|  |  | 

تۇلعالار ادەبي الەم

كەڭەسباەۆتىڭ  كەڭىستىگى

 

باعىنا تالاسپاعان كىم،

ءيتى دە ۇرگەن قالانىڭ.

سوقتىقپاي كەتتى، وعان كىم،

تىكەنەك تىلگەن تابانىن.

ەسىلگە بارسا ەگىلىپ،

ەرتىس بوپ، اققان جانارى.

كەربۇعىداي كەرىلىپ،

التايعا اڭسارى اۋادى.

اۆتور.Talgat Kenesbay

 

ىلكىدە ءبىر اڭگىمە ەستىپ، زاۋدەعالام شۇقشيىپ وتىرا قالعانىم سول ەدى. جەتىم قوڭىراۋ ( جالعانباعان تەلەفون سيگنالى) ىڭق ەتە قالدى دا، عايىپ بولدى. نە تىزىمگە دە تۇسپەي قالعان. سويتسەم اقجولتاي ءىنىم ارمان ساپارىن استانادان باستاماقشى بولىپ، وتاربا دا كەتىپ بارا جاتىر ەكەن. سول كەزدە ەسىمە ءبارىمىز تانيتىن تالعات اعا كەڭەسباەۆ تۇسپەسى بار ما. ىنىمە ەكەمىز اڭگىمە اۋانىن سولاي بۇرا جونەلدىك. ونىڭ قۇلاعى مەندە، ال باستايىن.

 

استانانىڭ قاقاعان ايازىنا ەكى بەتى ءسال-ءپال دومبىعىپ كەتكەن، تورتباق تۇلعالى الپامساداي قارا كىسىنى جولىقتىرعان بولساڭىز. ول، سىزگە قادالا قاراپ اۋىزىن اشسا بولعانى بۇكىل الەمى كورىنەدى. ول سابازىڭ كادىمگى سارجالدىڭ « جىندى بالاسى». مىڭ دا توعىز الپىس ءبىردىڭ تۋماسى. ءدال قازىر الپىستى القىمداعان شاعى.  نەبارى ون توعىز جاسىندا يمەنە كەلىپ، اباي باستاعان قازاق ادەبيەتىنىڭ جەزقوڭىراۋلى كوشىنە ىلەسكەن. تۇڭعىش شىعارماسى «قارا تاڭبالى قۇس» ەدى، كەيىن «فرانتسۋز ءاتىرىنىڭ ءيىسى» بولىپ  مىڭ توعىز ءجۇز توقسان دا جارىق كورگەن بولاتىن. وتكەن جىلى دۇنيەجۇزى بويىنشا جيىرما ەلدە 150جىلى اتالىپ وتكەن كەرەي اتا ۇرپاعى زۋقا باتىر ءسابيتۇلى تۋرالى جازعان «قاراڭعى ءتۇننىڭ جۇلدىزى» اتتى شىعارماسى كورشىلەس قىرعىز ەلىندە كىتاپ بولىپ باسىلدى. بۇل تاڭدا، كوركەمدىك كوكجيەگىنە قاراي، وزىندىك الەمى، كۇلتەلى ويىنىڭ كۇردەلى مانەرى بار جازۋشى دەپ اتاۋعا لايىق. دەيتۇرعانمەن  جۇدا، سول جاقسى دا ءبىر مۇڭ بار. ونى ەشكىم بىلمەيدى…

ءسىز وسى كەزدەسۋىڭىزدە،  پاقىردان ءوزى تۋرالى تۇكتە سۇراۋدىڭ قاجەتى جوق.  وعان قاراتا جاپىراقشا جاۋىپ، قارشا بوراعان سۇرقيالاردىڭ ءسوزى جەتەرلىك. «كلاسسيك ەمەس»،-دەيتىن ءبىر توپ اپەندى ءبورىنىڭ ارتىنشا شۋلاپ الەك. اتاڭ قوقيلاردىڭ كوكسەگەنى نە، ونى ءبىز تۇسىنسەك بۇيىرماسىن. اينالايىن!

