Sonday-aq, elimiz täuelsizdik alardan säl bwrınıraq Älihannıñ ataqorımı Taldı­beyittegi jäne Toqırauın özeniniñ boyındağı Dayır töreniñ mazarındağı kezinde Smahan Bökeyhanov ornatqan köktastardağı jazulardı öşiru maqsatımen Qarağandıdan arnayı kelgen jansızdıñ, ondağı JOO-nıñ biriniñ professorınıñ esimderi jwrt jadında. «Qwdaysızdar qoğamın» qwrğan Keñes ökimetiniñ jandayşaptarınıñ jantürşigerlik äreketteriniñ saldarı jalğız bwl emes. Büginderi elimizde 87 qala, 160-tan astam selolıq audan, mıñdağan wsaq eldi meken bar. Solardıñ işinde jalğız Aqtoğay audanında mäyitti tañ atpay jerleu räsimi qalıptasqan. Onı basında jergilikti moldalarğa «hadiste mäyitti kün şıqpay jerleu kerek» degendi aytqızğan da, keyinirek jwrt jwmıstan qalmasın degenge jatqızğan da sol zamannıñ «şolaq belsendileri».
Osındayda Ä.Bökeyhannıñ jazba­larındağı: «Qwdaydan keyingi küşti närse – ğılım, ğılımnan keyingi küşti närse – dästür», degen twjırımı erikten tıs eske tüsedi. Jalpı, aruaqtarmen arpa­lısqandardıñ oñğanın eşkim körgen emes…
Älihan men onıñ tuğan inisi Smahan bastapqıda Nwrmwhammedov bolıp jazılıp, keyinde Älihan­nıñ öz ötinişi boyınşa Bökeyhanov bolıp öz­ger­tilgeni jöninde köp aytıla bermeydi. Onıñ tüp törkini jayında qısqaşa bayandasaq, äygili Joşı hannıñ Kökjal Baraqtan taraytın wrpağı Bökeyhan 1815 jılı Orta jüz hanı bolıp jariya­lanadı. Mine, osı äygili babasınıñ esimin alu Äli­han­nıñ öziniñ tüpki tegin tiriltpek oyınan tusa kerek.
Bökeydiñ toğız wlınıñ biri Ba­tır­dan tuğan tört wl – Äşimtay, Rüstem, Bekswltan, Mırzatay. Rüstem men Mırzatay Arqanıñ Toqırauın boyındağı qarakesek Sarım eline 1858 jılı ornığadı. Mırzataydıñ tört wlı – Nwrmwhammed, Qoske, Mätihan (Şolaq) men Äbdihannıñ ömir sürgen kezeñi Keñes ökimetiniñ twsına keldi de, tağdırları da sol qasañ bilikke täueldi boldı. Äbdihannıñ wlı Qasımhan 1928 jılı bastapqıda ölim jazasına kesilip, ajaldan kezdeysoq aman qalıp, 1946 jılı Almatıda qaytıs bolğan. Mätihannıñ wlı Mänerhan 1933 jılı Sibirge aydalıp, sol bette habarsız ketken. Mätihannıñ jäne bir wlı Qojayhan da basında jer audarılıp, sol jerden soğısqa attanıp, maydanda qaza bolğan. Nwrmwhammedtiñ kenje wlı Bazılhan bay retinde Sibirge aydalıp, 48 jasında Novokuzneckide qaytıs bolğan.
Älihannıñ tuğan inisi Smahan da otbası men wrpağınıñ tağdırına alañdap, wzaq jıldar boyı Almatı oblısında boy tasalap jürip, Stalin ölgennen keyin ğana Balqaş qalasına oralğan. Äzihannıñ wlı Rayımjan aqsaqalmen 1992 jılı jüzdesudiñ säti tüsti.

