ءامىر تەمىردىڭ قازاق جەرىندە قالدىرعان ءۇش ەسكەرتكىشى
kerey.kz
ورتا عاسىرداعى قازاق تاريحىنان
ءامىر تەمىردىڭ قازاق جەرىندە قالدىرعان ءۇش ۇلى ەسكەرتكىشى
1.ءامىر تەمىر 1397-99- جىلدارى ياسساۋي موۆزەلەيىن سالدىرعان.
2 الەمدە تەڭدەسى جوق، سالماعى ەكى توننالىق تايقازاندى (ونەر تۋىندىسى)
قۇيدىرعان.
3 . ۇلىتاۋدىڭ التىن شوقى دەگەن توبەسىندە ۇلكەن قارا تاسقا اراب جانە شاعاتاي
تىلىندە جازۋ جازىپ قالدىرعان. (بۇل تاس قازىر ەرميتاجدا تۇر)
ءامىر تەمىر1370- جىلى ماۋرەنناحر بيلىگىنە كەلدى. اينالدىرعان ون جىلدىڭ ىشىندە
ءامىر تەمىر اۋعانستاندى، باتىس ءۇندىستاندى ، باتىس قىتايدى، پارسى ەلىن، اراب
ەلدەرىن ، قاپ تاۋى ەلدەرىن باعىندىرىپ، وسمان يمپەرياسىنىڭ پاديشاعى ءبايازيتتى
جەڭگەن. ءا،تەمىرگە از ۋاقىتتىڭ ىشىندە جيىرما التى مەملەكەت باعىنىشتى بولعان.
1380-جىلدارى التىن وردا السىرەگەن كەزدە التىن وردا تاعىنا ءا.تەمىر توقتامىستى
وتىرعىزعان. توقتامىس
ماڭعىستاۋداعى ورىس حان ولتىرگەن ءتۇي سۇلتاننىڭ بالاسى ەدى. توقتامىس حان التىن
وردادا كۇشەيگەن كەزىندە ءامىر تەمىر پارسى ەلىندە جۇرگەندە، توقتامىس سامارقان مەن
بۇحاراعا اسكەرىمەن كەلىپ، ەلدى توناعان. ودان كەيىن ءامىر تەمىرگە باعىنىشتى قاپ
ەلدەرىن جاۋلاعان. توقتامىستىڭ وسى وپاسىزدىعىن ءامىر .تەمىر كەك تۇتىپ، 1391-
توقتامىسپەن شايقاسۋعا اتتانادى. 200 مىڭ اسكەرمەن ەنى 400شاقىرىمداي ەلسىز،
سۋسىز بەتپاقدالانى ءۇش اپتادا باسىپ وتكەن ەكەن! سودان سارىسۋ وزەنىنە كەزدەسىپ،
ونى كەشىپ ءوتىپ، جوشى ۇرپاقتارى بيلەگەن التىن وردانى شابۋعا بارا جاتقانىن
ەسكەرىپ، ۇلىتاۋداعى جوشى حاننىڭ مازارىنا سوعىپ، دۇعا وقىعان، باتا سۇراعان. سودان
شىعىس جاق بەتتەگى التىن شوقى دەگەن جەرگە اسكەرىن توقتاتىپ، شوقىنىڭ باسىنا تاس
ۇيدىرگەن ەكەن. (ول تاستار ءالى بار دەسەدى) سوسىن ءبىر ۇلكەن تاستى كۇيدىرتىپ اراپ جانە
شاعاتاي تىلىندە ءسوز جازعىزىپتى. ءبىرىنشىسى قۇران ءسوزى ەكەن، ەكىنشىسىندە " «ۆ سترانە
سەميسوت چەرنىح توكماك ۆ گود وۆتسى، ۆ سرەدني ۆەسەني مەسياتس سۋلتان تۋرانا تەمۋربەك
شەل دۆۋمياستامي تىسياچي ۆويسك، يمەني سۆوەگو رودا نا كروۆ توحتامىش حانا.