جازۋشى بولۋ ءۇشىن داڭقتى كلاسسيك بولۋ شارت ەمەس. ول تەك ءدۇبارا، جەلوكپە حالتۋرشيكتەردىڭ شىمشىما قاعاجۋى عانا. تاعالانعان  تاحاڭ ولارعا تاسىرقاي قويسىن با؟

«ەرتىستەي جانى تازا ءمارت كىسى وسى قالا دا قايدان ءجۇر»،-دەپ وي شۇڭەتىنە شىم باتۋىڭىز ابدەن مۇمكىن. ول سونداي جاراتىلعان بولمىستىڭ يەسى… وزىنە عانا ءتان تابيعاتىنىڭ الاساپىران كەزەڭى ونى سولاي قالىپتاستىرىپ ۇلگەرگەن.

جارامساقتانعان جاۋتىكتەردى جاعالاۋدان گورى، ەسىلدىڭ بويىن جاعالاعاندى ارتىق سانايدى. جاعىمپازدىق بۇل دەرت تۇتاس ءبىر بۋىننىڭ كەسەلى، رۋحاني وت ۋكولمەن ەمدەسە، باسقا شارا جوق. كەەڭسباەۆتىڭ بۇل سىرقاتتان ادا ەكەنىن كوزى اشىق جۇرت جاقسى بىلەدى.

قولى قالىت ەتە قالسا، قوناق شاقىرىپ «مەنى باعالاڭدار! »،- دەيتىن مىسىق تىلەۋگە جانى قاس. وزىندە باردى قاناعات تۇتىپ، جان بالاسىنا ءزابىر كەلتىرمەي ءجۇرۋ بالا كەزدەن كوكسەگەن  مۇراتى. قازىر دەنساۋلىعىنا بايلانىستى قالام ۇستاۋىنىڭ ءۇزى مۇڭ بولعان. قولى ەركىن يكەمگە كەلمەيدى. ويلانىپ-تولعانىپ بولعاسىن بايبىشەسىنە ايتادى، ول كىسى قاعازعا تۇسىرەدى. ويلاپ كورىڭىز، وسى ادامنىڭ قاسىرەتى مەن قاسيەتىن سالدە بولسا باعالاپ، ەلەپ-ەسكەرۋ مۇز قۇرسانعان قوعامنىڭ ەسىنە دە تۇسپەگەن بولار.

سىرتىنان ءسوز ايتپاي تۇرىپ، ىشكى الەمىنە ءۇڭىلۋ بۇگىنگى ساناعا قالىپتاسا قويۋ ەكىتالاي. سەبەبى قىزعانىشتىڭ قىزىل  يتىنىڭ  سەمىرگەنى سونشا، شاربىسى اقتارىلىپ جاتىر. ءومىر بويى وزگەنى باعالاماي وتەتىن بازبىرەۋلەر ءۇشىن «ادام» اتىمەن اتاۋدان ۇيالاسىڭ.

اركىم ءوز قالاۋىنىڭ قولعاناتى دەسەكتە ، كوركەم ادەبيەت ءۇشىن بىرەۋدىڭ كوكجيەگىنە تۇمان تىلەۋ، جالپى قازاقتىڭ اردا ادەبيەتىنە زوبالاڭ تىلەۋ بولىپ سانالادى. ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ جاقسىلىعىمىزدى كورەتىن سانامىزدا كوز بولسىن!

ايبولسىن  جانتورە.

kerey.kz

Related Articles

  • سارباس رۋى جانە سارتوقاي باتىر

    تاريحتى تۇگەندەۋ، وتكەننىڭ شەجىرەسىن كەيىنگە جالعاۋ – اتادان بالاعا جالعاسقان ەجەلگى ءداستۇر. شەجىرە، ۇلت-رۋ، تايپا تاريحى – اتانى ءبىلۋ، ارعى تاريحتى ءبىلۋ بولىپ قالماستان ۇلتتىڭ ۇلت بولىپ قالىپتاسۋى جولىنداعى باستان كەشكەن سان قيلى وقيعالارى مەن اۋىر تاعدىرىنان دا مول دەرەك بەرەدى. شەجىرە – تۇتاس حالىق تاريحىنىڭ ىرگەتاسى عانا ەمەس، ۇلت پەن ۇلىس تانۋدىڭ الىپپەسى  سانالادى. «قازاق حالقى 200-دەن اسا رۋدان قۇرالسا دا ءار رۋدىڭ ءوز شەجىرەسى بولعان. شەجىرەشىلەر ءجۇز، تايپا، رۋ، اتا تاريحىن تەرەڭ تالداي بىلگەن»(1). پاتشالىق رەسەيدىڭ داۋرەنى اياقتالار تۇستا قازاقتىڭ مەملەكەتتىگىن قالپىنا كەلتىرۋدى ماقسات تۇتقان الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان (1866-1937) العاشقى بولىپ قازاق تاريحىنىڭ قاجەتتىلىگىن العا تارتىپ، باشقۇرتتىڭ ايگىلى عالىمى ءۋاليدي توعانمەن كەزدەسىپتى. ءۋاليدي توعان ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە: «مەن بىرنەشە