Rayağa bastauış bilimdi Qarqa­ralıda Aqaydıñ Haseninen alıp, Semeydegi G.Potanin atındağı ekinşi därejeli mektepte oqığannan keyin Älimhan Ermekovtiñ qarındası Dämeş Ermekovanıñ küyeui, kezinde Taşkenttegi pedinstituttıñ rektorı bolıp jürgen Temirbek Jürgenovtiñ keñesimen sondağı Orta Aziya memlekettik universitetiniñ fizika-matematika fakul'tetine oquğa tüsedi. Biraq Rayımjan Bökeyhanovtıñ alaşordaşı, «halıq jauı» Älihan Bökeyhanovtıñ nemere inisi ekendigin jazğan «domalaq» arızdardıñ saldarınan ol oqudan şığarıladı. Sol universitettiñ wltı armyan, studentter isi jönindegi prorektorı: «Qazaqtarğa qayran qalamın. Bwhar ämiriniñ wlı
Mäskeude oqidı, al seniñ familiyañ üşin ğana öz otandastarıñ tübiñe jetti», degen eken.
Sonday-aq, Rayımjan qariyanıñ öz auzınan: «Bwl familiyadan men ömir boyı zapa şektim, jası ülken janaşır jandardıñ özgert degenine könbedim, endi sanaulı künderimdi osı familiyanı maqtan twtıp ötkeremin. Eñ bastısı, Äbekeñniñ birjola aqtalğanın, halqına birjola oralğanın közim kördi. Aruağı riza. Aq­toğayda wlan-asır toy ötkizeyin dep jatır ekensiñder. Meni kärilik pen auru dendep twr. Jete almaspın. Şaqırğandarıña mıñ da bir rahmet. Biraq men baqıttımın. Balalarım öz familiyalarınan seskenbey, maqtan twtıp jüretin boldı. Toyğa solar qatıssa, men razımın», degen şattanğan sözderin estip, jazıp alıp, kezinde maqala da ja­riyalağan bolatınbız.
Aqtoğayda ötken sol şaralardıñ eñ mañızdısı – jaña zamanda ötkizilgen ğılımi-praktikalıq konferenciyağa täuelsiz Qazaqstannıñ betke wstar ğalımdarınıñ qatısqanı boldı. Olardıñ arasında Jayıq Bektwrov, Gülnar Dulatova, Keñes Nwrpeyisov, Twrsınbek Käkişev, Mağauya Ermekov, Äneş Dayırova, osı künge deyin qalamdarı qoldarınan tüspey Alaş tarihına wñğılay boylap, zerdeley zerttep, jahanğa jariya etip jürgen ğalımdar Qabılsayat Äbişev, Nwrlan Dulatbekov, Mwhtar Qwl-Mwhammed, Mäuen Hamzin, Jantas Qojahmetov, Azat Babaşev jäne basqalardıñ esimderi men eñbekterin atau läzim.
Sol 1992 jıldıñ jazında Älihan­nıñ Öki­taydan (Sergeyden) tuğan nemeresi, mäskeulik Evgeniy men onıñ wlı Petrdiñ tabandarı twñğış ret ata-baba jerine – Ortalıq Qazaqstan­nıñ Sarıarqa topırağına tigen asa baqıttı sät bolğan­dığın aytpay ketuge bolmas. Olar Rayım­jannıñ wl-qızdarı Sırım men Nwrım Bökeyhanovtar, Smahan qızdarı Säule, Aysäule şalqar mereytoy kezinde elmen birge, Älihan bir kelgeninde Braziliya qarağaşın otırğızıp, küni büginge deyin jayqalıp ösip twrğan daraqqa baylanıstı Taldı­beyit atanıp ketken ataqorımğa barıp, onda mäñgilik saya tapqan babalarına täu etip qayttı. Aqtoğayda ötken şaralardan keyin Ökitaywlı Evgeniy men Rayımjanwlı Sırımmen birge Wlıtauğa, Alaşa han, Joşı han zirattarına baru säti tüsti.

