اباق كەرەي 12 اتاعا بولىنەدى. بۇل ءبولىنىس قىتاي قاراماعىنا وتكەن كەزدەن باستالادى. اباق كەرەيدىڭ قايدان، قالاي تاراتىلاتىنى تۋرالى شەجىرەلەر كوپ جانە ولاردا بىرىزدىلىك جوق، ياعني «اركىمدىكى وزىنە ءجون» دەگەنگە سايادى. ويعىرلىق ءماسالي، دويتەن، ساحاريا قاريالاردىڭ ماقۇلداۋى نەگىزىندەگى اتام جاناتتىڭ (ا.ج) جازىپ قالدىرعان شەجىرەسىندە اباقتان يزەن، جۋسان. يزەننەن ماعىنالى، سيدالى، جابايدى تاراتادى. ماعانالىدان قويلاۋ، بايلاۋ دەلىنەدى. قويلاۋدان-يتەلى. اباق كەرەيدىڭ ىشىندە يتەلى رۋى «نوقتا اعا» اتالادى. 
“الاش ايناسى” ينتەرنەت-گازەتى حالقىمىزدىڭ شىعۋ تەگىن، تارالۋىن باياندايتىن تارماعى – قازاق شەجىرەسى تۋرالى اقپاراتتاردى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جاريالاماق. وسى ارقىلى ءۇش ءجۇزدىڭ ءار رۋى تۋرالى مالىمەتتەردى توپتاستىرىپ، قازاقتىڭ ورتاق شەجىرە قورىن جاساپ شىعارماق. ەگەر ءسىزدىڭ قولىڭىزدا ءوز رۋىڭىز جايىندا مالىمەتتەر بولسا، ءبىزدىڭ مىنا: info@alashainasy.kz ەلەكتروندى پوشتامىزعا جىبەرۋىڭىزگە بولادى.
نوقتا اعانىڭ جولى – ەرتەدە ەل كوشكەندە كوسەم تۇيەنى جەتەلەيدى جانە داستارقانعا باتا بەرۋ، تاباقتاعى سىيلى مۇشەنى كەسۋدە باسىمدىلىق بەرىلەدى. بايلاۋدان جانتەكەي، جادىك، شەرۋشى رۋلارى تارايدى. سيدالىدان جاستابان، شيمويىن، كونساداق رۋلارى تاراعان. جاستابان رۋى نەگىزىنەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ بۇرىنعى شۇبارتاۋ (قازىر اياگوز اۋدانىنىڭ قۇرامىندا) اۋدانىن مەكەندەيدى. كەرەي التايعا بەت العاندا قابانباي باتىر مەن اقتامبەردى باتىر جىراۋمەن دوس-جار شاقانتاي، نۇرالى باتىرلار نايماننان قونىس الىپ، مەكەندەپ قالعان دەلىنەدى. كەيىننەن بۇل ولكەدە اباي ەلى توبىقتىلار قوڭسىلاس بولادى. جاستابان – بەلگىلى عالىم-جازۋشى مۇحتار ماعاۋيننىڭ ەلى. جابايدان قاراقاس، مولقى، سارباس رۋلارى تارايدى. ماعىنالىنىڭ قىزى ماۋلىمنەن شۇبارايعىر تارايدى دەلىنەدى. شەجىرەشىلەر شۇبارايعىردى كەرەيدىڭ جيەنى، مەركىتتى جيەنشارى ەدى دەپ قيىستىرادى. مەركىت – بۇدان سەگىز ءجۇز جىل بۇرىن، ياعني شىڭعىس حان زامانىنا دەيىن-اق بايقال كولىنىڭ وڭتۇستىگىندە قۋاتتى جەكە مەملەكەت قۇرعان ەل بولسا، ول قالاي كەرەيگە جيەنشار بولماق.. شىڭعىستىڭ مەركىت بيلەۋشىلەرىنە دەگەن جەكە باستىق وشپەندىلىگى سالدارىنان 1204 جىلى قىرعىنعا ۇشىراپ، جەڭىلگەن مەركىتتەر سارىارقاعا قاشقاندىعىنا، 1216 جىلى جوشى اسكەرى قازىرگى ىرعىز-تورعاي ولكەسىندە سۇبەدەي اسكەرىنىڭ مەركىتتەردى تولىق تالقانداعاندىعىنا تاريح كۋا. وسى قىرعىننان امان قالعان مەركىتتىڭ ازعانا بولىگى كەيىنەن كەرەيدىڭ قۇرامىنا قوسىلسا كەرەك. ون ەكى رۋعا ءبولىنۋ كوگەداي تورە تۇسىندا، ءمانجى قىتايعا باعىنۋ كەزەڭىنەن بەرى پايدا بولسا كەرەك. شىندىعىنا كەلگەندە ون ەكى كەرەيگە بىردە شيمويىندى، بىردە، جانتەكەي ىشىندەگى قۇلتايبولاتتى جاتقىزۋى وسىنى مەڭزەيدى. ءار رۋدىڭ ءوز تاڭباسى، ۇرانى بار. ولار ءار رۋدىڭ جوڭعارلارعا، كەيىننەن قالماقتارعا قارسى كۇرەسكەن باتىرلارىنىڭ ەسىمدەرى:

1. يتەلى (بۇقارباي)

2. جانتەكەي (شاقاباي)

3. شەرۋشى (بايتايلاق)

4. مولقى (ماشان)

5. قاراقاس (قاپتاعاي)

6. مەركىت (قۇلسارى)

7. جاستابان (جوبالاي)

8. كونساداق (جاباي)

9. شۇبارايعىر (قوجابەرگەن)

10. سارباس (سارىتوقاي)

11. جادىك (جانات)

12. شيمويىن (المەمبەت)
شەرۋشى رۋىنىڭ ۇرانىنا اينالعان ۇزىنمىلتىق بايىمبەت ۇلى بايتايلاق باتىر-ەر جانىبەكتىڭ قارۋلاس سەرىگى بولعان. كەرەي بايتايلاق باتىردىڭ زيراتى دەلىنەتىن توبەشىك سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، اقجار اۋدانى ورتالىعى تالشىق كەنتىنىڭ جاڭاۋىلعا بۇرىلعان جولايرىعى ماڭىنداعى قوقىس توگەتىن ورىن (سۆالكا) ماڭىنا تاياۋ جاتىر. مۇنى ءالى دە ايقىنداۋ قاجەت. بايتايلاق سەمەي ولكەسىندە، ەر جانىبەكتىڭ قاسىندا جەرلەنگەن دەگەن دە پىكىرلەر بار. بايتايلاق پەن ونىڭ بالاسى شۇباش باتىرلار شەرۋشى رۋىن بيلەگەن. كەيىننەن اقتاي بيلىكتى قولعا الدى.قوجابەرگەن جانىبەكۇلى – شۇبارايعىر رۋىنان شىققان باتىر. كوبىنەسە وسى اباق قوجابەرگەن باتىردى اشامايلى قوجابەرگەن تولىبايۇلىمەن جاڭىلىس اتاۋ كەزدەسەدى. اشامايلى قوجابەرگەن ايگىلى باتىر، جىراۋ. اتاقتى ءانشى سەگىز سەرىنىڭ ۇلى اتاسى. اباق قوجابەرگەن ويراتتىڭ ازاتكەر باتىرى امىرسانامەن جاس جاعىنان شامالاس ەكەندىگىن بىلەمىز.شەرۋشى رۋىنان شىققان بايعارا ۇلى كيىكباي باتىردىڭ بەيىتى اقمولا وبلىسىنىڭ اتباسار اۋدانىندا سەرگەەۆكا سەلوسى ماڭىندا دەلىنەدى. قالاي بولعاندا دا كيىكباي باتىردىڭ قازاقستاندا جەرلەنگەنى داۋسىز.جادىك، جانتەكەي، شەرۋشى رۋلارى تۋىستاس، قاناتتاس اتالادى جانە ولارعا بەرگەن حالىق مىنەزدەمەسى دە ءتامسىل بولىپ ايتىلادى. جانتەكەي- اباق كەرەيدىڭ جارتىسىنان كوبىن قۇرايدى. «كەرەي بۇزىلسا جانتەكەيگە سىيادى، جانتەكەي بۇزىلسا، كەرەيگە سىيماس»،- دەگەن ءسوز بار.جادىك بالاسى: 1. مالىك 2. جانات 3. يتەمگەنجاناتتان تارايتىن رۋلار: بايقازان، جاقاي، قوستاي، جاراسباي، مۇڭال، تىلەل، قىدىر، بوقاي.مالىكتەن تارايتىن رۋلار: بايعارا، بايان، قۇلانباي، كوتەن.