  • ءتاڭىرى قالاۋى تۇسكەن جان

    ماندوكي قوڭىردىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولۋىنا وراي «ءتاڭىرى مەنى تاڭدادى»  مۇحتار ماعاۋين ماندوكي قوڭىر يشتۆان – وتانى ماجارستان عانا ەمەس، كۇللى تۇركى دۇنيەسى قاستەرلەيتىن ۇلىق ەسىمدەر قاتارىنداعى كورنەكتى تۇلعا. شىڭعىس جورىعى تۇسىندا كارپات قويناۋىنداعى ماديارلار اراسىنان پانا تاپقان قۇمان-قىپشاق جۇرتىنىڭ تۋماسى ماندوكي قوڭىر وننان اسا ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، بۇعان قوسا زەرتتەۋشىلىك قارىمى ەرەن، تۇران حالىقتارىنىڭ فولكلورلىق-دۇنيەتانىمدىق ساناسىن بويىنا دارىتقان عالىم. ول تۇركولوگيا عىلىمىمەن دەندەپ اينالىسىپ قانا قويماي، حح عاسىردىڭ ءتورتىنشى شيرەگىندە شىعىس پەن باتىس­تىڭ اراسىندا التىن كوپىرگە اينالدى، ميلليونداردىڭ ىقىلاس القاۋىنا بولەندى. ياكي ول حالىقتار اراسىن جاقىنداس­تىرعان مامىلەگەر، وزىقتارعا وي سالعان كورەگەن ەدى. زامانا العا جىلجىعان سايىن مەرەيتوي يەلەرى تۋرالى ايتىلاتىن جايتتار ەستەلىك پەن وتكەن شاق ەنشىسىنە كوشەدى. كوزى ءتىرى

  • نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى  جونىندە

    كەيىنگى كەزدە نۇرالى باتىردىڭ كەسەنەسى جونىندە ءارتۇرلى اڭگىمەلەر شىعىپ جۇرگەن كورىنەدى. ونىڭ ءبىرى موڭعوليادان كەلگەن ءبىر تۋىسقانىمىز باسقا ءبىر بەلگىلى جەرلەسىمىزدىڭ نۇرالى باتىردىڭ زيراتى دەپ كيگىز ءۇي سياقتى سامان كىرپىشتەن قالانعان  ادەمى زيراتتىڭ جانىنا بارىپ قۇران وقىعانىنا كۋا بولعانىن كەلتىرىپتى. ول جىگىتتىڭ  كورگەنى دە، ايتىپ وتىرعانى دا شىڭدىق. ويتكەنى 1982 جىلعا دەيىن ەلدىڭ كوپشىلىگى، ونىڭ ىشىندە  مەن دە سولاي  ويلادىم. اڭگىمە تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مەن سول كەزدەگى وقيعادان باستاپ باياندايىن. مەن 1961 جىلى سەمەيدىڭ  مال دارىگەرلىك ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ كەلدىم. مەنى  سول كەزدەگى  س.م. كيروۆ اتىنداعى  كولحوزعا مال دارىگەرى ەتىپ جىبەردى. 1962 جىلى بۇل كولحوز «گورنىي» سوۆحوزىنا اينالدى. ءبىز بالا كەزىمىزدەن: «نۇرالى اتامىزدىڭ زيراتى س.م كيروۆ اتىنداعى كولحوزدىڭ جەرىندە ورنالاسقان،   بابامىز باتىر بولعان كىسى، ال ونىڭ جانىنداعى قابىردىڭ  ۇزىندىعى جەتى كەز، ءبىزدىڭ  بابامىزدان  دا  اسقان

  • الىستاعى اعايىننىڭ اتامەكەنگە ورالۋ جولىن تۇڭعىش اشقان قازاقتىڭ قاھارمان قىزى

    ول كىم دەيسىز عوي، تۋراسىن ايتسام ول ساعات زاقانقىزى. توقسانىنشى جىلدارداعى العاشقى كوش موڭعوليا قازاقتارتارىنان باستالعان. سول كوشتى العاش باستاعان ادام ساعات زاقانقىزى. بۇعان ەشكىمنىڭ داۋى جوق. جارعاق قۇلاعى جاستتىققا تيمەي، سوناۋ قيىن-قىستاۋ زامانىندا الىستاعى اعايىنداردىڭ جولىن اشقان وسى ادامدى قازاقتىڭ قاھارمان قىزى اتاۋىمىزدىڭ وزىندىك سەبەبى بار. “كوش باسشىسىمەن كورىكتى”  “كورگەنى جاقسى كوش باستار”  دەيدى اتام قازاق.   وسى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ قاراساق، وندا، ۇلكەن ءمان ماعىنا بار ەكەنىنە كوز جەتكىزەمىز.       بۇرىنعى اۋىل كوشىنىڭ وزىندە، كوش باسشىلارى ءتورت تۇلىك مالدىڭ ءورىسىنىڭ جاعدايىنا قاراي، ءار مەزگىلدەگى اۋارايىنىڭ وزگەرىسىنە ساي، كوشىپ قونۋدا ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلار  ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك  جۇكتەسە، موڭعوليادا تۇراتىن قانداستارىمىزدىڭ ءبىر جارىم عاسىر عۇمىر كەشكەن ەل جەرىنەن ،

  • الاش زيالىلارىنىڭ ۇرىمشىدەن قايتىپ كەلە جاتقاندا

    بولعان وقيعا ىزىمەن بولعان وقيعانىڭ ىزىمەن…   الاش جۇرتىنىڭ ءبىر ەمەس، بىرنەشە سەزى ءوتىپ، ءاليحاننىڭ كولچاكتان بەتى قايتىپ، “ەندى قايتىپ تاۋەلسىز ەل بولامىز” دەپ جۇرگەن كەز ەدى. سەمي الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ورداسى ەدى. سەمەيدە جۇرگەن احمەت بايتۇرسىنوۆ باستاعان ءبىر توپ الاشورداشىلار قىتاي شەكاراسىنداعى ءۇرىمشى قالاسىنا بارىپ، ونداعى قازاق جۇرتىنىڭ حال جاعدايىن ءبىلىپ قايتۋعا جولعا شىققوان. ول كەزدە ءۇرىمشىنىڭ كوبى قازاق ەدى ۇيلەرى نەگىزىنەن سازدان قۇيىلعان. ورتا ازيانىڭ كوپ قالالارىن ەسكە سالعانداي. ءبىراز ۇلكەن كىسىلەر مەن جاستار احاڭنىڭ توتە الىپبيىمەن كىتاپ گازەت وقيدى. ەكەن. احاڭدى بۇرىن كورگەن ادامدار دا كەزدەستى. دەگەنمەن، احاڭ ءۇرىمشى قازاقتارىنىڭ تاەلسىز اۆتونوميا قۇرۋ تۋرالى ويلارى دا جوقتىعىن بايقاعان. سونىمەنگ، ءۇرىمشى قازاعىنىڭ جانە قىتايعا جاقىن باسقا ۇلتتاردىڭ باستى تۇرمىسى

پىكىر قالدىرۋ

ەلەكتورندى پوشتاڭىز سىرتقا جاريالانبايدى. بەلگى قويىلعان ءورىستى تولتىرۋ مىندەتتى *

اتى-ءجونى *

Email *

سايتى

Kerey.kz/كەرەي.كز

ءبىز تۋرالى:

تەل: +7 7071039161
Email: kerey.qazaq@gmail.com

Kerey.kz ءتىڭ بۇرىنعى نۇسقاسىن http://old.kerey.kz تەن وقي الاسىزدار!

KEREY.KZ

سايت ماتەريالدارىن پايدالانعاندا دەرەككوزگە سىلتەمە كورسەتۋ مىندەتتى. اۆتورلار پىكىرى مەن رەداكتسيا كوزقاراسى سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن. جارناما مەن حابارلاندىرۋلاردىڭ مازمۇنىنا جارناما بەرۋشى جاۋاپتى.

سايت ساناعى: