Қалихан Ысқақ-”Мен қазақтан басқа кiмге керекпiн?!”

| Mar 28, 2016

Мен не жазсам да қазақ үшiн жазамын. Мен қазақтан басқа кiмге керекпiн?! Ал менiң жазғаным қазақтан басқа кiмге керек? Жаңағы сен айтқан жұрт Еуропа əдебиетiне елiктеп, табынып, өлiп-өшiп жатады. Хемингуэй болса, өзiне Хемингуэй. Оның өзiнiң халқы бар. Оның уайымы – сол өзiнiң халқының уайымы. Сондықтан олардың натурасы да бөлек. Бiздiң менталитетiмiзге сəйкес келмейдi. Менiң басты уайымым сол, қазiргi қазақ тiлi өзiнiң шынайы, табиғи тiлiнен айырылып бара жатыр. Бүгiнгi қазақ «обиходный» тiлмен сөйлейдi. Көшенiң тiлi, транспорттың тiлi, базардың тiлi, кеңсенiң тiлi… Неге қазiр ба-лалар қазақ тiлiн үйрене алмайды. Себебi мектепте фольклорды оқытпайды. Баяғы ертегi, қисса, дастан, батырлар жыры жоқ. Мына парадоксты қараңыз. Қазiр жазушы көп, бiрақ тiл жоқ. Не жазсақ та обиходный тiлмен жаза беремiз. Ал ендi мемлекеттiк тiл мəртебесiне келер болсақ, бiз ылғи «үй артында кiсi бар» деймiз де отырамыз. Кезiнде Ататүрiк түркi тiлiнен басқа тiлде сөйлеуге тыйым салған. Ол өзi жебiрей болса да Түркияның тiлi мен мəдениетiн қалпына келтiрдi. 600 жылдары Ұлы Түрiк Қағанатын Би мен Естемес басқарды. Солар «Кiмде кiм түркi тiлiнде сөйлемесе, тiлi кесiлсiн» деген жарлық шығарды. Əрине, қазiр ол заман өттi. Дей тұрсақ та, бiз қазiр мемлекеттiк тiлде сөйлеуге мəжбүрлеу саясатын ұстануымыз қажет. Сосын сөздiктердi көптеп шығару керек. Ең болмаса, Радловты бiр қайтара оқып шықпаймыз ба? «Түркi тiлiн зерттейтiн лингвистер ең алдымен қазақ тiлiн бiлуi тиiс. Өйткенi қазақ тiлiнде архаизм жоқ. Түркi тiлiнiң iшiндегi ең бай тiл – қазақ тiлi. Ағылшын тiлi Еуропа мəдениетiне қалай əсер етсе, қазақ тiлi түркi халқына соншалықты ықпал еттi» дейдi. Ал ендi осындай құнарлы тiлдi қалай жоғалтуға болады?! Мына көршi жұрт бiзге келiп жүгiну керек. Бiздi сыйлауы керек. Қажет болса, сыйлата бiлуiмiз қажет. Сонда ғана қазақ тiлi өзiнiң мəртебесiн алады.

Қалихан Ысқақ.

Қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады?

kerey.kz

Zhalgas Yertay Қазақстан билігі мемлекеттік тілді дамыту үшін қатаң шешімдерге барғысы келмейді дейік. Бірақ қазіргі заңнама аясында мемлекеттік тілді қалай дамытуға болады? Соны ойланып көрейік. Қазақ тілін дамыту жайын айтқан кезде Қазақстан билігі қоғамды екіге бөледі. Бірі – тілді дамытудың радикал шешімдерін ұстанады, екінші жағы – қазіргі статус-квоны сақтағысы келеді, яғни ештеңе өзгертпей-ақ қояйық дейді. Бірақ екі жолды да таңдамай, ортасымен жүруді ұсынып көрсек қайтеді!? Батыл қадамдарға барайық, бірақ ол радикал жол болмасын. Қазақ тілін күшпен емес, ортаны дамыту арқылы күшейтсек болады. Яғни адамдар тілді үйреніп әуре болмай-ақ, халық жай ғана қазақ тілі аясында өмір сүруді үйренсін. Негізгі ой осы. Біз осы уақытқа дейін адамдар ортаны
Елдес Орда, тарихшы: «Түркістан» атауын қолдану – аймақтағы жұмсақ күш позициясын нығайту тәсілі