Olardıñ Qazaqstanğa kelgen sol saparındağı esten ketpes kezdesuleri, onıñ işinde Batır wrpağı, qart wstaz, Wlı Otan soğısınıñ ardageri, Älihan wrpağın sarıla kütuden jürek talması wstap, emhanağa tüsken Qasenhan Altınbekovpen (äygili restavrator Qırım Altınbekovtiñ äkesi) sälemdesui wmıtılmas äser qaldırğanı sonşa, Evgeniy Bökeyhanov toptama öleñder jazıp, Mäskeuge oralğan soñ «Potrogat' etot strannıy mir» jinağın şığardı. Al Sırım Bökeyhanov Bökey wrpağınıñ arğı-bergi tarihın, onıñ işinde wlı babası Älihannıñ ömiri, qızmeti, özi közin körip, tärbiesin alğan Älihanqızı Elizaveta, onıñ jarı Säduaqaswlı Smağwl, Sergeywlı Evgeniy, tağı basqa­lardıñ azaptı da ayşıqtı tağdırları jayında arhiv derekterine, estelikterge negizdelgen «Nel'zya o proşlom pozabıt'» attı kitap jazıp, qazaq tili­ne audartıp, öñdep, tolıqtırğan üş ba­sılımınıñ şıqqanın körip ülgerdi. Osı twsta Evgeniydiñ «Joşı han ziratında» attı öleñindegi işki tolğanıstarın oqırmannıñ qosa sezine tüsui maqsatında qazaq tilindegi audarmasınan üzindi keltirudi jön kördik:
JOŞI HAN ZIRATINDA
Şetsiz-şeksiz wlı dala aymalap,
Bir sağatta jeti ğasır ötippiz,
Kisineu men qiqu kernep aynala,
Twrğandaymız at dübirin estip biz.

Kün şıjıp twr ottı şarday balqığan,
Ötkelderde qiırşıq tas şıqırlap,
Taltüstegi añızaqtan qalqığan
Dem jetpegen sayın sağım tıpırlap.

Mazar işi, moladağı taqtalar
Salqınımen sabırlı oyğa jetelep,
Eske alğanda uaqıt bir sät toqtalar,
Wmıtılğan uaqiğalar tötelep.

Özgerdi adam jäne de bar tirşilik,
Jer qoynında mürdeñ seniñ, han iem,
Men de seniñ swñqar qiyaq bürşigiñ,
Mäñgi bäygi jolğa salğan jan iem.

Aramızda jıldar, jandar, däuirler,
Uaqıt seli – netken düley küpti eges!
Jer-ananıñ ölşemi iri, täuir der,
Mäñgi şeksiz wğım üşin tük te emes.

Boydı baurap küyki tirlik qas-qağım,
Näzik ömir körgen mamıq tüsimdey,
Mäñgilikpen bürkelgende bastağı ün,
Sen de ötersiñ fäni twstı tüsinbey.

Dala bolsa mañ qalpında bayağı,
Közim körgen suret aldan tosıp twr,
Köne mazar, qurap qalğan sayağı,
Bas süyekti köktep jusan ösip twr.

Qaytar jolı bwyırğandar baqıttı,
Közden ğayıp boldı kümbez alıstap,
Köktey süzip keri qaray uaqıttı,
Kelemiz biz jer betimen qarıştap.
Älihan Bökeyhanovtıñ: «Tiri bolsam, han balasında qazaqtıñ haqısı bar edi, qazaqqa qızmet qılmay qoymaymın», degen twjırımı onıñ ömirlik wstanım-sertindey boldı jäne odan qayğılı azaptı qazağa wşırağan soñğı demine deyin bir sätke de aynığan emes. Onıñ barlıq sanalı ğwmırındağı ärbir oy-tolğamın, ärbir is-qimılın, wyımdastıru qabi­letin qazaq halqına, Alaş jwrtınıñ keleşegine jwmıldırıp kelgenin tarih däleldedi. Onıñ: «Keyingiler ğibrat alarlıq ülgi tastap alğıs alarmız ba? Joq, dalağa lağıp, jönsiz ketip qarğıs-lağınet alamız ba? Keudesinde közi bar adam köp oylanarlıq jwmıs. Türik balası (Älihan)» degen sözderi qazirgi zamandastarımızdı da tereñ oyğa jeteleytin tağılımdı saualdar ekenine eşkim kümän keltire qoymas.
