Мәдениет | Kerey.kz/Керей.кз

كوز قاراس

تاڭىرشىلدىك — قازاقتىڭ كونەرمەيتىن كونە دۇنيە تانىمى

kerey.kz
| May 18, 2020 | 450 views

تاڭىرشىلدىك — قازاقتىڭ كونەرمەيتىن كونە دۇنيە تانىمى. تاڭىرشىلدىك ۇعىمىندا كوپ دىندەر قاتارلى جاراتۋشىنى بار دەپ ەسەپتەيدى، بىراق ول ادامدارعا ەلشى جىبەرمەيدى، كوكتەن كىتاپ تۇسىرمەيدى، جاراتىلىسقا ء(سىز بەن بىزگە) “سالەم” جولدامايدى — دەگەن نانىم-سەنىم بار. جاراتۋشى بارلىعىن جەرگە قالدىرعان، ءبارى اينالىپ تۇراتىن مەحانيزم. سوندىقتان جاقسىلىق جاساساڭ دا، جاماندىق جاساساڭ دا وزىڭە اينالىپ كەلەدى. سول سەبەپتى تاڭىرشىلدىك ۇعىمىنداعى ەڭ نەگىزگى عيبادات — شىن كوڭىلدەن جاقسىلىق جاساۋ، بارىڭدى ءبولىپ بەرۋ. ونى رەپرەسسيا جىلدارىندا قازاق دالاسىنا ايدالىپ كەلگەن وزگە ۇلتتار جاقسى بىلەدى. ال قازاق نەگە قىرعىنعا ۇشىرادى..؟ وعان يسلام جاۋاپ بەرە المايدى، وعان تاڭىرشىلدىك جاۋاپ بەرەدى: قازاق قاشان دا جاۋىنگەر حالىق بولعان، كەشە عۇندار قىتايلارعا قاۋىپ توندىرسە، بۇگىن سول قىتايلاردىڭ ۇرپاقتارى بىزگە قاۋىپ ءتوندىرىپ
116
مادەنيەت

اقسەلەۋ سەيدىمبەك سىناعان فيلم

kerey.kz
| Apr 19, 2020 | 828 views

اقسەلەۋ سەيدىمبەكتىڭ كۇندەلىگىنەن: “قۇلاگەر” ءفيلمى جايىندا كينو ۇيىنەن «قۇلاگەر» ءفيلمىن كورىپ قايتتىم. ءى.جانسۇگىروۆتىڭ ايگىلى «قۇلاگەر» پوەماسىنىڭ ىزىمەن دەپتى. ونەر اتاۋلى، ونىڭ ىشىندە كينو ونەرىنە نە ءۇشىن كەرەك؟ كىم ءۇشىن كەرەك؟ اسىرەسە بەلگىلى ءبىر ۇلت ونەرى الدىمەن سول ۇلتتىڭ وزىنە كەرەك پە، جوق الدە وزگە ۇلتقا كەرەك پە؟ بەلگىلى ءبىر ۇلتتىڭ ونەرى الدىمەن ءوز بولمىسىن كورسەتۋى كەرەك پە، جوق الدە ءوز بولمىسىنان كىندىك ءۇزىپ، جالپىادامزاتتىق ءوز بولمىسىن كورسەتۋى كەرەك پە، جوق الدە ءوز بولمىسىنان كىندىك ءۇزىپ، جالپىادامزاتتىق دەيتىن اسىرە پاتەتيكاعا بوي الدىرعانى ءجون بە؟ ونەردىڭ پارقى مەن نارقى ۇلتتىق تالعام تارازىسىنا تۇسكەنى ءجون بە، جوق الدە سىرت كوز سىنشىنىڭ ايتقانىنا كونىپ، ايداۋىنا جۇرگەنى دۇرىس پا؟ تاريحي تۇلعالاردىڭ ءومىربايانى قاي شەك-شەكاراعا دەيىن
176
مادەنيەت

