kezdesuim. Al bwl kezdesu… bir apattan keyin domna peşiniñ janında bolğan edi. Ädette apat bolıp, metall jerge tögilip jatqanda tügel auısım bar qaldıqtı jinap, temirjol qozğalısın qalpına keltirgenşe eşkim eşqayda ketpeydi. Bwl bir bwljımas tärtip edi. Küni boyı bolasıñ ba, täulik boyı bolasıñ ba, öziñ büldirgendi öziñ retke keltiruiñ tiis. Osınday qolaysız bir sät edi – täulik boyı derlik tabanımızdan tik twrğan kezimiz, twla boyımız qazannıñ tüp küyesindey qap-qara, tek közimiz jıltırap, appaq tisimiz aqsiyadı. Sol küni qosalqı elektr stanciyasında kezekşi bolıp, bizdiñ peşimizdiñ tübinde ne bolıp jatqanın köruge kelgen qızğa kez bola kettim. Köp wzamay toyımız boldı. Özim ekpindiler men belsendiler qatarında jürgendikten kollektivimiz onı komsomol-jastar üylenu toyı etip ötkizip berdi».
Baqıttı jas otbası tez jetilip, ösip-önip kele jattı, şañıraqtarında üş qız – Dariğa, Dinara jäne Äliya düniege keldi.
Jas jwbaylardıñ özderi de käsibi twrğıdan öse berdi. Zauıttıñ joldaması boyınşa Nazarbaev öz cehındağı birneşe jigitpen birge Qarağandı politehnikalıq institutına tüsti. Ol onda Temirtauda twratın talapkerlerden jasaqtalğan LP-62-2 (qara jäne tüsti metall qwyma öndirisi) tobına bölindi.
Ol jıldarı tehnikalıq joğarı oqu orındarında oqudı öndiristegi eñbekpen üylestirudiñ sınaq-täjiribesi ötkiziletin. Bwl bolaşaq mamandıqtıñ praktikalıq jağın igeruge septigin tigizdi, alayda jwmıs isteu jäne sonımen bir mezgilde institutta oqu öte qiın boldı. Osılayşa, bwlar birinşi kurstı bitirip şıqtı, al kelesi eki kurs öndiristen ajırağan taza studenttik kezeñ boldı. Nağız studenttik ömirdiñ barlıq qajetti atributtarı – sınaqtar, sessiyalar, zerthanalıq jwmıstar edi. Bwl Nwrswltan Nazarbaev üşin tıñğılıqtı bilim aludı odan äri jalğastırğan jıldar boldı.
N.Ä.Nazarbaev Qarağandı politehnikalıq institutında 3 jıl oqıp, odan soñ Temirtauda Qarağandı metallurgiya zauıtı janınan qayta qwrılğan zauıt-vtuzğa auıstırıldı, onı injener-metallurg diplomımen bitirip şıqtı.
Onıñ izinşe zayıbı Sara Alpısqızı Nazarbaeva da 1967 jılı «Qarmet» janındağı zauıt-vtuzdı bitirip, ekonomist diplomın aldı.
Nwrswltan Nazarbaevtıñ aldınan jaña mümkindikter aşıldı. Onıñ ärdayım birinşi boluğa degen wmtılısı, özgelerdi qızıqtıruğa jäne soñına erte biluge qabilettiligi bayqalıp, bağalandı. Ol 1969 jıldan bastap tuğan qalasınday bolıp ketken Temirtauda özine wsınılğan partiyalıq, komsomoldıq jwmısqa auısuğa kelisim beredi.
Basında ol bwl wsınısqa onşa ıqılas tanıtqan joq – jalaqınıñ edäuir böliginen ayrıluı men «jalındı jıldarınıñ» jalğaspay qalatını qınjılttı. Biraq qatañ partiyalıq tärtip osığan mindettedi. Oğan qosa metallurg dostarı da mwnıñ basşılıq jwmısqa barğanın qwptadı.
Biraz uaqıt ötken soñ ol bwl mañızdı iske qızu aralasıp ketti. Qalıñ köptiñ ortasında solardıñ müddesi jäne arman-tilekterin sezine otırıp tirşilik etu, olardı basqaru men wyımdastıru Nazarbaevtıñ qanında bar qasiet bolıp şıqtı.
Birge jwmıs istegen jandardıñ köbi keyinnen onıñ adamdı jäne oğan qatıstı oqiğanı este saqtaytın keremet qabileti, ünemi bärin wğuğa, tüpki mänine jetuge, swhbattasuşısın mwqiyat tıñdauğa jäne tüsinuge tırısatını turalı aytıp jürdi.