Bügingi täuelsiz Qazaqstannıñ şirek ğasır­ğa juıq tarihı Ä.Bökeyhan ideyalarınıñ ömir­şeñdigine köz jetkizdi. Qazaqtıñ twñğış wlttıq-demokratiyalıq «Alaş» partiyası, Wlttıq keñes – Alaşorda ükimeti jer twtastığı saqtaulı, memlekettik şekarası bekitilgen, demokratiyalıq qwndılıqtarğa süyengen, memlekettik qwrılımı halıqtıñ twrmısı men tirşiligine layıqtalğan agroönerkäsiptik älemdik deñgeydegi memleket qwrudı maqsat etti. Biraq bwl ädemi mwrattıñ orındalmauına aumalı-tökpeli zaman­nıñ, eñ aldımen, stalinşil äkimşil-ämirşil jüyeniñ zardabı tigeni, alaşınıñ asqaq bolaşağın armandağanı, eliniñ täuelsizdigin añsağanı, oğan jetu jolında naqtı is-qimıldarğa barğanı üşin sayasi quğınğa wşırağanı, azaptı ajaldı qasqayıp qarsı alğanı tarihqa mälim.
Al osı wlt-azattıq kürestiñ asa bir kürdeli kezeñi men onıñ teoriyalıq jäne praktikalıq negizi men mañızı, sol üderisterge wyıtqı bolğan tolağay twlğalar jayında izdenister jasap, ğılımi twjırımdar jasauğa ınta barğan sayın arta tüsude.
Älbette, öz zamanınıñ eñ kürmeui qiın, kür­deli swraqtarına jauap izdegen kärden bilimdi Älihannıñ jazba mwrası atan tüyege jük bolarlıq asıl dünie ekeni kün ötken sayın özektiligin däleldey tüsude. Onıñ qoğamdıq damudıñ zañdılıqtarı men Qazaqstannıñ erekşelikterine jasağan taldaularınıñ tereñdigine, logikalıq payımdarınıñ tapjılmas qisındılığına tañdanbasqa laj joq. Osı twsta Memleket tarihı institutınıñ direktorı, belgili tarihşı Bürkit Ayağanmen pikir almasqandağı keltirgen salıs­tırma uäjderine süyenip körelik. Marksizmniñ mwrageri V.Lenin ekonomika sayasatqa baylanıstı barlıq käsiporındardı memlekettik dep jariya­lap, jekemenşik degendi tübirimen joyu kerek deydi. Al Ä.Bökeyhan «Alaş» partiyasınıñ bağdarlamasında ekonomikanı damıtatın negizgi küş jekemenşik ekendigin eskerip, onı joyuğa tübegeyli qarsı boldı. V.Lenin memlekettik qwrılım jöninde ortalıqtandırılğan, tek jwmısşı tabınıñ üstemdigi basım, kommunistik partiya basqaratın memleket bolu kerek dedi, onı küşpen qwrdı da. Bwl jobanıñ ayağı totalitarizmge wlastı. «Alaş» partiyası bolsa «Resey demokratiyalıq, federativtik respublika boluı tiis. Onda är memlekettiñ irgesi bölek, ıntımağı bir boladı. Ärqaysısı öz tizginin özi wstaydı» degen közqarastı wstanadı. KSRO-nı kompartiyalıq nomenklatura basqardı. Bir partiyalıq jüye jeke basqa tabınuğa, tolassız repressiyağa wlastı, demokratiyalıq üderister tabanastı bolıp, ayausız janşıldı. Al Ä.Bökeyhan qwrğan «Alaş» partiyasınıñ pikirinşe ükimet basında qwrıltay jinalısı men Memlekettik Dumanıñ qalauınşa kesimdi jılğa saylanatın prezident bolu kerek. Prezident halıqtı ministrler arqılı basqaradı. Ol ministrler qwrıltay jinalısı aldında jauaptı boluğa tiis. Deputat tegis (jappay degen mağınada, – Q.S.), teñ, töte, häm qwpiya saylaumen saylanadı. Saylau hwqında han, din, er-äyel teñ därejeli bolu kerek.
Mwqiyat zer salsañız Ä.Bökeyhan mwrasında büginge deyin qwndılığın bir mısqal da joymağan qağidalar jetip-artıladı. «Oqu ordalarınıñ esigi kimge bolsa da aşıq, häm aqısız bolu; jwrtqa jalpı oqu jayılu. Bastauış mektepterde ana tilinde oqu; qazaq öz tilinde orta mektep, universitet aşu; oqu jolı öz aldı avtonomiya türinde bolu» degen qağidaları osı künge arnalğanday e
stiledi. Mağınası asa salmaqtı, tarihi mindeti auır da mañızdı jer mäselesi jöninde aytqandarı da ay­na-qatesiz keldi. Sonday-aq, jer betindegi jäne onıñ qoynauındağı baylığı memlekettiki boluı tiis, jer sıbağası aldımen jergilikti jwrtqa berilsin, odan artılğan jer zemstvo qolında bolsın, olardı ädildik jolmen paydalanu kerek degen oyları ayqındığımen erekşelenedi jäne olardıñ qisındılığın, ömirşeñdigin uaqıt däleldedi.