كيىز ءۇيدىڭ جابدىقتارىنىڭ اتاۋلارى

kerey.kz
| Apr 18, 2020 | 305 views

بولات بوپايۇلى قازاق كيىز ءۇيى- 7-8 عاسىرلاردا كەڭىنەن قولدانىلعان. وسىناۋ ۇلى دالانى قونىس ەتكەن اتا – بابالارىمىز وسىدان ءۇش مىڭ جىل ءبۇرىن دا كيىز مادەنيەتىن جارىققا شىعارعانىن كۇللى الەم كوزىندەگى عىلىمي دەرەكتەر دالەلدەيدى. قازاق حالقىنىڭ ارعى اتا- بابالارى سانالاتىن ساح، عۇن، قاڭلى، ءۇيسىن، الاندار زامانىندا-اق كيىز ءۇي مادەنيەتىن تولىق قالىپتاستىرعانى شىندىق. مەن بۇل جەردە كيىز ءۇي تاريحىن ايتقالى وتىرعام جوق. جاقىننان بەرى وقۋشىلاردان ماعان كيىز ءۇيدىڭ جابدىق اتاۋلارى تۋرالى وتە كوپ سۇراقتار كەلىپ ءتۇستى. جەكە- جەكە جاۋاپ تا بەردىم. بىراق سۇراقتار كوبەيە بەردى. اقىرى فب جەلىسىندە ورتاق جاۋاپ بەرۋدى ءجون كوردىم. قازاق كيىز ءۇيىنىڭ سىرتقى جابدىقتارىنا قاراي : 1. ۇزىكتى كيىز ءۇي، 2. كوتەرمە تۋردىقتى كيىز ءۇي، 3. بىتەۋ تۋردىقتى
83
مادەنيەت

ميفولوگياداعى «يت-قۇس» پەن «يتەلى» اتانعان رۋ اتتارى

kerey.kz
| Apr 13, 2020 | 761 views

«عىلىم ينەمەن قۇدىق قازعانداي» دەپ بەكەر ايتىلماعان. ويتكەنى، شۇيلىككەن تاقىرىبىڭنىڭ ءتۇپ نەگىزىن انىقتاۋ ءۇشىن ءۇن، اۋەن، دىبىس، ءىز، ارىپتەرمەن ءسوز-سويلەمدەردىڭ اۋىسپالىعىن، قۇبىلمالىعىن ونىڭ ءتۇبىرى مەن تۇركىلىك نەگىزىن، ءتىپتى بەينەلەردىڭ بەيىمدىلىگىنە دەيىن انىقتاۋ ارقىلى قورىتىندى جاساۋعا تۋرا كەلەدى. مۇنداي جىڭىشكەلىككە قاراعاندا ءوزى «مەن مۇندالاپ» ايعالاپ تۇرعان انىقتامالىقتان جالتاقتاۋ عىلىم – ءبىلىم، تاريحقا دەگەن جاۋاپسىزدىق ەكەنىن ەسكەرىپ، ەجەلدەن تاريح بەتىنە قاتپارلى تۇسكەن «يتەلى» اتاۋى مەن بۇگىنگى اباق كەرەيدىڭ ءبىر تابى بولعان «يتەلى» رۋى اتىنىڭ قالايشا ۇقساستىعىن ءوز الىمىزشە دالەلدەي كەتۋدى ءجون كوردىم. ارينە، قازاق ۇلتى رۋدان قۇرالعاندىعى شىندىق. ەندەشە، رۋدى زەرتتەۋ ارقىلى ۇلتتى، ءتىپتى دۇنيە تاريحىنا ۇڭىلۋگە بولاتىن سياقتى. الدىمەن وقىرماننىڭ ەسىنە سالارىم، حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن بۇگىنگە دەيىن «يت»، «ءبورى»، «قاسقىر»، «كوكبورى»، «قۇرتقا»،
156
kerey.kz TV

ەلوردالىق فيلارمونيانىڭ ارتىستەرى اق حالاتى ابزال جاندارعا ءان ارنادى.