Nwrswltan Nazarbaevtıñ öziniñ eske aluınşa, onda astamsu sezimi bolmağan, basqaruşılıq lauazımdarğa degen aytarlıqtay qwlşınıstı da sezinbepti. Alayda, jasöspirim kezinen «ortaşa» küyinde qaludı qalamaytın özindik biik namısqoylığı, ärqaşan birinşi boluğa wmtılu dağdısı qalıptasqan. Jetekşi äri wyımdastıruşı retinde ol birtindep ceh basşısınan ministrlerge deyingi san aluan adamdarmen qarım-qatınas jasau täjiribesin jinaqtadı.
Kemel kezeñder
Ömirindegi betbwrıstı sät onıñ 1972 jılı özine etene jaqın Qarağandı metallurgiya kombinatında partiya komitetiniñ hatşısı lauazımına tağayındaluı boldı. Ol 30 mıñ adam jwmıs isteytin Qazaqstan auqımındağı asa iri käsiporında kombinat direktorınan keyingi ekinşi twlğağa aynaldı.
Bwl zor jauapkerşilik jüktegen edi, onıñ auırtpalığın köp wzamay-aq tolıq sezindi. Tek partiyalıq jwmıstarmen ğana emes, öndirispen, önim şığaru josparımen, jöndeu jäne qwrılıs mäselelerimen, käsiporındı jabdıqtaumen, köptegen adamnıñ twrmıstıq, baspanalıq, mädeni jäne otbasılıq isterimen de aynalısuğa tura keldi.
Ol kombinattağı kemşilikterdi jasırmadı, qayta olarmen küresti. Nätijesinde kombinattağı ister oñğa basa bastadı, Temirtaudıñ öziniñ de qwrılısı damıp, abattana, jaqsara tüsti.
Nwrswltan Nazarbaev adamdardıñ igiligi üşin jwmıs istedi, sondıqtan ärdayım özin olardıñ qoldaytınına senimdi boldı. Metallurgtermen birge ol qaynağan ıstıqta jürdi, şahterlermen birge ştol'nyalarğa tüsti. Sondıqtan Nazarbaev ülken lauazım ieleriniñ kabinetterine qaymıqpay kirip, ädildikke jetu üşin «qara qıldı qaq jarğanday» etip şındıqtı ğana ayttı. Ol jalañ sınauşı ğana bolğan joq, ünemi sol jerde tüytkilderdi birden şeşudiñ qisındı joldarın wsındı, berik dälel men däyekke ğana süyendi. Sondıqtan onıñ pikiri mwqiyat tıñdaldı, jii qoldau taptı. kelisti Basşı retinde N.Nazarbaevtıñ bedeli joğarı bolu sebebi, eñ aldımen, onıñ jwmısşılar qatarınan, eñ tömengi buınnan köterilgendiginen, barlıq mäselelerdi tüp-törkininen tanıp biletindiginen edi.
Sonımen birge, onıñ boyında köregendik, barlıq mümkindikke jäne jaña ataulığa degen zor ınta-ıqılas sezilip twrdı. Mwnday täjiribeli jäne jigerli mamandarğa degen swranıs elde zor bolatın. Sondıqtan da 1977 jıldıñ özinde ol Qarağandı oblıstıq partiya komitetiniñ hatşısı, odan soñ ekinşi hatşısı boldı.
Nwrswltan Nazarbaev 1979 jılı Qazaqstan Kompartiyası Ortalıq Komitetiniñ hatşısı boldı. 1984 jılı 44 jasında Qazaq KSR Ministrler Keñesiniñ Törağası bolıp tağayındaldı. Ol KSRO-dağı odaqtıq respublikalardağı eñ jas prem'er edi. Biraq özge äriptesterimen salıstırğanda jas ekendigine qaramastan, ol sol kezdiñ özinde kemeline kelgen memleket jäne qoğam qayratkeri bolıp qalıptastı.
Öziniñ jaña qızmetiniñ biiginen ol tuğan respublikasınıñ damuında jiberilgen qatelik-qiğaştıqtardıñ auqımı men olar tudıratın qasiretti tolıq sezine aldı. Ol Qazaqstannıñ odaqtıq ekonomika üşin alıp şikizat qorına aynalıp ketkenin kördi.
Twtınu tauarlarınıñ 60 payızı Qazaqstanğa özge respublikalardan äkelinetinin, qazaqstandıqtardıñ eñ bastı mwqtajdıqtarı bwrınğışa şikizattıq damudıñ ıñğayına qaray öteletinin añğardı.
Ol özimen birge özgelerdiñ de oy-sanası aşılıp, bükil el oyana bastağanın bayqadı. Äygili 1986 jıldıñ jeltoqsanı Qazaqstan üşin «jılımıq» kezeñ bolğanday edi, biraq respublikanı G.Kolbin basqarğan az ğana jılda odaqtıq ortalıq öktemdik körsetip, qayta qwrsaulap tastadı. Biraq uaqıt ağının toqtatu mümkin emes edi. Özgerister pisip-jetildi. Oqiğalar barğan sayın jedeldey tüsti.