kerey.kz

Фото ашық дереккөздерден алында Өткен аптада Түркияның ұлттық білім министрлігі мектеп бағдарламасына «Түркістан» деген терминді енгізген еді. Шетел басылымдарының жазуынша, бұл атау енді «Орталық Азия» ұғымының орнына қолданылмақ. Білім министрі Юсуф Текин жаңа атау түркі әлемінің бірлігін қамтамасыз етуге бағытталғанын айтады. Оның сөзінше, үкімет оқу бағдарламасынан империялық мағынасы бар географиялық атауларды алып тастамақшы. Ең қызығы, «Түркістан» аумағына Қазақстаннан бөлек, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстан мен Тәжікстан жатады екен. Сондай-ақ кейбір басылымдар бұл терминнің Қытайдың батысында орналасқан Шыңжан өлкесіне қатысы барын да атап өтті. Кейбір ғалымдар «Орталық Азия» термині колониализмнен қалғанын жиі атап жүр. ХХ ғасырдағы әлемдік академиялық ғылымды сол кездегі ірі империялар қалыптастырғандықтан, бүгінде мұндай терминдер мен атаулар халық санасына әбден сіңіп
АБАҚ АНА ЖӘНЕ ТАСБИКЕ АНА

kerey.kz

Мәми би Жұртбайұлының шежіресінде айтылуынша Керей ұлысының арғы тегі – Шеп, Сеп, Байлау, Қойлау, Елдей, Көлдей, Изен, Жусан секілді тайпалардан таралады екен. Аталған тайпалардың біразы ескі тарих беттерінен кездессе, енді бір бөлімі қазірге дейін Керей руындағы аталардың есімі ретінде аталып келеді. Мұның бір себебін арғы тарихтағы аталардың аты өшпесін деп кейінгі ұрпақтарының аталар атын қайта жаңғыртып қойған дәстүрінен қарау керек. Абақ атауына келсек, арыда Керей ханзадалары мен ханышаларының арасында Абақ, Абақберді, Абахан, Абақтай, Абақай, Абақ бике сынды есімдер болған. Сол ата-апаларының жолын жалғаған, тозып кеткен Керей елінің басын қосып, оған әз ана болған Абақ есімді қасиетті ана өмірде болған адам. Қазақ тарихында ру атына айналған әз аналар аз болмаған. Көрнекті жазушы,
Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы»

kerey.kz

Бұл Дағандел, Бақанас өлкесінен шыққан би Үйсінбай Жанұзақұлы хақында құрастырылып жазылған кітап. Тың толықтырылған еңбекте болыс Әлдеке Күсенұлы, Дағанделі болысының басшылары мен билерімен қатар Әбдірахман Әлімханұлы Жүнісов сынды айтулы тұлғалар жайлы әңгіме қозғалған. Олардың ел алдындағы еңбектері, билік, кесім – шешімдері, халық аузында қалған қанатты сөздері мен өмір жолдары, ата – тек шежіресі қамтылған. Сонымен қатар мұрағат деректеріндегі мәліметтер келтірілген. Кітапқа есімі енген ерлердің заманы, үзеңгілес серіктері туралы жазылған кей мақалалар, жыр –дастандар, үзінділер енген. Кітап қалың оқырман қауымға арналған. Тұрсын Жұманбай «Үйсінбай кітабы», - Жебе баспасы, Шымкент қаласы.134 бет толық нұсқасын төмендегі сілтеме арқылы оқи аласыз. Үйсінбай кітап kerey.kz
ТАРИХ ҒЫЛЫМЫ ҚАЗІР ЭЗОТЕРИКАЛЫҚ ТОПТАРДЫҢ МЕНШІГІНДЕ

kerey.kz

Шығыстанушы-тарихшы Өмір Тұяқбайдың бұрында да «Қазаққа қандай тарих керек? Тәуелсіздік кезеңінде жасалған тарихи мистификациялар хроникасы» деп аталатын мақаласын (22.05. 2025. Zhasalash.kz) оқып ем. Риза болғам. Жақында Ө. Тұяқбайдың «Қазақстанда тарихи бұрмалаулар мен мифтерге тосқауыл қоюдың жолдары» (02.10. 2025. Zhasalash.kz) атты тағы бір мақаласымен және таныстық. Өте өзекті мәселені көтеріпті. Тарихта орын алып жүрген жағымсыз жайттар турасында ой толғапты. Журналистерді, блогерлерді айыптапты. Тарихтан арнайы кәсіби дайындығы жоқ, бәрін бүлдіріп болды деп. Келеңсіздікті тоқтатудың нақты жолдарын ұсыныпты. Бұған да көңіліміз бек толды. Әйтсе де тарихты бұрмалауға, өз өтіріктерін насихаттауға тек журналистер мен блогерлер ғана емес, «арнайы кәсіби дайындығы бар» «тарихшылардың» да «зор үлес» қосып жатқанын баяндап, айтылған пікірді одан әрі өрбітіп, жалғастырайық.