kerey.kz
| Apr 8, 2020 | 822 views

https://youtu.be/scqqgINrA6U ەلوردالىق فيلارمونيانىڭ ارتىستەرى قازاقستاننىڭ جانە تاتارستاننىڭ حالىق ءارتىسى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى نۇرجامال ۇسەنباەۆا، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى التىناي جوراباەۆا، مادەنيەت قايراتكەرلەرى ەستاي مۇقاشەۆ، حالىقارالىق بايقاۋلاردىڭ لاۋرەاتى اقبوتا قۇسنادين اق حالاتى ابزال جاندارعا ءان ارنادى. كورونوۆيرۋسپەن الدىڭعى قاتاردا كۇرەسۋدە ءوز ۋاقىتىن ءوز-وزىنە نەمەسە جاقىندارى مەن تۋىستارىنا ەمەس، ناۋقاستارعا ارناي وتىرىپ، ۇلكەن ەرلىك پەن باتىلدىق تانىتقان قازاقستاندىق دارىگەرلەر دە بولدى. نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگى مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسىنىڭ ارتىستەرى اق حالاتتى ابزال جانداردىڭ ەرلىگىن جىرلاپ “دارىگەرلەر” ءانىن جازدى جانە ونى دارىگەرلەرگە ارنادى. جاڭا ءاننىڭ ءماتىنىن قۋات ەجەمبەك، مۋزىكاسىن مادەنيەت قايراتكەرى، “قورقىت” ەتنو ءانسامبلىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى شولپان قورعانبەك جازدى. قۋات ەجەمبەك وسى شىعارماشىلىعى ارقىلى ناۋقاستار پالاتاسىندا ۇيقىسىز تۇندەر وتكىزىپ، اۋىر اۋىرتپالىقتى
93
مادەنيەت

24 جاستاعى ونەرپاز «التىن وردا» كۇيىن شىعاردى

kerey.kz
| Mar 31, 2020 | 274 views

نۇر – سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسىنىڭ “قورقىت” ەتنو-ءانسامبلىنىڭ ونەرپازدارى جان-جاقتى ونەرلەرىمەن تانىلۋدا. تاياۋدا عانا گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن ونەرلى انسامبل قازاقتىڭ ونەر قورجىنىن دومبىرانىڭ كۇمبىرىمەن ۇندەسكەن تاعى دا ءبىر تۋىندىمەن تولىقتىرماق. كۇي – تاريحي سيپاتقا يە. ونىڭ اۆتورى مەن ورىنداۋى دا شىعارماشىلىق توپ ءۇشىن ايتارلىقتاي جاڭالىققا اينالارى ءسوزسىز. جيىرما ءتورت جاستاعى دومبىراشى، ءارى توپتىڭ كونتسەرتمەيسترى ايبەك ارىمبەك پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ كەمەلۇلىنىڭ التىن وردانىڭ 750 جىلدىعىن وتكىزۋ تۋرالى حالىققا جاريا ەتكەنىن ەستىگەن سوڭ، سوعان ارناپ كۇي شىعارۋ تۋرالى وي كەلگەنىن ايتادى. دومبىرامەن قاتار شاڭقوبىز، سىبىزعى اسپاپتارىن دا جاقسى مەڭگەرگەن كۇيشىنىڭ ايتۋىنشا العاشقى تۋىندى ءبىر جەتىنىڭ ىشىندە تۋعان. -”كۇي وتە جىلدام تەمپپەن ورىندالادى. بۇدان قازاق باتىرلارىنىڭ بەينەسىن كورۋگە بولادى.
100
مادەنيەت

«التىن ورداعا-750 جىل». بابالار مۇراسىن ناسيحاتتاۋ بالاباقشادان باستالۋ كەرەك – ۇستازدار

kerey.kz
| Feb 18, 2020 | 1,046 views

باتىر بابالاردىڭ مۇراسىن ناسيحاتتاۋ بالاباقشادان باستالۋ كەرەك. بيىل التىن وردانىڭ قۇرىلعانىنا -750 جىل. كۇللى ەل كولەمىندە ەسكە الىپ جاتقان تاريحي وقيعانى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەرگە تاربيەشىلەر وزگەشە ادىسپەن جەتكىزدى دەپ حابارلايدى kerey.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ءتىلشىسى. الماتى قالاسى، الاتاۋ اۋدانى كمقك №37 بوبەكجاي – بالاباقشاسىندا بولعان سەمينارعا تەك بالالار عانا ەمەس، قالانىڭ وزگە مەكەمەلەرىنەن دە ۇستاز-تاربيەشىلەر قاتىستى. «التىن ورداعا -750» جىل اتتى سەمينارعا ۇزاق ۋاقىت دايىندالعان بالالار ءبىر ءسات وزدەرىن بۇرىنعىنىڭ جاۋىنگەرى رەتىندە سەزىندى. ەل قورعاۋدا ەرلەردىڭ رولىندە ويناعان بالالاردىڭ قىلىشپەن شايقاسۋى كورىنىستىڭ كوركىن اشا ءتۇستى. حاس باتىر رەتىندە نەگىزگى جاتتىعۋلاردى جاساپ، دەنەلەرىن شىنىقتىردى. «جەكپە- جەك»، «تۋىڭدى تىك» ويىندارى ويناتىلدى. كورىنىس سوڭىندا جەڭىستەن ءسۇيىنشى سۇراعان اجەي التىن وردانىڭ ءتول تەڭگەسىن تاراتتى. بۇلدىرشىندەرگە
564
مادەنيەت

وسپان باتىردىڭ ەرتوقىمى ەلگە جەتپەي جاتىر

kerey.kz
| Sep 19, 2019 | 795 views

وسىدان 63 جىل بۇرىن، وسپان باتىردى سوڭعى وعى تاۋسىلعانشا وسى ەرتوقىمعا جاستانىپ ءوز قىزى قورعادى، باتىر اپامىزدان مۇرا بوپ قالعان ەرتوقىمدى ۇرپاقتارى ەلگە ورالتۋدى ويلايدى. ەرلىك رۋحتىڭ ، باتىرلىقتىڭ كۋاسى بولعان مۇرانى ورتالىق مۇراجايعا امان جەتۋىنە تىلەكتەس الاش جۇرتى وسى ىسكە قول ءۇشىن بەرۋدى سۇرايدى! kerey.kz
318
مادەنيەت

قازاقتىڭ ادامتانۋ ءىلىمى

kerey.kz
| Sep 5, 2019 | 812 views

ءاربىر حالىقتىڭ تابيعي جاراتىلىسىندا ءوزىن باسقالاردان ەرەكشەلەپ تۇراتىن كەمەل قاسيەتى بولادى. ايتالىق، اعارتۋشى ىبىراي التىنسارين 1879 جىلى ورىنبوردا جارىق كورگەن «قازاق حرەستوماتياسى» اتتى ەڭبەگىندە، قازاق جاراتىلىسى وتە تازا حالىق، ونىڭ سانا-سەزىمى مەن سۇڭعىلالىعى بىرەۋ سالىپ بەرگەن تار شەڭبەرگە سىيمايدى دەسە، ءحىح عاسىردا ءومىر سۇرگەن پولياك زەرتتەۋشىسى ا.يانۋشكەەۆيچ كۇندەلىگىندە، «قازاقتاردىڭ اقىل-وي قابىلەتى مەن سۇڭعىلالىعىنا ەرىكسىز تاڭىرقاي، تاڭدانباسقا باسقا امال جوق» دەپ حالقىمىزدىڭ باسقالاردان ارتىق كەمەل قاسيەتى جايلى تامسانا جازادى. دەمەك، حالىقتىڭ باسقا جۇرتتان ەرەكشەلىگى – ونىڭ سۇڭعىلالىعى ەكەن. بىردە اتاقتى قاز داۋىستى قازىبەك بي تاڭ بوزىمەن جىلقى ءۇيىرىن شولىپ كەلە جاتىپ، بەتكەيدە ەرىن جاستانىپ ۇيىقتاپ جاتقان جيەنى جانىبەك باتىردى كورىپ: «ەلىڭدى ەل ەتەرسىڭ، ەجەلگى جەرگە جەتەرسىڭ، ەكى ءبورىڭ تۇرعاندا، ەكەلەنبەي نە
212
مادەنيەت

