قازاق شەجىرەسى

م.دۋلاتوۆ: قازاق حالقىنىڭ دۇشپاندارى

kerey.kz

 |  Sep 13, 2015

روسسيا مەملەكەتىندە بولىپ جاتقان بۇلىنشىلىك، جۇگەنسىزدىك ءبىزدىڭ قازاق ىشىنە دە كىرە باستادى. بولشەۆيكتەر ورىنبوردى العاندا، 200 بولشەۆيك عاسكەرىنە باستىق بولىپ جالباعاەۆ – جانگەلدين – ستەپنوۆ دەگەن شوقىنشاق ورىنبورعا كەلىپ، بولشەۆيكتەر تاراپىنان تورعاي وبلىسىنا كاميسار بولىپ تۇر. بۇعان پوموشنيك بولىپ ورىنبوردا تۇراتىن مۇحامەديار تۇنعاشين دەگەن بەلگىلەندى.
ەندى بۇلاردىڭ كىم ەكەندىكتەرىن قىسقاشا ايتىپ وتەيىن. جالباعاەۆ – جانگەلدين – ستەپنوۆ – ءتۇبى تورعاي ۇيەزىنىڭ قازاعى، نيكولاي زامانىندا شوقىنىپ، ورىس اراسىندا قاڭعىرىپ، باسى اۋعان جاققا كەتىپ جۇرەتىن ەدى. بۇل كۇندە مۇسىلمان دىنىنە قايتىپتى دەگەندى ەستيمىز. بۇل بۇرىن ورىستىڭ پوپتارىنىڭ حريستيان ءدىنىن ۇيرەتەتىن باستاۋىش مەكتەبىندە وقۋىن بىتىرە الماعان. ءوزىنىڭ از عانا ءومىرىنىڭ ىشىندە ەكى رەت ءدىنىن ايىرباستاپ، ءيا ورىس، ءيا قازاق بولا الماي جۇرەتىن بۇرالقى ەدى.
مۇحامەديار تۇڭعاشين – ءتۇبى تورەنىڭ تولەڭگىتى. ىرعىز ۇيەزىنەن. كەشەگى نيكولاي زامانىندا گۋبەرناتورعا ءتىلماش بولىپ، قازاقتان كوپ پارا الىپ، وحرانى وتدەلەنيەدە تىڭشىلىق جۇمىسىن اتقارىپ، ايىنا 20 سوم الىپ تۇرعان ادام. بۇنىڭ قازاقتان پارا الىپ، «تىڭشى» بولىپ تۇرعانى موينىنا قويىلىپ، وتكەن جىلعى اپرەل باسىندا بولعان قازاق سيەزىنەن قۋىلىپ شىققان ەدى.
بۇل ەكى بۇزىق قوسىلىپ، ورىنبوردا بىرنەشە جىلدان بەرى شىعىپ، قازاق حالقىنا باس-كوز بولىپ وتىرعان «قازاق» گازەتاسىن جاپتى. الاش اۆتونومياسىنا قارسى بولىپ، اۆتونومياعا كەرەكتى ىستەردى تورعاي وبلىسىندا ىستەتەتىن ەمەس. تورعاي وبلىسىندا ءھام ۇيەزدەردە زەمستۆو ءازىر اشىلعان جوق ەدى. ەندى بۇلار بۇل كۇندە وبلوسنوي زەمستۆونى اشتىراتىن ەمەس ءھام تورعاي وبلىسىندا ۋچرەديتەلني سابرانيە بايلاۋى دا بىتكەن جوق ەدى. مۇنىڭ دا سايلاۋىن ىستەتەتىن تۇرلەرى كورىنبەيدى. بۇلاردىڭ عۇمىرى كوپكە بارماس. بىراق از عانا كۇننىڭ ىشىندە بىلتىرعى حان بولىپ، ەل شاپقان بۇزىقتاردى سۇيەپ، تورعاي وبلىسىنىڭ قازاعىن بۇلدىرە مە دەگەن قورقىنىش بار. زامان ول قۋلاردىڭ دەگەنىنشە تۇرماس. ول اۋزى التى قارىس نيكولايدى دا تاقتان تايدىرعان زامان عوي. قازاق حالقى دا جوق بولىپ قۇرىپ قالماس. كوپ كەشىكپەي بۇل بۇزىقتار قازاق سوتىنىڭ الدىندا جاۋاپ بەرەر ءھام ءتيىستى جازاسىن تارتار.
روسسيا مەملەكەتى بۇزىلىپ، ورىس حالقى ءبىرى-ءبىرىن تالاپ، ءوزدى-وزىنە قاسقىرشا شاۋىپ جاتقاندا. الاش اۆتونومياسىنىڭ تۋىن تىگىپ، بۇلىنشىلىككە ۇشىراتپاي، الاش بالالارىنىڭ امان قالۋىن كوزدەپ تۇرعاندا، اۆتونوميا ءىسىن توقتاتۋى زەمستۆو، ۋچرەديتەلني سابرانيە سايلاۋ جۇمىستارىنا كەسە ءتۇسۋى، بۇنىڭ ۇستىنە ءبۇتىن الاشتى تەگىس ارالاپ، باس-كوز بولىپ تۇرعان «قازاق» گازەتاسىن جاۋىپ قويۋى بۇل قۋلارعا از ءىس ەمەس. بۇل سىقىلدى قازاق حالقىنا زيان كەلتىرگەن وسى ەكى بۇزىقتان جامان قازاق حالقىنىڭ دۇشپاندارى بار ما؟
ارعىن بالاسى.
«بىرلىك تۋى». 1918 ج. № 24.
مىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ماقالاسى
“اقيقات” جۋرنالى