جانتەكەي بالاسى:1. ءسۇيىمباي2. سۇيىندىك3. ءسۇيىنشالى ءسۇيىمباي بالاسى:1. سامۇرات2. قۇتى3. سامەمبەت 4. بوكەس (ەلگەلدى رۋى تارايدى….سەيسەنباي-سامباي-اباي)5. تولەكە (ەسىركەپ رۋى تارايدى) سامەمبەتتەن تارايتىن رۋلار: اتانتاي، ەسەنتاي (بارقى، بازارقۇل، شاقاباي، تۇكتىباي، قىستاۋباي،ت.ب.), ەسەمباي، 6 تاسبيكە، (اقشا، بورتە، قارجاۋ، جامان، سارى، ەلىباي), ەساعاسى، قازىبەك. تاسبيكە اقشادان: بايعون، بايعوننان: بايتەرەك، بايتەرەكتەن: بايجان، بايجاننان: ۋانعان جۋانىشباي (قاعاي), ورايحان، توقاي، قۋانىق. قاعايدان: اباي، باداي، شاكەرحان، ابزالحان. ورايحاننان: شامەن، شەرىحان، قاناعات. توقايدان: كامەن. كامەننەن: مۇرات، تالعات. قۋاندىقتان: شاپەن، جەڭىسحان، سەپەي (قاجىۇلى جاناتتىڭ زايىبى). شاپەننەن: اتقازى. سۇيىندىك بالاسى: 1. التى2. قالكەسۇيىندىكتەن تارايتىن رۋلار: جايلاۋ، كۇنتۋ ت.ب. التىدان: سارى. سارىدان بەرداۋلەت. بەرداۋلەتتەن: جانىبەك باتىر. (كەرەي ەر جانىبەك) جانىبەكتىڭ قىزى ەرمەكتى (كەي دەرەكتەردە قارىنداسى) توبىقتى ىرعىزباي العان. ىرعىزبايدان وسكەنباي. وسكەنبايدان: قۇنانباي ودان اباي تۋادى.ءسۇيىنشالى بالاسى: 1. قوجامجار2. باراق3. سەكەل4. بۇلانتاي.قوجامجاردان: بوتاعارا، ايتىمبەت. ايتىمبەتتەن: قاراجان. باراقتان: قانگەلدى، تايلاق. بۇلانتاي. بۇلانتايدان: كوبەك.

ال، جالپى العاندا، قازاقتىڭ ءتول شەجىرەسىن، ءار رۋ مەن ءار ءۇش ءجۇزدىڭ قالاي جانە كىمنەن تاراعانىن بىلگىڭىز كەلسە، الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى، ءتىلشى كارىم ءباتىشۇلىنىڭ 1911 جىلى «ايقاپ» جۋرنالىنا جازعان «قازاق شەجىرەسى» اتتى تۋىندىسىن شولىپ شىعۋىڭىزعا بولادى.
قازاق شەجىرەسى

تۇرىك ناسىلىنەن «الاش ەسىمدى باي ءھام بالالارى كوپ باقىتتى ءبىر ادام الاشا حاننىڭ زامانىندا ءماشھۇر ادامداردان سانالىپ تۇرىپتى. سول زاماننان قالعان ءبىر ءسوز بار: «الاش الاش بولعاندا، الاش حان بولعاندا، تاڭباسىز تاي ەنسىز قوي بولعاندا» دەگەن.