KSRO-da 1989 jılğı köktemde alğaşqı ret memlekettik biliktiñ eñ joğarı organınıñ balamalı negizdegi saylauı bolıp ötti. Mäskeude 1989 jılğı mausımda reformalardıñ qajettigi, ideologiya men ekonomikanıñ tüytkildi mäseleleri qızu talqılanğan KSRO halıq deputattarınıñ birinşi s'ezi boldı. Halıq deputattarınıñ s'ezi bite salısımen, Gennadiy Kolbin Mäskeuge jwmısqa auıstırıldı. Qazaq KSR Kompartiyasınıñ Ortalıq Komiteti 1989 jılğı 22 mausımda birinşi hatşı lauazımına Nwrswltan Nazarbaevtı sayladı. Oğan plenumğa qatısqan 158 adamnıñ 154-i jaqtap dauıs berdi.
Sol 1989 jılğı şildede Qarağandıda ekonomikalıq qana emes, sayasi maqsat közdep, Semey poligonın jabu turalı talap qoyğan şahterler ereuili bastaldı. Nazarbaev ereuilşilerdiñ talaptarın qoldadı – ol adamdardıñ ortalıq vedomstvolar monopoliyasına degen narazılığın jaqsı tüsindi. Däl solar siyaqtı ol özi de Qazaqstannıñ ekonomikalıq derbestigin, zardabı zor sınaqtardıñ toqtatıluın qalaytın.
Demokratiyalıq üderister KSRO respublikalarında jappay eñbekşiler birlestikteriniñ qwrıluına alıp keldi. Qazaqstandağı eñ alğaşqı jäne meylinşe qatarı qalıñ qozğalıstıñ biri 1989 jılı qwrılğan, tüpki maqsatı Semey poligonın jäne Qazaqstan aumağındağı özge de sınaq orındarın jabudı közdegen «Nevada – Semey» ekologiyalıq qozğalısı edi. Bwl qozğalıs ta Nwrswltan Nazarbaevtıñ quattı qoldauına ie boldı. Barşa qazaqstandıqtardan jappay qoldau tapqan onıñ küş-jigeri keremet tabısqa jetkizdi – halıqqa qasiret äkelgen Semey poligonı birjola jabıldı.
Qazaq KSR Joğarğı Keñesi 1990 jılğı 24 säuirde Qazaq KSR Prezidenti lauazımın belgiledi.
Nwrswltan Nazarbaev respublikanıñ Joğarğı Keñesi sessiyasında Qazaqstan tarihındağı twñğış prezident bolıp saylandı.
1991 jılğı 1 jeltoqsanda respublika prezidentiniñ alğaşqı bükilhalıqtıq saylauı ötip, onıñ barısında Nazarbaev saylauşılarınıñ tolıq qoldauına ie boldı.
Qazaq KSR Joğarğı Keñesi 1991 jılğı 10 jeltoqsanda Qazaq KSR atauın Qazaqstan Respublikası dep özgertu turalı zañ qabıldadı jäne Qazaqstan Prezidentin wlıqtau räsimin ötkizdi.
1991 jılğı 16 jeltoqsanda Qazaq KSR Joğarğı Keñesi respublikanıñ memlekettik täuelsizdigin jariya etti. Nwrswltan Nazarbaev täuelsiz Qazaqstan Respublikasınıñ Prezidenti qızmetine kiristi.
Täuelsiz Qazaqstannıñ jaña däuiri bastaldı.
Ardaqtı wlın wlıqtağan wlağattı wltımız aynımas basşısınıñ eñbegin joğarı bağaladı. Qazaqstan Respublikasınıñ qayta qabıldanğan Konstituciyalıq zañı negizinde 2010 jılı 15 mausımda Qazaqstan Respublikasınıñ Prezidenti Nwrswltan Nazarbaevqa Elbası (Wlt Köşbasşısı) märtebesi berildi.
***
Biz Qazaqstan Täuelsizdiginiñ 20 jıldıq tarihınıñ barlıq künderi men oqiğaların tizip şığudı jäne respublikanıñ twñğış Prezidenti Nwrswltan Äbişwlı Nazarbaev ömiriniñ barşağa belgili kezeñin egjey-tegjeyli bayandaudı mindet etip otırğan joqpız.
Onıñ ömiriniñ egemen Qazaqstan Respublikasınıñ 20 jıldıq tarihımen astasıp ketken osınau qiın da kürdeli, sonımen birge ğajap jäne asa tağdırlı kezeñi turalı köptegen maqala, kitap, monografiyalar jazıldı, ol wzındığı şaqırımdarğa wlasatın foto jäne kinotaspalarda tañbalandı, qazir endi sandıq aqparat tasımaldağıştarda giga jäne terabayt köleminde köbeytildi. Ol derekközderdiñ meylinşe qızıqtıları bizdiñ saytımızda berilip otır.
