| 
  • مادەنيەت

    ءتاڭىرى قالاۋى تۇسكەن جان

    ماندوكي قوڭىردىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي «ءتاڭىرى مەنى تاڭدادى»  مۇحتار ماعاۋين ماندوكي قوڭىر يشتۆان – وتانى ماجارستان عانا ەمەس، كۇللى تۇركى دۇنيەسى قاستەرلەيتىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنداعى كورنەكتى تۇلعا. شىڭعىس جورىعى تۇسىندا كارپات قويناۋىنداعى ماديارلار اراسىنان پانا تاپقان قۇمان-قىپشاق جۇرتىنىڭ تۋماسى ماندوكي قوڭىر وننان اسا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، بۇعان قوسا زەرتتەۋشىلىك قارىمى ەرەن، تۇران حالىقتارىنىڭ فولكلورلىق-دۇنيەتانىمدىق ساناسىن بويىنا دارىتقان عالىم. ول تۇركولوگيا عىلىمىمەن دەندەپ اينالىسىپ قانا قويماي، حح عاسىردىڭ ءتورتىنشى شيرەگىندە شىعىس پەن باتىس­تىڭ اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى، ميلليونداردىڭ ىقىلاس القاۋىنا بولەندى. ياكي ول حالىقتار اراسىن جاقىنداس­تىرعان مامىلەگەر، وزىقتارعا وي سالعان كورەگەن ەدى. زامانا العا جىلجىعان سايىن مەرەيتوي يەلەرى تۋرالى ايتىلاتىن جايتتار ەستەلىك پەن وتكەن شاق ەنشىسىنە كوشەدى. كوزى ءتىرى

    96
  • تاريح

    نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى  جونىندە

    كەيىنگى كەزدە نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى جونىندە ءارتۇرلى اڭگىمەلەر شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. ونىڭ ءبىرى موڭعوليادان كەلگەن ءبىر تۋىسقانىمىز باسقا ءبىر بەلگىلى جەرلەسىمىزدىڭ نۇرالى باتىردىڭ زيراتى دەپ كيگىز ءۇي سياقتى سامان كىرپىشتەن قالانعان  ادەمى زيراتتىڭ جانىنا بارىپ قۇران وقىعانىنا كۋا بولعانىن كەلتىرىپتى. ول جىگىتتىڭ  كورگەنى دە، ايتىپ وتىرعانى دا شىڭدىق. ويتكەنى 1982 جىلعا دەيىن ەلدىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە  مەن دە سولاي  ويلادىم. اڭگىمە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مەن سول كەزدەگى وقيعادان باستاپ باياندايىن. مەن 1961 جىلى سەمەيدىڭ  مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلدىم. مەنى  سول كەزدەگى  س.م. كيروۆ اتىنداعى  كولحوزعا مال دارىگەرى ەتىپ جىبەردى. 1962 جىلى بۇل كولحوز «گورنىي» سوۆحوزىنا اينالدى. ءبىز بالا كەزىمىزدەن: «نۇرالى اتامىزدىڭ زيراتى س.م كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ جەرىندە ورنالاسقان،   بابامىز باتىر بولعان كىسى، ال ونىڭ جانىنداعى قابىردىڭ  ۇزىندىعى جەتى كەز، ءبىزدىڭ  بابامىزدان  دا  اسقان

    172
  • تاريح

    الىستاعى اعايىننىڭ اتامەكەنگە ورالۋ جولىن تۇڭعىش اشقان قازاقتىڭ قاھارمان قىزى

    ول كىم دەيسىز عوي، تۋراسىن ايتسام ول ساعات زاقانقىزى. توقسانىنشى جىلدارداعى العاشقى كوش موڭعوليا قازاقتارتارىنان باستالعان. سول كوشتى العاش باستاعان ادام ساعات زاقانقىزى. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. جارعاق قۇلاعى جاستتىققا تيمەي، سوناۋ قيىن-قىستاۋ زامانىندا الىستاعى اعايىنداردىڭ جولىن اشقان وسى ادامدى قازاقتىڭ قاھارمان قىزى اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. “كوش باسشىسىمەن كورىكتى”  “كورگەنى جاقسى كوش باستار”  دەيدى اتام قازاق.   وسى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، وندا، ۇلكەن ءمان ماعىنا بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز.       بۇرىنعى اۋىل كوشىنىڭ وزىندە، كوش باسشىلارى ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءورىسىنىڭ جاعدايىنا قاراي، ءار مەزگىلدەگى اۋارايىنىڭ وزگەرىسىنە ساي، كوشىپ قونۋدا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلار  ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك  جۇكتەسە، موڭعوليادا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبىر جارىم عاسىر عۇمىر كەشكەن ەل جەرىنەن ،

    268
  • تاريح

    كەنەسارى حانعا تاعزىم

    ءجۇز ەلۋ جىل! بيىل كەنەسارى حاننىڭ ءشايىت بولعانىنا ءبىر ءجۇز ەلۋ جىل تولدى. كەنەسارى عانا ەمەس. ناۋرىزباي باحادۇر سۇلتان، ەرجان سۇلتان، قۇدايمەندە سۇلتان. قىپشاق يمان باتىر، تاما قۇرمان باتىر، دۋلات بۇعىباي باتىر، دۋلات جاۋعاش باتىر، دۋلات مەدەۋ بي، قىلىشتىڭ ءجۇزى، نايزانىڭ سۇڭگىسى بولعان تاعى قانشاما ازامات. قازاق ورداسىنىڭ ەڭ سوڭعى جاراقتى جاساعىندا قالعان ءۇش مىڭنان استام الامان. ءبارى دە ءشايىت بولدى.كەنەسارى حاننىڭ، ونىڭ ەڭ سوڭعى جاۋىنگەر سەرىكتەرىنىڭ قاسيەتتى قانى شاشىلعان اقىرعى ساعاتتا ءتورت عاسىر بويى تورە تاڭبالى قىزىل تۋى جەلبىرەگەن ۇلى مەملەكەت قازاق ورداسى شايقالىپ بارىپ قۇلادى. الاش بالاسى سوناۋ ءۇيسىن، عۇن، تۇرىك زامانىنان تارتىلعان، التىن ورداعا جالعاسقان، قازاق ورداسىنا ۇلاسقان، ورتالىق ازيا توسىندە جيىرما عاسىردان استام، عالامات ۇزاق ۋاقىت

    636
  • تاريح

    نكۆد اتقان قازاقتىڭ قايسار قىزى

    ستاليندىك رەپرەسسيا جىلدارىندا الاش قايراتكەرلەرىمەن بىرگە اتىلعان قازاقتىڭ قايسار قىزى شاحزادا شونانوۆا اتىلعان قازاقتىڭ ءۇش قىزىنىڭ ءبىرى. نكۆد جەندەتتەرىن شاحزادانىڭ شىققان تەگى شوشىتتى، سوندىقتان ايۋاندىقپەن ابدەن ازاپتاپ بولعاسىن اتىپ تاستادى. سونىمەن شاحزادا شونانوۆا كىم ؟ شاحزادا ارونقىزى شونانوۆا-قاراتاەۆا 1903 جىلى باتىس قازاقستان وبلىسى سىرىم (جىمپيتى) اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدى. اكەسى ارون قاراتاەۆ، الاش قايراتكەرى، رەسەي دۋماسىنا دەپۋتات بولىپ سايلانعان باقىتجان قاراتاەۆتىڭ ءىنىسى. شاحزادانىڭ ءوزى شىڭعىسحاننىى تىكەلەي ۇرپاعى ەدى. شاحزادانىڭ تەگى بىلاي: شىڭعىسحان-جوشىحان-توقاي تەمىر-ءوز تەمىر-ءوز تەمىر حوجا باداقۇل ۇعىلان-ورىسحان-قۇيىرشىق حان-باراق حان-جانىبەك حان-وسىك سۇلتان-قاراتاي سۇلتان-ءبيسالى-داۋلەتجان-ارون-شاحزادا. شاحزادانىڭ اناسىنىڭ دا تەگى مىقتى، بوكەي ورداسىنىڭ حانى جاڭگىردىڭ نەمەرەسى حۇسني-جامال نۇرالىحانوۆا. قازاقتان شىققان تۇڭعىش جوعارى ءبىلىمدى مۇعاليما 1894 جىلى بوكەي ورداسىندا قازاق قىزدارىنا ارنالعان العاشقى مەكتەپ اشتى،

    714
  • تاريح

    بايباتىرۇلى ىقىم.

          بايباتىرۇلى ىقىم الماتى وبلىسى ( 1940-جىلعا دەيىن شۇبارتاۋ الماتى وبلىسىنا قاراعان) شۇبارتاۋ اۋدانى، قوساعاش اۋىلىندا 1876 -جىلى قوي تولدەگەن ۋاقىتتا اۋقاتتى وتباسىندا دۇنيەگە كەلەدى. جاستايىنان ءوزىنىڭ  پىسىقتىعى مەن اكەسى بايباتىردىڭ قولداۋىمەن شۇبارتاۋ وڭىرىنە تانىمال ناقىسقوجادان ارابشا، كەيىننەن لاتىنشا وقىپ حات تانيدى. كوپتەگەن شىعىستىڭ حيسسا- جىرلارىن وقىپ جاتقا ايتاتىن. ءوزىنىڭ پاراساتى مەن بىلىمدىلىگىنىڭ ارقاسى شىعار ول سەمەي وبلىسى، شۇبارتاۋ اۋدانى، مادەنيەت اۋىلدىق وكرۋگى، باقاناس وزەنىنىڭ بويىنا (اقۇشكەل اتالعان) 1923-جىلى  تويعارين بەيسەنبايمەن بىرىگىپ، العاشقى مەكتەپ سالدىرادى.  ىنتاسى بار اۋىل بالالارىن تاشكەنتككە اپارىپ وقۋ ورىندارىنا ورنالاستىرادى. سولاردىڭ ءبىرى – يبراەۆ  كارىمدى  تاشكەنتكە اپارىپ ساگۋ-ءدىڭ (سرەدنەازياتسكي گوسۋدارستۆەنىي ۋنيۆەرسيتەت) مەديتسينا فاكۋلتەتىنە تۇسىرەدى. اۋىل تۇرعىندارىنا قامقورلىق كورسەتىپ، ەڭبەككە تارتىپ، وتىرىقشىلىق ومىرگە بەيىمدەۋگە سەپتىگىن تيگىزەدى. ەگىستىك جەرلەردى سۋعارۋ ءۇشىن

    731
  • تاريح

    الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى

    وسىدان 80 جىلداي بۇرىن ماسكەۋدەگى نكۆد-نىڭ بۋتىركا تۇرمەسىندە الاشى ءۇشىن ازاپ شەككەن ءاليحان اتامىز تۇتقىن انكەتاسىن ءوز قولىمەن تولتىرعاندا ماماندىعىن جۋرناليست، اۋدارماشى دەپ كورسەتكەن. رەۆوليۋ­تسيا­دان كەيىن قازاقتىڭ الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ توراعاسىمىن دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي جازىپ كەتىپتى. ⠀ تىزەسىن بۇكپەگەن، ايىلىن جي­ماعان، ەشكىمنەن قايمىقپاعان. قازاق­تىڭ تالاي ارىسى جاپون شپيونى دەگەن جالانى ازاپقا شىداماي مو­يىنداعاندا، جالعىز الەكەڭ عانا سىنباپتى. رۋحى تاستى دا شاباتىن الداسپانداي بولعانى عوي. لەنين انكەتاسىندا ماماندىعىن «جۋرناليست» دەپ، ستالين «ماركسيست» دەپ جازىپتى. بۇل ەكەۋى دە نەگىزگى ماماندىقتارى باسقا بولا تۇرا، جۋرناليست بولعان. لەنين «­يسكرا» گازەتىن شىعارىپ، ءوزى رەداكتور بولسا، ستالين بۇكىل ماقالالارى مەن سويلەيتىن سوزدەرىن ءوز قولىمەن جازعان. وسى ەكى تۇلعانى دا ءاليحان اتامىز كوزىنە ىلمەگەن. الەكەڭدى اۋەلى بۋتىركاعا

    1102
  • بۇگىن ديپلوماتيالىق مارافونىمىزدىڭ جاڭا كەزەڭى.

    بۇگىن ديپلوماتيالىق مارافونىمىزدىڭ جاڭا كەزەڭى. ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ باسشىلارىنا سوعىس الاڭىنداعى جاعداي تۋرالى ايتتىم: دونەتسك وبلىسىنداعى قيىن جاعداي تۋرالى، رەسەيدىڭ ۇنەمى شابۋىلدارى تۋرالى جانە رەسەيدىڭ ءوز حالقىمەن ساناسپايتىنى، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردى ايامايتىنى تۋرالى جانە ەشقانداي قىلمىستىق ارەكەت الدىندا توقتامايدى. بۇعان رۇقسات ەتىلەدى – جانە كەرەك! – ۋكراينانى سەرىكتەستەردەن الا الاتىن زاماناۋي اسكەري تەحنيكانىڭ جاڭا دەڭگەيىنە عانا قارسى شىعىڭىز. بىزگە كومەكتەسەتىن بارلىق كوشباسشىلارعا العىس ايتامىن، قازىر جاڭا قۋاتتى شەشىمدەردىڭ، جاڭا قۋاتتى قولداۋدىڭ ۋاقىتى ەكەنىن تۇسىنگەندەرى ءۇشىن. ەركىن الەمدە رەسەيدىڭ اگرەسسياسىن توقتاتۋ جانە تەرروريستىك مەملەكەتتى تاريحي جەڭىلىسكە اپارۋ ءۇشىن بارلىق نارسە بار. جانە بۇل تەك ءبىز ءۇشىن عانا ەمەس ماڭىزدى. بۇل جاھاندىق دەموكراتيا ءۇشىن – بوستاندىقتى باعالايتىنداردىڭ بارلىعىنا وتە ماڭىزدى. رەسەي اگرەسسياسىنىڭ جەڭىلۋى بەزالتەرناتيۆنو

    298
  • تۇلعالار

    مۇحتار ماعاۋين: ورالحاندى دا، قۇدايىڭدى دا ۇمىتقان ەكەنسىڭ…

    ياعني، د.يسابەكوۆتى تاۋباعا ءتۇسىرۋ ءراسىمى رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ قولىنان بيىك ماراپات الىپ، جەلى كوتەرىلىپ تۇرعان د.يسابەكوۆ، مىنا ءبىز سياقتى پەندەسىنە كوڭىل ءبولىپ، «مۇحتار ماعاۋيننىڭ بۇكىل پوزيتسياسى ماعان ۇنامايدى» دەگەن ءتۇيىندى تاقىرىپپەن سۇحبات بەرىپتى – Nege.kz, 10.ءحى.2022. ءبىر زاماندا تانىعان، بىلگەن، ەندى كوزدەن تاسا، كوڭىلدەن وشكەن جازارماننىڭ، ءتارىزى، قىرىق-ەلۋ جىل بويى ىشتە بۋلىققان جۇرەكجاردى تولعامى. جارىققا شىققان كەزدە ءبىز تاريحي-تانىمدىق «التىن وردا» كىتابىن دەندەپ، قاجەتتى تىنىسقا ەرنەست حەمينگۋەيدىڭ ەسكى جۇرتى – جىلى تەڭىزگە بەت تۇزەگەن ەدىك. ەندى مىنە، ەكى اپتادان اسقاندا قايرىلىپ سوعۋعا مۇمكىندىك تاپتىق. ارتىقشا قاجەتتىلىكتەن ەمەس، الدەبىر اۋەسقوي اعايىندار ءدۇدامالدا قالماسىن دەپ. الدىمەن، ايقايلى سۇحباتتى وقىماعان بۇگىنگى جۇرتشىلىق ءۇشىن، ەڭ باستىسى – د.يسابەكوۆ باۋىرىمىزدىڭ مۇباراك ەسىمىن كەيىنگى زامانعا ۇمىتتىرماي جەتكەرۋ

    476
  • جاھان جاڭالىقتارى

    2022 جىلعى فيزيكاداعى نوبەلدى كۆانتتىق مەحانيكتەر يەلەندى

    4 قازاندا شۆەد كورولدىك عىلىم اكادەمياسى 2022 جىلعى فيزيكا سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعى لاۋرەاتتارىن اتادى. بيىلعى جۇلدە ماتاسقان بولشەكتەرمەن جاڭاشىل ەكسپەريمەنتتەر وتكىزگەن عالىمدارعا بەرىلدى. ولار العان ناتيجە جاڭا تەحنولوگيالاردا قولدانىلا باستادى. قازىرگى كۇنى كۆانتتىق كومپيۋتەرلەر، كۆانتتىق جەلىلەر مەن قاۋىپسىز كۆانتتىق شيفرلانعان بايلانىس سالالارى قارقىندى زەرتتەلىپ، دامۋدا. نوبەل سىيلىعىن، “ماتاسقان فوتوندارمەن وتكىزگەن ەكسپەريمەنتتەرى، بەلل تەڭسىزدىگىنىڭ ورىندالماۋىن زەرتتەگەنى جانە كۆانتتىق ينفورماتيكا سالاسىنداعى ءىزاشار ەڭبەكتەرى ءۇشىن”، فرانتسۋز الەن اسپە (Alain Aspect), امەريكالىق دجون كلاۋزەر (John F. Clauser) مەن اۋستريالىق انتون تسايلينگەر (Anton Zeilinger) يەلەندى. بۇل ۇشەۋى كۆانتتىق فيزيكاعا قوسقان ىرگەلى ۇلەسى ءۇشىن 2010 جىلعى ۆولف سىيلىعىمەن دە ماراپاتتالعان ەدى. الەن اسپە 1947 جىلى تۋعان، پاريج-ساكلە ۋنيۆەرسيتەتى مەن پوليتەحنيكالىق مەكتەپتىڭ پروفەسسورى. دجون ف. كلاۋزەر 1942

    978
load more

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: