وسىدان 63 جىل بۇرىن، وسپان باتىردى سوڭعى وعى تاۋسىلعانشا وسى ەرتوقىمعا جاستانىپ ءوز قىزى قورعادى، باتىر اپامىزدان مۇرا بوپ قالعان ەرتوقىمدى ۇرپاقتارى ەلگە ورالتۋدى ويلايدى. ەرلىك رۋحتىڭ ، باتىرلىقتىڭ كۋاسى بولعان مۇرانى ورتالىق مۇراجايعا امان جەتۋىنە تىلەكتەس الاش جۇرتى وسى ىسكە قول ءۇشىن بەرۋدى سۇرايدى! kerey.kz
ءاربىر حالىقتىڭ تابيعي جاراتىلىسىندا ءوزىن باسقالاردان ەرەكشەلەپ تۇراتىن كەمەل قاسيەتى بولادى. ايتالىق، اعارتۋشى ىبىراي التىنسارين 1879 جىلى ورىنبوردا جارىق كورگەن «قازاق حرەستوماتياسى» اتتى ەڭبەگىندە، قازاق جاراتىلىسى وتە تازا حالىق، ونىڭ سانا-سەزىمى مەن سۇڭعىلالىعى بىرەۋ سالىپ بەرگەن تار شەڭبەرگە سىيمايدى دەسە، ءحىح عاسىردا ءومىر سۇرگەن پولياك زەرتتەۋشىسى ا.يانۋشكەەۆيچ كۇندەلىگىندە، «قازاقتاردىڭ اقىل-وي قابىلەتى مەن سۇڭعىلالىعىنا ەرىكسىز تاڭىرقاي، تاڭدانباسقا باسقا امال جوق» دەپ حالقىمىزدىڭ باسقالاردان ارتىق كەمەل قاسيەتى جايلى تامسانا جازادى. دەمەك، حالىقتىڭ باسقا جۇرتتان ەرەكشەلىگى – ونىڭ سۇڭعىلالىعى ەكەن. بىردە اتاقتى قاز داۋىستى قازىبەك بي تاڭ بوزىمەن جىلقى ءۇيىرىن شولىپ كەلە جاتىپ، بەتكەيدە ەرىن جاستانىپ ۇيىقتاپ جاتقان جيەنى جانىبەك باتىردى كورىپ: «ەلىڭدى ەل ەتەرسىڭ، ەجەلگى جەرگە جەتەرسىڭ، ەكى ءبورىڭ تۇرعاندا، ەكەلەنبەي نە
انوتاتسيا ماقالادا گريفون، كوكبورى (قۇسبورى) ءتاڭىر ۇعىمدارى مەن اتاۋلارى توڭىرەگىندەگى سونداي-اق ساق، عۇن، ءۇيسىن، تۇركىلەردىڭ ءبورى توتەمدىلىگى جانە اتتارىنىڭ دا بورىگە بايلانىستىلىعى زەرتتەلەدى. گريفون جانە كوكبورى گريفون (griffon) قازىرگە دەيىنگى انىقتاماعا ساي جارتىلاي ارىستان، جارتىلاي قۇماي نەمەسە باسى، قاناتى قۇس، دەنەسى ارىستان اڭىزدىق ماقۇلىق (狮鹫). بىرەۋلەر ونى جاۋىزدىقتىڭ سيمۆولىنا بالاسا ەندى بىرەۋلەر ىزگىلىكتىڭ ء(تىپتى حريستوستىڭ)نىشانى دەپ بىلەدى. «ەتيمولوگيا» اتتى ەڭبەكتە: «حريستوس – ارىستان، ويتكەنى وندا تەڭدەسسىز پاراسات جانە قۇش-قۋات بار، حريستوس ارى قۇزعىن، ويتكەنى ول قايتا تىرىلگەن سوڭ اسپانعا كوتەرىلىپ، جۇماققا شىعادى»، – دەپ جازىلعان. گريفون كوبىنە گرەك اڭىزدارىندا جولىعادى. ونىڭ ارعى جانە كەيىنگى زامانعى مادەنيەت، ەتنوس، ت.ب. تانۋداعى ورنى ماڭىزدى. ول قيىر شىعىستىڭ ايداھارى سياقتى ءبىر داۋىر مادەنيەتىنىڭ سيمۆولى. دەسە دە، گريفون گرەك اڭىزدارىندا عانا ساقتالىپ قالماستان، باسقا ايماقتاردا دا كەڭىنەن تارالعاندىعى بايقالادى. اسىرەسە ونىڭ ارحەولوگيالىق دەرەگى ورتالىق ازيا وڭىرىنەن كوپ بايقالادى. بايىرعى ەلامدىقتار ونى ارحيتەكتۋرادا كەڭىنەن پايدالانعان. گەرودوتتىڭ «تاريح» اتتى ۇلى ەڭبەگىندە griffon بىرنەشە جەردە جولىعادى، بارلىعى ساقتارعا بايلانىستى. گەرودوت جانە ساقتار جەرىندە گريفوننىڭ ايگىلى بولعاندىعىن دا جازادى. (IV.79) تاريحي دەرەكتەرگە، اڭىزدارعا نەگىزدەلگەندە گريفون ۋكراينادان ورتا ازياعا دەيىنگە سكيف دالاسىندا بولعان دەپ قارالادى. ساقتاردىڭ گريفون اسەم ونەرى تۋرالى: ساق مولالارىندا بار. بەرەلدە، پازىرىقتا، ەسىكتە، الاگۋدە، تىپتى عۇنداردىڭ كوشى جانە جويقىن جورىعىمەن بىرگە قيىر شىعىس جەرىنە دەيىن جەتكەندىگى بايقالادى. گەرودوتتىڭ ايتۋىنشا، يسسەدونداردىڭ جوعارعى جاعىندا اريماسپى، ياعني جالعىز كوزدىلەر تۇرادى. ال ولار تۇرعان جەردە التىندى قورىپ جاتقان گريفون بولادى دەسە، ول تاعى، يسسەدونداردىڭ اريماسپى جاعىنان ىعىستىرىلىپ، ودان سكيفتەر يسسەدوندار جاعىنان ىعىستىرىلعاندىعىن جازادى [1]. گەرودوت: «بۇل ارادان شالعايداعى جاعدايلار تۋرالى مالىمەتتەردى تەك يسسەدونداردىڭ ايتقاندارىنان عانا بىلەمىز. ولار جالعىز كوزدىلەر مەن التىن قورىپ جاتقان گريفون تۋرالى اڭگىمەلەيدى. سكيفتەر بۇل اڭگىمەلەردى يسسەدونداردان ەستيدى. ودان سكيفتەر ونى گرەكتەرگە جەتكىزەدى. سونىمەن بىز ولاردى جالعىز كوزدىلەر دەپ اتادىق. سكيفتەر Arimaspi دەيدى. «Arima» بىر دەگەندى، «spu» كوز دەگەندى بىلدىرەدى»، – دەيدى [2].
11 تامىز كۇنى، بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ اۋماعىندا قۇرىلىسشىلاردىڭ كاسىبي مەرەكەسى اتاپ ءوتىلدى. ەرىكسىز، مەنىڭ دوسىم الەكساندر ۆلاديميروۆيچ ريازانوۆتى (1958-2009) ەسكە الدىم. ءيا، بيىلعى تامىزدىڭ باسىندا ودەسسا قالاسىنا قىسقا ساپار شەكتىم. وسى ايماقتا ءومىر سۇرەتىن الەكەڭنىڭ تۋىسقاندارىمەن قاۋىشتىم: بولە اعاسى الەكساندر برايلوۆ، بولە قارىنداسى وكسانا پوزنياك، بولە ءىنىسى اندرەي بارباكار. ودەسسا ايماعىنىڭ قۇراماسىنداعى يزمايل قالاسىندا تۇراتىن ونىڭ دوسى، جۋرناليس الەكساندر وبودوۆسكيمەن سويلەستىم. زىمىراپ وتەتىن ۋاقىتتىڭ قارقىنى سونشاما: بيىل ا.ۆ. ريازانوۆتىڭ مەزگىلسىز قازاسىنا دارداي ون جىل تولدى. قايران الەكساندر ۆلاديميروۆيچ ايگىلى امەريكاندىق ەسترادالىق ءانشى مايكل دجەكسوندەي (1958-2009) جارقىراعان جۇلدىزداي ءوتتى. ەلىمىزدىڭ قۇرىلىس سالاسىندا الەكەڭ دە ءبىرتۋار جۇلدىز ەمەي نەمەنە؟ الايدا، كەڭ-بايتاق مەملەكەتىمىزدە كۇنى بۇگىنگى دەيىن ونىڭ قۇرمەتىنە بىردە-ءبىر كوشە، الاڭ، داڭعىل اتالمادى.
ەلىمىزدەگى جالپى وتباسىنىڭ سانى 2,3 ملن-نان استام دەسەدى.جاريالانعان دەرەكتەرگە سۇيەنسەك ولاردىڭ سەكسەنگە تاياۋى الەمدىك باحۋاتتى بايلارمەن تەڭەسە الاتىن شامالى ەكەن.جالپى ۇلتتىق بۋرجۋيلاردىڭ نەگىزى قالانعان ءتارىزدى.ەكىنشى جاعىنان كەدەيلەر دە ولارعا ساي، قالىسپاي ءوسىپتى.بىلىكتى ءۋاليدىڭ سوزىنە قاراعاندا الەۋمەتتىك جاعىنان از قام-تىلعان وتباسى- 600 مىڭعا تاياۋ كورىنەدى.ولاردى تاقىر كەدەيگە سانايتىندار دا بار ەكەن. قازاق قوعامىنىڭ وتكەن تاريحىنا كوز جۇگىرتسەڭىز،ولكەمىزدە،جالپى اۋماقتا، تىنىشتىق ورناپ،ادامدار الاڭسىز ءومىر ءسۇرىپ، تىرلىك كەشكەن، «قوي ۇستىنە بوز تورعاي جۇمىرتقالاعان دا»، اشتىقتان قىرىلىپ-جويىلىپ،تەنتىرەپ بەزىپ،اۋىپ-كوشىپ،زار ەڭىرەگەن زامان دا بولىپتى. بىراق،قاي-قايسىسى دا ۇزاققا سوزىلماپتى.ەلباسىنا جاقسىلىقتى ورناتىپ،باسىن بىرىكتىرىپ،مەملەكەت قۇرىپ،حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن قالپىنا كەلتىرۋدە، حانداردىڭ،بيلەردىڭ،سۇلتانداردىڭ،باتىرلاردىڭ،ويشىل-عۇلاما اقىلمانداردىڭ ، كۇرەس-كەرلەردىڭ،قايراتكەرلەردىڭ ساليحالى ساياساتى شەشۋشى ءرول اتقارىپتى.ال،قىرىلىپ جويىلۋ،تەنتىرەپ بەزۋ،باسقانىڭ قول استىنا ەنىپ،بوداندىققا اينالۋ جاۋلارىمىزدىڭ جىمىسقى ساياساتى،ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيستىك پيعىلى
كوكاجاەۆا ا.ب. قازاق مەملەكەتتىك قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى، ماتەماتيكا كافەدراسىنىڭ قاۋىم.پروفەسسور م.ا. زامان تالابىنا ساي يننوۆاتسيا مەن تەحنولوگيانىڭ جاڭا كەزەڭىنە قادام باسقان حالقىمىز ءۇشىن باستى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ول – ءتىل تاعدىرى، ياعني «ءتىل تاعدىرى – ۇرپاق تاعدىرى، ۇرپاق تاعدىرى – ەل تاعدىرى». ەلباسىمىز اتاپ كورسەتكەن جاڭعىرۋدىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىنە كوشۋىمىز جاھاندىق تەحنولوگيالىق باسەكەلەستىگىمىزدى ارتتىرۋمەن قاتار، رۋحاني- مادەني دامۋىمىزعا دا سەرپىن بەرەرى بارشاعا ءمالىم. وسىعان وراي، قازىرگى زاماناۋي قوعام ازاماتتارى تىلدىك ورتانى جەتىلدىرۋگە، ونىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىن ءوز ەلىمىزدىڭ بولاشاق دامۋى ءۇشىن ورتاق تىلگە اينالدىرۋعا اتسالىسۋىمىز قاجەت. ءتىل ماسەلەسى – بولاشاق ۇرپاققا ماقتانىشپەن تاپسىراتىن اتا- بابامىزدىڭ قالدىرعان اماناتى. وسى انا ءتىلىمىز قارىم-قاتىناس جاساپ كەلە جاتقان ۇرپاعىمىزدىڭ وتكەنى مەن بۇگىنگىسىن سالماقتاي كەلە، كەلەشەگى باياندى
بيىل ءداستۇرلى تۇردە وتەتىن جۋرناليستيكا ماماندىعى بويىنشا ستۋدەنتتەر اراسىنداعى ءحى رەسپۋبليكالىق پاندىك وليمپيادا پاۆلودار قالاسىندا جالعاسىن تاۋىپ وتىر. بولاشاق باق وكىلدەرى باقتالاساتىن بۇل جارىسقا ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنان 17 قۇراما قاتىسۋدا. كىل مىقتىدان كىم مىقتىنى انىقتاۋ ءۇشىن باعى مەن بابىن باعۋشىلار جالپى 5 كەزەڭ بويىنشا شەبەرلىكتەرىن كورسەتۋى شارت. ولار جارىس ەرەجەسىنە ساي قازىلار القاسىنىڭ ۇپايلارىمەن باعالانادى. بۇل بايقاۋدىڭ بەرەرى ءباسسىز باسىم. ويتكەنى كەلگەن قاتىسۋشىلار تەك جارىسىپ قانا قويماي، كەرەكۋ جەرىنىڭ كوركىنە كۋا بولادى. وسى ورايدا ولارعا ارنايى ەكسكۋرسيا دا ۇيىمداستىرىلدى. ساياحات بارىسىندا كوماندالار اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرى اللەياسى مەن سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ ساياباعىنىڭ جانە ايگىلى ءماشھۇر ءجۇسىپ مەشىتىنىڭ تاريحىمەن تانىستى. ودان ءارى بۇقار جىراۋ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر مۇراجايىنا باعىتتى بۇرعان بايقاۋشىلار،
الماتى قالاسىنداعى جازۋشىلار كىتاپحاناسىندا 2019 جىلى 5 ءساۋىر كۇنى ەتنوگراف، جازۋشى باياحىمەت جۇمابايۇلىنىڭ ەتنوگرافيالىق جەتى كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى. ەتنوگراف، جازۋشى باياحىمەت جۇمابايۇلى احەتوۆ ماماي قانيۇلى دابىرالى ءارى عىلمي دەڭگەيدە وتكەن بۇل رەتكى جەتى كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرىن الماتى قالاسى اكىمىنىڭ كەڭەسشىسى، «ءتىل» ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى احەتوۆ ماماي قانيۇلى باسقاردى. مازمۇنى باي، قۇندىلىعى جوعارى، تاريحىمىزدى ارىدان قوزعايتىن جەتى كىتاپتىڭ تۇساۋىن كەسۋ مارتەبەسىنە يە بولىپ، سالتاناتىن اسىرعاندار: نۇرتىلەۋ يمانقاليۇلى نۇرتىلەۋ يمانقاليۇلى. قازاقستان ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، كورنەكتى تەلە جۋرناليست. عالىم جايلىباي عالىم جايلىباي. حالىقارالىق الاش سىيلىعىنىڭ يەگەرى، «جۇلدىز» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى. يسلام جەمەنەي يسلام جەمەنەي. ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «تۇران-يران» عىلمي زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. ءنابيجان مۇقامەتقانۇلى ءنابيجان
انكارادا "كوك تۋ" قازاق مادەنيەتi قوعامىنىڭ مۇشەسi, جاس تالانت سۋرەتشi كارiم بايعۇتوۆتىڭ "ونەرتاپقىش قولدار" اتالاتىن سۋرەت كورمەسiنiڭ اشىلۋ سالتاناتى ءوتتi. قازاقستاندا جاريا ەتiلگەن ۇستiمiزدەگi جاستار جىلىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان كورمەنiڭ اشىلۋىنا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇركياداعى ەلشiسi ابزال ساپاربەكۇلى، ونەر جاناشىرلارى مەن قازاق شاكiرتتەر قاتىستى. اشىلۋ سالتاناتىنىڭ اۋەلگi قۇتتىقتاۋ ءسوزiن سويلەگەن ەلشi ابزال ساپاربەكۇلى، ەلشiلiك رەتiندە قازاقستاننىڭ تۇركيادا كەڭ تانىستىرىلۋىنا ەرەكشە ءمان بەرەتiندiكتەرiن اتاپ ءوتiپ، ايرىقشا تۇردە مادەني جۇمىستاردىڭ بەل ورتاسىندا بەلسەندiلiك تانىتىپ جۇرگەن "كوك تۋ" قازاق مادەنيەتi قوعامىنا العىس ايتتى. تالانتتى سۋرەتشi كارiم بايعۇتوۆتىڭ جاستار جىلى اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان كورمەسi بۇل تۇرعىدا ماڭىزدى ەكەندiگiن سالماقتاي سويلەگەن ەلشi مىرزا، قوناقتاردى ناۋرىز مەرەكەسiمەن قۇتتىقتادى. ءسوز العان قۇرمەتتi قوناقتاردىڭ بiرi, پروفەسسور ءحۇليا كاساپوعلۋ چەنگەل حانىم بولسا،
El Amanaty” قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن 21.03.2019ج. “قوش كەلدىڭ، ءاز ناۋرىز” اتتى بەرەكە-بىرلىككە، اۋىزبىرشىلىككە شاقىرۋ ماقساتىنداعى مەرەكەلىك ءىس شارا الماتى قالاسى، الاتاۋ مەيرامحاناسىندا كۇندىزگى ۋاقىت11:00~15:00 ارالىعىندا، بۇكىل قازاقستانعا تانىمال ۇلت زيالىلارى-قابىرعالى قالامگەرلەر مەن قوعام قايراتكەرلەرى، ساياساتكەرلەردىڭ، قوعامدىق بىرلەستىك وكىلدەرىنىڭ، قوعام بەلسەندىلەرىنىڭ، ونەرپازداردىڭ قاتىسۋىمەن جوعارى دەڭگەيدە ءوتتى. “El Amanaty” قوعامدىق بىرلەستىگى بۇل مەرەكەلىك ءىس شارانى قىتاي قىسىمىنان زارداپ شەگىپ وتىرعان قانداستارعا اراشا ءتۇسۋدىڭ ۇتىمدى جولدارىن ەل اعالارىنىڭ تالقىسىنا سالۋ، بۇل كۇندەرى بۇل ماسەلە جونىندە جاق-جاق بولىپ ايتىسىپ، ءبىرىن-ءبىرى كەلسە-كەلمەس قارالاپ، التىباقان الاۋىز بولىپ جۇرگەن اعايىنداردى بەرەكە-بىرلىككە شاقىرۋ، سونداي-اق، وسى ۋاقىتقا دەيىن “El Amanaty” قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ اتقارعان ءىس شارالارىن جانە الداعى جوسپارلارىن حالىققا تانىستىرۋ ماقساتىندا وتكىزدى. ءبىرىنشى ءبولىپ ءسوز العان اق يىق اقىن، ۇلت