Sonımen qatar, Nwrswltan Nazarbaevtıñ eñbekteriniñ keñeytilgen tizimin, memlekettik marapattarı men joğarı ataqtarı turalı mälimetterdi biz sayt paraqtarında wsınıp otırmız.
Otbası
Zayıbı, Sara Alpısqızı Nazarbaeva, 1992 jılğı aqpannan – Halıqaralıq «Böbek» balalar qayırımdılıq qorınıñ negizin saluşı jäne prezidenti. Büginde «Böbek» – respublikanıñ tek Qazaqstanda ğana emes, sonımen birge, şet elderde de moyındalğan eñ belsendi qayırımdılıq qorı.
Qor jüzdegen jäne mıñdağan qayırımdılıq şaraların ötkizip, jetim balalar men mügedekterge kömek, analarğa qoldau körsetip keledi.
S.Nazarbaeva – 1994 jılğı şildeden bastap «SOS – Qazaqstannıñ balalar qalaşıqtarı» qorınıñ prezidenti. 1999 jılğı naurızdan bastap «Demografiya» qayırımdılıq qorı qamqorşılar keñesiniñ törayımı.
Qayırımdılıq jäne qamqorlıq salasındağı eren eñbegi üşin Sara Nazarbaeva halıqaralıq wyımdardıñ köptegen marapattarına ie boldı. Olardıñ arasında Bükilälemdik densaulıq saqtau wyımınıñ Ihsan Dogramaçi atındağı Halıqaralıq jüldesi, Unity halıqaralıq jüldesi, «Qwrmanjan Datqa» jüldesi siyaqtı eleuli marapattar bar. Ol Şıñğıs Aytmatov atındağı «Özin-özi tanu filosofiyasına qosqan wlı ülesi üşin» altın medal'iniñ iegeri. Sara Alpısqızı Sofi Lorenniñ qolınan Resey Qızıl Krest qoğamı tağayındağan jäne öskeleñ wrpaqtı qoldauğa bağıttalğan köpjıldıq qızmeti üşin beriletin «Altın jürek» halıqaralıq jüldesin aldı.
Ol 2010 jılı öz ömirin SOS Kinderdorf balalar qalaşığınıñ balalarına arnağan äyelderge beriletin SOS Kinderdorf International Halıqaralıq qorınıñ marapatı – «Altın jüzikke» ie boldı.
Nazarbaeva Dariğa Nwrswltanqızı (1963 j.t.), ülken qızı. Eki wlı jäne qızı bar. S.M. Kirov atındağı Qazaq memlekettik universitetin tämamdağan.
Sayasi ğılımdar doktorı. Qazaq, orıs, ağılşın, ital'yan jäne nemis tilderin meñgergen.
Qazaqstan Respublikası Twñğış Prezidentiniñ Qoğamdıq Qorınıñ direktorı. QR Parlamenti Mäjilisiniñ 5-şaqırılımdağı deputatı. Äleumettik-mädeni damu komitetin basqaradı.
Qwlıbaeva Dinara Nwrswltanqızı (1967 j.t.), ortanşı qızı. Wlı men qızı bar. 1989 jılı A.V.Lunaçarskiy atındağı Mäskeu memlekettik teatr öneri institutın bitirdi. Qazaq, orıs, ağılşın jäne ital'yan tilderin meñgergen.
1998 jılı Qazaqstandıq menedjment, ekonomika jäne boljau institutında iskerlik äkimşiliktendiru magistri därejesin aldı. 2007 jılı doktorlıq dissertaciya qorğadı. 2004 jıldan beri Qazaqstan-Britan tehnikalıq universiteti direktorlar keñesiniñ törayımı. Nwrswltan Nazarbaevtıñ Bilim beru qorın basqaradı.
Nazarbaeva Äliya Nwrswltanqızı (1980 j.t.), kişi qızı. Qazaqstandağı jäne şetelderdegi mektepter men universitetterde oqıdı. QazMZU-di bitirgen. Qazaq, orıs, ağılşın jäne nemis tilderin meñgergen. Eki qız tärbielep otır.
«Evropa plyus» radiosında direktordıñ kömekşisi, «TwranÄlemBankte» zañ departamentiniñ stajeri, Nwrswltan Nazarbaevtıñ hatşısı bolıp jwmıs istedi. «Elitstroy» qwrılıs kompaniyasınıñ basşısı.
Nwrswltan Nazarbaevtıñ jeti nemeresi jäne eki şöberesi bar.
El basınıñ jeke paraqşasınan alındı
Pikir qaldıru