Osı twsta Ä.Bökeyhannıñ wlı mwrattardı iske asıruda mañayına alaştıñ mañdayaldı, kileñ wltjandı, bilimdi, är salada asa bilikti, arlı da namıstı azamattarın toptastırğanı süyin­diredi. Älimhan Ermekovtiñ 29 jasqa jaña ilikken şağında Alaşorda ükimetiniñ vice-prem'eri retinde V.Lenin törağalıq etken komissiya mäjilisinde Stolıpin twsında Ertis boyındağı, Kaspiy teñiziniñ soltüstik jağalauındağı qazaq jerlerin jön-josıqsız tartıp alğandığın, onı ielerine qaytaru kerektigin jäne bwl talap orındalmaytın bolsa eki el arasında wlt arazdığı tuatındığın aytıp, komissiyanı daulı jerlerdi qaytaru jöninde şeşim qabıldauğa ilandırğanı tarihtan mälim. Sol kezde Mäskeude Kominternniñ kongresine qatısuğa kelgen Ahmet Baytwrsınovtıñ Twrar Rısqwlovqa: «Bizdiñ Älimhanmen osınşa uaqıt teñ söylese alatın orıstan da bir wl tuğan eken-au», deytini jwrt jadında.
Bir jolı Älimhan Ermekov tuğan jeri Aqtoğayğa sapar şegedi. Sonda söz orayı kelgende ol kisini atalas tuısı, soğıs ardageri, jastayınan talay jauaptı qızmetter atqarğan Qalken Mäkenbaev äygili ağasına: «Älağa, san jıldar boyı qatar jürdiñizder, azaptı da birge tattıñızdar, Älihan Bökeyhanovtıñ azamattıq twlğasın qalay bağalar ediñiz?» – dep swraq qoyadı. Sonda Älağañ özine tän bayıptılıqpen: «Qarğaşım, qalay desem eken? Mına qasietti Toqırauın özeni köktemde qattı tasığan jıldarı ğana Balqaş köline zor­ğa jetedi. Köbine onıñ twşı suı jolay jerge siñip ketedi. Bizdi, alaşordaşılardıñ bäriniñ basın qosqandağı quatımız osı Toqırauınğa jeter-jetpes qana der edim. Al Älihannıñ bir öziniñ biliminiñ tereñdigi, oylarınıñ zañğarlığı, kemeñgerligi Balqaş kölinen de ülken, kökjiegine köz jetpes şalqar dariya ğoy! Qazaqtıñ bağına jaralğan, ğasırda bir tuatın alıp qoy, bekzat sabaz edi-au, şirkin!» dep jauap qaytarıptı.
Aluan qırlı darın iesi Älihan Bökeyhannıñ qazaqtıñ arğı-bergi tarihı jöninde naqtı derekter men statistikağa süyengen sübeli eñbekter jazu­men şektelmey, Alaşorda ükimeti taratılğannan keyin üzeñgiles qayratkerlerdi amandap qalumen birge, eldegi wlttıq mädeni-ağartu jwmıstarın şi­ratuğa ündegeni öz jemisterin bergeni mälim. Mısalı, onıñ hakim Abay wrpağımen aralasıp, ol jöninde alğaş zertteu jürgizip, qazanama jariyalaumen birge, jas Äuezovke: «Mwhtarjan, Abaydı jaz. Sen sol ortada östiñ, Abaydı közi körgenderden derek jina. Ol bükil adamzattıq deñgeydegi oyşıl aqın. Soğan boyla, mwrasın Alaş jwrtına tanıt. Bwl abıroylı is seniñ ğana qolıñnan keledi», degeni asqan köregendik bolğanın uaqıt däleldedi.