دوستيگنۋۆ ەتوي ون ۆوزدۆيگ ەتوت كۋرگان، دابى ون بىل زناكوم. بوگ دا سكاجەت
پراۆوسۋديە! ەسلي بوگۋ بۋدەت ۋگودنو! بوگ دا وكاجەت ميلوسەرديە ليۋديام! دا ۆسپومنيت و
ناس ميلوسەرديەم!" ءامىر تەمىر قالدىرعان بۇل تاستى 1935- جىلى قانىش ساتپاەۆ
تاۋىپ 1936-جىلى ەرميتاجعا جىبەرگەن. بۇل تاستاعى جازۋلاردى اۋدارعاندار
پرفەسسور پەپپە مەن اكادنميك Ə.مارعۇلان . سودان كەيىن ءامىر تەمىر جايىقتان ءوتىپ،
قاپ تاۋىنىڭ سولتۇستىك بەتىندە توقتامىس حاننىڭ اسكەرىن تالقاندايدى، بىراق،
توقتامىس حان قاشىپ كەتەدى. ءامىر تەمىر 1395-96- جىلدارى توقتامىس حاندى ەكىنشى رەت
قۋىپ بارىپ، قۇندىزدى وزەنىنىڭ بويىندا تاعى جەڭىپ شىعادى. بىراق، ءامىر تەمىر
توقتامىستى تاعى قولىنا تۇسىرە الماعان. ءامىر تەمىر سول شايقاستان ورالىپ كەلە
جاتقاندا تۇركىستانعا سوققاندا احمەد ءياسساۋيدىڭ شاعىن مازارىن كورىپ، سۇراعاندا،
ءياسساۋيدىڭ سوپىلىق جولدى ۇستانعان، ەسىمى ەلگە اڭىز بولعان ۇستاز ەكەنىن ەستىپ، سول
جەردە ۇلكەن موۆزەلەي سالۋدى بۇيىرادى. نەشەتۇرلى شەبەرلەر مەن ۇستالاردى پارسى
ەلىنەن الدىرىپ، ەكى جىلدا ۇلكەن موۆزەلەيدى تۇرعىزادى. موۆزەلەيدىڭ توبەسى
كۇمبەزدەلىپ، قابىرعالارى ايشىقتى كەراميكالارمەن قاپتالعان. سىرت
قابىرعالارىنداعى ايشىقتاردا قۇران سوزدەرى ويىلىپ، جازىلعان. موۆزەلەيدىڭ كىرە
بەرىسىندە كەشەندى "1597-98-ءامىر تەمىر كورەگەن سالدىرعان" دەگەندە جازۋ بار.
ال، موۆزەلەيدىڭ ىشىندە تۇرعان سالماعى ەكى توننالىق تاي قازاندى ءامىر تەمىر
شارافيددين ءتابريزي دەگەن ۇستاعا قۇيدىرعان ەكەن. بۇل ءارتۇرلى مەتاللدار
قوسىندىسىنان قۇيىلعان الەمدە تەڭدەسى جوق ونەر تۋىندىسى، ءارى قاسيەتى ەرەكشە
قازان!
سونىمەن ءامىر تەمىر قازاق جەرىندە قالدىرعان ۇلى ءۇش ەسكەرتكىشتى اتاپ وتتىك. بۇل
ەسكەرتكىشتەر قازاق جەرىنىڭ داڭقىن الەمگە اسىرىپ تۇرعان ەرەكشە قاسيەتتى
ەسكەرتكىشتەر!
جۇمات انەسۇلى، اقىن، جازۋشى، تاريحشى
سۋرەتتەردە ءامىر تەمىردىڭ XIY-عاسىرداعى مينياتيۋرالىق پورترەتى، احمەت ياسساۋي
كەسەنەسى، كەسەنەنىڭ ىشىندە تۇرعان اتاقتى تاي قازان
پىكىر قالدىرۋ