الاشتان ەكى بالا تۋعان سەيىلحان، ءجايىلحان دەگەن. ءجايىلحاننان – مايقى بي. «تۇگەل ءسوزدىڭ ءتۇبى ءبىر، ءتۇپ اتاسى – مايقى بي» دەگەن ءسوز بار. مايقى بيدەن – وزبەك، سىبيان. «وزبەك – از اعام، سارت – ساداعام» دەگەن ءسوز وسىدان قالعان. سىبياننان، ايىرقالپاقتان – قازاق، سوزاق. سوزاقتان – قاراقالپاق.

قازاقتان ءۇش بالا تۋادى. اقارىس، جانارىس، بەكارىس. بۇلاردىڭ ارقايسىلارى باي ءھام ءماشھۇر ادامدار بولعان. ءناسىل، نەسىپتەرى كوپ بولىپ، تاپ-تابىمەن بارىپ قاراتاۋ دەگەن جەرگە ءشاھار بولىپ، بىرنەشە جىل وتىرىپتى. ۇلكەنىنە قاراعان ەلدى «ۇلى ءجۇز»، ورتانشىسىنا قاراعان ەلدى «ورتا ءجۇز»، كىشىسىنە قاراعان ەلدى «كىشى ءجۇز» دەپ اتاعان. كادىمگى تاۋدىڭ ارعى ءجۇزى، بەرگى ءجۇزى دەگەن سەكىلدى. مۇنان ءبىراز زامان وتكەن سوڭ بۇلارعا جەتى جىل تۇتاس اشارشىلىق كەلگەن. ەڭكەيگەن كارى، ەڭبەكتەگەن جاس ولە باستاعان سوڭ بۇلار باس قوسىپ، ويلاسىپ، تۇس-تۇسىنا بىتىراپ كۇن كورۋگە، اۋەلدە تاۋدىڭ وڭتۇستىگىندە – ءوزىنىڭ وتىرعان جاعىنا ۇلى ءجۇز، كۇنشىعىس جاققا ورتا ءجۇز، كىشى ءجۇز ءوزىنىڭ وتىرعان كۇنباتىس جاعىنا، ارقايسىسى ءوزىنىڭ تۋعان-تۋىسىنا كەتىپ كۇن كورمەكشى بولىپ، جيىلىپ امانداسىپ تاراعان. بۇل جيىلىپ تۇرعان جەردە ءبىر ولەڭشى زارلىق ەتىپ، ءۇش اۋىز ولەڭ ايتقان. ءسوزدىڭ باسى وسى:
قاراتاۋدىڭ باسىنان كوش كەلەدى،

كوشكەن سايىن ءبىر تايلاق بوس كەلەدى.

قارىنداستان ايىرىلعان جامان ەكەن،

قارا كوزدەن مولدىرەپ جاي كەلەدى.

مىنا زامان، قاي زامان، باعى زامان،

باياعىداي بولا ما تاعى زامان؟!

اتادان ۇل، ەنەدەن قىز ايىرىلدى،

كوزدىڭ جاسىن كول-داريا اعىزامىن.

مىنا زامان، قاي زامان، قىسقان زامان.

باقىت قۇسى باسىڭنان ۇشقان زامان.

توپىراق پەن اسپاننان شاڭ بورايدى،

قاڭتارداعى كۇن سۋىق قىستان جامان.

بىزگە قىسىم كورسەتتىڭ قاتتى، قۇداي،

قابىرعاما قارا جەر باتتى، قۇداي.