ياسين قۇمارۇلى: ەجەلگى تۇركى تايپالارىنداعى توتەمدىك اڭ – قۇستاردىڭ اڭىزدىق نەگىزدەرى

kerey.kz
| Aug 20, 2019 | 2,197 views

انوتاتسيا ماقالادا گريفون، كوكبورى (قۇسبورى) ءتاڭىر ۇعىمدارى مەن اتاۋلارى توڭىرەگىندەگى سونداي-اق ساق، عۇن، ءۇيسىن، تۇركىلەردىڭ ءبورى توتەمدىلىگى جانە اتتارىنىڭ دا بورىگە بايلانىستىلىعى زەرتتەلەدى. گريفون جانە كوكبورى گريفون (griffon) قازىرگە دەيىنگى انىقتاماعا ساي جارتىلاي ارىستان، جارتىلاي قۇماي نەمەسە باسى، قاناتى قۇس، دەنەسى ارىستان اڭىزدىق ماقۇلىق (狮鹫). بىرەۋلەر ونى جاۋىزدىقتىڭ سيمۆولىنا بالاسا ەندى بىرەۋلەر ىزگىلىكتىڭ ء(تىپتى حريستوستىڭ)نىشانى دەپ بىلەدى. «ەتيمولوگيا» اتتى ەڭبەكتە: «حريستوس – ارىستان، ويتكەنى وندا تەڭدەسسىز پاراسات جانە قۇش-قۋات بار، حريستوس ارى قۇزعىن، ويتكەنى ول قايتا تىرىلگەن سوڭ اسپانعا كوتەرىلىپ، جۇماققا شىعادى»، – دەپ جازىلعان. گريفون كوبىنە گرەك اڭىزدارىندا جولىعادى. ونىڭ ارعى جانە كەيىنگى زامانعى مادەنيەت، ەتنوس، ت.ب. تانۋداعى ورنى ماڭىزدى. ول قيىر شىعىستىڭ ايداھارى سياقتى ءبىر داۋىر مادەنيەتىنىڭ سيمۆولى. دەسە دە، گريفون گرەك اڭىزدارىندا عانا ساقتالىپ قالماستان، باسقا ايماقتاردا دا كەڭىنەن تارالعاندىعى بايقالادى. اسىرەسە ونىڭ ارحەولوگيالىق دەرەگى ورتالىق ازيا وڭىرىنەن كوپ بايقالادى. بايىرعى ەلامدىقتار ونى ارحيتەكتۋرادا كەڭىنەن پايدالانعان. گەرودوتتىڭ «تاريح» اتتى ۇلى ەڭبەگىندە griffon بىرنەشە جەردە جولىعادى، بارلىعى ساقتارعا بايلانىستى. گەرودوت جانە ساقتار جەرىندە گريفوننىڭ ايگىلى بولعاندىعىن دا جازادى. (IV.79) تاريحي دەرەكتەرگە، اڭىزدارعا نەگىزدەلگەندە گريفون ۋكراينادان ورتا ازياعا دەيىنگە سكيف دالاسىندا بولعان دەپ قارالادى. ساقتاردىڭ گريفون اسەم ونەرى تۋرالى: ساق مولالارىندا بار. بەرەلدە، پازىرىقتا، ەسىكتە، الاگۋدە، تىپتى عۇنداردىڭ كوشى جانە جويقىن جورىعىمەن بىرگە قيىر شىعىس جەرىنە دەيىن جەتكەندىگى بايقالادى. گەرودوتتىڭ ايتۋىنشا، يسسەدونداردىڭ جوعارعى جاعىندا اريماسپى، ياعني جالعىز كوزدىلەر تۇرادى. ال ولار تۇرعان جەردە التىندى قورىپ جاتقان گريفون بولادى دەسە، ول تاعى، يسسەدونداردىڭ اريماسپى جاعىنان ىعىستىرىلىپ، ودان سكيفتەر يسسەدوندار جاعىنان ىعىستىرىلعاندىعىن جازادى [1]. گەرودوت: «بۇل ارادان شالعايداعى جاعدايلار تۋرالى مالىمەتتەردى تەك يسسەدونداردىڭ ايتقاندارىنان عانا بىلەمىز. ولار جالعىز كوزدىلەر مەن التىن قورىپ جاتقان گريفون تۋرالى اڭگىمەلەيدى. سكيفتەر بۇل اڭگىمەلەردى يسسەدونداردان ەستيدى. ودان سكيفتەر ونى گرەكتەرگە جەتكىزەدى. سونىمەن بىز ولاردى جالعىز كوزدىلەر دەپ اتادىق. سكيفتەر Arimaspi دەيدى. «Arima» بىر دەگەندى، «spu» كوز دەگەندى بىلدىرەدى»، – دەيدى [2].
718