Sonday-aq, Ä.Bökeyhan Kenesarınıñ wlt-azattıq köterilisi turalı orıs tilinde jazılğan alğaşqı zerdeli zertteuiniñ Taşkentte şıqqan twñğış basılımı öziniñ mınaday orısşa öleñ joldarımen aşılğan:
Jıljıp ötti jıldar aqsap,
Erkin dala ah wrğan,
Ayırılğanda wldan asqaq –
Kenesarı batırdan.

Biraq onıñ azat ruhı,
Onıñ küres qandı izi
Boldı kedey qazaq tuı –
Jeñis Temirqazığı.
Osı kirispe öleñniñ ayağına «Qır balası (K.Stepnyak)» dep qol qoyğan. Älihan Bökey­hannıñ bwl eñbeginiñ körnekti tarihşı Ermwhan Bekmahanovtıñ zertteulerine negizgi mäyek bolğanı kümän tudırmaydı. Osınday asıl eñbegi üşin bwl avtordıñ qanşama jıldar boyı azaptı quğın-sürginge wşırap, bertinde ğana birjola aqtalğanı oqırmanğa belgili.
Endigi jerde YUNESKO şeşimi şıqtı, Ä.Bökey­han sekildi barşa alaştıñ ardaqtı arı­sınıñ mereytoyın halıqaralıq deñgeyge layıq qalay ötkizemiz, neden bastauımız kerek, şaralardıñ bastıları qaysı, kim, qayda ne atqarğanı jön degen aluan swraqtardıñ kes-kes­teui mwnday jauaptı ister legindegi zañdı qwbılıs.
Osı maqsatta L.N.Gumilev atındağı Eur­aziya wlttıq universitetiniñ bastamasımen res­publikadağı belgili alaştanuşı ğalımdardıñ basqosu jinalısında biraz iske asıruğa layıqtı şaralar belgilendi. Eñ bastısı, Älihan Bökey­hannıñ bay mwrasın tirnektep jinap, ğılımi jüyege keltirip, köptomdığın şığarudağı osı universitettiñ Alaştanu ortalığınıñ basşısı Swltanhan Aqqwlınıñ talay jılğı teñdessiz de tolassız, bağa jetpes jemisti eñbegine alğıstan basqa aytarımız joq. Ğalımnıñ tınımsız izdenuiniñ arqasında osı künge deyin Ä.Bökeyhan eñbekteriniñ 9 tomı jarıq kördi.
Jäne bir auqımdı da abıroylı, asa jauaptı iske – «Älihan Bökeyhan» enciklopediyasın şığaru jwmısına Semey universitetiniñ ğalımdarı kirisuge bet aldı. Älbette, bwl şaruağa semeylik ğalımdar elimizdegi basqa da alaştanuşılardı barınşa tartadı degen ümittemiz. Mısalı, Älihan Bökeyhan jäne onıñ wrpaqtarı men jaqındarı jöninde naqtı derekterdi biletin jandar tım az. Solardıñ qolındağı qaytalanbas mälimetter nazardan tıs qalmauı enciklopediya qwndılığın arttıra tüsetinine senimdimiz.
Sol siyaqtı, biıl Älihan Bökeyhannıñ nemere inisi Sırım Bökeyhanovtıñ kitabınıñ öñdelgen, tolıqtırılğan soñğı nwsqası jäne Smahan Bökeyhanovtıñ estelikteri biriktirilip, «Ötken künde belgi bar» – «Nel'zya o proşlom pozabıt'» atauımen qazaq jäne orıs tilderine audarılıp, twtas bir kitap etip şığaruğa äzirlenude. Bwl iste marqwm Sırım Rayımjanwlınıñ jesiri, Elizaveta Älihanqızınıñ ömiriniñ soñğı sağattarına deyingi azaptı künderi janında bolğan Aleksandra Borisovna Bökey­hanovanıñ ıntası men ıjdahattılığı, äulet­tiñ ruhani mwrasına adaldığı men asqan jauap­kerşiligine rizaşılığımızdı bildirudi azamattıq parızı­mızğa sanaymız. Mwnımen qosa Sırımnıñ Mäskeude twratın tuğan inisi, himiya ğılımdarınıñ doktorı, äuesqoy suretşi Nwrım Bökeyhanov pen osı ağayındı ekeuiniñ suretşi qızdarı «Bukeyhanovı» attı jinaq qwrastırıp, mereytoy twsında Qazaqstanda bastıru joldarın qarastırudı ötingen bolatın. Osı jwmıstı atqaruğa alaş ardaqtılarınıñ jerlesteri qwl­şına kirisuge äzirligin bildirgeni quantadı.
Tilge tiek bolğan jerlesteri dep otırğanımız, Älihan Bökeyhannıñ düniege kelgen Qarağandı oblısınıñ Aqtoğay audanınıñ basşılığı. Audan jwrtşılığı mereytoyğa baylanıstı älden-aq köptegen şaralar belgilep, olardı iske asıruğa qızu kirisip te ketti. Mısalı, mereygerdiñ tuğan küni qarsañında audan ortalığında «Älihan esimdi jastardıñ oblıstıq forumın» ötkizudi mejelep otır. Oğan oblıstağı är qala men audannan bes-besten Älihan attastar bas qospaqşı. Bastı şaralardıñ şırqau kezeñi şilde ayına twspaldanuda.
Bwl jerde: «Kiiz kimdiki bolsa, bilek sonıki», degen mäteldiñ orındılığı eske tüsedi. Kezinde Älihan Bökeyhannıñ, Älimhan Ermekovtiñ jäne Jaqıp Aqpaevtıñ esimderin mäñgilik este saqtau maqsatında atalğan arıstardıñ top­tasqan eñseli eskertkiş-keşeni Aqtoğay audanı ortalığında boy kötergen bolatın. Avtorı – darındı qazaq müsinşisi Jaubasar Qaliev. Älihan Bökeyhanovtıñ tağı bir eskertkişi Semey qalasında ornatılğan. Däl qazir Alaş köseminiñ endigi eskertkişterin eñ aldımen Astana, Almatı jäne Qarağandı qalalarında ornatu mäselesi swranıp-aq twr. Elordadağı Kerey men Jänibek handardıñ, Kenesarınıñ patriottıq quatı mol körkemdik deñgeyleri joğarı eskertkişterine Älihannıñ twlğalı müsindik beynesi qosılğanı nwr üstine nwr bolar edi.
Mwnımen qosa, Qarağandıdağı Qaztwtınu odağınıñ ekonomikalıq universitetine Älihan Bökeyhan esimimen atau jöninde tiisti organdarğa wsınıs beriluin kütemiz. Alaştanu ğılımına jäne nasihattaluına qosqan sübeli ülesi üşin Qazaqstan Respublikasınıñ Wlttıq ğılım akademiyasınıñ Ä.Bökeyhan atındağı jıl sayınğı sıylığın, al joğarı oqu orındarında Ä.Bökeyhan atındağı stipendiyalar tağayındaudıñ reti kelip twr.
Sonımen birge, Ä.Bökeyhannıñ jäne onıñ üzeñgilesteriniñ şağın müsinderin, tösbelgiler, monetalar seriyasın, poştalıq markalar, hatqal­talar, plakattar şığarılsa, olardı mereytoy barısında jäne EKSPO-2017 körmesinde taratuğa bolar edi. Sol siyaqtı, Qarağandıda osı künge deyin Alaştıñ äygili arısına bir körikti köşeniñ atın qimay jürgeni jergilikti bilik basşılarına salmaqtı sın ekendigin ejiktey tüsindirudi qajet etpes.
Bir maqalada osı qasterli taqırıptı büge-şigesine deyin qamtıp taldau mümkin emes. Bwl naqtı is-qimılğa ündegen oytürtki boluğa dämeli niet qana. «Älihan mereytoyına äzirlik señi qoz­ğaldı. Sen de qozğal, alaş azamatı!» demekpiz.
Älemdik twlğa alaştıñ Älihanına arnalğan igi isterdiñ abıroylı alaman bäygesi bastalıp ketti.
İske sät, alaş azamattarı!
Qayırbek SÄDUAQASOV.
Astana.
Surette: Ä.Bökeyhan; Alaş alıbı wrpaq­tarınıñ Mäskeuden Qarağandı öñirine kelui. 90-jıldar.