جاياۋ جۇرسەم، تابانىم اۋىرادى،

تىم بولماسا، بەرمەدىڭ اتتى، قۇداي!

«قاراتاۋ» دەگەن ولەڭدى «مەن قازاق» دەگەن زاتتىڭ ءبارى بىلەدى.

ۇلى ءجۇز اقارىستان ەكى بالا – ءۇيسىن، دۋلات. ۇيسىننەن ءتورت بالا – شاڭىشقىلى، قاڭلى، وشاقتى، ىرگەنەكتى. دۋلاتتان ءتورت بالا – بوتباي، شىمىر، سيقىم، جانىس.

ورتا ءجۇز جانارىستان جەتى بالا – تاراقتى، ارعىن، قىپشاق، نايمان، قوڭىرات، كەرەي، ۋاق. ءار اتانىڭ بالاسى سوڭعىلارىن وزدەرى ءبىلۋ مىندەت. مىنە، بۇل جەردە قىپشاقتى جازامىن. جانارىستان – اقتىمسوپى، ونان قىپشاق، ونان اقكوبىك الىپ، ودان سولىم الىپ، ونان ءمۇيىزدى سارى ابىز، ونان ءۇش بالا – قارا، قۇلا، سارى. قارانىڭ اۋلەتى قاراقىپشاق اتانادى. سارىنىڭ اۋلەتى قىتايقىپشاق اتانادى. ياعني قونىستارى قىتاي قولتىعىندا بولعاندىقتان، قۇلانىڭ بالالارى قۇلانقىپشاق اتانادى.

جوعارعى ايتىلعان قارادان قۇلاندى، ونان توقتار، ونان بەس بالا تۋادى: بۇلتىڭ، تورى، ۇزىن، قارابالىق، كولدەنەڭ.

كىشى ءجۇز بەكارىستان الشىن تۋادى، ونان الاۋ باتىر، ونان قۇدۋار تەنتەك. اقىلىڭ بولسا، الا بايتال سوعا شاپ دەگەن ناقىل وسى كىسىدەن قالعان ەكەن. قۇدۋاردان ەكى بالا – قىدىرقوجا، لاقابى «باي»، قاراكەسەك. قىدىرقوجادان ون ەكى بالا – قىدىرسيىق، باقىتسيىق، سۇلتانسيىق، ەسەنتەمىر، اسىق، قىزىلقۇرت، ماسقارا، تازدار، التىن، جاپپاس، اداي، بەرىش.

قاراكەسەكتەن – ءالىم، شومەن، كەتە، وجىراي، الىمنەن تورتقارا، شەكتى. شومەننەن – اسپان، بوزعۇل، توقا، كونەن. كىشى جۇزگە قوسىلعان جەتى رۋلار: جاعالبايلى، تىلەۋ، تاما، تابىن، كەردەرى، كەرەيت، رامادان.

بۇل – الاشتىڭ بارلىق قازاقتىڭ اتاسى ەكەندىگىنىڭ كۋاسى. بۇرىن قازاق بوتەن حالىقپەن شەكتەسسە، بىرەۋى «الاش» دەگەن ۇراندى شاقىرسا، ءبارى بىرىڭعاي بولىپ، تەز جيىلىپ، تىلەك قوسىپ قالادى ەكەن. بۇل سوزدەر — ءبىزدىڭ بۇرىنعى كارىلەردەن ەستىگەن سوزدەر. قادىرى حال بىلگەنىمىزدى جازدىق. مۇنان ارتىق بىلۋشىلەر بولسا، بىلگەنىن ىشىنە ساقتاماس، حالىققا جازىپ بىلدىرەر دەپ ءۇمىت ەتەمىز.
شەجيرە دليا رۋسسكويازىچنىح كازاحوۆ

شەجيرە (كاز. شەجىرە) — گەنەالوگيچەسكايا رودوسلوۆنايا ۋ كازاحوۆ ي كيپچاكسكيح نارودوۆ، ناپريمەر، تاتار ي باشكير. كاك پراۆيلو پرەدستاۆلياەت سوبوي پيسمەننوە يلي ۋستنوە پەرەچيسلەنيە پرەدكوۆ پو پرياموي مۋجسكوي ليني.

تاكجە راسپروسترانەن سينونيميچەسكي ۆاريانت شەجيرە — جەتي-اتا (بۋكۆ. پەرەۆود س كازاحسكوگو — سەم دەدوۆ). سچيتاەتسيا، چتو زنانيە شەجيرە (يلي سۆويح پرەدكوۆ دو سەدموگو كولەنا) ياۆلياەتسيا وبيازاتەلنىم دليا كاجدوگو كازاحا. ەتو پوزۆولياەت يزبەجات بليزكورودستۆەننىح براكوۆ.
كازاحي ي شەجيرە

وتنوشەنيە كازاحوۆ ك شەجيرە ياۆلياەتسيا ساكرالنىم. منوگيە سوۆرەمەننىە كازاحي پىتايۋتسيا ۆوسستانوۆيت سۆوي كورني ي وچەن سەريوزنو يزۋچايۋت سۆويۋ رودوسلوۆنۋيۋ. سوگلاسنو درەۆنيم تراديتسيام، رود ۋ كازاحوۆ پەرەداەتسيا چەرەز مۋجسكۋيۋ لينيۋ. نو ينوگدا ۆ ەتي زاپيسي ۆكليۋچايۋت ي نايبولەە ۆىدايۋششيحسيا جەنششين. كرومە يميون ەتي زاپيسي سودەرجات بيوگرافي، يستوريۋ ي گەوگرافيۋ نايبولەە زناچيمىح سوبىتي، لەگەندى.
سوۆرەمەننىە شەجيرە

ماسسوۆوە ۋۆلەچەنيە كازاحامي شەجيرە ۆىراجاەتسيا ۆ يزداني منوگوتومنيكوۆ س پەرەچيسلەنيەم ۆسەح چلەنوۆ وپرەدەلەننوگو رودا. ناپريمەر، تاكيە بولشيە رودى كاك نايمانى، دۋلاتى، البانى، بايۋلى يلي اليمۋلى موگۋت ناسچيتىۆات دو ودنوگو ميلليونا چەلوۆەك تولكو ۆ سوستاۆە كازاحوۆ، نە ۋچيتىۆايا درۋگيە نارودنوستي، وني موگۋت يمەت نەسكولكو يزمەنەننىە نازۆانيا (دۋلۋ→دۋگلات→دۋلات). دليا سراۆنەنيا چيسلەننوست ارگىنوۆ پرەۆىشاەت ميلليون، ا س ۋچيوتوم نەكازاحسكيح ارگىنوۆ سوستاۆلياەتسيا نەسكولكو ميلليونوۆ. كنيگي س پەرەچيسلەنيەم شەجيرە موگۋت سوستاۆليات 3 ي بولەە توموۆ.
شەجيرە سوستويت يز ترەح جۋزوۆ
ستارشي جۋز 
ايدارلى

اكارىس

اكساكال

البان

الىباي

اسان

بايديبەك

بايدوللا

بايتەرەك

باكتيار

بەيمبەت

بيرماناك

بوتباي

دۋلات

ەسكەلدى

جالايىر

جالمانبەت

جانساكال

جانىس

جاريمبەت

جارىكشاك

جولدابولدى

يبرايىم

ىلە

كالىباي

كانلى

كاراش

كەيكى بي

كوگام

كۋيىلدار

كۋرتى

مەايكى

مەكرەيىل

ويسىل

وشاكتى

ساكالدى

سارى

ءسارىۋيسىن

سىرگەلى

سۋان

سىيكىم

سىرماناك

تولىباي

ۋزىنساكال

ءۋيسىل

شانىشكىلى

شاپىراشتى

شەگير

شۋماناك

شىبىل

شىمىر

ىستى
سرەدني جۋز 
ارگىن

اتىگاي

اشامايلى

باگانالى

بازارحان

بايتالاك

بالتالى

باسەنتين

باحرام

بەگەندىك

بەيمەن

بەتكە

بولاتكوجا

ەلەمەس

ەرگەنشي

ەر-كوساي

ەسكارا

جاديك

جامانباي

جانگۋلى

جانتەكەي

جانتەلي

جاستابان

يتەلي

كازىگۋل

كامبار

كانجىگالى

كاراگەرەي

كاراكاس

كاراكەسەك

كاراكيپچاك

كاراسوپى

كاراتاي

كاراۋل

كاراۋىل

كەنساداك

كەرەي

كەتبۋگا

كيتايكيپچاك

كوكجارلى

كوككوز

كونىرات

كوتەنشي

كۋاندىك

كۋلانكيپچاك

كىلدىباتىر

كىپشاك

ماديار

ماتاي

مەيرام

مەركيت

مولكى

مۋلكيامان

ناگاناي

نايمان

سادىر

سارمان

سارىسوپى

سۋيندىك

سۋيەنيش

تاراكتى

توبىكتى

توكپاك

توكتامىس

تورتەۋىل

تورتۋل

تورىكيپچاك

ۋاك

شەگەندىك

شەرۋشي

شيمويلى

شۋبارايگىر

شۋبىرتپالى
ملادشي جۋز
اداي

الاشا

اليمۋلى

التىن

بايباكتى

بايسارى

بايۋلى

باكسيك

بەريش

ەسەنتەمير

جاگالبايلى

جاپپاس

جەتىرۋ

كاراكەسەك

كاراساكال

كەردەري

كەرەيت

كەتە

ماسكار

نوگاي-كازاك

رامادان

سۋلتانسيك

تابىن

تاز

تاما

تانا

تەلەۋ

تورتكارا

شەكتى

شەنەش

شەركەش

شۋمەكەي

ىسىك
ۆوزنيكنوۆەنيە 3-ح جۋزوۆ

ۆوپروس و جۋزاح تاكجە ياۆلياەتسيا نە ۆپولنە رەشەننىم.

ۆ وپرەدەلەني ساموگو تەرمينا «جۋز» بولشينستۆو يستوريكوۆ سچيتايۋت ەگو وبدينەنيەم كازاحسكيح رودوۆ ي پلەمەن. سامو سلوۆو «جۋز» پەرەۆوديات كاك «ۆەتۆ»، «چاست»، «سوتنيا». سلوجنىم ياۆلياەتسيا ۆوپروس و پريچيناح ي ۆرەمەني وبرازوۆانيا جۋزوۆ.

دەلەنيە ەتنوسا نا چاستي تيپا جۋزوۆ يمەلو مەستو ۆ يستوري ريادا نارودوۆ (درەۆنەريمسكيە تريبى-پلەميا، ۋ سەۆەرو-امەريكانسكيح پلەمەن – ترويستۆەننىە سويۋزى), نو دو ناستوياششەگو ۆرەمەني ونو سوحرانيلوس تولكو ۋ كازاحوۆ.

پريچينى وبرازوۆانيا جۋزوۆ:

1. حوزيايستۆەننو-ەكونوميچەسكيە ۋسلوۆيا، كوچەۆوي وبراز جيزني(س. اسفەندياروۆ، م. ۆياتكين، ۆ. بارتولد). دەلەنيە تەرريتوري كازاحستانا دليا كوچەۆوگو سكوتوۆودستۆا نا تري ەستەستۆەننو-گەوگرافيچەسكيە وبلاستي: زاپادنۋيۋ – نا ر.ۋرال; سرەدنيۋيۋ – نا رەكە سارىسۋ، چۋ، نيزوۆيا سىر-داري، پو يشيمۋ، توبولۋ ي يرتىشۋ، ي ۆوستوچنۋيۋ – ۆ دجەتىسۋ.
2. پريرودنو-گەوگرافيچەسكيە (تەرريتوريالنىە) فاكتورى.
3. ۆوەننو-پوليتيچەسكيە فاكتورى (دليا زاششيتى).
4. يستوريچەسكيە تراديتسي (دەلەنيە پلەمەن نا زاپادنوە، ۆوستوچنوە كرىلو، تسەنتر – ەششە س حۋننوۆ، تيۋركوۆ، مونگولوۆ ي تد.).
پوميمو ناۋچنىح وبياسنەني يمەيۋتسيا رازليچنىە لەگەندى پو پوۆودۋ پرويسحوجدەنيا جۋزوۆ. (وتراجايۋت سوبىتيا س VIII ۆەكا ي رانەە).
جۋزى يمەيۋت نازۆانيا: ستارشي (ۆەليكي), سرەدني ي ملادشي. زناچەنيە تاكوي يەرارحي توجە وبياسنيايۋت پو-رازنومۋ. ۆ چاستنوستي، ۆەليكيم سچيتاەتسيا جۋز پو ەگو درەۆنەمۋ پرويسحوجدەنيۋ، ون – پرارودينا ۆسەح پلەمەن; ملادشيم – پوتومۋ، چتو ون وفورميلسيا پوزدنەە ۆسەح.
تەرريتوري ي وسنوۆنىە رودى ي پلەمەنا، سوستاۆليايۋششيە جۋزى:
ستارشي جۋز – ەتو سەميرەچە ي يۋجنىي كازاحستان – ءسارىۋيسىن، دۋلاتى، جالايرى، كانلى ي در.
سرەدني جۋز – ۆوستوچنىي، سەۆەرنىي ي تسەنترالنىي كازاحستان – ارگىنى، كىپچاكي، نايمانى، كەرەي ي ت.د.
ملادشي جۋز – زاپادنىي كازاحستان – اليمۋلى، بايۋلى، جەتىرۋ ي در.
كوگدا وبرازوۆاليس جۋزى؟ پو رازنومۋ تراكتۋيۋت ۆرەميا وبرازوۆانيا جۋزوۆ، كوتوروە وتنوسيات ك پەريودۋ س X ۆ. پو XVI ۆ. (راسپاد زاپادنو-تيۋركسكوگو كاگاناتا يلي تري ساموستوياتەلنىح ۋلۋسا ۆ XV-XVI ۆۆ. پولوجيلي ناچالو كازاحسكومۋ حانستۆۋ ي در. ). بولشينستۆو سكلونيايۋتسيا ك XVI ۆەكۋ. ودناكو ۆ پوسلەدنەە ۆرەميا تاكايا توچكا زرەنيا ۆىزىۆاەت ۆوزراجەنيە. ۆ چاستنوستي، ە. ارىنوۆ، ە. ابەنوۆ ي در. سومنەۆايۋتسيا ۆ توم، چتو كومۋ-تو بىلو ۆىگودنو رازدەليت ەدينوە كازاحسكوە حانستۆو نا تري چاستي، چتو نە چاستي سوستويات يز تسەلوگو، ا تسەلوە يز چاستەي. تاكيم وبرازوم، سچيتايۋت وني، وبرازوۆانيۋ كازاحسكوگو حانستۆا پرەدشەستۆوۆالو پو ۆرەمەني وبرازوۆانيە جۋزوۆ.
جۋزى ۆ يستوري كازاحسكوگو نارودا يگرالي ۆاجنۋيۋ رول ۆ رەگۋليروۆاني وبششەستۆەننىح (ادمينيستراتيۆنو-تەرريتوريالنىح، حوزيايستۆەننو-ەكونوميچەسكيح، پوليتيچەسكيح) وتنوشەني.

Alashainasy.kz